خانم‌های بالاتر از ۴۰ سال معمولا با علائم یائسگی درگیر هستند. این افراد معمولا به دنبال روش‌هایی برای حل مشکلاتی مثل گر گرفتگی، خارش و سوزش واژن و نوسانات می‌گردند و برای پیدا کردن بهترین روش کنترل علائم، به پزشک زنان در تهران و دیگر شهرهای ایران مراجعه می‌کنند. هورمون‌درمانی در یائسگی یکی از روش‌های پیشنهادی برای بهبود علائم این دوران است.
این متد درمانی با اضافه کردن هورمون‌هایی که تولید آن‌ها در بدن متوقف می‌شود، علائم را تسکین می‌دهد. پزشکان در سال‌های متمادی، غربالگری‌های گسترده‌ای روی کاندیداهای درمان‌های هورمونی انجام دادند تا مزایا، ریسک‌ها و عوارض جانبی این متد درمانی را پیدا کنند. در این مقاله توضیحاتی درباره نتیجه این غربالگری‌ها ارائه می‌دهیم تا بتوانید تصمیم بگیرید که آیا هورمون‌درمانی در یائسگی برای شما مناسب است یا خیر.
هورمون‌درمانی در یائسگی چیست؟
بدن خانم‌ها با نزدیک شدن به دوران یائسگی، سطح هورمون‌های زنانه را کاهش می‌دهد و استروژن کم‌تری تولید می‌کند. هورمون‌درمانی (Hormone replacement therapy) روشی است که برای جایگزینی مصنوعی استروژنی که دیگر در بدن تولید نمی‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این روش درمانی بیشتر برای تسکین علائمی مانند گُر گرفتگی و ناراحتی واژن به کار می‌رود، اما گروهی از افراد برای مواردی چون بهبود وضعیت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان هم از آن استفاده می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که سرعت تحلیل رفتن استخوان‌های خانم‌ها را کند می‌کند و احتمال شکستگی را کاهش می‌دهد.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که پزشک زنان و زایمان برای خانم‌هایی که رحم خود را خارج نکرده‌اند، علاوه بر استروژن، هورمون پروژسترون هم تجویز می‌کنند. در حالت طبیعی، میزان استروژن و پروژسترون موجود در بدن متعادل است؛ اگر میزان استروژن به تنهایی در بدن افزایش پیدا کند، تحریک کننده رشد پوشش داخلی رحم خواهد بود.
این موضوع ریسک ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش می‌دهد. افرادی که عمل هیسترکتومی یا برداشتن رحم را انجام داده‌اند، احتمالا نیازی به پروژسترون نخواهند داشت، زیرا رحمی ندارند که رشد بافت‌هایش تحریک شود.
انواع روش‌های هورمون‌درمانی
همانطور که گفتیم، هورمون‌درمانی در یائسگی برای جایگزین کردن استروژنی است که دیگر در بدن تولید نمی‌شود. این جایگزینی به دو روش پایه صورت می‌گیرد که در ادامه هرکدام را توضیح می‌دهیم.
- هورمون‌درمانی سیستمیک: این روش حاوی دوز بالاتری از استروژن است که توسط قسمت‌های مختلف بدن جذب می‌شود و برای درمان علائم کلی یائسگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- هورمون‌درمانی واژینال: دوز استروژنی که در این روش وارد بدن می‌شود، کم‌تر است. جذب هورمون در این روش حداقلی است و فقط برای درمان علائم واژینال و ادراری پساقاعدگی کاربرد دارد.
روش دیگری هم برای دسته‌بندی روش‌های هورمون‌درمانی وجود دارد که به شیوه تزریق هورمون به بدن اشاره می‌کند. استروژن (و پروژسترون) را به ۴ روش می‌توان به بدن وارد کرد:
- قرص و قطره: این داروها خوراکی هستند و معمولا یک بار در روز به صورت ناشتا مصرف می‌شوند. البته بعضی از انواع قرص‌ها، قابلیت استعمال واژینال را هم دارند.
- چسب‌های هورمونی: این برچسب‌ها معمولا روی پوست شکم می‌چسبند. بعضی از آن‌ها باید هر ۳ الی ۴ روز یکبار تعویض شوند و بعضی دیگر می‌توانند تا یک هفته هورمون‌های مورد نیاز بدن را تأمین کنند.
- اسپری، کرم و ژل: هورمون‌درمانی را می‌توان به صورت موضعی هم انجام داد. داروهای موضعی معمولا روی پوست بازو، شانه، مچ دست و پا استعمال می‌شوند.
- حلقه واژینال: برای ورود استروژن از طریق واژن، هم می‌توان از قرص و کرم استفاده کرد و هم حلقه‌های واژینال. این حلقه‌ها توسط پزشک در قسمت داخلی واژن قرار می‌گیرند و هر سه ماه یکبار باید تعویض شوند.
بازه زمانی مورد نیاز برای هورمون‌درمانی در یائسگی
درمان علائم یائسگی با هورمون، محدودیت زمانی ندارد. بعضی از افراد برای تسکین موقتی علائم از این روش استفاده می‌کنند. گروهی از خانم‌ها، مانند افرادی که دچار یائسگی زودهنگام شده‌اند، برای مدت طولانی‌تری از داروهای هورمونی استفاده می‌کنند. بازه درمان به تشخیص پزشک و انتظارات بیمار بستگی دارد.
تفاوتی ندارد که بازه درمان هورمونی چقدر طول بکشد؛ در هر حال بیمار باید به صورت منظم با پزشک زنان ملاقات داشته باشد و معاینات لازم را انجام بدهد. تعیین فاصله جلسات معاینه با توجه به صلاحدید پزشک انجام می‌شود.
نکته مهمی که باید به آن توجه کنید این است که اگر در فاصله بین دو نوبت معاینه، تغییر خاصی در شرایط سلامتیان ایجاد شد، حتما با پزشکتان صحبت کنید. پزشک بعد از بررسی شرایط پزشکی جدید، تعیین می‌کند که آیا می‌توانید به هورمون‌درمانی ادامه بدهید یا لازم است آن را متوقف کنید.
چه کسانی می‌توانند از هورمون‌تراپی استفاده کنند؟
سلامت عمومی مهم‌ترین معیاری است که مشخص می‌کند یک فرد کاندیدای مناسبی برای هورمون‌درمانی در یائسگی محسوب می‌شود یا خیر. در ادامه به لیستی از سوالات اشاره میکنیم که با پاسخ دادن به آن‌ها و صحبت با پزشک متخصص می‌توانید مشخص کنید که آیا می‌توانید از این متد درمانی استفاده کنید یا خیر.
- آیا دلیلی وجود دارد که ریسک ابتلا به عوارض هورمون‌تراپی را برای شما افزایش بدهد؟
- به نظر شما این شیوه درمانی می‌تواند به تسکین علائمتان کمک کند؟
- آیا استفاده از شیوه‌های درمانی غیرهورمونی (مثل استفاده از روان‌کننده بر پایه آب در رابطه جنسی) مشکل شما را حل نمی‌کند؟
- آیا قبلا تجربه مصرف قرص‌های ضد بارداری را داشته‌اید؟
- اگر پاسخ سوال قبل مثبت است، آیا بعد از مصرف قرص‌های ضد بارداری، عوارض جانبی خاصی را تجربه کردید؟
علاوه بر موارد بالا، باید بیماری‌های زمینه‌ای موروثی را نیز بررسی کنید. به عنوان مثال خانم‌هایی که مادرشان، تجربه ابتلا به سرطان پستان را داشته، معمولا کاندیدای مناسبی برای هورمون‌درمانی در یائسگی نیستند.
چه افرادی کاندیدای مناسبی برای هورمون درمان در یائسگی نیستند؟
پزشکان برای اینکه تشخیص بدهند یک نفر کاندیدای مناسبی برای هورمون‌تراپی است یا نه، شرایط مختلف و سابقه پزشکی او را مورد بررسی قرار می‌دهند. در صورتی که عواملی که در ادامه نام می‌بریم، در سابقه پزشکی بیمار وجود داشته باشد، احتمالا روش‌های جایگزین هورمون‌درمانی را برای تسکین علائم یائسگی توصیه می‌کنند.
- بیماران مبتلا به سرطان پستان یا آندومتر
- افراد دارای خونریزی غیرطبیعی واژن
- بیماران مستعد تشکیل لخته خون در بدن
- بیماران قلبی
- افراد دارای سابقه سکته قلبی یا مغزی
- خانم‌های باردار یا مشکوک به بارداری
- بیماران کبدی
بهتر است باز هم تأکید کنیم که تا پیش از معاینه دقیق، نمی‌توان تشخیص داد یک نفر کاندیدای مناسبی برای درمان علائم یائسگی با استروژن و پروژسترون است یا خیر.
مزایای هورمون‌درمانی در یائسگی
اگر فردی کاندیدای مناسبی برای هورمون‌تراپی باشد، می‌تواند از مزایای این روش بهره ببرد و نگرانی زیادی درباره عوارض آن نخواهد داشت. مهم‌ترین مزیت‌های درمان علائم یائسگی با استروژن عبارت است از:
- از بین بردن احساس گر گرفتگی و تعریق شبانه
- بهبود علائم واژینال یائسگی مانند خشکی، سوزش و خارش
- راحتی در برقراری رابطه جنسی
- پیشگیری از پوکی استخوان
- درمان یائسگی زودرس
- کاهش احتمال ابتلا به زوال عقل (البته شروع درمان در سنین بالا نه تنها از این بیماری پیشگیری نمی‌کند، بلکه احتمال آن را هم افزایش می‌دهد).
- کاهش احتمال خرابی دندان‌ها
- کاهش احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ
- بهبود جزئی دردهای مفصلی
تحقیقات نشان می‌دهد خانم‌هایی که در دهه ۵۰ زندگیشان از این متد درمانی برای افزایش سطح هورمون‌های بدنشان استفاده کردند، امید به زندگی بیشتری نسبت به زنان عادی داشته‌اند. به طور کلی مزیت‌های درمان هورمونی برای خانم‌های کم‌تر از ۷۰ سال و کسانی که کم‌تر از ۱۰ سال از یائسگیشان می‌گذرد، بیشتر از است.
خطرات هورمون‌درمانی
هورمون‌درمانی در یائسگی بدون عارضه نیست. ریسک‌های این روش به متد درمان، دوز دارو، مدت زمان مصرف، ویژگی‌های جسمانی و سابقه پزشکی افراد بستگی دارد. ریسک‌های هورمون‌تراپی برای افراد مختلف، متفاوت است. بنابراین در اولویت اول توصیه میکنیم برای نوبت دهی دکتر زنان و زایمان اقدام کنید تا متوجه شوید ریسک‌های این متد برای شما چیست.
در این بخش نیز برای اطلاعات بیشتر، لیستی از ریسک‌های این شیوه درمانی را ارائه می‌دهیم.
- بیماری قلبی (در صورتی که درمان ۱۰ سال بعد از یائسگی و در سن بالاتر از ۷۰ سال آغاز شود)
- سکته
- لخته شدن خون
- سرطان پستان (در صورت استفاده طولانی مدت)
- سرطان آندومتر (در صورت وجود رحم در بدن و عدم ورود پروژسترون در کنار استروژن)
- مشکلات کیسه صفرا و سنگ صفرا
چه عواملی ریسک هورمون‌تراپی را افزایش می‌دهKد؟
همانطور که گفتیم، احتمال بروز عوارض این متد درمانی در افراد مختلف باهم متفاوت است. در ادامه عواملی را بررسی میکنیم که ریسک ابتلا به عوارض را افزایش می‌دهد.
سن
خانم‌هایی که هورمون‌درمانی در یائسگی را وقتی شروع می‌کنند که بیشتر از ۱۰ سال از زمان یائسه شدنشان می‌گذرد یا بیشتر از ۶۰ سال سن دارند، بیشتر از سایر خانم‌ها در معرض ابتلا به عوارض قرار دارند.
روش هورمون‌درمانی
شیوه‌ای که پزشک و بیمار برای هورمون‌تراپی انتخاب می‌کنند و دوز استروژن وارد شده به بدن، روی میزان عوارض تأثیر دارد. علاوه بر آن، تزریق پروژسترون در کنار استروژن هم روی درصد ریسک ابتلا به عوارض تأثیرگذار است.
سوابق پزشکی فرد و خانواده او
اگر عوامل زیر در سوابق پزشکی شما یا اعضای خانواده‌تان وجود دارد، احتمالا هورمون‌درمانی در یائسگی برای شما ریسک بیشتری خواهد داشت.
- سرطان
- بیماری قلبی
- سکته
- لخته شدن خون
- بیماری‌های کبدی
- پوکی استخوان
عوارض جانبی هورمون‌درمانی در یائسگی
در قسمت‌های قبلی به ریسک‌های هورمون‌تراپی پرداختیم. علاوه بر موارد بالا، این متد درمانی ممکن است عوارض جانبی مختلفی هم داشته باشد. متداول‌ترین عوارض جانبی این روش عبارت است از:
- خونریزی ماهانه
- لکه بینی نامنظم
- حساس شدن سینه‌ها
- نوسانات خلقی و روحی
عوارض جانبی نادر این شیوه درمانی را نیز در ادامه نام می‌بریم.
- احتباس آب در بدن
- سردرد (در موارد نادر، فرد بعد از هورمون‌درمانی به میگرن مبتلا می‌شود)
- ایجاد لکه‌های پوستی
- حساسیت پوست به چسب‌های هورمونی
- افزایش تراکم پستان (این عارضه تفسیر نتایج آزمایش ماموگرافی را سخت‌تر می‌کند)
احتمال ابتلا به این عوارض جانبی در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است و به واکنشی که بدن در برابر هورمون‌های تازه نشان می‌دهد، بستگی دارد. بعضی از افراد هیچ عارضه جانبی را تجربه نمی‌کنند و بعضی دیگر ممکن است چند مورد را به صورت همزمان تجربه کنند.
۱۰ راه برای کاهش ریسک‌ها و عوارض جانبی هورمون‌تراپی
پزشکان بعد از بررسی وضعیت بیمار، مشخص می‌کنند که آیا می‌تواند هورمون‌تراپی انجام بدهد یا خیر. در کنار این موضوع، روش‌هایی هم برای کاهش ریسک این متد درمانی وجود دارد. به عنوان مثال شما هرچقدر سالم‌تر زندگی کنید، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته و سایر خطرات هورمون‌درمانی را کاهش می‌دهید. در نتیجه می‌توانید با خاطری آسوده از این متد برای بهبود علائم یائسگی استفاده کنید.
در ادامه به ۱۰ راهکار برای کاهش ریسک درمان با استروژن و پروژسترون اشاره میکنیم. بعضی از این روش‌ها باید تحت نظارت پزشک انجام شوند، اما بعضی از آن‌ها به عادات روزانه و سبک زندگی شما برمی‌گردند.
- با مشورت پزشک بهترین روش هورمون‌تراپی را انتخاب کنید.
- از پزشک بخواهید دُز داروی مصرفی شما را در حداقل مقدار ممکن تجویز کند.
- سعی کنید روش‌های درمانی کوتاه مدت را انتخاب کنید.
- رژیم غذایی سالم داشته باشید.
- به صورت منظم ورزش کنید و تمرینات هوازی انجام بدهید.
- سعی کنید وزن نرمال داشته باشید و چربی‌های اضافه را بسوزانید.
- سیگار نکشید و الکل هم مصرف نکنید.
- تا حد امکان از استرس دور بمانید.
- ملاقات‌های منظم با پزشک داشته باشید و معاینات لازم را انجام بدهید تا با مشاهده جزئی‌ترین علائم، آن را تشخیص دهید و برای درمان اقدام کنید.
- اگر به فشار خون، دیابت یا کلسترول خون بالا مبتلا هستید، تحت نظر پزشک متخصص باشید و بیماریتان را مدیریت کنید.
روش‌های جایگزین برای هورمون‌درمانی چیست؟
برای پاسخ دادن به این سوال، ابتدا باید بدانید که هدف شما از هورمون‌درمانی در یائسگی چیست؟
اگر برای بهبود گر گرفتگی و تعریق شبانه قصد دارید از این متد استفاده کنید، می‌توانید با تغییر رویکردهای زندگی، این علائم را مدیریت کنید. بعضی از بهترین روش‌ها برای تسکین این دو علامت عبارت است از:
- خنک نگه داشتن محیط
- پوشیدن لباس‌‌های خنک و نخی
- کاهش مصرف نوشیدنی‌های الکل‌دار و کافئین‌دار
- تمرین تنفس آرام و آگاهانه (نفس کشیدن با تمرکز روی ورود هوا به ریه و خروج هوا از ریه)
- مصرف داروهای غیر هورمونی
برای تسکین علائم واژینال یائسگی (خشکی واژن یا مقاربت دردناک)، به جای هورمون‌تراپی، می‌توان از مرطوب‌کننده‌ها و روان‌کننده‌های واژینال استفاده کرد. همچنین پزشک ممکن است برای تسکین درد در حین نزدیکی، داروهایی مانند اسپمیفن (Osphena) را تجویز کند.
به طور کلی روش‌های مختلفی برای مدیریت علائم یائسگی وجود دارد. پزشک با بررسی علائم، سابقه پزشکی و انتظاراتی که دارید، بهترین روش درمان و مدیریت این علائم را به شما معرفی می‌کند. در برخی موارد، نیازی به درمان نیست و پزشک توصیه می‌کند به بدنتان اجازه بدهید سیر طبیعی‌اش را طی کند.
آیا هورمون‌درمانی روش مناسبی برای مدیریت علائم یائسگی است؟
هورمون‌درمانی یک روش مطلقا خوب یا مطلقا بد نیست. این متد برای بعضی از افراد کاربردی است و به آن‌ها کمک می‌کند بهتر زندگی کنند، اما برای بعضی دیگر عوارضی به دنبال دارد که به هیچ وجه دوست ندارند با آن‌ها درگیر شوند. در نتیجه بهتر است علاوه بر توجه به نظرات و تجربیات دیگران در این زمینه، برای رزرو نوبت دکتر زنان و مشورت با او نیز اقدام کنید تا در نهایت به این سوال پاسخ بدهید که آیا هورمون‌درمانی در یائسگی برای شما مناسب است یا خیر؟
اگر سوالی در این رابطه دارید، می‌توانید از مشاور سلامتی دکتردکتر بپرسید.
سوالات متداول هورمون درمانی یائسگی
این روش برای افرادی که سابقه بیماری‌های زمینه‌ای دارند، خطرناک است و می‌تواند ریسک‌های جدی به همراه داشته باشد.
بهبود گر گرفتگی و تعریق شبانه یائسگی، بهبود خارش و سوزش و خشکی واژن، بهبود علائم ادراری یائسگی، تقویت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان
خونریزی، لکه‌بینی، نوسانات خلقی، حساس شدن سینه‌ها، لکه‌های پوستی
بهترین سن برای استفاده از این روش درمانی، کم‌تر از ۶۰ سال است. همچنین بهتر است کم‌تر از ۱۰ سال از شروع یائسگی گذشته باشد.
عالیییییی