بیماری سرخک که به نام «روبلا» هم شناخته می‌شود، یک عفونت ویروسی است که بیشتر در کودکان رخ می‌دهد و در حال حاضر به طور کامل با واکسیناسیون می‌توان از آن جلوگیری کرد. یک بیماری مسری و واگیردار که به راحتی از طریق فرد آلوده منتقل شده و به خصوص برای کودکان می‌تواند جدی و حتی کشنده باشد.
هر چند امروزه با واکسیناسیون گسترده در سراسر جهان، میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری کاهش یافته است؛ با این وجود هنوز هم سالیانه بیش از 200.000 کودک جان خود را بر اثر ابتلا به سرخک از دست می‌دهند. با شناسایی علائم و روش‌های پیشگیری از ابتلا، شما هم می‌توانید از خود در برابر این بیماری محافظت کنید.
علائم ابتلا به سرخک
نشانه‌های اولیه ابتلا به سرخک در حدود 10 تا 14 روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می‌شود و پیش از این مدت علامت خاصی ندارد. علائم غیر اختصاصی به طور معمول شامل تب خفیف تا متوسط، سرفه مداوم، آبریزش بینی، لکه‌های سفید در دهان، چشمان ملتهب و گلو درد است. پس از آن بثورات پوستی شامل لکه‌های قرمز رنگ بر روی صورت، بازوها، قفسه سینه و پشت و سپس روی ران و پاها پخش می‌شود. با ظاهر شدن این بثورات معمولاً تب به شدت بالا رفته و به حدود 40 تا 41 درجه سانتیگراد می‌رسد. بهبود این بثورات ممکن است حدود هفت روز طول بکشد و به تدریج از روی صورت و سپس ران‌ها و پاها محو می‌شوند.
سرخک و چگونگی سرایت آن
سرخک یک بیماری به شدت مسری است، به این معنا که به راحتی به دیگران منتقل می‌شود. همان‌طور که گفته شد این بیماری ناشی از ویروسی است که در بینی و گلوی فرد یافت می‌شود. هنگامی که فرد مبتلا، سرفه یا عطسه می‌کند، ویروس از طریق قطرات آن به هوا منتقل شده و اگر شخص دیگری در آنجا حضور داشته باشد، از طریق تنفس به بدن فرد منتقل می‌شود. قطرات عفونی ویروس سرخک تا حدود یک ساعت می‌توانند در هوا معلق بمانند. از طرفی، این قطرات پس از نشستن بر سطوح هم تا چند ساعت زنده می‌مانند و هر گونه لمس سطوح آلوده و تماس آن با دهان، بینی یا چشم‌ها باعث انتقال آن به فرد سالم خواهد شد.
توجه کنید که ویروس سرخک از حدود چهار روز قبل و چهار روز بعد از ظهور بثورات بسیار مسری است و حدود 90 درصد افراد سالم و کسانی که علیه آن واکسینه نشده‌اند، به محض قرار گرفتن در معرض فرد بیمار آلوده می‌شوند. علاوه بر این، یک فرد آلوده می‌تواند ویروس را بین 9 تا 18 فرد مستعد گسترش دهد.
عوامل خطر ابتلا به سرخک
سه عامل اصلی خطر ابتلا به سرخک وجود دارد که با دانستن آن‌ها می‌توانید آگاهانه‌تر با این بیماری مقابله کنید:
- اگر خود را علیه سرخک واکسینه نکرده باشید، در صورت مواجهه با فرد بیمار به احتمال زیاد به این بیماری مبتلا خواهید شد.
- مسافرت به مکان‌هایی که سرخک در آنجا بیشتر شیوع دارد، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
- کمبود ویتامین A در رژیم غذایی نیز یکی از عوامل خطر ابتلا به سرخک است که باعث بروز علائم و عوارض شدیدتر می‌شود.
- کودکان خردسال و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف جزء گروه‌های پر خطر در این بیماری هستند.
سرخک در بزرگسالان
اگر چه بیماری سرخک، در کودکان شیوع بیشتری دارد با این حال بزرگسالان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند؛ در این بین افراد واکسینه نشده در معرض خطر ابتلای بیشتری قرار دارند. از طرفی عوارض جدی بیماری سرخک مانند ذات‌الریه نه تنها در کودکان خردسال بلکه در بزرگسالان بالای 20 سال نیز شایع است. با این حال بزرگسالانی که در سال 1957 میلادی یا قبل از آن متولد شده‌اند، به طور طبیعی در برابر ابتلا به سرخک مصون هستند، زیرا واکسن این بیماری در سال 1963 میلادی مجوز گرفت و پیش از آن بیشتر افرادی که در سنین نوجوانی در معرض این عفونت قرار گرفته بودند، مصونیت پیدا کرده‌اند.
سرخک در نوزادان
نوزادان به دلیل ایجاد ایمنی غیر فعال در بدن‌شان که در طول شیردهی و از طریق مادر به کودک بوجود می‌آید، در برابر سرخک محافظت می‌شوند. با این حال مطالعات نشان داده است که این ایمنی می‌تواند در کمتر از 5/2 ماه پس از تولد یا بعد از قطع شیردهی مادر از بین رود.
از طرفی کودکان زیر 5 سال نیز بیشتر در معرض عوارض ناشی از سرخک نظیر ذات‌الریه و عفونت گوش هستند. لذا انجام واکسیناسیون در کودکان پس از یک سالگی ضروری است.
سرخک در دوران بارداری
زنان بارداری که مصونیت لازم در برابر سرخک را ندارند باید مراقب باشند که در این دوران در معرض ابتلا قرار نگیرند؛ زیرا مبتلا شدن به سرخک در دوران بارداری اثرات منفی قابل توجهی بر سلامت مادر و جنین دارد. ابتلا به سرخک در دوران بارداری می‌تواند عوارضی مانند سقط جنین، زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد و مرده‌زایی را بدنبال داشته باشد.
سرخک همچنین از مادر به کودک قابل انتقال است که به آن «سرخک مادرزادی» هم گفته می‌شود. نوزادان مبتلا به این نوع سرخک پس از تولد دچار بثورات پوستی و یا عوارض جانبی خواهند بود که می‌تواند تهدیدکننده زندگی آنان باشد.
پیشگیری از ابتلا به سرخک
تزریق واکسن بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا به سرخک است. تزریق دو دوز واکسن، مصونیتی معادل 97 درصد در جلوگیری از درگیر شدن با این بیماری ایجاد می‌کند. از طرفی واکسن سرخک یک واکسن سه در یک است که از فرد در برابر اوریون و سرخجه هم محافظت می‌کند.
کودکان می‌توانند اولین دوز واکسن خود را در 12 ماهگی و دوز دوم را در سنین 4 تا 6 سالگی دریافت کنند بزرگسالانی هم که هرگز واکسینه نشده‌اند با مشورت و تجویز پزشک باید نسبت به تزریق آن اقدام نمایند. اما چند دسته از افراد هستند که نباید واکسن سرخک را دریافت کنند:
الف) افرادی که بدن آن‌ها یک واکنش شدید نسبت به واکسن سرخک یا اجزای آن داشته است.
ب) زنان باردار
ج) افراد دارای نقص ایمنی شامل مبتلایان به ایدز، مصرف کنندگان داروهای سرکوب کننده ایمنی و یا آن‌ها که تحت درمان سرطان قرار دارند.
اگر نگران عوارض جانبی واکسن سرخک هستید، توجه کنید که این عوارض معمولاً خفیف است و در عرض چند روز ناپدید می‌شود. این علائم می‌تواند شامل مواردی مانند تب یا بثورات پوستی خفیف باشد. اما بیشتر کودکان و بزرگسالانی که واکسن سرخک دریافت می‌کنند، عوارض جانبی در بدن آن‌ها ظاهر نمی‌شود.
تشخیص سرخک
اگر مشکوک به ابتلا هستید و یا در تماس با فرد مبتلا به سرخک بوده‌اید، در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید. پزشک پس از معاینه کامل و شناسایی علائم، راهنمایی لازم در این خصوص را به شما خواهد داشت. به‌طور معمول پزشک با بررسی بثورات پوستی و سایر علائم مشخصه مانند لکه‌های سفید در دهان، تب، سرفه و گلودرد، ابتلا به بیماری را تأیید می‌کند. اگر بر اساس سابقه و مشاهدات مشکوک به سرخک باشید ممکن است پزشک برای بررسی بیشتر آزمایش خون هم در این خصوص تجویز کند.
درمان سرخک
سرخک بر خلاف عفونت‌های باکتریایی به آنتی‌بیوتیک‌ها حساس نیست و به‌طور معمول علائم آن در حدود دو یا سه هفته ناپدید می‌شود. در این بین برخی مداخلات پزشکی برای افرادی که در معرض ویروس قرار گرفته‌اند وجود دارد که می‌تواند به پیشگیری عفونت یا کاهش شدت آن کمک کند. مواردی مانند:
- مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش تب
- استراحت کامل برای تقویت سیستم ایمنی بدن
- مصرف فراوان مایعات
- استفاده از شربت برای تسکین سرفه و گلودرد
- استفاده از مکمل‌های ویتامین A
خبر خوش اینکه بسیار بعید است که فرد بیش از یک‌بار به سرخک مبتلا شود زیرا بعد از ابتلا، بدن در برابر عفونت، ایمنی ایجاد می‌کند. با این حال می‌توان با انجام واکسیناسیون علاوه بر مصونیت خود و خانواده، از انتشار آن در جامعه و به‌ویژه افرادی که نمی‌توانند در برابر آن واکسینه شوند، جلوگیری کرد.
با این وجود هر گونه علائم مشکوک در این زمینه را در اسرع وقت با پزشک متخصص عفونی یا متخصص کودکان در میان بگذارید تا با کنترل بیماری، از عوارض جانبی آن در امان باشید.
مراجع:
