بیماری آدیسون یکی از شایعترین اختلالات غدد فوق کلیه
آدیسون یکی از بیماریهای غده فوق کلیه است که علل مختلفی دارد. در این بیماری به علل مختلفی سطح هورمونهای این غده کاهش پیدا میکند.
در بیماری آدیسون به دلایل مختلفی غده فوق کلیه به اندازه کافی هورمون تولید نمیکند، در نتیجه بیماری بروز پیدا میکند. به همین دلیل به این بیماری “نارسایی غده فوق کلیه” نیز گفته میشود.
غده فوق کلیه
غده فوق کلیه یک غده درونریز بسیار کوچک است که در قسمت فوقانی هر کدام از کلیهها قرار دارد. غدد فوق کلیه، به دو بخش داخلی (مدولا) و خارجی (کورتکس) تقسیم میشوند. بخش خارجی این غده، دستهای از هورمونها به نام کورتیکواستروئیدها را میسازند و به داخل خون ترشح میکنند. کورتیکواستروئیدها شامل گلوکوکورتیکوئیدها، مینرالوکورتیکوئیدها و هورمونهای جنسی مردانه (آندروژنها) هستند که در ادامه توضیح کوتاهی درباره هر یک از اینها خواهیم داد.
گلوکوکورتیکوئیدها: به عنوان مثال کورتیزول یکی از انواع گلوکوکورتیکوئیدهاست که مواد غذایی مصرف شده توسط فرد را به انرژی تبدیل میکند و در اختیار بدن میگذارد. ترشح این هورمون اغلب در شرایط استرس و تنشزا افزایش پیدا میکند و موجب کاهش سطح اضطراب در فرد میشود.
مینرالوکورتیکوئیدها: آلدوسترون مثالی از مینرالوکورتیکوئيدهاست. آلدسترون موجب حفظ تعادل الکترولیتهایی چون سدیم و پتاسیم در خون میشوند. به این شکل این هورمون نقش مهمی در کنترل فشار خون و آب بدن دارد.
آندروژنها: این هورمونها در واقع هورمونهای جنسی مردانه است که موجب افزایش میل جنسی در مردان میشود. آندروژنها همچنین موجب افزایش حجم توده عضلانی در مردان و نیز در زنان میشود.
انواع آدیسون
همان طور که گفتیم آدیسون بیماری نارسایی غده فوق کلیه نیز نامیده میشود. در این بیماری میزان تولید هورمون آلدسترون و کورتیزول کاهش پیدا میکند و همه علائم بیماری نیز از همین فیزیوپاتولوژی ناشی میشود. آدیسون به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم میشود. در صورتی که کاهش تولید هورمونهای این غده به دلیل وجود نقص درون خود غده فوق کلیه ایجاد شود نارسایی اولیه غده فوق کلیه نامیده میشود. در صورتی که تولید هورمونهای این غده به علت وجود مشکلی در سایر بخشهای بدن، کاهش پیدا کند و خود غده مشکل خاصی نداشته باشد نارسایی ثانویه غده فوق کلیه نامیده میشود. در ادامه بیشتر به تشریح هر کدام از این موارد خواهیم پرداخت.
نارسایی اولیه غده فوق کلیه
این نوع از بیماری آدیسون زمانی که کورتکس غده فوق کلیه به هر دلیلی دچار اشکال شود، بروز پیدا میکند. یکی از دلایل اصلی نارسایی اولیه غده فوق کلیه بیماریهای خود ایمنی بدن هستند. این بیماریها به علل ناشناختهای در فرد بروز پیدا میکنند. در این حالت سیستم ایمنی فرد دچار مشکل میشود درنتیجه سلولهای خودی را از بیگانه تشخیص نمیدهد و به آنها حمله کرده و آنها را از بین میبرد.
بیماری سل، عفونتهای مربوط به این غده، ایدز، متاستازهای سرطانی و وقوع خونریزی در این غده از دیگر عواملی هستند که سبب بروز نارسایی اولیه غده فوق کلیه میشوند. البته در اغلب شرایطی که ذکر شد سیستم ایمنی فرد دچار اختلال شده است. ولی شرایط در بیماریهای خودایمنی با این شرایط متفاوت است و بیماریهای خودایمنی به عنوان یک ریسک فاکتور مستقل شناخته میشوند.
نارسایی ثانویه غده فوق کلیه
در این حالت به علت وجود مشکل در بخش دیگری از بدن، ترشحات غده فوق کلیه تحت تاثیر قرار میگیرد. در ادامه به بیماریها و شرایط پاتولوژیکی که میتوانند چنین شرایطی را برای فرد ایجاد کنند، اشاره خواهیم کرد.
یکی از علل شایع نارسایی ثانویه غده فوق کلیه بیماریهای مربوط به غده هیپوفیز است. هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک از غده هیپوفیز ترشح میشود که ترشحات غده فوق کلیه را کنترل میکند. این هورمون به نوعی محرک غده فوق کلیه نسبت به تولید و ترشح هورمونهای مربوط به خود است. بنابراین در صورتی که در غده هیپوفیز به هر دلیلی نقصی وجود داشته باشد (همچون تخریب سلولها یا فشار تومور و …) که موجب کاهش تولید و ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک شود، میتواند موجب بروز نارسایی ثانویه غده فوق کلیه شود. به این ترتیب بیماری آدیسون بروز پیدا میکند.
اختلال در غده هیپوفیز تنها علت بروز آدیسون ثانویه نیست بلکه این اختلال در موارد دیگری نیز مشاهده شده است. برای مثال افرادی که به هر دلیلی به صورت طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید استفاده میکنند، ممکن است بعد از مدتی مبتلا به آدیسون شوند. این رخداد در بیماران آسمی و نیز بیمارانی که مبتلا به بیماریهای روماتولوژیکی همچون آرتریت روماتوئید و… هستند بسیار دیده میشود.
همچنین این عارضه در افرادی که به صورت طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید استفاده میکنند، ولی به صورت ناگهانی و سرخود دارو را قطع میکنند، به مراتب دیده میشود.
علائم و نشانههای مربوط به بیماری آدیسون
علائم و نشانههای مربوط به بیماری آدیسون اغلب با سرعت آرامی پیشرفت میکنند. یعنی به طور کلی این بیماری سیر کندی دارد. ممکن است ماهها یا چند سال طول بکشد تا علائم بیماری برای فرد آزاردهنده شود.
ضعف عضلانی و خستگی زودرس و همیشگی همین طور کاهش وزن و کاهش اشتها از جمله علائم همه بیماریهای مزمن هستند که در این بیماری نیز دیده میشوند.
یکی از ویژگیهای مشخصتری که در آدیسون دیده میشود این است که رنگدانههای پوست افزایش پیدا میکنند و در نتیجه پوست نسبت به قبل تیرهتر میشود و علاوه بر آن پوست حالتی تکه تکه به خود میگیرد.
از آنجایی که هورمونهای غده آدرنال نقش مهمی در سیستم عصبی دارند، یکی از علائم دیررس این بیماری بروز افسردگی و پایین آمدن آستانه تحمل (تحملناپذیری و تحریکپذیری) در این افراد است.
گفتیم که یکی از نقشهای هورمون آلدسترون تنظیم سطح خونی سدیم و پتاسیم است. با کاهش ترشح این هورمون تعادل این الکترولیتها به هم میخورد در نتیجه فرد ناخودآگاه تمایل زیادی نسبت به خوردن نمک پیدا میکند. علاوه بر این از آنجا که این الکترولیتها جذب یا دفع آب را نیز تنظیم میکنند، با به هم خوردن تعادل آنها به طور کلی تعادل آب و الکترولیتی خون به هم میریزد در نتیجه این موضوع فشار خون فرد را تحت تاثیر قرار میدهد. همچنین این افردا همیشه احساس سرما میکنند.
هایپوگلایسمی (کاهش قند خون)، علائم گوارشی همچون اسهال و استفراغ، دردهای عضلانی اسکلتی و دردهای مفصلی از دیگر عوارض و علائم مربوط به این بیماری هستند که در طول زمان بروز پیدا میکنند.
همان طور که گفتیم سیر بیماری آدیسون بسیار کند و تدریجی است منتها بعضی مواقع ممکن است که نشانهها و علائم بیماری به یکباره در فردی بروز پیدا کند که به این حالت نارسایی حاد غده فوق کلیه گفته میشود. برای مثال کاهش فشار خون به صورت ناگهانی که ممکن است باعث غش کردن فرد شود.
به طور کلی در این حالت همان علائم قبلی که برای آدیسون ذکر کردیم رخ میدهد ولی شدت علائم بسیار بیشتر است و علاوه بر آن ناگهانی و حاد هستند.
درد در ناحیه پایین کمری، شکم و پاها به گونهای که تحمل آن برای فرد غیرممکن میشود. عوارض و علائم گوارشی همچون اسهال و استفراغ با شدت زیادی ایجاد میشوند به گونهای که بدن به علت از دست دادن آب و الکترولیتهای زیادی از این طریق، ممکن است وارد شوک شود یا حداقل بدن دچار کمآبی گردد.
همان طور که گفتیم آلدسترون موجب جذب سدیم و دفع پتاسیم میشود که با کاهش یافتن سطح آن، پتاسیم دفع نشده و در داخل خون انباشته میشوند که عواقب خاص خود را دارند. برای مثال ممکن است اختلالاتی در ریتم قلب ایجاد کنند و موجب آریتمی شوند.
هر زمان که متوجه علائم ذکر شده در خود شدید (چه در سطح حاد و چه در سطح مزمن) یا احساس کردید که مدتی است احساس گیجی و حواسپرتی دارید بهتر است به پزشک مراجعه کنید و مشکل را با وی مطرح کنید.
چگونگی تشخیص بیماری آدیسون
تشخیص قطعی این بیماری فقط بر عهده پزشک متخصص است. وی با استفاده از علائم بالینی و انجام آزمایشات لازم تشخیص قطعی را مطرح میکند. درواقع پزشک علائم بالینی و پاراکلینیکی را در کنار هم قرار میدهد و سپس با تفسیر آنها تشخیص قطعی برای آدیسون را ذکر میکند.
آزمایش خون: یکی از غیرتهاجمیترین و آسانترین آزمایشاتی که میتوان برای فرد مشکوک به آدیسون انجام داد، آزمایش خون است. در این آزمایش سطح آنتیبادیها، سدیم، کلسیم، پتاسیم، کورتیزول و از همه مهمتر سطح هورمون ACTH را در خون اندازه میگیرند. کاهش سدیم و قند خون و نیز افزایش کلسیم، پتاسیم از جمله یافتههای موجود در آزمایش خون فرد بیمار است. علاوه بر آن افزایش تعداد ائوزینوفیلها (دستهای از گلبولهای سفید) و اسیدوز متابولیک از دیگر یافتههایی هستند که با آزمایش خون میتوان در فرد مبتلا به آدیسون یافت. اگر سطح هورمون ACTH در خون پایین باشد، نشان میدهد که نارسایی غده فوق کلیه احتمالا به صورت ثانویه است و باید علت پایین بودن این هورمون را یافت و برطرف کرد.
تست تحریکی با ACTH: در این آزمایش هورمون ACTH را به فرد تزریق میکنند و چند دقیقه بعد سطح کورتیزول خون را اندازه میگیرند. در صورتی که خود غده فوق کلیه سالم باشد، باید بعد از ترشح این هورمون سطح کورتیزول خون بالا بیاید. در غیر این صورت نقص در خود غده فوق کلیه داریم.
تست وابسته به انسولین: گفتیم که یکی از علل اصلی نارسایی ثانویه غده فوق کلیه وجود مشکلاتی در غده هیپوفیز است. در صورتی که این احتمال مطرح باشد این تست انجام میشود. در این تست مقدار مشخصی انسولین را به فرد تزریق میکنیم و با فواصل زمانی مشخص میزان قند خون (BS) و سطح کورتیزول خون را اندازه میگیریم. در صورتی که فرد مشکلی در غده نداشته باشد مقدار قند خون به تدریج کم میشود و سطح کورتیزول (به منظور مقابله با شرایط استرسی در بدن یعنی هایپوگلایسمی) افزایش مییابد.
MRI غده هیپوفیز: اغلب بعد از آن که تشخیص نارسایی ثانویه غده فوق کلیه قطعی میشود و پس از آن که قویا اختلال در غده هیپوفیز مسبب این وضعیت شناخته شد، عکسبرداری با استفاده از MRI انجام میگیرد. این کار به منظور یافتن علت احتمالی به وجود آورنده این مشکل انجام میشود. در این حالت ممکن است تومور یا هر تودهی دیگری یافت شود که به غده هیپوفیز فشار وارد میکند و عملکرد طبیعی این غده را برهم میزند.
CT scan شکم: برای دیدن غدههای فوق کلیه میتوان از این روش عکسبرداری استفاده کرد و به این ترتیب سایز غدههای فوق کلیه و یا هر عامل دیگری که موجب به وجود آوردن این اختلال شدهاند را مورد بررسی قرار داد.
درمان آدیسون
درمان اصلی این بیماری از طریق هورمون تراپی صورت میگیرد. در واقع برای کاهش علائم مربوط به بیماری یا از بین بردن آنها باید سطح هورمونهای غده فوق کلیه را به سطح طبیعی و قبلی خود بازگردانیم که این کار از طریق هورمونتراپی و اغلب از طریق مصرف قرص توسط بیمار انجام میشود. در ادامه این داروها را شرح خواهیم داد.
کورتیکواستروئید خوراکی: گفتیم که این دسته هورمونها توسط غده فوق کلیه ترشح میشوند که نقص در این غده موجب بروز علائم آدیسون میشود. داروهای خوراکی همچون هیدروکورتیزون، پردنیزون و یا استات کورتیزون در این دسته قرار میگیرند که برای بیمار تجویز میشود. زمانی که علائم بیمار خیلی شدید باشد و به صورت حاد بروز پیدا کنند (مخصوصا استفراغهای شدید) بهتر است از کورتیکواستروئید تزریقی برای بیمار استفاده کنیم. پس از آن که شرایط بیمار ثبات پیدا کرد میتوان داروهای تزریقی را تبدیل به فرم خوراکی کرد.
دهیدرواپیناداسترون: نوعی آندروژن است که اغلب در خانمها به دلیل کمبود سطح هورمونهای آندروژن به دنبال آدیسون تجویز میشود. این داروها اغلب میل جنسی را در خانمها افزایش میدهد.
مصرف نمک: در بیمارانی که مبتلا به آدیسون هستند به دلیل نقصی که در ترشح هورمون آلدسترون دارند، تعادل الکترولیتها به هم میخورد. در واقع در این افراد تجمع پتاسیم در خون و دفع بیش از حد سدیم داریم. به همین دلیل این افراد دچار هایپوناترمی (کاهش سطح سدیم خون) میشوند. هایپوناترمی خود شرایط نامساعدی را در بدن ایجاد میکند مثلا موجب آریتمی قلبی میشود. بنابراین به این افراد توصیه میشود که برای جلوگیری از عواقب و عوارض هیپوناترمی نمک زیادی مصرف کنند. در زمانهایی که تعریق افزایش پیدا میکند، مثلا در هنگام ورزش کردن یا در فصلهای گرم سال توصیه میشود که این افراد از نمک بیشتری استفاده کنند.
علاوه بر این در افرادی که مبتلا به بیماری آدیسون هستند توصیه میشود که در زمانهایی که تحت استرس ماژور قرار میگیرند نیز از نمک بیشتری استفاده کنند، مثلا زمانی که فرد مبتلا به عفونت میشود یا قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرد یا تحت جراحی قرار گرفته است.
همچنین این افراد باید هر زمان که دچار مشکلات گوارشی مانند اسهال و استفراغ شدند نمک بیشتری استفاده کنند. حتی ممکن است این عوارض ربطی به بیماری آنها نداشته باشد و صرفا یک مسمومیت غذایی باشد. ولی به این دلیل که در فرد هایپوکالمی رخ میدهد و در واقع فرد آب و الکترولیتهای موجود در خونش را به دنبال اسهال و استفراغ از دست میدهد، باید حواسش به مصرف بیشتر نمک باشد تا وارد شوک نشود.
در نهایت ذکر این نکته ضروری است که افرادی که مبتلا به این بیماری هستند باید همواره تحت نظر پزشک باشند و از دستورات پزشک به طور کامل پیروی کنند. این افراد باید همیشه قرصها و داروهایشان را به همراه داشته باشند. همچنین این افراد باید در زمان انجام کارهای درمانی همچون جراحی دندان یا سایر عملهای جراحی، حتما بیماریشان را با پزشک مطرح کنند.
یک خطر جدی که بیماران مبتلا به آدیسون را به شدت تهدید میکند، بحران آدیسون است. در این وضعیت به علت افت شدید سطح هورمونهای غده فوق کلیه، علائم شدیدی بروز پیدا میکند. برای مثال مریض دچار هایپوتنشن (افت شدید فشار خون) و هایپوگلایسمی (افت شدید قند خون) میشود. همچنین پتاسیم داخل خون تجمع پیدا میکند که همه این موارد میتواند برای فرد بسیار خطرناک باشند. در صورتی که این شرایط برای فرد به وجود بیاید باید فورا تحت درمان قرار بگیرد. درمان آن شامل تزریق داخل وریدی (IV) هیدروکورتیزون، تزریق محلول سالین و شکر (دکستروز) است که باید حتما در یک مرکز درمانی انجام شود.
منابع:
کتاب اصول طب داخلی هاریسون ۲۰۱۵ ویرایش نوزدهم
سلام وقت بخیر
من کم کاری فوق کلیه مادرزادی دارم و از کودکی کورتون مصرف میکنم
همیشه احساس سرما دارم و درد
من آزمایشات معمولم خوب بوده
میخوام بددنم آزمایشات تکمیلی تر چیزی هست که تست بدهم یا خیر
بیشتر برای تاثیر بیماری بر گوارشم میخوام بدونم
سلام
ازمایش تیرویید و آنزیم کبدی بدین
سلام
من ۲۳سالمه و حدودا ۱ سال پیش مبتلا به تب مالت شدم و بعد از این بیماری که افت شدید فشار و به حالت شوک کیرفتممتوجه شدمکه آدیسون دارم و الان ۱ ساله که پردونیزولون ۵ روزی دو بار صبح و عصر استفاده میکنم
آیا امکانش هست که بیماری من به مرور خوب بشه با نه؟
سلام آديسون نارسايي مادرزادي غدد آدرنال هستش متاسفانه برطرف نميشه بايد مادامالعمر كورتون بخوريد
سلام روزبخیر
من 24 سال هست که ادیسون دارم و پردنیزولون و فلودروکورتیزون مصرف می کنم. آیا ابتلا به ویروس کرونا برای من خطرناکه؟
سلام
دوز مصرفی پردنیزولون را ذکر نکردید
به هر حال این دارو سبب تضعیف سیستم ایمنی و فرم شدید تری از عفونت ها میشود
جهت پیشگیری از کرونا به دقت نکات بهداشتی رعایت شود
سلام من حدود چهار سال است كه بيمارى اديسونم تشخيص داده شده و قرص هاى هيدروكورتيزون و فلودروكورتيزون مصرف ميكنم ايا براى بيماران اديسونى مصرف قرص هاى كورتونى روى كبد تاثير منفى دارد ؟
سلام
خیر
سلام من ادیسون دارم الان حدود یه ساله کورتن می خورم درمان داعمی نداره که اصلا دارو نخورم
سلام نارسايي آدرنال هست ديگه بصورت خودايمني ايجاد ميشه
نه متاسفانه درمانش همين مصرف كورتون هست
سلام.
ضمن تشکر از سایت خوبتون. من زن 35 ساله، متاهیل و بدون فرزند هستم. از نوجوانی تا کنون لاغرم. قد من 168 و وزنم 53 کیلوگرمه. فشار خون پایین دارم و همیشه احساس سرما می کنم. همچنین همیشه دردهای استخوانی، مخصوصا در زیر پا و مفاصلم دارم. چندین بار آزمایش تیرویید دادم مشکلی نداشتم. آیا امکان داره بیماری آدیسون داشته باشم؟
سلام
دوست عزیز
بهتر است جهت بررسی و اطمینان خاطر آزمایشات اولیه لازم جهت بررسی زیر نظر متخصص داخلی انجام شود
سلام
آقای دکتر مدتی است روی دست من لکه های تیره پیدا شده که اوایل خیلی زیاد بودن و خارش داشتند ولی اکنون فقط یکی مانده و خارش ندارد . احتمال دارد ادیسون باشد .یا آلرژی
مفاصل دستم نیز درد دارد. هیج دارویی مصرف نمیکنم . و سن ۴۱سال مرد هستم .
سلام
دوست گرامی بدون مشاهده لکه هایی که میفرمایید نمی توان اظهار نظر کرد لطفا به متخصص پوست و مو مراجعه کنید