علایم دیابت شیرین ممکن است سبب بروز ناهنجاری‌هایی در اندام تحتانی شود که بسیار برای فرد دردناک و آزاردهنده است.
دیابت بیماری شایعی است که عوارض متعدد و خطرناکی دارد که تعدادی از این عوارض در اندام تحتانی با همکاری هم می‌توانند سبب بروز ناهنجاری‌های جدی شوند که مشکلات دنباله‌داری را برای فرد ایجاد می‌کند. علایم دیابت سبب میشود فرد تحت فشار روانی و جسمی زیادی قرار گرفته و بخش زیادی از توانایی‌های خود را از دست بدهد.
عوارض اندام تحتانی در افراد دیابتی
دیابت شیرین علت اصلی قطع عضو اندام تحتانی (بدون در نظر گرفتن علت‌هایی همچون ضربه و تصادفات) در ایالات متحده امریکا است.
زخم‌ها و عفونت‌های پا یکی از علل عمده ایجاد ناتوانی در بیماران مبتلا به دیابت شیرین هستند. علت افزایش احتمال بروز این قبیل اختلالات، در دیابت شیرین واکنش‌های متقابل چند عامل بیماری‌زا است که در ادامه برخی از آن ها را ذکر می‌کنیم.
۱- غیر طبیعی بودن بیومکانیک پا
۲- نوروپاتی: در دیابت شیرین امکان بروز اختلالات عصبی وجود دارد که علت آن ممکن است التهاب عصب یا بروز اختلال در شریان تغذیه کننده عصب باشد که دیابت شیرین عامل بروز هر دوی این وقایع است. بنابراین زمانی که اعصاب پا دچار مشکل شوند انتظار بروز هر نوع اختلالی اعم از بی حسی پا، گزگز و مورمور و عدم احساس درد در ناحیه را خواهیم داشت.
۳- بیماری شریانی محیطی (PAD): یکی از عوارض بسیار جدی و خطرناک دیابت شیرین، آسیب رساندن به عروق مخصوصا شریان‌ها اعم از التهاب شریانی، تصلب شریانی، پارگی عروق و … است. اگر این اختلال در عروق تغذیه کننده پا رخ دهد؛ خون رسانی به پا کاهش یافته یا مختل میشود. اگر خون رسانی به پا کاهش یابد فرد با شکایت خواب رفتگی طولانی مدت و آزار دهنده پا و یا احساس مورمور و گزگز در پا به پزشک مراجعه خواهد کرد. اگر خون رسانی به پا به طور کامل مختل شود در عرض چند دقیقه پا کبود شده و اصطلاحا آمپوتاسیون یا قطع کردن پا انجام میشود.
۴- التیام نامناسب زخم ها: یکی از عوارض جدی در فردی که سال های طولانی به دیابت شیرین مبتلا بوده دیر التیام یافتن زخمهاست که همین موضوع زمینه ساز بروز انواع عفونت ها و مشکلات بعد از آن است.
اختلالات عصبی مهم ترین عامل بروز علایم دیابت در اندام تحتانی است
در ارتباط با نوروپاتی (اختلال عصبی) و نقش ان در بروز اختلالات اندام تحتانی در گذشته صحبت کردیم. به زبان ساده تر نوروپاتی حسی – محیطی مانع از انجام مکانیسم‌های محافظتی طبیعی میشود؛ بنابراین بیمار مکررا در معرض آسیب‌های کوچک و بزرگ قرار می‌گیرد، در حالی که بیمارغالبا این ضربه‌ها را حس نمی‌کند.
نوروپاتی همچنین موجب بروز اختلال حس موقعیت در بیمار میشود به این معنی که سبب مخابره غیر طبیعی و اشتباه وزن بدن به پا ها در حین راه رفتن شده و در نتیجه موجب تشکیل پینه کال) یا زخم می‌گردد.
نوروپاتی حرکتی و حسی منجر به غیر طبیعی شدن مکانیک عضلات پا و تغییرات ساختمانی پا مانند شصت چکشی، تغییر شکل پنجه ای انگشتان پا و مفصل شارکو میشود.
نوروپاتی اعصاب خودکار منجر به کاهش تعریق و تغییر جریان خون سطحی پا شده و خشکی پوست و تشکیل شقاق را تسریع مینماید. همان طور که پیشتر ذکر شد بیماری شریانی محیطی شیوع نسبتا زیادی در بین افراد دیابتی دارد و همچنین در این افراد بهبود زخم ها با تاخیر نسبت به افراد سالم صورت می‌گیرد بنابراین بیماری شریانی محیطی و اختلال بهبود زخم‌ها مانع از برطرف شدن ترک های کوچک پوستی شده و سبب بزرگ شدن و عفونی شدن این ترک‌ها می‌گردد.
عوامل خطر زمینه ساز زخم‌های پا یا قطع پا چیست؟
جنسیت مذکر، سابقه ابتلا به دیابت بیشتر از ده سال، نوروپاتی محیطی، ساختمان غیر طبیعی پا، بیماری های شریانی، سیگار کشیدن، سابقه قبلی زخم و یا قطع پا به دلیل دیابت، اختلالات بینایی و کنترل نامناسب گلوکز خون از جمله عوامل زمینه ساز هستند. پینه (کال) های بزرگ غالبا پیش درآمد زخم هستند یا تمایل به ایجاد زخم دارند.
شیوع عوارض اندام تحتانی در افراد دیابتی
بسیاری از افراد دیابت شیرین نوع دو دچار زخم پا میشوند که شصت پا یا مفاصل متاتارسوفالانجیال شایع‌ترین مکان‌های بروز زخم پای دیابتی هستند و درصد قابل ملاحظه‌ای از این افراد در نهایت تحت عمل قطع پا قرار خواهند گرفت. احتمال این عمل ۱۴ تا ۲۴ درصد است.
درمان عوارض اندام تحتانی در افراد دیابتی
بهترین درمان برای زخم‌ها و آمپوتاسیون‌های پا عبارت است از پیشگیری از بروز آنها از طریق تشخیص افراد در معرض خطر، آموزش به بیماران و اجرای روش‌هایی برای پیشگیری از بروز زخم‌ها.
تشخیص افراد در معرض خطر عوارض اندام تحتانی، در ضمن معاینات معمولی پا که در تمام بیماران مبتلا به دیابت شیرین به صورت سالانه انجام میشود، صورت می‌گیرد.
توجه به سایر عوامل خطر بیماری‌های عروقی مانند سیگار کشیدن، بالا بودن چربی خون و بالا بودن فشار خون و نیز بهبود کنترل گلوکز خون در درمان این عوارض اهمیت به‌سزایی دارد.
درصورتی که تست مونوفیلامان یا یکی دیگر از تست ها مختل باشد بیمار فاقد حس محافظتی است.
آموزش بیماران دیابتی
- انتخاب دقیق کفش و سایر پوشش های پا
- معاینه روزانه پا برای تشخیص زود رس نشانه های نامناسب بودن اندازه کفش ها و یا وارد شدن ضربه های جزیی
- بهداشت روزانه پا برای تمیز و مرطوب نگه داشتن پوست
- اجتناب از درمان خود سرانه ناهنجاری های پا و رفتار‌های پر خطر مثل پا برهنه راه رفتن
- مشاوره سریع با مسئولین بهداشتی در صورت بروز هر گونه ناهنجاری
- درمان پینه ها و بد شکلی های ناخن توسط پزشک متخصص
درمان زخم های دیابتی پا
کارایی ۶ روش مداخله ای در درمان زخم های دیابتی پا اثبات شده است که در ادامه به توضیح هر یک از آنها می‌پردازیم.
۱-کاهش فشار وارد بر پا: که عبارت است از اجتناب کامل از وارد شدن وزن بر زخم که به این ترتیب وارد شدن ضربه های مکانیکی از بین رفته و ترمیم زخم به تاخیر نمی‌افتد. استراحت در بستر و استفاده از بعضی وسایل ارتوپدی یا گچ گرفتن اندام، وارد شدن وزن بر زخم‌ها یا محل های فشار را محدود مینماید.
۲-دبریدمان: دبریدمان جراحی بسیار مهم و سودمند است ولی کارایی سایر روش های پاک سازی زخم ها (شامل استفاده از انزیم ها، خیساندن زخم ها و استفاده از جریان گردابی آب) مشخص نشده است.
۳-پانسمان زخم ها: پانسمان هایی نظیر پانسمان هیدروکلویید از طریق ایجاد یک محیط مرطوب و محافظت از زخم التیام آن را تسریع می‌کند. لازم به ذکر است که باید از به کار بردن عوامل ضد عفونی کننده جدا خودداری نمود.
۴-کاربرد صحیح آنتی بیوتیک ها: استفاده از آنتی بیوتیک های موضعی در این موارد ارزش چندانی ندارد و استفاده از آنتیبیوتیک‌ها به صورت خوراکی و تزریقی توصیه میشود.
۵-برقراری مجدد جریان خون در عروق آسیب دیده
۶-آمپوتاسیون (قطع عضو) های محدود
منابع:
اصول طب داخلی هاریسون بیماری های غدد و متابولیسم ویرایش ۲۰۱۶
alliedacademies
