شکستگی استخوان؛ مراحل تشخیص، درمان و بهبودی (تایید شده توسط متخصص جراحی استخوان و مفاصل)

شکستگی استخوان به وضعیتی گفته می‌شود که در آن پیوستگی استخوان از بین رفته و استخوان شکسته باشد. بخش قابل توجهی از شکستگی‌های استخوان به دلیل تاثیر نیرو یا فشار شدید اتفاق می‌افتد. با این‌حال شکستگی ممکن است در اثر برخی بیماری‌ها ایجاد شده باشد. بیماری‌ها یا اختلالاتی که باعث می‌شوند استخوان ضعیف شود؛ مثل پوکی استخوان، برخی سرطان‌ها یا استئوژنز ایمپرفکتا (که بیماری‌های استخوان شکننده نیز نامیده می‌شود).

شکستگی که حاصل بیماری‌های دیگر باشد، شکستگی پاتولوژیک نامیده می‌شود. در این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر قصد داریم تا درباره موضوعاتی همچون شکستگی‌های استخوان، پروسه درمان و دانستنی‌های مرتبط با آن برایتان بگوییم. مطالعه این مطلب، حدودا 5 دقیقه طول خواهد کشید.

محتوای پزشکی این مقاله توسط دکتر سروش نقدی، متخصص جراحی استخوان و مفاصل در شاهین شهر اصفهان مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.

اگر سوالی در این رابطه دارید، می‌توانید در انتهای همین مقاله و در بخش نظرات بنویسید تا پزشک به آن پاسخ دهد.

شکستگی استخوان چیست؟

 کلمه انگلیسی «break» به معنای شکستن و شکستگی معمولا در میان عوام مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در میان پزشکان، به‌خصوص متخصصان استخوان و مفاصل مثل جراحان ارتوپد، این عبارت بسیار کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک ترک و شکاف (نه تنها شکستگی) در استخوان با عنوان «fracture» (شکستگی) شناخته می‌شود. شکستگی استخوان در هر استخوان بدن می‌تواند اتفاق بیفتد. راه‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند منجر به شکستگی استخوان شود؛ مثلا شکستگی استخوان که بافت‌های مجاور را آسیب نمی‌زند یا پوست را نمی‌شکافد، «شکستگی بسته» نامیده می‌شود.

از طرف دیگر همان‌طور که گفته شد، آسیب و شکستگی که باعث آسیب به پوست اطراف استخوان می‌شود و در پوست نفوذ می‌کند، شکستگی باز نامیده می‌شود. شکستگی‌های باز به‌طور کلی جدی‌تر از شکستگی‌های ساده هستند، چون عفونی هستند.

اکثر استخوان‌های انسان به‌طور شگفت‌انگیزی محکم هستند و عموما در مقابل فشارها و نیروهای نسبتا قوی، دوام می‌آورند. با این حال اگر نیرو بسیار قدرتمند بود، یا استخوان مشکلی داشت، استخوان می‌شکند.

هرچه سن ما بیشتر می‌شود، استخوان‌های ما در برابر فشارها مقاومت کمتری از خود نشان می‌دهند. کودکان در قسمت انتهایی استخوان‌ها (نواحی رشد استخوان) صفحات رشد استخوان دارند که ممکن است گاهی آسیب ببیند.

انواع شکستگی استخوان

طیف گسترده‌ای از انواع شکستگی استخوان وجود دارد که عبارتند از:

شکستگی انفجاری (Avulsion fracture): فشار ماهیچه یا وتر عضلانی باعث شکستگی استخوان می‌شود.

شکستگی خرد‌شده (Comminuted fracture): در این شکستگی استخوان به چند تکه تقسیم می‌شود.

شکستگی فشاری (Compression (crush) fracture): این نوع شکستگی معمولا در استخوان‌های اسفنجی ستون فقرات اتفاق می‌افتد. مثلا بخش جلویی مهره در ستون فقرات ممکن است به دلیل پوکی استخوان بشکند.

شکستگی-دررفتگی یا شکستگی همراه با دررفتگی  (Fracture dislocation): در شکستگی دررفتگی مفصل جابجا شده و یکی از استخوان‌های مفصل می‌شکند.

شکستگی ترکه سبز (Greenstick fracture): در این نوع شکستگی یک طرف استخوان می‌شکند، اما به‌طور کامل شکسته نمی‌شود چون قسمت دیگر استخوان می‌تواند خم شود. این نوع شکستگی معمولا بین کودکان شایع‌تر است؛ چون استخوان‌های آن‌ها نرم‌تر است و کمی حالتت ارتجاعی دارد.

شکستگی مویی (Hairline fracture): این یک شکستگی جزئی استخوان است. گاهی اوقات تشخیص این نوع شکستگی با عکس برداری ساده اشعه‌ی ایکس به سختی قابل تشخیص است.

شکستگی درهم فرورفته (Impacted fracture): در این نوع شکستگی زمانی که استخوان می‌شکند، یک قسمت از استخوان شکسته وارد استخوان دیگر می‌شود.

شکستگی داخل مفصلی (Intraarticular fracture): در این نوع، خط شکستگی به داخل مفصل نیز کشیده می‌شود.

شکستگی طولی (Longitudinal fracture): در این نوع شکستگی استخوان در راستای طول خود می‌شکند.

شکستگی مایل (Oblique fracture): در این نوع، خط شکستگی نسبت به محور طولی استخوان، به‌صورت مایل است.

شکستگی پاتولوژیک (Pathological fracture): اگر یک اختلال یا بیماری زمینه‌ای باعث ضعیف شدن استخوان شود و در نتیجه آن استخوان بشکند، این نوع شکستگی را پاتولوژیک می‌نامند.

شکستگی مارپیچی (Spiral fracture): در این شکستگی، خط شکستگی استخوان به شکل قوس مارپیچی است و در آن حداقل یک بخشی از استخوان پیچ خورده است.

شکستگی تنشی (Stress fracture): این نوع شکستگی معمولا در میان ورزشکاران شایع است. در این شکستگی استخوان در اثر فشارها و آسیب‌های مکرر می‌شکند.

شکستگی هلالی (Torus (buckle) fracture): در شکستگی هلالی استخوان خم می‌شود، ولی نمی‌شکند. این نوع شکستگی در میان کودکان شایع‌تر است. شکستگی هلالی دردناک است، اما در آن استخوان نمی‌شکند، فقط یک طرف آن خم می‌شود.

شکستگی عرضی (Transverse fracture): در شکستگی عرضی خط شکستگی عرضی و عمود بر محور طولی استخوان است.

علائم شکستگی

علائم و نشانه‌های شکستگی با توجه به اینکه کدام یک از استخوان‌ها را درگیر کرده است، سن، سلامتی کلی فرد آسیب‌دیده و همچنین شدت جراحت متفاوت است. با این حال معمولا تمام شکستگی‌ها علائم زیر را در پی دارند:

• درد
• ورم
• کبودی
• تغییر رنگ پوست در منطقه آسیب‌دیده
• زاویه‌دار شدن منطقه آسیب‌دیده؛ ناحیه‌ای که شکستگی در آن اتفاق افتاده است، شاید دچار خمیدگی شده و زاویه‌ای غیرعادی بگیرد.
• بیمار نمی‌تواند وزنش را روی ناحیه آسیب‌دیده بیندازد و تحمل کند.
• بیمار نمی‌تواند منطقه آسیب‌دیده را حرکت دهد و جابجا کند.
• استخوان یا مفصل آسیب‌دیده ممکن است حس ساییدگی داشته باشد.
• اگر شکستگی از نوع شکستگی باز باشد، ممکن است خونریزی هم داشته باشید.

زمانی که استخوان بزرگ مثل استخوان لگن یا استخوان ران می‌شکند، علائم زیر ایجاد می‌شود:

• رنگ بیمار می‌پرد و بدنش سرد و تر می‌شود.
• ممکن است دچار سرگیجه شود (احساس ضعف می‌کند).
• فرد احساس بیماری و حالت تهوع دارد.

در صورت امکان فردی که استخوانش شکسته است را جابجا نکنید تا اورژانس برسد و با بررسی شرایط، محل شکستگی را با تخته‌های شکسته‌بند ببندد. اگر بیمار در مکان خطرناکی باشد، مثل وسط یک جاده شلوغ و پررفت و آمد، باید قبل از رسیدن اورژانس، فرد آسیب‌دیده را به جای امنی انتقال داد.

دلایل شکستگی

اغلب شکستگی‌ها ناشی از بد زمین خوردن یا تصادف با خودرو یا موتورسیکلت است. استخوان‌های سالم بسیار سخت و ارتجاعی است و می‌تواند به‌طور شگفت‌انگیزی فشارهای پرقدرت را تحمل کند. هرچه سن فرد بیشتر می‌شود، ۲ عامل خطر شکستگی استخوان را بیشتر می‌کند: استخوان‌های ضعیف و خطر زمین خوردن.

کودکان که سبک زندگی فعال و فعالیت جسمانی زیادتری نسبت به بزرگسالان دارند هم در معرض خطر شکستگی قرار دارند.

افرادی که اختلالات و بیماری‌های زمینه‌ای دارند و این بیماری سبب ضعیف شدن استخوان‌هایشان شده است، بیشتر در معرض خطر شکستگی قرار دارند. مثلا کسانی که دچار پوکی استخوان، عفونت یا تومور هستند، بیشتر احتمال دارد دچار شکستگی استخوان شوند. همان‌طور که قبلا هم گفته شد، به این نوع شکستگی، شکستگی پاتولوژیک می‌گویند.

شکستگی‌های تنشی (Stress fractures) که ناشی از تنش‌ها و فشارهای مکرر است، معمولا بین ورزشکاران حرفه‌ای شایع‌تر است.

تشخیص و درمان شکستگی

پزشکان برای تشخیص شکستگی معاینات فیزیکی انجام می‌دهند و با بررسی علائم و نشانه‌ها، شکستگی را تشخیص می‌دهد.

پزشک باید با بیمار حرف بزند و اگر او قادر نبود به درستی حرف بزند، باید دوست، فامیل یا شاهد اتفاق به پزشک در مورد حادثه و علتی که باعث بروز شکستگی شده است، توضیحاتی ارائه دهد.

پزشکان معمولا عکس‌برداری اشعه ایکس تجویز می‌کنند. در برخی موارد بیمار باید آزمایشاتی مثل ام. آر. آی یا سیتی‌اسکن نیز انجام دهد.

جوش خوردن استخوان یک فرآیند طبیعی است که در اغلب موارد به‌طور خودکار رخ می‌دهد. درمان شکستگی معمولا با هدف  اطمینان از بهترین عملکرد ممکن بخش آسیب‌دیده پس از جوش خوردن انجام می‌شود.

درمان همچنین بر فراهم کردن بهترین شرایط برای بهبود استخوان (بی‌تحرکی) تمرکز دارد. برای اینکه فرایند طبیعی بهبودی استخوان آغاز شود، باید انتهای استخوان شکسته تنظیم شود که آن را کاهش شکستگی می‌نامند.

بیمار را معمولا زمانی که کاهش شکستگی انجام می‌شود، بیهوش می‌کنند. کاهش شکستگی ممکن است با دستکاری، کشیدن استخوان یا جراحی انجام شود.

بی‌تحرک‌سازی

به محض اینکه استخوان‌ها سر جای خود قرار گرفتند، باید در همان حالت قرار بگیرند تا جوش بخورند که ممکن است به شکل‌های زیر انجام شود:

• گچ گرفتن یا استفاده از آتل یا قابل‌های چاپی پلاستیکی: این کار باعث می‌شود استخوان‌ها تا جوش خوردن و بهبودی کامل ثابت بمانند.
• صفحات و پیچ‌های فلزی: درمان‌های شایع این نوع، احتمالا از روش‌های تهاجمی استفاده می‌کنند.
• نیل اینترامدولاری: میله‌های فلزی داخلی در مرکز استخوان‌های بلند قرار می‌گیرد. در این روش، سیم‌های انعطاف‌پذیر ممکن است در کودکان مورد استفاده قرار گیرد.
• ثابت‌سازی خارجی (External fixators): این ابزار ممکن است از جنس فلز یا فیبر کربنی باشد. آن‌ها دارای میخ‌های فولادی هستند که مستقیما از روی پوست، وارد استخوان می‌شود.

معمولا ناحیه شکستگی استخوان به مدت ۲ الی ۸ هفته باید بی‌تحرک بماند. این مدت زمان به آن بستگی دارد که کدام استخوان شکسته و آیا عوارض دیگری مثل تامین خون یا عفونت دارد یا خیر.

بهبودی

اگر استخوان شکسته به خوبی جا انداخته شود و بی‌حرکت بماند، پروسه بهبودی معمولا آسان می‌شود و استخوان جوش می‌خورد.

استئوکلاست‌ها (سلول‌های استخوانی) استخوان قدیمی و آسیب‌دیده را جذب می‌کند، در حالی که استئوبلاست (سایر سلول‌های استخوانی) برای تولید استخوان جدید استفاده می‌شوند.

کال (بافت فیبری که در محل جوش خوردن استخوان شکسته به وجود می‌آید و کم کم سخت و کمی برجسته می‌شود) استخوان جدیدی است که در اطراف شکستگی شکل می‌گیرد. کال در محل شکستگی شکل می‌گیرد و تا پر شدن فضای خالی ایجاد شده، ادامه می‌یابد. در نهایت استخوان اضافی صاف می‌شود و به شکل اول خود برمی‌گردد.

سن بیمار، استخوانی که دچار آسیب شده، نوع شکستگی و همچنین وضعیت کلی سلامتی بیمار همگی عواملی هستند که بر سرعت بهبود استخوان تاثیر دارند. به‌عنوان مثال، اگر بیمار دائما سیگار بکشد، فرآیند بهبودی طولانی‌تر می‌شود.

فیزیوتراپی

پس از اینکه استخوان جوش خورد، ممکن است لازم باشد عضله‌ها قوی‌تر شوند و منطقه آسیب‌دیده تحرک بیشتری داشته باشد. اگر شکستگی در نزدیکی یا خود مفصل اتفاق بیفتد، خطر بروز سفتی دائمی یا آرتروز وجود دارد و فرد ممکن است دیگر نتواند مثل سابق مفصل خود را تکان دهد. برای جلوگیری از این موارد، فیزیوتراپی پیشنهاد می‌شود.

جراحت

اگر پوست و بافت نرم اطراف استخوان یا مفصل شکسته آسیب ببیند، شاید نیاز باشد جراحی پلاستیک در این ناحیه انجام شود.

اگر جوش خوردن استخوان طول بکشد یا اصلا جوش نخورد، چه می‌شود؟

ممکن است مدت زمان زیادی برای جوش خوردن استخوان نیاز باشد و در برخی موارد استخوان اصلا جوش نمی‌خورد که در این صورت باید روش‌های زیر را به کار برد:

• اولتراسوند درمانی (Ultrasound therapy): اولتراسوند با شدت کم برای ناحیه آسیب‌دیده باید به‌صورت روزانه انجام شود. گفته می‌شود این روش برای جوش خوردن و بهبود شکستگی استخوان موثر است. مطالعات در این زمینه هنوز ادامه دارد.
• پیوند استخوان: اگر شکستگی استخوان بهبود نیابد، استخوان طبیعی یا مصنوعی برای تحریک استخوان شکسته پیوند زده می‌شود.
• درمان از طریق سلول‌های بنیادی: مطالعات در این زمینه در حال انجام بوده و پیشرفت چشمگیری داشته است.

عوارض جانبی

درمانی که برای شکستگی استخوان انجام می‌شود، گاهی ایراداتی هم دارد که ممکن است باعث به وجود آمدن عوارض جانبی شود. از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

جوش خوردن استخوان در محل اشتباه: این امر «بد جوش خوردن» نامیده می‌شود.

اختلال در رشد استخوان: اگر شکستگی استخوان در دوران کودکی روی صفحه رشد تاثیر بگذارد، خطر رشد طبیعی استخوان را تهدید خواهد کرد و احتمال تغییر شکل استخوان افزایش می‌یابد.

عفونت‌های مکرر استخوان و مغز استخوان: اگر در اثر آسیب به استخوان، پوست نیز شکاف بردارد (که در شکستگی باز اتفاق می‌افتد)، باکتری‌ها می‌توانند وارد بدن شده و باعث عفونت استخوان یا مغز استخوان شود. این مورد می‌تواند منجر به ابتلا به استئومیلیت مزمن (التهاب مغز استخوان مزمن) شود. گاهی ممکن است نیاز باشد بیمار بستری و با آنتی بیوتیک‌ درمان شود. گاهی اوقات جراحی درناژ و کوتاژ باید انجام شود.

مرگ استخوان: اگر خون مورد نیاز به استخوان نرسد، به اصطلاح استخوان می‌میرد.

پیشگیری

تغذیه و نور خورشید: بدن انسان برای داشتن اسخوان‌های سالم به مقدار مناسبی از کلسیم نیاز دارد. شیر، پنیر، ماست و سبزیجات دارای برگ‌های سبز پررنگ منبع خوبی از کلسیم هستند.

بدن برای جذب کلسیم به ویتامین دی نیاز دارد: قرار گرفتن در معرض نور خورشید، همچنین خوردن تخم‌ مرغ و ماهی‌های پرچرب روش مناسبی برای دریافت ویتامین دی مورد نیاز بدن است.

فعالیت جسمانی: هرچه ورزش‌های همراه با وزنه بیشتر انجام دهید، استخوان‌های شما قوی‌تر و متراکم‌تر می‌شود. از جمله این ورزش‌ها می‌توان به پرش، دویدن و حرکات موزون اشاره کرد؛ یا هر نوع ورزشی که در آن به اسکلت بدن فشار وارد می‌شود. افراد سالمند هم استخوان‌هایشان ضعیف و هم فعالیت جسمانی‌شان کمتر می‌شود؛ هر یک از این عوامل خطر تضعیف استخوان‌ها را افزایش می‌دهد. هر فردی با هر سنی باید از لحاظ فیزیکی و جسمانی فعال باشد.

یائسگی: استروژن که به تنظیم کلسیم بدن کمک می‌کند، در دوران یائسگی کاهش می‌یابد و تعدیل کلسیم را با مشکل مواجه می‌کند. در نتیجه خانم‌ها بعد از یائسگی باید مراقب تراکم و استحکام استخوان‌های خود باشند.

مراحل زیر می‌تواند به کاهش خطر پوکی استخوان در دوران یائسگی کمک کند:

• • هر هفته چند جلسه ورزش با وزنه انجام دهید

• • سیگار نکشید

• • از مصرف مشروبات الکلی پرهیز کنید

• • به مقدار کافی در معرض تور خورشید قرار بگیرید
  • غذاهایی که سرشار از کلسیم هستند، بخورید. اگر مصرف این غذاها برای کسی مقدور نیست، پزشک می‌تواند برایش مکمل‌های کلسیم تجویز کند.

منبع:

medicalnewstoday