درمان ایدز و راه‌های پیشگیری و تشخیص آن

آیا ایدز درمان دارد؟ چگونه می‌توان ایدز را در همان سال‌های اول شناسایی کرد؟ در این مطلب به راه‌های تشخیص و درمان ایدز پرداختیم؛ با ما همراه باشید.

در دنیا چند روش  برای تشخیص بیماری ایدز وجود دارد. در هر کدام از این روش‌ها از شیوه‌های متفاوتی برای تشخیص بیماری ایدز استفاده می‌شود. هر کدام از این روش‌ها را مرور خواهیم کرد.

هنگامی که فرد دارای علائم یا نشانه‌های مشخصی باشد که توسط مراکز درمانی معتبر دنیا از جمله «مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC)» ایالات متحده تعریف شده، بیماری ایدز در او تشخیص داده می‌شود.

تعریف مرکز کنترل و پیشگیری بیماری از ایدز

• وجود کمتر از ۲۰۰ سلول سی‌دی-۴ (CD4+) در هر میلی‌متر مکعب خون. این میزان در افراد سالم حدود ۱۰۰۰ سلول سی‌دی-۴ در هر میلی‌متر مکعب خون است. سلول‌های سی‌دی-۴، گلبول‌های سفید خون هستند که نقش مهمی در دستگاه ایمنی بدن برعهده دارند. این سلول‌ها توسط «ویروس اچ‌آی‌وی (HIV)» ضعیف و کُشته می‌شوند. حتی اگر فرد مبتلا به ایدز وضعیت سلامتی خوبی داشته باشد و هیچ علامت دیگری در او مشخص نباشد، بازهم امکان آلوده شدن سلول‌های سی‌دی-۴ توسط ویروس اچ‌آی‌وی وجود دارد. 
• سلول‌های سی‌دی، ۱۴ درصد از کل لنفوسیت‌ها را تشکیل می‌دهند. لنفوسیت‌ها نوعی از گلبول‌های سفید خون هستند که نقش مهمی در مقابله با عوامل بیماری‌زا در دستگاه ایمنی بدن ایفا می‌کنند. 

هنگامی که فرد با ویروس اچ‌آی‌وی آلوده شد، سلول‌های دفاعی بدن نابود می‌شود و دستگاه ایمنی بدن رو به تحلیل می‌رود.

افراد مبتلا به HIV مستعد برخی از بیماری‌ها هستند. از جمله:

• کاندیدیازیس (Candidiasis) یا برفک در ناحیه‌ نایچه، مری، نای یا ریه‌ها
• سرطان دهانه رحم (Cervical Cancer)
• کوکسیدیومایکوزیس (Coccidioidomycosis) یا تب دره که به سرعت در بدن گسترش پیدا می‌کند
• کریپتوکوکوز (Cryptococcosis) که نوعی عفونت قارچی است که از ریه‌ها شروع می‌شود و به نواحی دیگر بدن نیز سرایت می‌کند
• کریپتوکوکوزیس (Cryptosporidiosis) که روده‌های فرد را درگیر می‌کند و معمولا مدت دوره‌ ابتلا به آن بیش از ۱ ماه است
• بیماری سیتومگالوویروس (Cytomegalovirus) که کبد، طحال یا غدد لنفاوی را درگیر می‌کند
• سیتومگالوویروس (Cytomegalovirus) که موجب کاهش شنوایی، مشکلات بینایی و ذهنی می‌شود
• انسفالوپاتی (Encephalopathy) یا اختلالات عصبی شناختی خفیف مرتبط به ایدز
• هرپس سیمپلکس (Herpes Simplex) یا تبخال که زخم‌هایی با ماندگاری بیش از یک ماه را در بدن ایجاد می‌کند. و همین‌طور برونشیت، پنومونیت یا التهاب بافت ریه
• هیستوپلاسموزیس (Histoplasmosis) که فرد در آن گاهی علائمی شبیه به آنفلوآنزای خفیف را تجربه می‌کند.
• ایزوسپوریازیس (Isosporiasis) که روده‌های فرد را درگیر می‌کند و دوره‌ آن نیز بیش از ۱ ماه طول می‌کشد.
• سارکوم کاپوسی (Kaposi’s Sarcoma) سرطانی که در عروق خونی و لنفاوی فرد شکل می‌گیرد.
• لنفوم بورکیت (Burkitt Lymphoma)، ایمونوبلاستیک (lmmunoblastic) که روی مغز یا سیستم عصبی مرکزی فرد تاثیر می‌گذارد.
• مایکوباکتریوم آویوم پیچیده (Mycobacterium Avium Complex) یا بیماری ناشی از مایکوباکتریوم کانساسی.
• مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium Tuberculosis) در داخل یا خارج ریه‌ها.
• ابتلا به سویه‌های دیگر مایکوباکتریوم
• پنوموسیستیس جیرووسی (Pneumocystis Jiroveci) یا سینه‌پهلو پنوموسیستیس
• عود مجدد پنومونیت (Pneumonia)
• لکوانسفالوپاتی چندکانونی پیش‌رونده (Progressive Multifocal Leukoencephalopathy)
• عود سالمونلا سپتیسمی (Salmonella Septicemia)
• توکسوپلاسموز (Toxoplasmosis) که می‌تواند مغز و اعصاب فرد را درگیر کند.
• سندرم اتلاف (Wasting Syndrome) اچ‌آی‌وی

سایر علائم ابتلا به ایدز همچنین ممکن است شامل اضطراب، زوال عقل، افسردگی و بی‌خوابی باشد.

بیشتر بخوانید: علل، علائم و نشانه‌های بیماری ایدز

چه آزمایش‌­هایی برای شناسایی HIV انجام می­‌شود؟

آشنایی با آزمایش‌های مختلفی که برای تشخیص ویروس HIV  نیاز است، کمک می‌کند تا شما برای روند تشخیص بیماری سریع‌تر اقدام کنید.

• تست‌های آنتی‌ژن

این تست‌ها طی 18 تا 45 روز بعد از اینکه شخص به ویروس HIV مبتلا شد، جواب مثبت را بیان می‌­کند. این تست، خون را از طریق پادتن و آنتی‌ژن بررسی می­‌کند. پادتن پروتئینی است که بدن برای مقابله با عفونت تولید می­‌کند و آنتی‌ژن بخشی از ویروس است که سیستم ایمنی بدن را فعال می­‌کند.‌

• تست‌های پادتن

این تست‌ها خون را برای پادتن به تنهایی بررسی می­‌کند و بین 23 تا 90 روز بعد از انتقال ویروس از طریق خون یا بزاق دهان قابل شناسایی است. این تست‌ها از طریق آزمایش خون یا آزمایش آب دهان صورت می­‌گیرد و نتیجه کمتر از نیم­ ساعت حاضر است.

دوره‌­ شناسایی HIV چیست؟

از زمانی که فرد به ویروس مبتلا می­‌شود و ویروس در بدن منتشر می­‌شود، سیستم ایمنی شخص با آنتی‌­ژن (که قسمتی از ویروس است)، از طریق تولید پادتن (سلولی که با ویروس می­‌جنگد) مقابله می‌کند.

مدت زمانی که شخص به ویروس HIV آلوده می­‌شود تا زمانی که ویروس در بدن قابل مشاهده است را دوره­ شناسایی می­‌گویند که معمولا بین 23 تا 90 روز است.

اگر شخصی در این دوره آزمایش انجام دهد به احتمال زیاد جواب منفی است ولی امکان انتقال ویروس به شخص دیگری در این دوران وجود دارد. باید آزمایش را در چند ماه دیگر نیز تکرار کرد تا نتیجه درست مشخص شود.

اگر شخص در دوران شناسایی آزمایش دهد، نتیجه منفی بگیرد، می‌تواند از روش‌های پیشگیری بعد از ابتلا (Post Exposure Prophylaxis = PEP) استفاده کند. یعنی از داروهایی برای پیشگیری از مبتلا شدن به HIV استفاده می‌­کند.

این روش نباید بیشتر از 72 ساعت بعد از مبتلا شدن صورت گیرد. از روش پیشگیری قبل از مبتلا شدن ( Pre Exposure Prophylaxis = PREP ) نیز می­‌توان استفاده کرد. مهم‌ترین نکته برای عدم ابتلا به ایدز، توجه به تشخیص سریع HIV است.

انواع آزمایش‌ها برای تشخیص بیماری ایدز

آزمایش خون از رایج‌ترین آزمایش‌ها برای تشخیص ویروس نقص ایمنی انسانی یا همان اچ‌آی‌وی (HIV) است. در آزمایش‌های خون، آنتی‌بادی‌های خون بررسی می‌شود تا حضور ویروس اچ‌آی‌وی در خون تشخیص داده شود.

افرادی که در مواجهه با بیماران مبتلا به ایدز قرار دارند، باید خیلی زود آزمایش شوند. آزمایش به‌ موقع می‌تواند برای فرد حیاتی باشد. چنانچه بیماری ایدز به موقع تشخیص داده شود، پزشکان می‌توانند برنامه درمانی بهتری را برای مقابله با ویروس تهیه کنند.

علاوه بر این، آزمایش‌های به ‌موقع حتی در صورتی که جواب آن منفی باشد، حکم زنگ خطر را دارد و باعث می‌شود فرد از رفتارهای پرخطر که موجب انتقال ویروس می‌شود، خودداری کند. 

از آنجا که تولید آنتی‌بادی‌های بدن برای مقابله با ویروس بین ۶ هفته تا ۶ ماه طول می‌کشد، نیاز به تکرار آزمایش است. پزشک در زمان معاینه از علائم بیماری، سوابق پزشکی و همین‌طور عوامل پرخطر از بیمار سوال می‌کند. 

آزمایش‌های اصلی برای تشخیص اچ‌آی‌وی و بیماری ایدز

آزمایش‌های اصلی برای تشخیص اچ‌آی‌وی و ایدز عبارتند از:

آزمایش اِلایزا

آزمایش اِلایزا (ELISA Test) از نوع آزمایش‌های آنتی‌بادی برای تشخیص عفونت ویروس اچ‌آی‌وی در بدن است. اگر جواب آزمایش الایزا مثبت باشد، به آزمایش تأییدی دیگری به نام وسترن بلات (Western Blot) نیاز است.

در صورتی هم که جواب آزمایش الایزا منفی باشد، اما فرد بازهم نسبت به ابتلا به اچ‌آی‌وی شک دارد، این آزمایش باید برای دوره‌ای بین ۱ تا ۳ ماه پس از آن دوباره تکرار شود.

آزمایش الایزا از حساسیت بالایی برخوردار است، اما از آنجایی که آنتی‌بادی‌های بدن بلافاصله پس از عفونت ویروس اچ‌آی‌وی تولید نمی‌شود، ممکن است جواب آزمایش فرد برای چند هفته یا حتی چند ماه منفی باشد. به این جهت، حتی اگر جواب آزمایش فرد در این دوره‌ زمانی منفی باشد، بازهم ممکن است سطح بالایی از ویروس در بدن حضور داشته باشد و امکان انتقال عفونت به سایرین وجود داشته باشد. 

آزمایش خانگی برای تشخیص بیماری ایدز

یکی دیگر از آزمایش‌ها برای تشخیص بیماری ایدز استفاده از کیت خانگی است. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، به عنوان یکی از مهمترین سازمان‌های بهداشتی دارویی دنیا، تنها یک کیت خانگی موسوم به «آزمایش خانگی اکسپرس (Home Access Express Test)» را مورد تأیید قرار داده که در برخی داروخانه‌ها می‌توان تهیه کرد. 

آزمایش بزاق 

برای تشخیص بیماری ایدز روش دیگری نیز وجود دارد و آن آزمایش بزاق (Saliva Tests) است. در این نوع آزمایش، نمونه‌ای از بزاق فرد برداشته می‌شود و مورد آزمایش قرار می‌گیرد. نتیجه آزمایش بزاق معمولا تا ۳ روز به طول می‌انجامد و در صورتی که نتیجه آزمایش مثبت باشد؛ به یک آزمایش خون تأییدی نیاز است.

تست میزان ویروسی

در آزمایش تست میزان ویروسی (Viral Load Test) میزان ویروس اچ‌آی‌وی در خون فرد اندازه‌گیری می‌شود. آزمایش بار ویروسی به طور معمول برای نظارت بر نحوه‌ پیشرفت درمان یا تشخیص زودهنگام آلودگی اچ‌آی‌وی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از ۳ فناوری برای تشخیص میزان ویروس اچ‌آی‌وی در خون فرد استفاده می‌شود که عبارتند از «واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (RT-PCR)»، «روش bDNA» و سنجش تکثیر بر مبنای توالی اسید نوکلئیک.

