ام اس چیست؟ هرآنچه باید درباره (.M.S) بدانیم

بیماری ام اس چیست؟ عواقب بیماری ام اس چگونه است؟ در این مقاله از مجله دکتردکتر به بررسی کامل بیماری ام‌ اس می‌پردازیم؛ در ادامه با ما همراه باشید.

ام اس یا (Multiple sclerosis) مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ام. اس. بیشتر در افراد ۲۰ تا ۴۰ ساله تشخیص داده می‌شود.  این بیماری یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مغز و اعصاب  در جوامع بشری است. زنان تقریباً دو برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به ام. اس هستند.

علت این بیماری ناشناخته است و درمان قطعی برای آن هنوز وجود ندارد؛ ولی تحقیقات در این زمینه در حال انجام است.

بیماری ام اس چیست؟

بیماری ام اس (Multiple sclerosis) یک بیماری ناتوان‌کننده است که مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ام اس ممکن است سبب از دست دادن کنترل، دید، تعادل و حواس (بی‌حسی) شود.

در بیماری ام اس اعصاب مغز و نخاع توسط سیستم ایمنی بدن آسیب می‌بینند که به این اختلال بیماری خود ایمنی می‌گویند. (بیماری‌های خود ایمنی بیماری‌هایی هستند که در آنها سیستم ایمنی بدن که وظیفه آن حفاظت از بدن و نابود کردن عوامل خارجی همچون باکتری و میکروب‌ها است، به طور اشتباه شروع به حمله به بافت‌های بدن می‌کند).

در بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های عصبی حمله می‌کند. در نتیجه ام اس مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه بدن ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند اعصاب را از بین ببرد یا به طور دائمی به آنها آسیب برساند.

شناخت بیشتر ام اس از طریق آشنایی با کارکرد دستگاه عصبی مرکزی

برای درک بهتر بیماری ام اس (M.S)، شناخت وظایف دستگاه عصبی مرکزی کمک‌کننده است. دستگاه عصبی مرکزی از اجزای حیاتی مغز و نخاع تشکیل شده است. علاوه بر این، تعداد زیادی رشته‌های عصبی به طور مستقیم به مغز متصل شده‌اند که به آنها «عصب جمجمه‌ای» گفته می‌شود. این رشته‌های عصبی شامل «اعصاب بینایی» نیز می‌شوند که چشم‌ها را به مغز پیوند می‌دهند. مغز فعالیت‌های بدنی همچون حرکت و اندیشیدن را کنترل می‌کند و طناب نخاعی مسیر اصلی پیام‌رسانی از مغز به اندام‌های بدن است. پیام‌ها از مغز به همه بخش‌های بدن می‌روند و همگی اعمال خود آگاه و ناخود آگاه را تحت تسلط دارند.

سیستم مرکزی اعصاب از میلیون‌ها عصب تشکیل شده که وظیفه انتقال پیام‌ها بین مغز و اجزای بدن را بر عهده دارند. این اعصاب پوشیده از الیاف‌های محافظ به نام میلین myelin (نوعی چربی) هستند که ار تداخل اعصاب با هم جلوگیری می‌کند.

در بیماری ام اس سیستم ایمنی بدن شروع به آسیب رساندن به این چربی‌ها می‌کند و با این کار باعث می‌شود انتقال پیام توسط این اعصاب مختل شده و مغز قدرت کنترلی خود بر بدن را از دست دهد. میلین از سلول‌های عصبی با عنوان اوليگودندروسيت در مغز و نخاع تشکیل شده است. این سلول‌ها چندین بار خود را در اطراف سلول‌های عصبی (آکسون‌ها) می‌تابند تا یک غلاف محافظتی میلین‌دار در اطراف رشته‌های عصبی تشکیل شود.

میلین باعث افزایش سرعت انتقال سیگنال‌های عصبی در آکسون‌ها می‌شود. میلین در بیماری ام اس توسط سیستم ایمنی بدن مورد حمله قرار می‌گیرد. بیماری ام اس یک بیماری خود ایمنی است که در اثر حمله دستگاه ایمنی بدن به میلین‌های رشته‌های عصبی، بافت محافظتی اطراف رشته‌های عصبی از بین می‌رود.

