خونریزی مغزی | بررسی علائم خونریزی مغزی و انواع آن

در اثر پارگی عروق خونی مغز و نشت خون در داخل یا اطراف بافت مغزی، خونریزی مغزی رخ می‌دهد. 13 درصد از سکته‌های مغزی، به دلیل خونریزی این اندام حساتی اتفاق می‌افتد.

این حالت می‌تواند باعث آسیب جدی مغزی، معلولیت طولانی‌مدت و حتی مرگ شود. سردرد شدید، تهوع و استفراغ و اختلال در هوشیاری، مهم‌ترین علائم خونریزی مغزی هستند. انواع خونریزی مغزی شامل خونریزی ثانویه، داخل مغزی، زیرعنکبوتیه‌ای و داخل جمجمه‌ای می‌شود.

در ادامه این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، انواع، علائم، دلایل، راه‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از خونریزی مغزی را بررسی خواهیم کرد، با ما همراه باشید. خواندن این مطلب، حدودا 10 دقیقه زمان خواهد برد.

در صورت داشتن هر گونه سوال یا نیاز به اطلاعات بیشتر، می‌توانید در بخش نظرات با ما مطرح کنید.

خونریزی مغزی چیست؟

خونریزی مغزی به معنای خونریزی ناگهانی درون یا اطراف بافت مغز است. در این حالت، به دلیل پارگی یکی از رگ‌های خونی در داخل جمجمه، خون به درون بافت مغز، فضای زیرعنکبوتیه (فضای بین مغز و پرده‌های اطراف آن) یا بطن‌های مغزی نشت می‌کند. در نتیجه این اتفاق، فشاری روی بافت مغز ایجاد شده و باعث آسیب یا مرگ سلول‌های عصبی می‌شود. سکته مغزی یکی از اتفاقاتی است که بعد از خونریزی مغزی رخ می‌دهد.

به گفته انجمن جراحان مغز و اعصاب آمریکا (aans)، خونریزی داخل مغزی، دومین علت شایع سکته مغزی (15 تا 30 درصد سکته های مغزی) و کشنده‌ترین دلیل آن است.

بسته به محل و شدت خونریزی، فرد دچار علائم مختلف عصبی مانند سردرد شدید، استفراغ، اختلال هوشیاری، ضعف یا فلج اندام و سکته مغی خواهد شد.

انواع خونریزی مغزی

خونریزی‌های مغزی بر اساس محل وقوع خونریزی به 3 نوع مختلف داخل جمجه‌ای، زیر عنکبوتیه‌ای و داخل مغزی، تقسیم می‌شوند. در ادامه هر کدام را بررسی خواهیم کرد:

خونریزی داخل جمجمه‌ای

در خونریزی داخل جمجمه‌ای، خون درون فضای داخل جمجمه اما در خارج از بافت مغز، جمع می‌شود. خونریزی ساب‌دورال (زیر سخت‌شامه) و اپیدورال (بالای سخت‌شامه)، دو نوع شایع این خونریزی هستند که معمولاً در اثر ضربه مغزی، ایجاد می‌شوند.

خونریزی زیرعنکبوتیه‌ای

ابن در داخل فضای پر از مایع اطراف مغز، موسوم به فضای زیرعنکبوتیه رخ می‌دهد و حدود 5% از کل سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهد. عامل اصلی خونریزی زیر عنکبوتیه‌ای، پارگی کیسه‌های ضعیف شده در دیواره عروق مغزی به نام آنوریسم است.

خونریزی داخل مغزی

این نوع خونریزی در خود بافت مغز اتفاق می‌افتد و علت آن معمولاً فشار خون بالای کنترل نشده یا ضعف مادرزادی دیواره رگ‌های کوچک عروقی است. خونریزی‌های درون بطنی (داخل حفرات پر از مایع مغز) نیز در دسته خونریزی داخل مغزی قرار می‌گیرند.

خونریزی مغزی ثانویه

خونریزی ثانویه مغزی چند روز تا هفته پس از آسیب اولیه مغز مثل ضربه یا سکته، رخ می‌دهد. این خونریزی در اثر آسیب تدریجی سد خونی-مغزی، التهاب یا نشت خون از رگ‌های آسیب دیده ایجاد می‌شود.

علائم خونریزی مغزی

نشانه‌های بالینی خونریزی مغزی بسته به اندازه، محل و سرعت خونریزی متفاوت است اما شایع‌ترین علائم به شرح زیر هستند:

سردرد شدید

سردرد ناگهانی و بسیار شدید که معمولاً در پشت سر و گردن متمرکز است، مهم‌ترین علامت خونریزی مغزی محسوب می‌شود. این سردرد ممکن است با حالت تهوع، استفراغ و یا کاهش سطح هوشیاری نیز همراه باشد. سردرد شدید یکی از نشانه‌های مهم تومور مغزی است.

تهوع و استفراغ

فشار ناگهانی خون بر روی بافت مغز می‌تواند باعث تحریک مرکز استفراغ و بروز تهوع و استفراغ شدید و مکرر شود.

اختلال هوشیاری

کاهش سطح هوشیاری که می‌تواند از گیجی و خواب‌آلودگی تا کما متغیر باشد، از علائم شایع خونریزی‌های وسیع مغزی است.

تشنج

حدود 15-20% افراد دچار خونریزی مغزی، دچار حملات تشنج به‌ویژه در ساعات اولیه پس از خونریزی می‌شوند.

علائم کانونی عصبی

بسته به محل خونریزی، فرد ممکن است دچار ضعف یا فلج یک طرفه صورت یا اندام، اختلال تکلم، بی‌حسی، دوبینی یا نقص میدان بینایی و تاری دید شود.

علائم خونریزی مغزی بر اثر ضربه

با توجه به نوع و شدت ضریه، علائم خونریزی مغزی، تفاوت‌هایی دارد. در زیر انواع آن را بررسی کرده‌ایم:

• ضربه مغزی خواب؛  بی‌خوابی، حساسیت شدید به صداها و نورها و کیفیت پایین خواب
• ضربه مغزی از نوع دهلیزی؛  سرگیجه، گیجی و حرکات غیر طبیعی چشم
• ضربه مغزی سوماتیک؛  درد، تهوع، استفراغ و از دست دادن هوشیاری پس از ضربه به سر
• ضربه مغزی نوع چشمی؛ ناتوانی در خواندن متن‌های طولانی، حساسیت به رنگ و نور، دید ضعیف در شب، تغییر ادراک عمقی
• ضربه مغزی نوع شناختی؛ از دست دادن موقت یا دائمی حافظه، کاهش توانایی تمرکز، مشکل در انجام چند کار و حفظ اطلاعات جدید
• ضربه مغزی عاطفی؛ نوسانات خلقی، تغییر شخصیت و اضطراب

این 6 نوع، طبقه‌بندی پزشکی است اما ممکن است بنا به اتفاقات نادر، دلایل دیگری هم باعث خونریزی مغزی بر اثر ضربه شوند.

اگر فردی علائم خونریزی مغزی داشت، چه کنیم؟

علت خونریزی مغزی

فرآیند خونریزی مغزی زمانی رخ می‌دهد که یک رگ خونی ضعیف شده در مغز، پاره شود. در این حالت، خون با فشار به داخل یا اطراف بافت مغز، نشت کرده و با ایجاد لخته، فشار درون جمجمه را بالا می‌برد. در نتیجه اکسیژن‌رسانی به مغز مختل شده و سلول‌های عصبی، آسیب می‌بینند.

مهم‌ترین دلایل خونریزی مغزی عبارتند از:

فشار خون بالا

فشار خون بالای کنترل نشده، دیواره رگ‌های خونی مغز را در دراز مدت تضعیف کرده و باعث پارگی و خونریزی می‌شود. حدود 80% خونریزی‌های مغزی ، به دلیل فشار خون بالا رخ می‌دهند.

ضربه به سر

ضربه‌های شدید به سر ناشی از تصادف، زمین خوردن یا آسیب‌های ورزشی با آسیب رساندن به عروق خونی مغز، باعث خونریزی داخل یا اطراف مغز می‌شوند.

مصرف داروهای خاص

مصرف طولانی مدت داروهای رقیق کننده خون مثل وارفارین، آسپیرین یا کلوپیدوگرل با ایجاد اختلال در فرآیند انعقاد خون، خطر خونریزی مغزی خودبخودی را افزایش می‌دهند.

تشخیص خونریزی مغزی

تشخیص سریع و دقیق خونریزی مغزی برای درمان به موقع و کاهش عوارض آن، بسیار حیاتی است. برای تشخیص، پزشک پس از گرفتن شرح حال کامل و انجام یک معاینه عصبی دقیق، تست‌های تصویربرداری زیر را درخواست می‌کند:

معاینه فیزیکی

علائم حیاتی، سطح هوشیاری، اندازه و واکنش مردمک‌ها، قدرت حرکتی و حسی اندام‌ها و رفلکس‌های عصبی در معاینه فیزیکی به دقت بررسی می‌شوند.

سی‌تی اسکن

سی‌ تی اسکن مغز بدون کنتراست، برای نشان دادن محل، نوع و وسعت خونریزی حاد، اولین و مهم‌ترین اقدام تشخیصی است که باید در اسرع وقت انجام شود.

ام‌آر‌آی

در مواردی که خونریزی مغزی خفیف‌تر بوده یا بیش از 48 ساعت از شروع علائم گذشته باشد، تصویربرداری با MRI به دلیل وضوح بالاتر، جزئیات دقیق‌تری از آسیب مغزی را نشان می‌دهد.

کدام روش برای تشخیص خونریزی مغزی دقیق‌تر است؟

جواب این سوال، بستگی به شرایط بیمار و تشخیص پزشک دارد. در جدول زیر، مزایا و معایب هرکدام را مورد بررسی قرار داده‌ایم:

لازم به‌ذکر است که پزشکان گاهی از هر سه روش برای تشخیص، استفاده می‌کنند.

درمان خونریزی مغزی

انتخاب روش درمانی مناسب برای خونریزی مغزی به عوامل مختلفی از جمله وسعت، محل و علت خونریزی بستگی دارد که ممکن است دارویی، جراحی یا ترکیبی از هر دو باشد. در ادامه هر کدام را به تفکیک مورد بررسی قرار می‌دهیم:

دارو درمانی خونریزی مغزی

اگر انتخاب پزشک درمان خونریزی مغزی با داور باشد، معمولا مواردی از خانواده داروهای حمایتی زیر را تجویز می‌کند:

• تجویز داروهای کاهنده فشار خون
• در مراحل حاد استفاده از داروهای ضد تشنج برای کنترل تشنج‌های ناشی از خونریزی
• تزریق مانیتول یا دیگر داروهای اسمزی برای کاهش فشار داخل مغزی

گاهی داروها، با استفاده از مواد غذایی با لوله‌ی تغذیه‌ای در معده بیمارانی که نمی‌توانند عمل بلع را انجام دهند، به بدن بیمار منتقل می‌شود.

جراحی کرانیوتومی

برای خونریزی‌های مغزی‌ ناشی از تصادف و سقوط از ارتفاع، جراحی کرانیوتومی انجام می‌شود. در این عمل کرانیوتومی (Craniotomy)، جمجمه را باز می‌کنند.

• برداشتن موقتی بخشی از جمجمه برای تخلیه خون و کاهش فشار روی مغز
• هِمی‌کرانیکتومی؛ برداشتن قسمتی از استخوان جمجمه برای درمان تورم شدید مغز
• کلیپس گذاری شریانی؛ مسدود کردن آنوریسم مسئول خونریزی زیر عنکبوتیه
• ترمیم اندوواسکولار؛ هدایت کویل‌های ظریف از راه عروق خونی به محل آنوریسم برای پر کردن آن

در اثر عمل کرانیوتومی، خون داخل جمجمه تخلیه و فشار آن، مهار می‌شود.

مدت زمان عمل خونریزی مغزی

در حالت عادی و زمانی که میزان جراحت وارده زیاد نباشد، عمل خونریزی مغزی بین 45 دقیقه تا 1 ساعت طول می‌کشد. البته در شرایط بدتر، گاهی عمل خونریزی مغزی، نزدیک به 12 ساعت هم طول کشیده است.

درمان فیزیکی خونریزی مغزی

درمان فیزیکی اولیه خونریزی مغزی، شامل پایدار کردن فشارخون و تنفس است. برای پایدار کردن اکسیژن مغز و دیگر اندام‌های حیاتی، از دستگاهی به نام وِنتیلاتور برای درمان فیزیکی استفاده می‌شود.

عوارض خونریزی مغزی

وقوع خونریزی مغزی می‌تواند عوارض جدی کوتاه مدت و بلندمدت زیر را به دنبال داشته باشد:

• فلج یا ضعف عضلانی
• اختلالات حسی یا بینایی
• مشکل در تکلم یا بلع
• نقص شناختی و حافظه
• تغییرات رفتاری و خلقی
• افزایش خطر ابتلا به صرع
• مرگ زودرس در موارد شدید

آمبولی پاها و ریه‌ها از دیگر عوارض خونریزی مغزی هستند.

پیشگیری از خونریزی مغزی

اگرچه همیشه نمی‌توان از بروز خونریزی مغزی پیشگیری کرد، اما با اصلاح سبک زندگی و کنترل عوامل خطر قابل تعدیل می‌توان احتمال ابتلا به آن را تا حد زیادی کاهش داد. کارهایی مثل:

• کنترل فشار؛ خون کنترل فشار خون و حفظ آن در محدوده طبیعی، مهم‌ترین اقدام پیشگیرانه محسوب می‌شود.
• اجتناب از دخانیات؛ ترک سیگار و سایر مواد دخانی با کاهش خطر آنوریسم مغزی و فشار خون بالا، زمینه بروز خونریزی را کاهش می‌دهد.
• ورزش منظم؛ فعالیت بدنی منظم و متعادل، نقش مهمی در سلامت عروق و کاهش التهاب در بدن دارد.

دوری از استرس و فشار عصبی نیز به پیشگیری از این عارضه، کمک می‌کنند.

فرق خونریزی مغزی و ضربه مغزی چیست؟

در ضربه مغزی، نیروی مکانیکی خارجی مانند ضربه، شوک یا شتاب ناگهانی به سر وارد می‌شود و علائم گذراتری ایجاد می‌کند اما در خونریزی مغزی، خونریزی درون جمجمه رخ می‌دهد و معمولاً با علائم شدیدتری همراه است.

فرق خونریزی مغزی و سکته مغزی چیست؟

در سکته مغزی ایسکمیک، لخته خون باعث انسداد شریان‌های مغزی و قطع جریان خون می‌شود درحالی‌که در خونریزی مغزی (یا سکته هموراژیک)، پارگی رگ و نشت خون، بافت مغز را تحت فشار قرار می‌دهد.

خونریزی مغزی چطور جذب می‌شود؟

بدن انسان مکانیسم‌های طبیعی برای پاکسازی لخته‌ها و خون‌های محبوس شده دارد که تدریجاً با گذشت زمان باعث تجزیه محصولات خونی و جذب آنها از فضای داخل جمجمه می‌شود اما این روند ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد.

خونریزی مغزی در کودکان

خونریزی مغزی در کودکان، نادرتر از بزرگسالان است اما می‌تواند در اثر ضربه به سر، اختلالات انعقادی مادرزادی یا سوء تغذیه رخ دهد. علائم آن شامل استفراغ، تحریک‌پذیری، بی‌قراری، خواب‌آلودگی و تشنج است و نیاز به اقدام فوری پزشکی دارد.

خونریزی مغزی جنین

در دوران بارداری، خونریزی‌های مغزی جنین می‌تواند در اثر نارس بودن مغز، زایمان سخت، عفونت یا مشکلات انعقادی رخ دهد. این نوع خونریزی می‌تواند عوارض جدی مانند فلج مغزی، عقب‌ماندگی ذهنی یا مرگ نوزاد را به دنبال داشته باشد.

خونریزی مغزی باعث مرگ می‌شود؟

خونریزی مغزی یک وضعیت پزشکی اورژانسی و بالقوه کشنده است که با نشت خون در داخل یا اطراف مغز در اثر پارگی عروق مغزی مشخص می‌شود. شایع‌ترین علل زمینه‌ساز آن شامل فشار خون مزمن کنترل نشده، ضربه‌های شدید به سر و ضعف مادرزادی دیواره عروق مغزی است.  انواع خونریزی مغزی هم باتوجه به دلیل ایجاد آن، متفاوت است. 

علائم خونریزی مغزی شامل سردرد بی‌سابقه در پس سر، استفراغ شدید، کاهش هوشیاری و اختلالات حسی و حرکتی هستند. این نشانه‌ها خطرناکند و در صورت بروز، نیازمند مراجعه فوری به اورژانس و اقدامات تشخیصی و درمانی سریع هستند.

اگر نشانه‌های این مشکل را دارید یا در دوره نقاهت پس از آن به سر می‌برید، می‌توانید از طریق سامانه آنلاین دکتردکتر، نوبت دکت رمغز و اعصاب بگیرید و هر چه زودتر، تحت نظر پزشک قرار بگیرید.

سوالات متداول خونریزی مغزی