اصول کلی این نوع آزمایش‌ها یکسان است. در هر ۳ روش از توالی‌های دی‌ان‌ای برای تشخیص ویروس اچ‌آی‌وی در فرد استفاده می‌شود. موضوع دیگر اینکه، نتایج این آزمایش‌ها ممکن است تا حدی با هم تفاوت داشته باشد. 

وسترن بلات

وسترن بلات همان‌طور که در بخش آزمایش الایزا گفتیم، آزمایشی بسیار حساس است و برای تأیید نتایج آزمایش اِلایزا به ‌کار می‌رود.

درمان HIV

درمان ویروس HIV باید از زمانی که شخص مبتلا شده است، شروع شود. درمان به صورت داروهای روزانه است که:

• مانع از افزایش ویروس در بدن می‌شود
• از سلول‌های CD4 محافظت می­‌کند
• سیستم ایمنی بدن را محکم و قوی نگه می­‌دارد.

اگر مصرف دارو قطع شود، ویروس دوباره شروع به انتشار می­‌کند. اگر درمان موثر باشد، ویروس دیگر در آزمایش‌ها قابل مشاهده نیست ولی همچنان در بدن فرد وجود دارد. با درمان دارویی احتمال انتقال ویروس به دیگران نیز کاهش می­‌یابد.

سعی کنید درمان دارویی و هر نوع درمان دیگر HIV و ایدز را جدی بگیرید. عدم توجه به روش‌های درمانی می‌تواند مشکلات شما را بیشتر کند.

داروهای HIV

داروهای ویروس HIV به شش طبقه تقسیم می­‌شوند:

• مهارکننده­ ترانس کریپتاز معکوس نوکلئوزیدی (NRTIS)
• مهارکننده ترانس کریپتاز معکوس غیرنوکلئوزیدی (NNRTI)
• مهارکننده پروتئاز (Protease inhibitors)
• مهارکننده ترکیب (Fusion inhibitors)
• مهارکننده ورود (Entry inhibitors)
• مهارکننده انتقال اینتگرایز (integrase strand transfer inhibitors)

گزینه­‌های بالا ترکیبی از سه نوع دارو است که شخص باید روزانه مصرف کند. این داروها حتما باید با توجه به نسخه پزشک مصرف شوند. انجام آزمایش خون در کنار مصرف این داروها میزان کنترل بیماری را مشخص می‌­کند.

اثرات جانبی مصرف داروی HIV

مصرف این داروها ممکن است عوارض مانند حالت تهوع، سردرد یا سرگیجه داشته باشد ولی به مرور زمان کمتر شود. اثرات شدید آن شامل تورم دهان و زبان و همچنین آسیب‌های ریوی و کلیوی است. اگر عوارض مصرف این داروها به مرور زمان کم نشد، حتما به پزشک خود مراجعه کنید.

درمان بیماری ایدز

ویروس اچ‌آی‌وی هنوز هم درمان قطعی ندارد. تنها می‌توان آن را کنترل کرد تا پیشرفت نکند. داروهای ضد HIV به افراد کمک می‌کنند تا مدتی طولانی سلامت خود را حفظ کنند و همچنین از احتمال انتقال این ویروس به دیگر افراد بکاهند.

درمان‌های آنتی رترووایرال (antiretrovira) برای ایدز

داروهای آنتی رترو وایرال یا داروهای ضد رترو ویروسی داروهایی ترکیبی هستند که ویروس را به صورت مشخص از بین نمی‌برند، بلکه چرخه‌ عمر ویروس را در مراحل مختلف هدف قرار می‌دهد و به این ترتیب ویروس قادر به تکثیر و ایجاد نسخه‌ دیگری از خود نخواهد بود. اگر استفاده از این دسته از داروها بدون وقفه ادامه داشته باشد، تعداد ویروس به حد غیر قابل تشخیص خواهد رسید.

در حالی که با تشخیص به موقع این بیماری، امکان کنترل آن بیشتر می‌شود و می‌توان از پیشرفت قابل توجه آن جلوگیری کرد. انجام آزمایش HIV پیش از ازدواج نیز امری ضروری است. بسیاری از مراکز بهداشتی در ایران به طور رایگان این آزمایش را انجام می‌دهند.

جلوگیری از HIV

هنوز روش‌هایی برای مقابله با HIV و جلوگیری از آن پیدا نشده­ ولی با انجام کارهای زیر می‌­توان ریسک ابتلا را کاهش داد.

• رابطه جنسی امن‌تر: یک راه رایج مبتلا شدن به ویروس در اثر رابطه­ جنسی است. به هنگام رابطه جنسی حتما از وسایل جلوگیری مناسب استفاده کنید و شریک‌های رابطه­ خود را محدود کنید.
• از به اشتراک گذاشتن سوزن یا سرم‌­های مربوط به داروها جلوگیری کنید.
• اگر مبتلا به HIV هستید، حتما از روش‌های PEP و PREP استفاده کنید و داروهای مربوطه را مصرف کنید.

زندگی با ویروس HIV و نکات کاربردی

حدود یک میلیون از مردم آمریکا مبتلا به ویروس HIV هستند و با آن زندگی می‌کنند. نکته مهم این است که داروهای خود را مصرف کنید.

برای ارتقای سلامتی هنگام درگیری با HIV به نکات زیر توجه داشته باشید.

• در زندگی سلامت خود را اولویت اول قرار دهید.
  • رژیم سالم داشته باشید.
  • ورزش کنید.
  • به اندازه کافی استراحت کنید.
  • از مصرف دخانیات پرهیز کنید.
• به سلامت روانی خود توجه کنید.
• رابطه‌­ جنسی امن­‌تری داشته باشید.
• دور خود را با دوستانی که دوستشان دارید، پر کنید.
• در گروه‌­های حفاظتی مرتبط با HIV شرکت کنید تا از تجربیات افرادی دیگری که این ویروس را دارند، مطلع شوید.

بیشتر بخوانید: دانستنی‌های سلامت و مراقبت از خود برای بیماران مبتلا به ایدز

امید به زندگی با ویروس HIV

به دلیل پیشرفت علم و داروهای جدید فرد مبتلا به ویروس می‌تواند به اندازه یک آدم عادی عمر کند؛ اگر داروهای خود را مصرف کند. در نتیجه توجه به داروها برای کنترل بیماری بسیار مهم و حائز اهمیت است و نمی‌توان از آن به سادگی عبور کرد. سعی کنید به طور منظم داروهای خود را مصرف کنید؛ لطفا داروهای HIV و ایدز را با داروهای سرماخوردگی مقایسه نکنید.

موارد دیگری که در میزان امید به زندگی افراد مبتلا تاثیر دارد، شامل:

• تعداد سلول­‌های CD4
• ظرفیت ویروسی
• مصرف دارو
• سیگار
• سن
• شرایط سلامتی دیگر

مکانی که شخص زندگی می­‌کند نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. افرادی که در کشورهای پیشرفته زندگی می­‌کنند به دلیل دسترسی بیشتر و بهتر به دارو زندگی طولانی‌تر و سالم‌تری دارند.

آیا واکسنی برای ویروس HIV وجود دارد؟

با وجود مطالعات گسترده‌­ای که در این زمینه صورت گرفته است، هنوز هیچ واکسنی برای این بیماری کشف نشده است. ویروس HIV خیلی پیچیده است و به سرعت تغییر می­‌کند. تحقیقاتی در آفریقای جنوبی بر روی 5400 مرد و زن صورت گرفته است که واکسنی بر آنها آزمایش کنند که نتایج در سال 2021 ارائه خواهد شد؛ ولی در حال حاضر هیچ واکسنی برای این بیماری وجود ندارد. اما افراد مبتلا می‌­توانند از واکسن‌های دیگر برای جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری­‌های دیگر استفاده کنند:

• آنفولانزا
• هپاتیت A و B
• ذات‌الریه

آمارهای مربوط به HIV و ایدز در سال 2016 حدود 7/36 میلیون نفر در جهان مبتلا به ویروس HIV بوده‌اند که حدود 1/2 میلیون نفر از آنها کودکان زیر 15 سال بوده‌اند.

در سال 2017 تنها 9/20 میلیون نفر از افراد مبتلا از درمان دارویی استفاده کرده‌­اند. در سال 2017، یک میلیون نفر در اثر بیماری­‌های مربوط به ایدز مردند. حدود 180000 زن آمریکایی مبتلا به این ویروس هستند. در هر 5/9 دقیقه، یک نفر در کشور آمریکا مبتلا به این ویروس می‌شود.

منابع:

Healthline

ucsfhealth