پوکی استخوان و اطلاعات ضروری که باید درمورد آنها بدانید!
در افراد مبتلا به پوکی استخوان یا osteoporosis، استخوانها متخلخل و ضعیفتر شده و خطر شکستگی بهخصوص در مفصل ران، مهرههای نخاعی و برخی مفاصل محیطی مانند مچ دست افزایش مییابد. این بیماری در طی چندین سال به کندی ایجاد میشود و اغلب تنها زمانی تشخیص داده میشود که زمین خوردن یا ضربه ناگهانی باعث شکستن استخوان شود. شکستگیها میتوانند زندگی شخص را تغییر داده و باعث درد، ناتوانی و از دست دادن استقلال او شوند. به همین دلیل جلوگیری از پوکی استخوان بسیار مهم است. بنابراین اگر فاکتورهای خطر دارید و نگران پوکی استخوان هستید، اگر زمین خوردید و نگران شکستگی استخوان هستید یا اگر کمردرد شدید و ناگهانی دارید، حتما به دکتر ارتوپد مراجعه کنید. در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر به توضیح کامل پوکی استخوان میپردازیم.
پوکی استخوان چیست و چه علائمی دارد؟
پوکی استخوان (osteoporosis) به معنای استخوان متخلخل است. این بیماری استخوانها را ضعیف میکند و در صورت ابتلا به آن، بیشتر در معرض خطر شکستگیهای ناگهانی و غیرمنتظره استخوان هستید. پوکی استخوان به این معنی است که توده و استحکام استخوانی کمتری دارید. این بیماری اغلب بدون هیچ علامت یا دردی ایجاد میشود و معمولاً تا زمانی که استخوانهای ضعیف شده باعث شکستگیهای دردناک نشوند، کشف نمیشود. بیشتر موارد شکستگی به خاطر پوکی استخوان در قسمت لگن، مچ دست و ستون فقرات اتفاق میافتد.
علائم پوکی استخوان چیست؟
معمولاً هیچ علامتی برای پوکی استخوان وجود ندارد. به همین دلیل است که گاهی اوقات آن را یک بیماری خاموش مینامند. با این حال، باید مراقب موارد زیر باشید:
- کوتاه شدن قد (هنگامی که قد یک اینچ یا بیشتر کوتاه میشود)
- تغییر در وضعیت بدن (قوز کردن یا خم شدن به جلو)
- تنگی نفس (ظرفیت کمتر ریه به دلیل فشرده شدن دیسک)
- شکستگی استخوان
- درد در قسمت پایین کمر
چه کسانی به پوکی استخوان مبتلا میشوند؟
حدود 200 میلیون نفر در سراسر جهان به پوکی استخوان مبتلا هستند. در ایالات متحده، این رقم حدود 54 میلیون نفر است. اگرچه پوکی استخوان هم در مردان و هم در زنان رخ میدهد، زنان چهار برابر بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
بعد از 50 سالگی، از هر دو زن یک نفر و از هر چهار مرد یک نفر در طول زندگی خود دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان میشوند. 30 درصد دیگر تراکم استخوان پایینی دارند که آنها را در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار میدهد. این وضعیت استئوپنی (osteopenia) نامیده میشود.
پوکی استخوان علت بیش از دو میلیون شکستگی در سال است و این تعداد همچنان در حال افزایش است. اقداماتی وجود دارد که میتوانید برای جلوگیری از بروز پوکی استخوان انجام دهید. اگر پوکی استخوان دارید، درمانها میتوانند سرعت تحلیل استخوان را کاهش دهند.
علت ایجاد پوکی استخوان چیست؟
محققان دریافتهاند که پوکی استخوان چگونه ایجاد میشود، اما علت دقیق ایجاد آن را نمیدانند. استخوانها از بافت زنده و در حال رشد ساخته شدهاند. داخل استخوان سالم شبیه اسفنج است. به این ناحیه استخوان ترابکولار میگویند. یک پوسته بیرونی از استخوان متراکم در اطراف استخوان اسفنجی پیچیده میشود. این پوسته سخت استخوان قشر مغز نامیده میشود.
هنگامی که پوکی استخوان رخ میدهد، “سوراخ” در “اسفنج” بزرگتر و بیشتر شده و باعث ضعیف شدن ساختار استخوان میشود. استخوانها از بدن حمایت و از اندامهای حیاتی محافظت میکنند. همچنین وظیفه دیگر استخوانها ذخیره کلسیم و سایر مواد معدنی در بدن است. بنابراین زمانی که بدن به کلسیم نیاز دارد، تجزیه شده و سپس بافت استخوان جایگزین میشود. این فرآیند که بازسازی استخوان نام دارد، کلسیم مورد نیاز بدن را تامین کرده و در عین حال استخوانها را قوی نگه میدارد.
تا حدود 30 سالگی به طور معمول بیشتر از آنچه که از دست میدهید، استخوان میسازید. پس از 35 سالگی، تجزیه استخوان سریعتر از تشکیل استخوان اتفاق میافتد، که باعث از بین رفتن تدریجی توده استخوانی میشود. اگر پوکی استخوان دارید، توده استخوانی را با سرعت بیشتری از دست میدهید. در زنان پس از یائسگی، سرعت تجزیه استخوان به شکل چشمگیری افزایش مییابد.
عوامل ابتلا به پوکی استخوان
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟ عوامل خطر زیادی وجود دارند که شانس ابتلا به پوکی استخوان را افزایش میدهند که دو مورد از مهمترین آنها جنسیت و سن است. در ادامه این موارد را نام میبریم:
جنسیت و سن
خطر شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان در همه افراد با افزایش سن افزایش مییابد. با این حال، زنان بالای 50 سال یا زنان یائسه بیشترین خطر ابتلا به پوکی استخوان را دارند. زنان در 10 سال اول پس از ورود به یائسگی دچار تحلیل سریع استخوان میشوند، زیرا یائسگی تولید استروژن را کند میکند؛ هورمونی که از تحلیل بیش از حد استخوان محافظت میکند.
سن و پوکی استخوان بر مردان نیز تأثیر میگذارد. شاید تعجب کنید اگر بدانید مردان بالای 50 سال بیشتر در معرض شکستگی ناشی از پوکی استخوان هستند تا سرطان پروستات. انتظار میرود سالانه حدود 80000 مرد دچار شکستگی لگن شوند و مردان بیشتر از زنان در سال بعد از شکستگی لگن جان خود را از دست میدهند.
قومیت
خطر ابتلا به پوکی استخوان با قومیت شما نیز مرتبط است. زنان قفقازی و آسیایی بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند. با این حال، زنان آفریقایی-آمریکایی و اسپانیایی تبار هنوز در معرض خطر هستند. در واقع، زنان آفریقایی-آمریکایی بیشتر از زنان سفیدپوست پس از شکستگی لگن جان خود را از دست میدهند.
وزن و وضعیت توده بدنی
عامل دیگر ساختار استخوان و وزن بدن است. افراد ریزه اندام و لاغر در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند، زیرا استخوان کمتری برای از دست دادن نسبت به افراد با وزن بیشتر و بدن بزرگتر دارند.
ژنتیک
سابقه خانوادگی نیز در خطر پوکی استخوان نقش دارد. اگر والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ شما علائمی از پوکی استخوان، مانند شکستگی لگن پس از یک زمین خوردن جزئی داشتهاند، ممکن است خطر ابتلا به این بیماری در شما بیشتر باشد.
بیماریها و داروها
در نهایت، برخی از شرایط پزشکی و داروها خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش میدهند. اگر هر یک از شرایط زیر را دارید یا داشتهاید که برخی از آنها به سطح نامنظم هورمون مربوط میشود، بهتر است شما و پزشکتان هر چه زودتر برای غربالگری پوکی استخوان اقدام کنید:
- پرکاری تیروئید، پاراتیروئید یا غدد فوق کلیوی
- سابقه جراحی چاقی (کاهش وزن) یا پیوند عضو
- درمان هورمونی برای سرطان سینه یا پروستات یا سابقه پریود نشدن
- بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده
- بیماریهای خونی مانند مولتیپل میلوما
برخی از داروها عوارض جانبی ایجاد میکنند که ممکن است به استخوان آسیب برساند و منجر به پوکی استخوان شود. اینها شامل استروئیدها، درمانهای سرطان سینه و داروهایی برای درمان تشنج است.
شاید به نظر برسد که هر عامل خطر مربوط به چیزی است که خارج از کنترل شماست، اما این درست نیست. شما بر برخی از ریسک فاکتورهای پوکی استخوان کنترل دارید. مثلا میتوانید با پزشک یا داروساز در مورد تأثیر داروها بر استخوانها صحبت کنید و از همه مهمتر اینکه شما مسئول موارد زیر هستید:
- عادات غذایی: اگر بدن شما کلسیم و ویتامین D کافی نداشته باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیشتر میشود. اگرچه اختلالات غذایی مانند پرخوری عصبی یا بی اشتهایی از عوامل خطر هستند، اما قابل درمان هستند.
- سبک زندگی: افرادی که سبک زندگی کم تحرک (غیرفعال) دارند، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
- مصرف دخانیات: سیگار خطر شکستگی استخوان را افزایش میدهد.
- مصرف الکل: مصرف دو نوشیدنی در روز (یا بیشتر) خطر ابتلا به پوکی استخوان را بالا میبرد.
تشخیص پوکی استخوان چگونه است؟
دکتر ارتوپد میتواند بیمار را برای آزمایشی ارجاع دهد تا اطلاعاتی در مورد سلامت استخوانها قبل از شروع مشکلات به او بدهد. تمام زنان بالای 65 سال باید آزمایش تراکم استخوان انجام دهند. اسکن DEXA ممکن است زودتر برای زنانی که عوامل خطر پوکی استخوان دارند انجام شود. مردان بالای 70 سال یا مردان جوان با عوامل خطر نیز باید آزمایش تراکم استخوان را در نظر بگیرند.
آزمایشهای تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) همچنین به عنوان اسکنهای جذب اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA یا DXA) شناخته میشوند. این آزمایش از مقادیر بسیار کمی تابش برای تعیین میزان تراکم استخوانهای ستون فقرات، لگن یا مچ دست استفاده میکند. توجه کنید که عکس معمولی رادیولوژی تنها زمانی پوکی استخوان را نشان میدهد که بیماری بسیار طولانی باشد.
درمان پوکی استخوان
به طور کلی هدف از درمان پوکی استخوان این است که استخوانها را تقویت کند تا احتمال شکستگی آنها کمتر شود. این درمانها شامل ورزش، مکملهای ویتامین و مواد معدنی و داروها است. ورزش و مکملها اغلب برای کمک به پیشگیری از پوکی استخوان پیشنهاد میشوند. تمرینات تحمل وزن، مقاومتی و تعادلی همگی بسیار مهم و موثر هستند. بسته به سن، جنس و سابقه پزشکی بیمار، متخصص ارتوپد درمانهای مختلفی را توصیه میکند.
عوارض پوکی استخوان
با ضعیفتر شدن استخوانها، شکستگیها بیشتر اتفاق میافتد و با افزایش سن، بهبودی آنها بیشتر طول میکشد. این وضعیت میتواند منجر به درد مداوم و از دست دادن قد شود زیرا استخوانهای ستون فقرات شروع به فرو ریختن میکنند. برخی از افراد مدت زیادی طول می کشد تا پس از شکستگی لگن بهبود پیدا کنند و برخی دیگر ممکن است دیگر نتوانند به طور مستقل زندگی کنند. اگر در مورد ابتلا به پوکی استخوان نگران هستید، باید از پزشک خود در مورد غربالگری سوال کنید.
جلوگیری از پوکی استخوان چگونه ممکن میشود؟
رژیم غذایی و سبک زندگی شما دو عامل خطر مهمی هستند که میتوانید برای جلوگیری از پوکی استخوان، آنها را کنترل کنید. همچنین جایگزینی استروژن از دست رفته با هورمون درمانی یک دفاع قوی در برابر پوکی استخوان در زنان یائسه ایجاد خواهد کرد.
رژیم غذایی
برای حفظ سلامت استخوانها، باید مواد مغذی خاصی را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید؛ مهمترین آنها کلسیم و ویتامین D هستند:
کلسیم
برای حفظ استخوانهای قوی و سالم، در طول زندگی خود به یک رژیم غذایی غنی از کلسیم نیاز دارید. یک فنجان شیر بدون چربی یا یک درصد چربی حاوی 300 میلی گرم کلسیم است.
علاوه بر محصولات لبنی، سایر منابع خوب کلسیم عبارتند از: ماهی آزاد با استخوان، ساردین، کلم پیچ، کلم بروکلی، آب میوهها و نانهای غنی شده با کلسیم، انجیر خشک و مکملهای کلسیم. بهتر است سعی کنید کلسیم را از غذا و نوشیدنی به جای مکمل دریافت کنید.
برای کسانی که به مکمل ها نیاز دارند، به یاد داشته باشید که بدن تنها می تواند 500 میلی گرم کلسیم را در یک زمان جذب کند. بنابراین باید مکملهای کلسیم را در دوزهای تقسیم شده مصرف کنید، زیرا در هر بار مصرف چیزی بیش از 500 میلیگرم جذب نمیشود.
مقدار توصیه شده روزانه کلسیم بر اساس سن و جنس:
- بزرگسالان 19 تا 50 سال: 1000 میلیگرم
- مردان بالغ 51 تا 70 سال: 1000 میلیگرم
- زنان بالغ 51 تا 70 سال: 1200 میلیگرم
- بزرگسالان 71 سال و بالاتر: 1200 میلی گرم
- نوجوانان باردار یا شیرده: 1300 میلی گرم
- بزرگسالان باردار یا شیرده: 1000 میلی گرم
ویتامین D
ویتامین D از این جهت مهم است که بدن را قادر به جذب کلسیم میکند. ویتامین D را میتوان از قرار گرفتن در معرض نور خورشید چند بار در هفته یا با نوشیدن شیر غنی شده به دست آورد.
مقدار توصیه شده روزانه ویتامین D اساس سن:
نوزادان 0 تا 6 ماه: 400 واحد بینالمللی (IU)
نوزادان 6 تا 12 ماه: 400 واحد بینالمللی
1 تا 3 سالگی: 600 واحد بینالمللی
4 تا 8 سال: 600 واحد بینالمللی
9 تا 70 سال: 800 واحد بینالمللی
بالای 70 سال: 800 واحد بینالمللی
14 تا 50 سال باردار یا شیرده: 600 واحد بینالمللی
با پزشک خود در مورد این اعداد صحبت کنید. در برخی موارد، به شما گفته میشود که ویتامین D بیشتری مصرف کنید. یا ممکن است دکتر تجویز کند که به جای کربنات کلسیم، سیترات کلسیم مصرف کنید. سیترات کلسیم برای کار کردن نیازی به اسید ندارد، بنابراین برای افرادی که آنتی اسید مصرف میکنند انتخاب بهتری است.
آیا سرطان استخوان باعث پوکی استخوان میشود؟
در حالی که پوکی استخوان پیش ساز سرطان استخوان نیست، بسیاری از افراد مبتلا به سرطان استخوان (یا سایر انواع سرطان، به ویژه سینه یا پروستات) در نتیجه به پوکی استخوان مبتلا میشوند. در کل سرطان استخوان و پوکی استخوان دو بیماری متفاوت هستند. سرطان استخوان نوعی سرطان است که در استخوانها رشد میکند، در حالی که پوکی استخوان وضعیتی است که باعث ضعیف شدن و شکننده شدن استخوانها میشود.
سبک زندگی
حفظ سبک زندگی سالم میزان از دست دادن استخوان را کاهش میدهد. یک برنامه ورزشی منظم را شروع کنید. ورزشهایی که باعث میشود عضلات شما در برابر نیروی جاذبه کار کنند (مانند پیاده روی، دویدن، ایروبیک و وزنه برداری) برای تقویت استخوانها بهترین هستند. الکل زیاد، کافئین بیش از حد و تنباکو مصرف نکنید.
زندگی با پوکی استخوان را مسالمت آمیز کنید!
اگر به پوکی استخوان مبتلا هستید، باید اقدامات سبک زندگی را که قبلاً ذکر شد از جمله تغذیه خوب، ورزش کافی، پرهیز از مصرف زیاد کافئین و الکل و سیگار ادامه دهید. زمین خوردن منبع اصلی آسیب در افراد مسن است و پوکی استخوان احتمال آسیب جدی را حتی پس از یک زمین خوردن جزئی افزایش میدهد. شما باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از افتادن در داخل و خارج از خانه انجام دهید. اطمینان حاصل کنید که از تمام توصیههای پزشک خود پیروی میکنید. برای مشورت با بهترین متخصصین ارتوپدی ایران میتوانید از سیستم نوبت دهی آنلاین استفاده کنید.
آیا شما تجربهای از پوکی استخوان دارید؟ از شما درخواست میکنیم تا تجربیات، سوالات و نظرات خود را در مورد پوکی استخوان با ما و دیگر خوانندگان مجله سلامت دکتردکتر در میان بگذارید.
منابع: