سرطان اطفال نیز همچون بزگسالان شیوع داشته اما از نظر علائم و روش‌های درمان تفاوت‌هایی در این دو نوع سرطان وجود دارد.
تمام سلول‌های بدن، به طور منظم و بر اساس قاعده خاص و با سرعت مشخص در حال رشد و تکثیر هستند. عوامل متعددی در تنظیم این سرعت نقش دارند. ولی با این وجود گاهی پیش می‌آید که برخی از سلول ها از مسیر رشد طبیعی خود خارج شده و به طور غیرمنظم و سریع تر از حالت طبیعی رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند.
این رخداد سبب به هم خوردن نظم طبیعی بدن شده که به این آشفتگی سرطان گفته می‌شود. انواع مختلف سلول‌های بدن ممکن است دستخوش این موضوع قرار گرفته و اصطلاحا تومورال شوند بنابراین انواع مختلف سرطان ایجاد می‌شود. سرطان‌ها علایم، راه های درمان و عوارض مختلفی دارند که به نوع سلول‌های درگیر و اینکه این سلول‌ها در کدام عضو هستند، ارتباط دارد.
شیوع سرطان در بالغین بسیار بیشتر از اطفال است اما با این حال متاسفانه این درگیری حدودا سالانه ۳ تا ۴ کودک از هر صد هزار کودک را درگیر می‌کند که در این میان سرطان اطفال لوسمی، لنفوم و مغز شایع‌ترین انواع آنها هستند.
عوامل موثر در ابتلا به سرطان
به طور کلی چه در افراد بزرگسال و چه در اطفال، دو عامل بسیار مهم عوامل محیطی و فاکتورهای ژنتیکی در بروز سرطان نقش دارند؛ منتها تفاوت در اینجا است که در بالغین، فاکتورها و عوامل محیطی نقش بسیار مهم و بارزتری در ایجاد انواع سرطان دارند؛ اما در کودکان، علاوه بر عوامل محیطی در ایجاد سرطان اطفال، زمینه ژنتیکی بسیار مهم بوده و نقش تعیین کننده‌ای دارد.
منظور از عوامل محیطی که سبب جهش ژنتیکی و در نتیجه بروز سرطان می‌شود شامل دود سیگار، اشعه‌های زیانبار و یونیزان و پرتوهای بسیار قوی، مواد شیمیایی، موادغذایی صنعتی و… هستند. این موارد ممکن است در محل زندگی کودک وجود داشته باشد و در صورت همراهی این عوامل با فاکتور سابقه‌ی خانوادگی مثبت، احتمال وقوع سرطان چندین برابر می‌شود.
آنچه که در این معضل از اهمیت به سزایی برخوردار است، تشخیص زورهنگام بیماری است. به همین دلیل والدین و خانواده‌ها باید نسبت به هرگونه علامت غیرطبیعی در کودکان حساس بوده و به محض مشاهده آنها توصیه می‌شود هر چه سریع‌تر کودک را نزد پزشک ببرند تا بررسی‌های لازم در این خصوص انجام گیرد.
تقسیم‌بندی کلی سرطان‌ها
به طور کلی سرطان‌ها به دو شاخه تقسیم می‌شوند. یکی سرطان‌هایی که در خون به وجود آمده و از این طریق به همه جای بدن انتشار می‌يابند. دسته دوم سرطان‌هایی هستند که از ارگان خاصی مانند عضلات، استخوان، چشم، مغز، کلیه، دستگاه گوارش و… منشا گرفته‌اند. به عبارتی این سرطان‌ها تنها یک عضو را درگیر می‌کنند.
در حالت دوم سرطان اطفال از همان ابتدا خودش را با برخی علایم بالینی مخصوص همان ارگان نشان می‌دهد. برای مثال سردرد، تهوع و استفراغ، اختلال بینایی، عدم تعادل ممکن است از اولین نشانه‌های تومورهای مغزی باشند.
در مثالی دیگر اگر سرطان در استخوان وجود داشته باشد ممکن است خودش را با علایمی همچون تب، تورم محل، محدودیت در حرکت یا شکستگی در ناحیه ابتلا نشان دهد. وجود سلول‌های سرطانی در ناحیه چشم، خودش را با یک برق‌زدگی در تاریکی (مانند برق زدن چشم گربه) یا اختلال در بینایی، برافروختگی چشم، پرخونی ملتحمه و به طور کلی اختلالات مختلف چشمی نشان می‌دهد.
علائم شایع سرطان
تب مکرر، عفونت‌های پی‌درپی و کم‌خونی از جمله علایمی هستند که پزشک متخصص اطفال را به فکر بررسی کودک از نظر ابتلا به سرطان می‌اندازد. خوشبختانه در حال حاضر برای اغلب سرطان‌های کودکان به خصوص لوسمی، درمان وجود داشته و حدودا ۷۰ درصد از کودکانی که به سرطان مبتلا می‌شوند؛ درمان می‌شوند.
شایع‌ترین سرطان اطفال
لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL): شایع‌ترین سرطان در بین کودکان است و خوشبختانه پاسخ به درمان بسیار خوبی نزدیک به ۸۷ درصد دارد. در این بیماری گلبول‌های سفید و سلول‌های خونی رشد غیرطبیعی داشته و به صورت نارس از مغز استخوان به داخل خون آزاد می‌شوند و درنتیجه کیفیت سلول‌های خونی طبیعی مغز استخوان را ندارند.
در این نوع سرطان اطفال مخصوصا سلول‌های دفاعی (لنفوسیت‌ها) رشد و تمایز غیرطبیعی پیدا می‌کنند و درنتیجه این کودکان سیستم ایمنی بسیار ضعیفی دارند و با علائمی همچون تب، کم خونی، خون‌ریزی از لثه و بینی، خون‌ریزی‌های زیر جلدی، درد و گاهی تورم مفاصل، بزرگی کبد، طحال و غدد لنفاوی به پزشک مراجعه می‌کنند.
اکثر این بیماران با علائم اولیه‌ای مشابه سرماخوردگی و عفونت‌های معمول در طب اطفال مراجعه می‌کنند و گاهی بیمار تنها علائم بی‌حالی و خستگی زودرس را از خود نشان می‌دهد. منتها اغلب این علایم طول کشیده هستند و به درمان‌های معمول پاسخ نداده‌اند. این بیماران برای درمان اکثرا مورد شیمی درمانی و رادیوتراپی قرار می‌گیرند.
تومور مغزی: تومورهای مغزی دومین تومور شایع در اطفال هستند و در صورتی که در همان مراحل ابتدایی تشخیص داده شوند (و تومور به همه‌ی بافت‌های مغزی چنگ‌اندازی نکرده باشد) امکان کنترل و درمان موثر با درصد بالایی وجود دارد. شایع‌ترین انواع تومورهای مغزی در کودکان، مدولوبلاستوم، اپاندیموم، گلیوم و آستروسیتوم است. (در مقاله علت و علائم تومور مغزی بیشتر در این باره مطالعه کنید.)
این کودکان اغلب با شکایت سردرد (مخصوصا سردردهای صبحگاهی)، استفراغ، اختلال در تعادل و راه رفتن، اختلالات رفتاری و تشنج (به ویژه تشنج مقاوم به درمان) به پزشک مراجعه می‌کنند. البته لازم به ذکر است که علائم ایجادکننده‌ی تومور مغزی بسیار متنوع است و تا حد زیادی به محل تشکیل شدن آن در مغز و سرعت رشد آن بستگی دارد. درمان غالب در این مورد نیز رادیوتراپی و شیمی درمانی است البته گاهی برای برداشتن تومور جراحی انجام می‌شود.
رتینوبلاستوم: این تومور چشم را درگیر می‌کند و قبل از یک سالگی بیشترین سن ابتلا به این نوع سرطان اطفال است. تاثیر زمینه ژنتیک و وراثت در این نوع سرطان اطفال بسیار بالا است. به این معنی که احتمال ابتلا به آن در کودکانی که سابقه خانوادگی رتینوبلاستوم در والدین یا فرزندان دیگر خانواده وجود داشته، بیشتر است.
تشخیص زودرس و درمان به موقع نقش بسیار تعیین کننده‌ای در بهبود و درمان کامل این تومور در کودک دارد. به همین دلیل توصیه می‌شود که در خانواده‌هایی که سابقه این بیماری وجود دارد، از تولد نوزاد تا یک سالگی، معاینه کامل چشم کودک توسط پزشک متخصص چشم انجام گیرد.
شایع‌ترین علامتی که در این سرطان بروز پیدا می‌کند، به وجود آمدن لکه سفید در مردمک است که سبب می‌شود چشم درخشندگی بیشتری نسبت به حالت عادی داشته باشد. تشخیص این لک سفید به راحتی حتی توسط یک فرد عادی نیز انجام می‌شود بنابراین والدین باید از این نظر گوش به زنگ بوده و در صورت مشاهده چنین علامتی فورا به پزشک مراجعه کنند.
رتینوبلاستوم یک تومور موضعی است و قطعا از این تومور علایم بالینی موضعی نیز انتظار داریم. بنابراین وقوع انحراف چشم، قرمزی چشم و اختلال بینایی نیز از دیگر علايم شایع هستند.
تومور ویلمز: این تومور، شایع‌ترین تومور کلیه است که به طور معمول کودکان در 5 سال اول زندگی خود، به آن مبتلا می‌شوند و خوشبختانه امکان کنترل و درمان موثر آن با درصد بالایی وجود دارد. وجود توده در شکم، مشاهده خون در ادرار، افزایش فشار خون و درد شکم از علائم شایع این تومور در کودک است. بنابراین والدین باید نسبت به هرگونه تغییر در وضعیت ادرار یا درد مبهم در شکم و توده در شکم کودک خود حساس بوده و به شدت آن را جدی گرفته و با پزشک مشورت کنند.
درصورت تشخیص و درمان به موقع شانس موفقیت مداخله چندین برابر می‌شود حال آن که اگر زمان زیادی بگذرد ممکن است کودک به کلی کلیه خود را از دست بدهد یا حتی بدتر از آن تومور به دیگر نقاط بدن نیز متاستاز بدهد.
نوروبلاستوم: نوروبلاستوم نیز یکی دیگر از شایع‌ترین انواع سرطان اطفال در یک سال اول تولد است. دلیل نامگذاری آن این است که منشاء این سلول‌های سرطانی، سلول‌های عصبی بوده و تومورهای توپری را تشکیل می‌دهند.
علائم این نوع سرطان، تا حد زیادی به محل اولیه شروع بیماری بستگی دارد ولی به وجود آمدن توده شکمی (که باعث بزرگی شکم می‌شود)، توده در قفسه سینه (که باعث تنگی نفس و سرفه مزمن می‌شود)، توده مغزی، توده در لگن و توده در ستون فقرات (که باعث اختلال حرکتی می‌شود) از جمله علایم شایع هستند.
رابدومیوسارکوم: منشاء این بیماری از سلول‌های بافت نرم (مانند سلول عضلانی) است. سومین سرطان شایع تومورهای توپور در کودکان محسوب می‌شود و بروز علائم اولیه این نوع سرطان نیز بسیار متفاوت بوده و کاملا به محل اولیه شروع تومورال شدن سلول‌ها بستگی دارد. به این معنی که معمولا با نشانه‌های توده در محل شروع بیماری و یا فشارهای ناشی از تومور بر اعضای اطراف نمایان می‌شود.
با این حال به وجود آمدن توده شکمی و اختلال در ادرار به نشانه درگیری مثانه، جلو آمدن چشم (اگزوفتالمی) و انحراف چشم به نشانه درگیری ناحیه چشم، نمونه‌هایی از علائم شایع در این نوع بیماری هستند.
سخن آخر
به عنوان کلام آخر باید گفت که تمامی این انواع سرطان اطفال در مراحل اولیه ابتلا با درصد موفقیت بالایی قابل درمان هستند. از آنجایی که کودک چندان به حالات خود واقف نیست مسئولیت کشف این موضوع و پیگیری آن برعهده والدین است. به این معنی که والدین باید نسبت به برخی علایم غیرطبیعی در کودک، هوشیار باشند و هر علامت بالینی را که به صورت غیرطبیعی در کودک سالم مشاهده می‌کنند جدی گرفته و با پزشک معالج کودک در میان بگذارند.
منظور ما از این علائم، مسایل بسیار پیچیده یا شدید نیست بلکه حتی برخی از ساده‌ترین علائم که والدین به راحتی از کنار آن می‌گذرند شامل این موارد می‌شود. مثلاً اگر دیدید یک سرماخوردگی ساده که طبیعتا باید در عرض 3 الی 4 روز بهبود پیدا کند در کودک شما 2 هفته به طول انجامیده، باید او را نزد پزشک ببرید تا مورد معاینه قرار گیرد.
اگر دیدید کودکی که پیش از این کاملا سالم بوده ولی چند روزی است از سردردهای صبحگاهی، سرگیجه و استفراغ‌های صبحگاهی، بی‌اشتهایی و غیره شکایت می‌کند حتما کودک را نزد پزشک متخصص ببرید و علایم را پیگیری کنید. البته لازم به ذکر است که منظور ما از ذکر این مطالب، تزریق نگرانی دائمی برای والدین نیست چرا که بسیاری از این علائم در بیماری‌های ساده‌ای همچون سرماخوردگی و مسمومیت‌های غذایی مشترک است بلکه این پیگیری‌ها مربوط به زمانی است که پیش از این بیماری خاصی در کودک وجود نداشته، و این علایم ناگهان پیدا شده و ادامه پیدا کرده است و از همه مهمتر به درمان‌های مرسوم پاسخ نمی‌دهد.
مجددا تاکید می‌کنیم که ذکر همه این نکات به این دلیل بوده که سرطان در کودکان پیش آگهی بسیار خوبی داشته و به عبارتی کودکان بسیار خوب به درمان‌های سرطان پاسخ می‌دهند که این موضوع مشروط بر تشخیص به موقع و درمان به موقع و موثر آن است.
ذکر یک نکته در این میان کاملا ضروری به نظر می‌رسد و آن اینکه، کودکان مبتلا به سرطان از نظر سیستم ایمنی بسیار ضعیف هستند بنابراین اگر فردی آنها را در آغوش بگیرد یا ببوسد به راحتی ویروس‌ها و باکتری‌هایی را که با خود دارد و فرد بزرگسال را بیمار نکرده است، به کودک منتقل می‌کند و کودک دچار بیماری‌های عفونی شدیدی می‌گردد. به همین دلیل ملاقات این قبیل کودکان باید محدود و در اتاق ایزوله انجام گیرد و به ملاقات کنندگان و خانواده‌ها نیز توصیه می‌گردد که از بوسیدن کودکان سرطانی جدا خودداری کنند.
منابع:
