ایدز چگونه تشخیص داده میشود؟
در دنیا چند روش برای تشخیص بیماری ایدز وجود دارد. در هر کدام از این روش ها از شیوه های متفاوتی برای تشخیص بیماری ایدز استفاده می شود. هر کدام از این روش ها را مرور خواهیم کرد.
در مقاله «ایدز چگونه تشخیص داده میشود؟» میخوانیم:
- انواع آزمایشها برای تشخیص بیماری ایدز
- آزمایشهای اصلی برای تشخیص اچآیوی و بیماری ایدز
- آزمایش اِلایزا
- آزمایش خانگی برای تشخیص بیماری ایدز
- آزمایش بزاق
- تست میزان ویروسی
- وسترن بلات
هنگامی که فرد دارای علائم یا نشانههای مشخصی باشد که توسط مراکز درمانی معتبر دنیا از جمله «مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC)» ایالات متحده تعریف شده، بیماری ایدز در او تشخیص داده میشوند. تعریف مرکز کنترل و پیشگیری بیماری از ایدز شامل موارد زیر است:
- وجود کمتر از ۲۰۰ سلول سیدی-۴ (CD4+) در هر میلیمتر مکعب خون. این میزان در افراد سالم حدود ۱۰۰۰ سلول سیدی-۴ در هر میلیمتر مکعب خون است. سلولهای سیدی-۴، گلبولهای سفید خون هستند که نقش مهمی در دستگاه ایمنی بدن برعهده دارند. این سلولها توسط «ویروس اچآیوی (HIV)» ضعیف و کُشته میشوند. حتی اگر فرد مبتلا به ایدز وضعیت سلامتی خوبی داشته و هیچ علائم دیگری در او مشخص نباشد، بازهم امکان آلوده شدن سلولهای سیدی-۴ توسط ویروس اچآیوی وجود دارد.
- سلولهای سیدی، ۱۴ درصد از کل لنفوسیتها را تشکیل میدهند. لنفوسیتها نوعی از گلبولهای سفید خون هستند که نقش مهمی در مقابله با عوامل بیماریزا در دستگاه ایمنی بدن ایفا میکنند.
هنگامی که فرد با ویروس اچآیوی آلوده شد، سلولهای دفاعی بدن نابود شده و دستگاه ایمنی بدن رو به تحلیل میرود. از این جهت، فرد مستعد ابتلا به برخی بیماریها میشود که عبارتند از:
- کاندیدیازیس (Candidiasis) یا برفک در ناحیهی نایچه، مری، نای یا ریهها
- سرطان دهانه رحم (Cervical Cancer)
- کوکسیدیومایکوزیس (Coccidioidomycosis) یا تب دره که به سرعت در بدن گسترش پیدا میکند
- کریپتوکوکوز (Cryptococcosis) که نوعی عفونت قارچی است که از ریهها شروع شده و به نواحی دیگر بدن نیز سرایت میکند
- کریپتوکوکوزیس (Cryptosporidiosis) که رودههای فرد را درگیر کرده و معمولا مدت دورهی ابتلا به آن بیش از ۱ ماه است
- بیماری سیتومگالوویروس (Cytomegalovirus) که کبد، طحال یا غدد لنفاوی را درگیر میکند
- سیتومگالوویروس (Cytomegalovirus) که موجب کاهش شنوایی، مشکلات بینایی و ذهنی میشود
- انسفالوپاتی (Encephalopathy) یا اختلالات عصبي شناختي خفيف مرتبط به ایدز
- هرپس سیمپلکس (Herpes Simplex) یا تبخال که زخمهایی با ماندگاری بیش از یک ماه را در بدن ایجاد میکند. و همینطور برونشیت، پنومونیت یا التهاب بافت ریه
- هیستوپلاسموزیس (Histoplasmosis) که فرد در آن گاها علائمی شبیه به آنفلوآنزای خفیف را تجربه میکند.
- ایزوسپوریازیس (Isosporiasis) که رودههای فرد را درگیر کرده و دورهی آن نیز بیش از ۱ ماه طول میکشد.
- سارکوم کاپوسی (Kaposi’s Sarcoma) سرطانی که در عروق خونی و لنفاوی فرد شکل میگیرد.
- لنفوم بورکیت (Burkitt Lymphoma)، ایمونوبلاستیک (lmmunoblastic) که روی مغز یا سیستم عصبی مرکزی فرد تاثیر میگذارد.
- مایکوباکتریوم آویوم پیچیده (Mycobacterium Avium Complex) یا بیماری ناشی از مایکوباکتریوم کانساسی.
- مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium Tuberculosis) در داخل یا خارج ریهها.
- ابتلا به سویههای دیگر مایکوباکتریوم
- پنوموسیستیس جیرووسی (Pneumocystis Jiroveci) یا سینهپهلو پنوموسیستیس
- عود مجدد پنومونیت (Pneumonia)
- لکوانسفالوپاتی چندکانونی پیشرونده (Progressive Multifocal Leukoencephalopathy)
- عود سالمونلا سپتیسمی (Salmonella Septicemia)
- توکسوپلاسموز (Toxoplasmosis) که میتواند مغز و اعصاب فرد را درگیر کند.
- سندرم اتلاف (Wasting Syndrome) اچآیوی
سایر علائم ابتلا به ایدز همچنین ممکن است شامل اضطراب، زوال عقل، افسردگی و بیخوابی باشد.
انواع آزمایشها برای تشخیص بیماری ایدز
آزمایش خون از رایجترین آزمایشها برای تشخیص ویروس نقص ایمنی انسانی یا همان اچآیوی (HIV) است. در آزمایشهای خون، آنتیبادیهای خون بررسی میشود تا از حضور ویروس اچآیوی در خون تشخیص داده شود.
افرادی که در مواجهه با بیماران مبتلا به ایدز قرار دارند، باید سریعا آزمایش شوند. آزمایش بهموقع میتواند برای فرد حیاتی باشد. چنانچه بیماری ایدز به موقع تشخیص داده شود، پزشکان میتوانند برنامه درمانی بهتری را برای مقابله با ویروس تهیه کنند.
علاوه بر این، آزمایشهای بهموقع حتی در صورتی که جواب آن منفی باشد، حکم زنگ خطر را دارد و باعث میشود فرد از رفتارهای پرخطری که موجب انتقال ویروس میشود خودداری کند.
از آنجا که تولید آنتیبادیهای بدن برای مقابله با ویروس بین ۶ هفته تا ۶ ماه طول میکشد، نیاز به تکرار آزمایش است. پزشک در زمان معاینه از علائم بیماری، سوابق پزشکی و همینطور عوامل پرخطر از بیمار سوال میکند.
آزمایشهای اصلی برای تشخیص اچآیوی و بیماری ایدز
آزمایشهای اصلی برای تشخیص اچآیوی و ایدز عبارتند از:
آزمایش اِلایزا
آزمایش اِلایزا (ELISA Test) از نوع آزمایشهای آنتیبادی برای تشخیص عفونت ویروس اچآیوی در بدن است. اگر جواب آزمایش الایزا مثبت باشد، نیاز به آزمایش تأییدی دیگری به نام آزمایش وسترن بلات (Western Blot) وجود خواهد داشت.
در صورتی هم که جواب آزمایش الایزا منفی باشد، اما فرد بازهم نسبت به ابتلا به اچآیوی شک دارد، این آزمایش باید برای دورهای بین ۱ تا ۳ ماه پس از آن دوباره تکرار شود.
آزمایش الایزا از حساسیت بالایی برخوردار است، اما از آنجایی که آنتیبادیهای بدن بلافاصله پس از عفونت به ویروس اچآیوی تولید نمیشود، ممکن است جواب آزمایش فرد برای چند هفته یا حتی چند ماه منفی باشد. به این جهت، حتی اگر جواب آزمایش فرد در این دورهی زمانی منفی باشد، بازهم ممکن است سطح بالایی از ویروس در بدن حضور داشته باشد و امکان انتقال عفونت به سایرین وجود داشته باشد.
آزمایش خانگی برای تشخیص بیماری ایدز
یکی دیگر از آزمایش ها برای تشخیص بیماری ایدز استفاده از یک کیت خانگی است. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، به عنوان یکی از مهمترین سازمانهای بهداشتی دارویی دنیا، تنها یک کیت خانگی موسوم به «آزمایش خانگی اکسپرس (Home Access Express Test)» را مورد تأیید قرار داده که در برخی داروخانهها میتوان تهیه کرد.
آزمایش بزاق
برای تشخیص بیماری ایدز روش دیگری نیز وجود دارد و آن آزمایش بزاق (Saliva Tests) است. در این نوع آزمایش، نمونهای از بزاق فرد برداشته شده و مورد آزمایش قرار میگیرد. نتیجه آزمایش بزاق معمولا تا ۳ روز به طول میانجامد و در صورتی که نتیجه آزمایش مثبت باشد نیاز به یک آزمایش خون تأییدی وجود دارد.
تست میزان ویروسی
در آزمایش تست میزان ویروسی (Viral Load Test) میزان ویروس اچآیوی در خون فرد اندازهگیری میشود. آزمایش بار ویروسی عموما برای نظارت بر نحوهی پیشرفت درمان یا تشخیص زودهنگام آلودگی اچآیوی مورد استفاده قرار میگیرد.
از ۳ فناوری برای تشخیص میزان ویروس اچآیوی در خون فرد استفاده میشود که عبارتند از «واکنش زنجیره ای پلیمراز (RT-PCR)»، «روش bDNA» و سنجش تکثیر بر مبنای توالی اسید نوکلئیک. اصول کلی این نوع آزمایشها یکسان است. در هر ۳ روش از توالیهای دیانای برای تشخیص ویروس اچآیوی در فرد استفاده میشود. موضوع دیگر اینکه، نتایج این آزمایشها ممکن است تا حدی با هم تفاوت داشته باشد.
وسترن بلات
وسترن بلات همانطور که در که در بخش آزمایش الایزا گفتیم، آزمایشی بسیار حساس است و برای تأیید نتایج آزمایش اِلایزا بهکار میرود.
منبع: