ایدز چیست و چگونه منتقل می‌شود؟

بیماری ایدز چیست؟ اچ‌آی‌وی چیست؟ آیا هر کسی که مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی باشد یعنی ایدز گرفته است؟ در این مطلب از مجله دکتردکتر به طور کامل به این سوالات و راه‌های انتقال ویروس HIV پرداختیم؛ با ما همراه باشید.

ویروس HIV چیست؟

اچ‌آی‌وی (HIV) ویروسی است که به سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند، این دستگاه به صورت طبیعی حکم سد دفاعی بدن در برابر بیماری‌ها  را دارد. ویروس به نوعی خاصی از گلبول‌های سفید به نام لنفوسیت T کمک کننده (T-helper cell) – یا سلول‌های CD4 – حمله کرده و یک نسخه از خود را درون این سلول‌ها تکثیر می‌کند.

هر چه‌ ویروس، گلبول‌های سفید از نوع CD4  بیش‌تری را تخریب کند و نسخه‌های بیش‌تری از خود را تولید کند، سیستم دفاعی بدن شخص هم ضعیف‌تر خواهد شد. به عبارتی دیگر شخص آلوده به ویروس که درمان‌های آنتی‌رترووایرال (antiretrovira) را هم دریافت نکرده باشد، به سختی امکان مبارزه با عفونت‌ها و بیماری‌ها را پیدا خواهد کرد.

داروهای آنتی‌رترو وایرال یا داروهای ضد رترو ویروسی داروهایی ترکیبی هستند که ویروس را به صورت مشخص از بین نمی‌برند، بلکه چرخه‌ عمر ویروس را در مراحل مختلف هدف قرار داده و به این ترتیب ویروس قادر به تکثیر و ایجاد نسخه‌ دیگری از خود نخواهد بود. اگر استفاده از این دسته از داروها بدون وقفه ادامه داشته باشد، تعداد ویروس به حد غیر قابل تشخیص خواهد رسید.

اگر عفونت ویروس اچ‌آی‌وی درمان نشود، دستگاه ایمنی بدن ظرف 10 تا 15 سال به طرز شدیدی آسیب دیده و دیگر قادر به انجام وظیفه دفاعی خود نخواهد بود. با این همه نسبت پیشرفت عفونت ویروسی به عوامل مختلفی همچون سن، سلامت عمومی و پیشینه‌ بیمار بستگی دارد. 

HIV از طریق مایع‌های درون بدن می‌‌تواند منتقل شود:

• خون
• مایع منی
• مایع‌های مقعدی و واژنی
• شیر سفید (شیر مادر)

این ویروس از طریق آب و هوا یا حتی برخورد ناگهانی منتقل نمی­‌شود. HIV هیچ درمانی ندارد و مادام‌العمر است ولی می­‌توان از طریق درمان دارویی مشخص برای سالیان زیاد با ویروس به زندگی خود ادامه داد.

اگر ویروس HIV پیشرفت کند، می‌تواند به شرایط جدی‌تری به نام ایدز (AIDS) تبدیل شود. در این شرایط، سیستم ایمنی بدن به قدری ضعیف می‌شود که در برابر بیماری‌ها و عفونت‌های دیگر نیز نمی­‌تواند مقاومت کند.

حقایق پایه در مورد اچ‌آی‌وی

• ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) مخفف عبارت ویروس نقص ایمنی انسانی (Human immunodeficiency virus) است.
• افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی در صورت دریافت درمان‌های آنتی رترو وایرال، که درمان‌هایی موثر و در دسترس است، می‌توانند زندگی طبیعی و طولانی داشته باشند. 
• اگر بیماری شخص در مراحل اولیه تشخیص داده شود، فرد هم سریع‌تر درمان‌های مورد نیاز را دریافت کرده و در نهایت مدت زمان بیش‌تری یک زندگی با کیفیت را تجربه خواهد کرد. 
• درمان‌های آنتی رترو وایرال حتی در مواقعی، سطح اچ‌آی‌وی را تا حدی پایین می آورند که آزمایش خون قادر به تشخیص آن نخواهد بود. افراد ناقل که میزان ویروس در خون آن‌ها قابل تشخیص نیست، قابلیت انتقال ویروس به شخص دیگر را ندارند. 
• برای شناخت بهتر وضعیت بیماری، باید مرتب آزمایش اچ‌آی‌وی انجام شود.
• اچ‌آی‌وی در مایع منی مردان، خون، ترشحات واژن زنان، ترشحات مقعدی و شیر مادر وجود دارد.
• اچ‌آی‌وی از طریق عرق، بزاق و ادرار قابل انتقال نیست
• استفاده از کاندوم‌های زنانه و مردانه بهترین راه برای پیشگیری از اچ‌آی‌وی و دیگر بیماری‌ها و عفونت‌های قابل انتقال مقاربتی (sexually transmitted infections) است. 
• برای تزریقات نباید از آمپول و سرنگ مشترک استفاده شود
• اگر فرد ناقل ویروس اچ‌آی‌وی باردار باشد، ویروس موجود در خون، در زمان زایمان و یا در طی شیردهی می‌تواند به بدن نوزاد منتقل شود. درمان ویروس تا حد زیادی خطر انتقال از مادر به کودک را کاهش می‌دهد. 

ایدز چیست؟

ایدز (AIDS) مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌ها (سندروم‌) ناشی از ویروس اچ‌آی‌وی است. زمانی می‌توان گفت که شخص به این بیماری مبتلا شده که سیستم دفاعی بدن بسیار ضعیف‌ شده و قادر به دفاع در برابر عفونت‌ها نیست. علاوه بر این در بدن فرد مجموعه‌ای از نشانه‌ها و بیماری‌ها ظاهر خواهد شد. 

پیشرفته‌­ترین مرحله ویروس HIV، بیماری ایدز است. اما به این معنی نیست هر شخصی که ویروس HIV دارد مبتلا به بیماری ایدز شده است. افراد سالم بین 50 تا 1500، CD4 در هر میلی­‌مترمکعب دارند. در فرد مبتلا به HIV ممکن است تعداد CD4 در هر میلی­‌مترمکعب به زیر 200 برسد و در نتیجه فرد مبتلا به بیماری ایدز می‌شود.

دلیل دیگری که احتمال دارد شخص به بیماری ایدز مبتلا شود، داشتن سرطان یا عفونتی مانند ذات‌الریه به همراه ویروس HIV است. ویروس HIV اگر تحت درمان قرار نگیرد، در طول یک دهه به بیماری ایدز تبدیل می‌شود.

ایدز غیرقابل درمان است و تنها از طریق درمان دارویی می­‌تواند کنترل شود. اگر ایدز درمان نشود، سیستم ایمنی بدن به قدری ضعیف می‌شود که در برابر اکثر بیماری‌ها نمی‌تواند مقاومت کند، از جمله:

• ذات‌الریه
• بیماری سل
• برفک دهان (عفونت قارچی در دهان یا گلو)
• ویروس‌هایی که منجر به تبخال می‌شوند.
• سرطان

حقایق پایه در مورد بیماری ایدز

• کلمه ایدز (AIDS) مخفف عبارت نشانگان اکتسابی کمبود ایمنی (acquired immune deficiency syndrome) است. این بیماری همچنین عفونت اچ‌آی‌وی پیشرفته یا اچ‌آی‌وی مرحله آخر هم نامیده می‌شود. 
• ایدز مجموعه‌ای از نشانه‌ها و بیماری‌های ناشی از عفونت پیشرفته‌ی ویروسی است که باعث تخریب سیستم ایمنی بدن شده است. 
• امروزه به دلیل وجود درمان‌های موجود برای اچ‌آی‌وی افراد کمی به ایدز مبتلا می‌شود و در نهایت افراد زیادی یک زندگی سالم و طولانی را تجربه می‌کنند.

با وجود اینکه درمانی قطعی برای اچ‌آی‌وی وجود ندارد با درمان و پشتیبانی درست، افراد مبتلا به این ویروس می‌توانند یک زندگی سالم و طولانی را تجربه کنند. برای این منظور شخص باید برنامه درمانی خود را به صورت مرتب و به شکلی درست اجرا کند.

اکثر افراد نگرانی زیادی نسبت به بیماری ایدز دارند و حتی گاهی اوقات رفتارهای ناشایستی در برابر افراد مبتلا از خود نشان می‌دهند. به همین منظور در این مطلب در ارتباط با راه‌هایی که ویروس HIV انتقال پیدا می‌کند و همین طور روش‌هایی که ویروس از طریق آنها نمی‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود، بحث خواهیم کرد.

 HIV و ایدز؛ چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟

برای پیشرفت بیماری ایدز شخص باید مبتلا به ویروس HIV شود ولی داشتن ویروس HIV به معنی داشتن ایدز نیست. ویروس HIV سه مرحله دارد:

• مرحله اول: چند هفته اول که فرد تازه مبتلا شده است.
• مرحله دوم: پیشرفت بیماری
• مرحله سوم: ایدز

سرعت پیشرفت HIV چه مقدار است؟

سرعت پیشرفت برای رسیدن به مرحله سوم HIV در هر شخصی متفاوت است. اگر درمان نشود در حدود یک هفته زمان می‌برد ولی اگر از طریق دارو کنترل شود، فرد هیچ‌گاه به ایدز مبتلا نمی­‌شود.

راه‌های انتقال ویروس HIV

ویروس HIV در خون و ترشحات جنسی فرد وجود دارد. در نتیجه هر زمان که فردی در معرض این قبیل ترشحات فرد بیمار قرار گیرد، در معرض آلوده شدن به ویروس HIV است.

بنابراین راه‌های اصلی انتقال این ویروس عبارتند از:

• خون وفراورده‌های آن
• تزریق مشترک
• مادر به جنین
• تماس جنسی.

در ادامه به شرح دقیق هر یک از این روش‌ها خواهیم پرداخت.

روش انتقال ویروس HIV از طریق خون و فرآورده‌های خونی

اگر خون فردی آلوده به این ویروس باشد در صورتی که به هر دلیلی به خون فرد دیگری وارد شود، توانایی انتقال بیماری را دارد. این حالت ممکن است در زمان انتقال خون (transfusion) رخ دهد.

بنابراین در حال حاضر در تمام کشورهای دنیا، از جمله ایران، تمام خون‌های اهدائی از نظر احتمال آلودگی به ویروس HIV ارزیابی می‌شوند. با توجه به این موضوع، خطر انتقال به حداقل ممکن می‌رسد.

اما به هر روش دیگری اگر خون فرد آلوده به ویروس وارد خون فرد سالم شود، می‌تواند آلودگی را منتقل کند که این حالت در زندگی روزمره و معمولی با اندکی رعایت اصول بهداشتی به ندرت رخ می‌دهد.

به طور مثال هر جسم برنده و نوک تیزی که آغشته به خون آلوده به ویروس HIV باشد در صورتی که موجب ایجاد خراش یا بریدگی در بدن فرد سالم شود؛ می‌تواند سبب انتقال ویروس و ایجاد بیماری شود.

بنابر نکته‌ای که ذکر شد اعمالی مانند خالکوبی، حجامت، سوراخ کردن گوش، ‌ختنه، اعمال جراحی و خدمات دندانپزشکی اگر با وسایل غیر استریل وآلوده به خون آلوده انجام شود، یکی از راه‌های احتمالی ویروس خواهد بود.

ذکر این نکته ضروری است که ویروس HIV در خارج از بدن با مواد ضدعفونی‌کننده وحرارت، به راحتی از بین می‌رود. بنابراین هر گونه تزریقات یا خراشی اگر با وسایل استریل و تمیز انجام شود خطری از نظر این بیماری ندارد.

انتقال ویروس HIV از طریق تزریق مشترک

رفتارهای پرخطر همچون اعتیاد به تزریق مواد مخدر ریسک ابتلا به HIV را چند برابر افزایش می‌دهد. برای مثال اگر فردی که آلوده به ویروس HIV است با یک سرنگ، تزریقی انجام دهد و با همان سرنگ و سوزن آغشته به خون، بلافاصله فرد دیگری تزریق کند؛ به گونه‌ای که خون موجود در سرسوزن یا سرنگ وارد خون فرد شود، ویروس HIV با احتمال زیاد منتقل می‌شود.

از آنجایی که اغلب معتادان تزریقی اصول بهداشتی را رعایت نمی‌کنند و از یک سرنگ و سوزن به صورت مشترک استفاده می‌کنند، خطر انتقال ویروس در این گروه افزایش می‌یابد. به همین دلیل یکی از شایع‌ترین راه‌های انتقال در بعضی کشورها از جمله کشور ما، اعتیاد در افرادی است که نیاز خود را به روش تزریقی برطرف می‌کنند.

انتقال ویروس HIV از طریق تماس جنسی

همان طور که در ابتدای مطلب به این موضوع اشاره کردیم؛ یکی دیگر از مایعات بدن که موجب انتقال ویروس HIV می‌شود، ترشحات جنسی است. ترشحات جنسی حاوی تعداد زیادی گلبول سفید است. بنابراین ترشحات جنسی در فردی که آلوده به ویروس HIV است، می‌تواند بیماری را انتقال دهد.

اگر ترشحات از فرد آلوده وارد مخاط تناسلی فرد سالم شود، می‌تواند باعث انتقال ویروس شود. خطر انتقال ویروس از مرد به زن ۲.۵ برابر است. البته وجود عفونت‌های دیگر دستگاه تناسلی خطر این انتقال را افزایش می‌دهند.

راه انتقال جنسی در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله کشورهای آفریقایی از شایع‌ترین راه‌های انتقال است. البته ثابت شده که استفاده از کاندوم در حین رابطه به این دلیل که از ورود مایع منی به واژن جلوگیری می‌کند، احتمال انتقال ویروس را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. آمیزش مقعدی و آمیزش دهانی بدون استفاده از کاندوم خطر انتقال ویروس را چند برابر بیشتر می‌کند.

انتقال ویروس HIV از مادر به نوزاد

ویروس HIV ممکن است در سه مرحله بارداری سه ماهه سوم، زایمان و شیردهی از مادر به نوزاد منتقل شود. اگر تمام این مراحل تحت نظر پزشک متخصص انجام شود احتمال انتقال ویروس به نوزاد و آلوده شدن او تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند.

آیا ایدز از رابطه دهانی منتقل می‌شود

همانطور که گفتیم ویروس HIV از طریق خون آلوده و ترشحات جنسی منتقل می‌شود؛ بنابراین از طریق راه­‌های زیر نیز HIV می‌­تواند منتقل شود ولی احتمال آن خیلی­ کم است:

• از طریق بوسیدن (در صورتی که لثه شخص خونی باشد یا زخم بازی در دهانش وجود داشته باشد.)
• توسط شخصی که مبتلا به HIV است، گاز گرفته شوید (در صورتی که آب دهان خونی باشد یا زخم بازی در دهانش وجود داشته باشد.)
• رابطه دهانی محافظت نشده (در صورتی که ترشحات جنسی فرد وارد دهان شود.)
• تماس با پوست آسیب دیده، زخم و خون شخصی که مبتلا به ایدز است.

آیا ایدز از زن به مرد منتقل می‌شود؟

از طریق رابطه جنسی (به خصوص رابطه جنسی فرد با فرد) ویروس HIV منتقل می‌شود، بنابراین در صورتی که افراد با یکدیگر رابطه محافظت نشده داشته باشند و زن به این ویروس مبتلا باشد، ویروس به مرد (شریک جنسی او) منتقل می‌شود.

آیا ایدز از طریق خوردن خون آلوده منتقل می‌شود؟

در معرض خون شخصی که مبتلا به HIV است قرار گرفتن، سبب انتقال ویروس می‌شود؛ بنابراین خوردن خون آلوده می‌تواند یکی از روش‌های انتقال ویروس باشد.

رفتارهایی که موجب انتقال ویروس HIV نمی‌شوند

در قسمت‌های بالاتر در رابطه با راه‌هایی که می‌توانند موجب انتقال ویروس HIV به بدن شوند صحبت کردیم. در این بخش از نوشته به رفتارهایی اشاره خواهیم کرد که موجب انتقال این ویروس نمی‌شوند. به این معنی که اگر چنین رفتارهایی را در برابر یک فرد آلوده به ویروس HIV انجام دهیم به هیچ وجه نباید نگران این باشیم که ممکن است آلوده شده باشیم.

در ابتدا ذکر این نکته ضروری است که ویروس HIV از طریق بزاق فرد آلوده به فرد سالم منتقل نمی‌شود. ویروس ایدز از طریق تماس‌های عادی مثل کارکردن با یکدیگر، هم صحبت شدن، همسفر بودن، دست دادن، بوسیدن، روابط اجتماعی مثل سوار شدن در اتوبوس و تاکسی سرایت نمی‌کند. همین طور، ویروس ایدز از طریق استفاده از حمام عمومی، استخر و توالت قابل انتقال نیست.

این ویروس از طریق لباس، پوشاک، پتو و رختخواب انتقال نمی‌یابد.

عطسه، سرفه و نیش حشرات نمی‌تواند باعث انتقال آلودگی به شخص سالم شود.

البته ذکر این نکته علمی ضروری است که محققان ویروس ایدز را از ترشحات جنسی مردانه و زنانه، بزاق، ادرار و اشک فرد بیمار نیز تشخیص داده و جدا کرده‌اند ولی به‌ هر حال سرایت بیماری فقط از طریق خون، ترشحات جنسی و شیر مادر میسر است.

نوع رفتار با بیماران مبتلا به ویروس HIV در ایران

به راه‌های انتقال ویروس از فردی به فرد دیگر در قسمت‌های پیشین اشاره شد. همچنین مواردی که نمی‌توانند ویروس را از یک فرد به افراد دیگر جامعه منتقل کنند ذکر شد. با توجه به این موضوع نباید بیش از حد نگران آلوده شدن به این ویروس باشیم و رفتارهای ناشایستی در مواجهه با افراد آلوده به این ویروس انجام دهیم.

برخورد نامناسب با مبتلایان سبب طرد شدن این افراد از جامعه می‌شود و حتی شاید عواقب خطرناک‌تری در انتظار خودمان و عزیزانمان باشد. چرا که این افراد در صورت مواجه شدن با این قبیل رفتارها از سوی جامعه سعی در مخفی کردن بیماری خود مخصوصا در مراکز درمانی از جمله دندان‌پزشکی و کلینیک‌ها و بیمارستان و … می کنند. در نتیجه این رفتار احتمال شیوع و انتقال ویروس را تا چند برابر افزایش می‌دهد.

آمار مبتلایان به ویروس HIV در ایران

استان‌های کرمانشاه، فارس، هرمزگان، مازندران، اصفهان، تهران و خراسان رضوی از استان های پر خطر از لحاظ بیماری ایدز هستند. بیماری ایدز در ایران در میان جوانان، زنان و کودکان کار رو به افزایش است.

براساس آمار وزارت بهداشت، 84 درصد مبتلایان به این بیماری مرد و 16 درصد آن‌ها نیز زن هستند و میانگین سنی 21 تا 35 سال دارند. تخمین زده شده است که بیش از یک سوم مبتلایان به این بیماری از بیماری خود آگاه نیستند.

سخن پایانی

در پایان ذکر این نکته ضروری است که دوره کمون ویروس HIV در افراد مختلف بسیار متفاوت است. از زمانی که عامل بیماری‌زا وارد بدن می‌شود تا زمانی که علائم بالینی بیماری در فرد تظاهر پیدا کنند دوره کمون بیماری نامیده می‌شود.

این دوره شاید خطرناک‌ترین دوره بیماری‌زایی در یک فرد آلوده باشد؛ زیرا علائم در فرد تظاهر پیدا نکرده است و احتمالا حتی خود فرد هم از وجود بیماری در خودش بی‌اطلاع باشد.

بنابراین همیشه رعایت نکات بهداشتی ضروری و مهم‌تر از آن اجتناب از رفتارهای پرخطر مخصوصا رفتارهای پرخطر جنسی بسیار تاکید می‌شود. به این ترتیب می‌توانید از مبتلا شدن به این قبیل بیماری‌ها جلوگیری کنید.

منابع:

 cdc

 hiv