علائم بیماری ام اس

نشانه‌ها و علائم بیماری ام اس (.M.S) به طور گسترده‌ای متفاوت هستند و به میزان آسیب وارده به رشته‌های عصبی و اعصاب بستگی دارند. علائم بیماری ام اس ممکن است از فرد به فرد و در طی دوره بیماری متفاوت باشد. بسته به محل آسیب عصبی علائم بیماری ام اس فرق می‌کند.

از مهم‌ترین و اولین علائم بیماری ام اس (MS) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کاهش حافظه

کاهش و ضعف حافظه، ناتوانی در تمرکز، صحبت کردن و مشکلات زبانی از اختلالات رایج در نتیجه‌ پیشرفت بیماری ام اس است. البته بسیاری وقت‌ها می‌تواند از اولین علائم بیماری ام اس باشد.

اختلالات جنسی

اختلالات جنسی یکی از شایع‌ترین اختلالات در بیماران مبتلا به ام اس در مراحل شدید است. این وضعیت که در بیشتر اوقات عارضه‌ای غیر قابل پیشگیری است، یکی از علائم بیماری ام اس در نظر گرفته می‌شود.

سرگیجه

بیماران مبتلا به ام اس معمولاً در مستقیم حرکت کردن مشکل دارند. در واقع این عدم تعادل در کنترل حرکات معمولاً با پیشرفت بیماری و تخریب سلول‌های عصبی، فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به همین خاطر است که بسیاری از مبتلایان به بیماری ام اس برای راه رفتن نیاز به عصا دارند.

دو بینی

دو بینی یا همان اختلالات بینایی به دلیل حمله‌ بیماری ام اس به سیستم عصبی و تأثیر بر روی عصب بینایی به وجود می‌آید و یکی از علائم بیماری ام اس محسوب می‌شود.

مور مور شدن انگشتان

بی‌حسی و مور مور شدن مداوم که معمولاً صورت و دست‌ها و پاها را درگیر می‌کند، از علائم بیماری ام اس است. آسیب و تخریب سلول‌ها عصبی در مغز و نخاع سبب ایجاد این حالت می‌شود. در واقع بی‌حسی و مورمور شدن می‌تواند در ابتدا به صورت حمله‌ای فرد را مورد آسیب قرار دهد. پاها شایع‌ترین بخش بدن برای بروز این عارضه‌اند.

ضعف و گرفتگی عضلات

اسپاسم‌ها و گرفتگی‌های عضلانی حمله‌ای از علائم بسیار آزاردهنده بیماری ام اس هستند. این اسپاسم‌ها معمولا دردناک هستند و در بخش‌های انتهایی بدن نظیر دست‌ها و پاها ایجاد می‌شوند و بعد از چند دقیقه برطرف می‌شوند.

اختلال در کنترل ادرار و مدفوع

بی اختیاری در دفع ادرار و مدفوع در بیماری MS دور از انتظار نیست. تقریباً ۸۰ درصد بیماران مبتلا به MS در کنترل ادرار و مدفوع خود مشکل دارند. این افراد معمولاً از احساس دفع ادرار مکرر و ناگهانی در عذاب هستند. مشکل آزاردهنده دیگر در این افراد، اسهال مداوم و اختلال در کنترل تخلیه روده است.

بی حالی و افسردگی

ابتلا به بیماری آزاردهنده‌ای مانند بیماری ام اس MS علاوه بر آسیب جسمی می‌تواند ابزاری برای شکنجه روحی فرد باشد. بسیاری از مبتلایان به ام اس، احساس افسردگی، تحریک‌پذیری و تغییرات خلق‌و‌خو را یکی از مشکلات رایج خود بیان می‌کنند.

از  دیگر علائم بیماری ام اس می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:

عدم هماهنگی بین کلمات در سخن گفتن، سنگینی سر و بدن، دفع بیش از حد ادرار نسبت به دیگران، دیر هضم شدن غذا، حساس و زودرنج شدن، یبوست، دیدن کابوس در بعضی افراد، عدم تحمل هوای گرم و آب گرم، عدم تحمل آب سرد و هوای سرد، افسردگی و خودخوری، انزواطلبی و گوشه‌گیری، نداشتن تعادل، داشتن لرزش هنگام حرکت، یاری نکردن ماهیچه‌های پا هنگام راه رفتن از دیگر علائم بیماری ام اس هستند.

دوره بیماری MS

اکثر افراد مبتلا به MS دارای دوره بیماری عودکننده و مجدد هستند. آنها نشانه‌های جدید یا عود بیماری را تجربه می‌کنند. نشانه‌ها طی چند روز یا چند هفته به وجود می‌آیند و معمولاً به طور جزئی و یا به طور کامل بهبود می‌یابند. این موارد عواقب ناشی از دوره کمون بیماری است که می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد.

علل بیماری ام اس

علت مولتیپل اسکلروزیس ناشناخته است. این بیماری، یک بیماری اتوایمیون است که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود حمله می‌کند. در مورد MS، این عملکرد سیستم ایمنی بدن، میلین (ماده چربی که پوشش‌دهنده و محافظت‌کننده از فیبرهای عصبی مغز و نخاع است) را از بین می‌برد.

میلین را می‌توان با پوشش عایق بر روی سیم‌های برق مقایسه کرد. هنگامی که میلین محافظ، آسیب ببیند، فیبر عصبی در معرض قرار می‌گیرد، پیام‌هایی که در امتداد این عصب حرکت می‌کنند ممکن است آهسته یا مسدود شوند وهمچنین عصب ممکن است به خود آسیب بزند. روشن نیست که چرا MS در برخی افراد توسعه می‌یابد. ترکیبی از ژنتیک و عوامل محیطی مسئول این اتفاق هستند.

افراد در خطر ابتلا به ام اس

عواملی که خطر ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس را افزایش می‌دهد:

• سن. MS ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد، اما اغلب در افراد بین ۱۵ تا ۶۰ ساله رخ می‌دهد.
• جنسیت. زنان حدود دو برابر احتمال بیشتری برای ابتلا به MS دارند.
• سابقه خانوادگی. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر شما MS داشته باشد، شما در معرض خطر ابتلا به بیماری هستید.
• برخی از عفونت‌ها ویروس‌ها، از جمله اپشتاین بار، ویروسی که منونوکلئوز عفونی را ایجاد می‌کند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
• آب و هوا. MS در کشورهای دارای آب و هوای معتدل، از جمله کانادا، شمال ایالات متحده، نیوزیلند، جنوب شرقی استرالیا و اروپا بسیار رایج است.
• سیگار کشیدن. افراد سیگاری خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری را دارند.

درمان بیماری ام اس

هیچ درمان قطعی برای بیماری مولتیپل اسکلروز یا ام اس وجود ندارد با این حال، درمان می‌تواند به بهبود سرعت حملات، تغییر مسیر بیماری و مدیریت علائم بیماری ام اس کمک کند.

طیف گسترده‌ای از داروهای مختلف وجود دارند که می‌توانند شدت و تکرار علائم بیماری ام اس را کاهش دهند. همچنین بعضی از انواع داروها می‌توانند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهند. سایر داروها می‌توانند حملات بیماری را کوتاه کنند و علائم بیماری ام اس و مشکلات آن را بهبود بخشند. مانند درد، مشکلات ادراری و خشکی ماهیچه‌ها.

عوارض جانبی بیماری ام اس

افراد مبتلا به بیماری ام اس ممکن است این عوارض را داشته باشند:

• سفتی ماهیچه یا اسپاسم ماهیچه‌ها
• فلج، معمولاً در پاها
• مشکلات مثانه، روده یا عملکرد جنسی
• تغییرات ذهنی مانند فراموشی یا نوسانات خلقی
• افسردگی
• اختلال خواب
• صرع یا بیهوشی

چه زمانی برای ام اس به پزشک مراجعه کنم

اگر هر یک از علائم بیماری ام اس را در خود می‌بینید و سابقه این بیماری در خانواده شما وجود دارد؛ حتماً به یک متخصص مغز و اعصاب برای بررسی علائم و تشخیص مراجعه کنید.

ویدئوهای آموزشی درباره ام‌اس (MS)

در ادامه به مهم‌ترین موضوعات درباره بیماری ام‌اس که توسط پزشک متخصص در قالب مصاحبه ویدئویی پاسخ داده شده است، می‌پردازیم:

۱- ارتباط بیماری ام‌اس (MS) و ازدواج

ازدواج یکی از دغدغه‌های مهم بین جوانان مبتلا به بیماری ام‌اس است. حفظ سلامت خود، همسر و فرزندان از مواردی است که همواره برای این گروه مهم است. در این ویدئو خانم دکتر نسترن مجدی‌نسب به بسیاری از پرسش‌های بیماران مبتلا به ام‌اس درباره ام‌اس پاسخ داده است.

1. آیا احتمال ابتلای فرزند به بیماری ام‌اس از پدر و مادر مبتلا به این بیماری وجود دارد؟
2. آیا منعی برای ازدواج دو نفر که مبتلا به بیماری ام‌اس هستند، وجود دارد؟
3. آیا تفاوتی بین مرد یا زن مبتلا به ام‌اس برای ازدواج وجود دارد؟

۲- حفظ توانایی در بیماران ام‌اس (MS)

یکی از دغدغه‌های رایج میان بیماران ام‌اس حفظ توانایی آن‌هاست. برای درک بهتر این موضوع لازم است با مفهوم دیس‌ابیلیتی در این بیماری آشنا شوید. در این ویدئو خانم دکتر فرشته اشتری متخصص مغز و اعصاب به سوالات شایع در این زمینه پاسخ داده‌اند.

1. ناتوانی یا دیس‌ابیلیتی چیست؟
2. نقش استرس در تشدید بیماری
3. چگونه ناتوانی در این بیماری را کنترل کنید؟
4. نقش گرما در تشدید بیماری ام‌اس

۳- اهمیت شروع درمان به موقع بیماری ام‌اس

از موارد بسیار مهم برای بیماران ام‌اس ضرورت شروع درمان به موقع است. در ویدئو زیر دکتر هرمز آیرملو متخصص مغز و اعصاب به اهمیت شروع درمان به‌موقع بیماری‌ ام‌اس پرداخته‌اند

1. اهمیت شروع به موقع درمان بیماری ام‌اس
2. انواع داروها برای درمان بیماری ام‌اس
3. عوارض و اختلالات احتمالی در صورت عدم شروع درمان بیماری

۴- بارداری برای بیماران مبتلا به ام‌اس

همانند هر انسان دیگری تجربه شیرین پدر یا مادر شدن نیز برای بیماران مبتلا برای ام‌اس وجود دارد. اما در قدم اول سلامت مادر و فرزند در این شرایط خاص اهمیت دارد. در این ویدئو خانم دکتر بهناز صدیقی، متخصص مغز و اعصاب به شرح و بررسی شرایط این بیماری و بارداری پرداخته‌اند.

1. آیا امکان بارداری برای بیماران میتلا به ام‌اس وجود دارد؟
2. بهترین زمان بارداری برای بیماران ام‌اس چه زمانی است؟
3. اهمیت مشاوره با پزشک معالج پیش از بارداری

۵- بازتوانی حرکت، تکلم، بلع غذا و… در بیماران مبتلا به ام‌اس

بازتوانی از موارد بسیار مهم برای بیماران ام‌اس است که باید به شکل ویژه‌ای به آن توجه داشته باشند. در این ویدئو دکتر سید محمد باغبانیان متخصص مغز و اعصاب و فلوشیپ ام‌اس به شرح و بررسی اهمیت بازتوانی در این بیماری می‌پردازد.

1. اهمیت بازتوانی با روش‌های بازتوانی برای بیماران ام‌اس
2. مرحله پیش رونده ثانویه چیست؟
3. بازتوانی عدم تعادل بدن، حرکت، تکلم، بلع غذا و… در این بیماری

مجموعه ویدئوهای آموزشی بیماری ام‌اس با همکاری شرکت محترم داروسازی دکتر عبیدی تهیه و در مجله اینترنتی دکتردکتر منتشر شده است.

منابع:

mayoclinic

healthline