یبوست یا خشکی مزاج یکی از شایع ترین بیماری ها و اختلالات گوارشی است که در آن فرد دارای مدفوع سخت است که دفع آن با درد و سختی همراه می‌شود. یبوست یک بیماری شایع است که بر روی افراد در سنین مختلف تأثیر می‌گذارد. در اغلب موارد، به علت جذب بیش از حد آب مواد غذایی در روده بزرگ این اتفاق رخ می‌دهد.
جریان تشکیل مدفوع
در جریان هضم غذا مواد مفید و قابل استفاده در روده کوچک جذب می‌شود و بخش ناچیزی به صورت غیرقابل جذب وارد روده بزرگ می‌شود. این بخش غیرقابل جذب عمدتا مواد فیبری پلی ساکارید های موجود در غشاء سلولهای گیاهی و منشاء آنها دانه غلات و حبوبات است. در روده بزرگ عمدتاً آب و املاح جذب می‌شود و آنچه نهایتاً دفع می‌شود در یک فرد سالم معادل 200 -400 گرم مدفوع در 24 ساعت است. حدود 75 درصد وزن مدفوع آب است و 25 درصد دیگر مواد جامد است.
محتویات مواد جامد مدفوع عمدتاً از لاشه میکروبها و مواد فیبری تشکیل شده است؛ بنابراین وزن و قوام مدفوع در هر فرد بستگی به میزان آب موجود در آن و حجم مواد فیبری دارد. درصد مواد فیبری در مدفوع بستگی کامل به میزان مصرف این مواد در رژیم غذایی دارد و حجم آب مدفوع بستگی به حرکات دودی روده بزرگ (طول مدت ماندگاری مواد دفعی در روده بزرگ و فعالیت روده بزرگ در جذب آب مدفوع) دارد. در افرادی که مقدار زیادی فیبر مصرف می‌کنند (نان گندم و جو سبوس دار، حبوبات و …) و حرکات دودی روده بزرگ طبیعی نیز دارد، حجم مدفوع در 24 ساعت ممکن است به 400 گرم برسد.
یبوست چیست؟
در اثر حرکت آهسته تر غذا در دستگاه گوارش، آب بیشتری در روده بزرگ جذب می‌شود، در نتیجه، مدفوع خشک و سخت می‌شود که به این جالت یبوست یا خشکی مزاج می گویند. زمانی که یبوست اتفاق می افتد، دفع مدفوع به سختی و با درد همراه است. شدت یبوست از فرد به فرد دیگری، متفاوت است. بسیاری از افراد فقط یک دوره کوتاه مدت یبوست را تجربه می‌کنند، اما برای دیگران، یبوست می‌تواند یک وضعیت دراز مدت (مزمن) باشد که موجب درد و ناراحتی قابل توجهی می‌شود و بر کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد.
در این مقاله علل اصلی ایجاد یبوست و نحوه درمان و جلوگیری از آن را بررسی می‌کنیم.
علائم یبوست
هنگامی که شما مبتلا به یبوست هستید، دفع مدفوع مشکل‌تر و همراه با درد است. مدفوع کمتر از حد معمول می‌تواند نشانه‌ای از یبوست باشد. عادات روده عادی از فرد به فرد متفاوت است. بعضی از بزرگسالان بیش از یک بار در روز به توالت می‌روند، در حالی که دیگران هر 3 یا 4 روز می‌روند. به طور مشابه، بعضی از نوزادان مدفوع را چند بار در روز دفع می کنند، در حالی که برخی دیگر تنها چند بار در هفته آن را دفع می کنند. اگر شما یا فرزندتان کمتر از حد مجاز مدفوع دفع می کنید، ممکن است نشانه‌ای از یبوست باشد.
ممکن است دفع مدفوع دشوار باشد و شما ممکن است احساس ناتوانی در دفع کامل، روده خود را داشته باشید. مدفوع شما ممکن است خشک، سخت و یکنواخت و همچنین به حالت غیر طبیعی بزرگ یا کوچک باشد. علائم زیر ممکن است همراه با یبوست وجود داشته باشد:
- احساس پری در مقعد
- احساس نفخ و گاز
- احساس نیاز به دفع فوری مدفوع اما عدم توانایی در دفع کامل
- درد شکم و گرفتگی عضلات شکم
- معده درد
- گرفتگی معده
- احساس سوزش و تهوع
- از دست دادن اشتها
چه چیزی باعث ایجاد یبوست می‌شود؟
در اغلب موارد شناسایی دلیل دقیق یبوست دشوار است. یبوست زمانی اتفاق می افتد که روده بزرگ آب زیادی را جذب کند. اگر عضلات روده بزرگ، آهسته یا ضعیف‌تر فعالیت کنند، باعث می‌شود مدفوع به آرامی حرکت کند و آب بیشتری از دست بدهد. شایع‌ترین علل یبوست به این شرح است:
کمبود فیبر در رژیم غذایی
افرادی که رژیم غذایی آنها دارای مقدار خیلی کم فیبر هستند، به احتمال زیاد از یبوست رنج می‌برند. مهم است که غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و دانه‌های غنی مصرف کنید. فیبر حرکات روده را تقویت کرده و از یبوست جلوگیری می‌کند. غذاهایی که دارای فیبر کم هستند شامل غذاهای پرچرب مانند پنیر، گوشت و تخم مرغ است.
عدم فعالیت فیزیکی
اگر فرد بیش از حد فعالیت فیزیکی کم یا کم تحرک باشد، احتمال ابتلا به یبوست وجود دارد. این مورد به خصوص در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود. برای افرادی که برای مدت طولانی، شاید برای چندین روز یا چند هفته رژیم گرفته‌اند، خطر ابتلا به یبوست به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. برخی معتقدند فعالیت بدنی متابولیسم بالا را حفظ می‌کند و فرآیندهای بدن را سریع‌تر می‌کند.بزرگسالان سالخورده نسبت به افراد جوان زندگی کم تحرک تری را دارند و بنابراین در معرض خطر ابتلا به یبوست هستند. افرادی که از نظر فیزیکی فعال هستند، احتمال بسیار اندکی به ابتلا به یبوست نسبت به افراد کم تحرک تر دارند.
داروها
مصرف برخی از داروها امکان ابتلا به یبوست را افزایش می‌دهند. شایع‌ترین داروهای ایجاد یبوست عبارتند از:
- داروهای ضد درد (مواد مخدر)
- داروهای ضد افسردگی
- ضد انعقاد خون
- داروهای مسدود کننده کانال کلسیم
- آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم و قرص آهن
مصرف شیر
برخی از افرادهنگام مصرف شیر و فراورده‌های لبنی دچار یبوست می‌شوند.
سندرم روده تحریک پذیر
افرادی که از سندرم روده تحریک پذیر رنج می‌برند، بیشتر در مقایسه با سایر افراد، مبتلا به یبوست می‌شوند.
بارداری
بارداری باعث تغییرات هورمونی و فشار وارده از رحم به روده ها که باعث فشرده شدن روده ها می شود باعث می‌شود یک زن باردار بیشتر به یبوست مبتلا گردد.
کهولت سن
در یک فرد مسن، متابولیسم بدن کاهش می‌یابد و در نتیجه فعالیت روده کم می‌شود.
استفاده بیش از حد مسهل ها
مقاومت در برابر تمایل به دفع مدفوع
استرس
سرطان کولون
بیماری‌های خاص
مانند بیماری پارکینسون یا مولتیپل اسکلروزیس
نوشیدن کم آب
اگر یبوست دارید، نوشیدن مایعات بیشتر ممکن است آن را تسکین دهد. با این حال، به طور منظم آب آشامیدنی آب خطر ابتلا به یبوست را کاهش می‌دهد.
کم کاری تیروئید
در کودکان، رژیم غذایی ضعیف، ترس از استفاده از توالت و مشکلات آموزش توالت می‌تواند منجر به یبوست شود.
عوارض جانبی یبوست
عوارض یبوست مزمن عبارتند از:
بواسیر (رگهای متورم در مقعد)
انسداد مجاری روده‌ای ممکن است موجب تورم در رگ‌ها در داخل و اطراف مقعد شما شود.
فیشر مقعدی
مدفوع بزرگ یا سخت می‌تواند زوائدی در مقعد ایجاد کند.
انقباض مدفوعی(مدفوعی که نمی تواندخارج شود)
یبوست مزمن ممکن است منجر به انباشت مدفوع شدید شود که در روده شما گیر کرده است.
پرولاپس رکتوم(روده که از مقعد بیرون زده )
زور زدن برای اجابت مزاج می‌تواند باعث شود مقدار کمی از رکتوم به بیرون از مقعد ادامه یابد.
بررسی‌های لازم برای تشخیص یبوست
بیشتر اوقات علت یبوست یک مسئله جدی نیست اما در موارد نادر، یبوست ممکن است علامت انسداد یا ناهنجاری در روده بزرگ باشد. پزشک شما می‌تواند برای بررسی علت یبوست شما را تحت آزمایش قرار دهد تا علت زمینه‌ای را پیدا کند.
پزشک شما ممکن است مطالب زیر را از شما بپرسد:
- اخیراً چه داروهایی مصرف نموده‌اید؟ مسکن، ضدافسردگی
- چه مدت است که این علائم را دارید؟
- چه نوع غذاهایی میل می‌کنید؟
- فعالیت معمول شما چقدر است؟
- آیا مشکلات پزشکی دیگری دارید؟
- آیا شما معمولاً از مسهل استفاده می کنید؟
- آیا همزمان با دفع مدفوع درد و یا خونریزی دارید؟
آزمایش‌ها لازم برای تشخیص یبوست
برای پیدا کردن علل جدی یبوست معایناتی انجام می‌شود. معمولاً نمونه مدفوع و خون جهت آزمایش گرفته می‌شود. انجام سیگموئیدوسکوپی ممکن است لازم باشد. طی این آزمون، پزشک درون روده بزرگتان را به وسیله یک دستگاه بخصوص مشاهده می‌کند. ممکن است یک عکسبرداری ویژه با اشعه ایکس که تنقیه با باریم نامیده می‌شود، نیز انجام شود. برای این آزمون روده بزرگ توسط محلول باریم دار پر می‌شود، سپس عکس‌هایی با اشعه ایکس از کل روده بزرگتان گرفته می‌شود.
درمان یبوست
در اکثر موارد، یبوست بدون درمان و یا خطری برای سلامتی شما، خود به خود درمان می شود. درمان یبوست ممکن است شامل تغییر سبک زندگی مانند انجام تمرینات بیشتر، خوردن فیبر بیشتر و نوشیدن آب بیشتر باشد. معمولاً مسهل‌ها یبوست را درمان می‌کنند – اما باید با مراقبت و تنها در صورت لزوم این مورد استفاده قرار گیرد. در موارد سخت‌تر، فرد ممکن است نیاز به داروهای تجویزی داشته باشد. مهم است که علت یبوست را تشخیص دهید – ممکن است بیماری یا بیماری زمینه‌ای باشد.
جلوگیری از ابتلا به یبوست
تغییر رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی ذکر شده در بالا می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به یبوست در ابتدا کمک کند.
مصرف غذاهای حاوی فیبر با فیبر زیاد در رژیم غذایی شامل لوبیا، سبزیجات، میوه‌ها، غلات سبوس دار و سبوس
مصرف کمترغذاهای با مقادیر کم فیبر مانند غذاهای فرآوری شده و محصولات لبنی و گوشتی
به مقدار زیاد مایعات بنوشید.
در صورت امکان فعالیت کنید و سعی کنید به طور منظم ورزش کنید.
سعی کنید استرس را مدیریت کنید
از تمایل به مدفوع عبور نکنید.
اطمینان حاصل کنید که بچه‌هایی که غذاهای جامد را شروع می‌کنند مقدار زیادی فیبر را در رژیم غذایی خود دریافت می‌کنند.
برگرفته از:
