واژینیسموس اسپاسم غیر ارادی عضلات اطراف واژن است که موجب دخول دردناک می‌شود. در این وضعیت واژن به حدی تنگ می‌شود که از فعالیت جنسی و معاینات پزشکی جلوگیری می‌کند. بسیاری از افراد در شروع رابطه جنسی در حین قرار دادن تامپون یا هنگام معاینه لگن، واژینیسموس را تجربه می‌کنند. درمان واژینیسموس به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد که ممکن است جسمی، روانی یا ترکیبی از هر دو باشد. هر چه علت پیچیده‌تر یا علائم شدیدتر باشد، درمان طولانی‌تر خواهد بود. تشخیص و درمان واژینیسموس بر عهده دکتر زنان است. گفتنی‌ها درباره واژینیسموس زیاد است برای همین در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر به بررسی واژینیسموس و هر آنچه در مورد آن باید بدانید می‌پردازیم.
بیماری واژینیسموس؛ درمان آن سخت است یا آسان؟!
واژینیسموس (Vaginismus) انقباض یا کشش غیرارادی عضلات اطراف واژن است. این اسپاسم‌های عضلانی ناخواسته زمانی اتفاق می‌افتند که چیزی مثل آلت تناسلی، انگشت، تامپون یا ابزار پزشکی وارد واژن وارد شود. اسپاسم ممکن است خفیف ناراحت کننده یا بسیار دردناک باشد. واژینیسموس تنها یکی از علل احتمالی مقاربت دردناک یا دیسپارونی (Dyspareunia) است.
در مورد شیوع واژینیسموس اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما گزارش شده که تقریباً 1 تا 7 درصد از زنان در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد که این تخمین بسیار پایین است. به دلیل انگ‌های موجود در مورد تمایلات جنسی، سلامت زنان و اندام تناسلی زنانه، ممکن است که خانم‌ها ناتوانی‌های جنسی خود را به منبع مورد اعتماد کمتر گزارش کنند. حتی ممکن است بسیاری از بیماران از صحبت کردن در مورد مشکل خود با پزشک خجالت بکشند. اگر دچار این مشکل هستید، از آن نهراسید و در عوض علائمش را بشناسید تا برای درمان، سریع‌تر وارد عمل شوید. این مشکل یکی از دلایل و عوارض ارضانشدن زنان است.
علل واژینیسموس
واژینیسموس یک اختلال جنسی زنان غیر معمول است که گاهی اوقات هیچ دلیلی برای آن پیدا نمی‌شود. واژینیسموس می‌تواند باعث مشکلات جسمی، روانی و جنسی شود. چند علت احتمالی این مشکل عبارتند از:
- آسیب یا سوء استفاده جنسی در گذشته
- اختلالات روانی
- پاسخی که به دلیل درد فیزیکی ایجاد می‌شود
- مقاربت
- عفونت واژن مانند عفونت قارچی یا یک بیماری مقاربتی (STI)
- لیکن اسکلروزیس یا اختلال دیگری که بافت اسکار واژن ایجاد می‌کند
- ضربه فیزیکی به ناحیه واژن
- گذراندن دوره‌های طولانی بدون آمیزش جنسی، که ممکن است منجر به مشکلات موقت در حین دخول شود، اشاره کرد.
علائم واژینیسموس
از مهم‌ترین علائم اصلی واژینیسموس، دخول سخت یا دردناک واژن در حین رابطه جنسی است به طوری که گاهی دخول واژینال امکان‌پذیر نباشد. همچنین درد واژن در هنگام معاینه لگن یا قرار دادن تامپون نیز از دیگر نشانه‌های وجود واژینیسموس است.
زنان مبتلا به واژینیسموس اغلب در هنگام رابطه جنسی مضطرب می‌شوند. این بدان معنا نیست که آنها نمی‌توانند از نظر جنسی تحریک شوند؛ بسیاری از زنان مبتلا به این مشکل با تحریک کلیتوریس به ارگاسم می‌رسند. عفونت‌های مثانه، عفونت‌های ادراری و عفونت‌های قارچی واژن درد واژینیسموس را بدتر می‌کنند. درباره عفونت‌های قارچی واژن قبل‌تر در یکی از مقالات مجله دکتردکتر کامل برایتان گفته‌ایم؛ مطالعه این مطلب را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
انواع واژینیسموس
درد ناحیه تناسلی یا لگنی انواع مختلفی دارد و می‌تواند افراد در سنین مختلف را تحت تاثیر قرار دهد. گاهی علائم واژینیسموس در پاسخ به هر نوع دخول بروز پیدا می‌کند؛ اما گاهی فقط در پاسخ به برخی از انواع دخول رخ می‌دهد. به عنوان مثال، ممکن است فردی نتواند رابطه جنسی داشته باشد، اما بتواند تامپون را وارد واژن کند. از نگاهی دیگر واژینیسموس به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:
واژینیسموس اولیه
واژینیسموس اولیه یک وضعیت مادام‌العمر است که اولین اسپاسم زمانی رخ می‌دهد که فرد سعی می‌کند رابطه جنسی داشته باشد یا وسیله‌ای مانند تامپون را وارد واژن کند. ممکن است حتی انجام معاینه زنان هم برای شخص مبتلا سخت باشد.
در طول رابطه جنسی، شریک جنسی قادر به وارد کردن چیزی به واژن نیست و احساسی مانند “اصابت به دیوار” در دهانه واژن را توصیف می‌کنند. فرد ممکن است درد، سوزش یا اسپاسم عضلانی را تجربه کند. هنگامی که تلاش برای ورود به واژن متوقف شود، علائم از بین می‌رود.
واژینیسموس ثانویه
واژینیسموس ثانویه زمانی است که فرد قبلاً عملکرد جنسی طبیعی است و ناگهان دچار واژینیسموس می‌شود؛ به‌عبارت دیگر این اختلال همیشه وجود نداشته است. این وضعیت ممکن است در هر مرحله از زندگی رخ دهد در حالی که قبلاً اتفاق نیفتاده باشد. واژینیسموس ثانویه معمولاً از یک رویداد خاص مانند عفونت، یائسگی، یک وضعیت پزشکی، جراحی یا زایمان ناشی می‌شود.
چه کسانی ممکن است به واژینیسموس مبتلا شوند؟
علائم واژینیسموس ممکن است در اواخر سال‌های نوجوانی یا اوایل بزرگسالی، زمانی که فرد برای اولین بار رابطه جنسی برقرار می‌کند ظاهر شود. این عارضه همچنین می‌تواند اولین باری که فرد سعی می‌کند تامپون را وارد واژن کند یا معاینه لگنی در مطب پزشک انجام دهد، رخ دهد.
ریسک فاکتورهای ابتلا به واژینیسموس
برخی از زنان در اواخر عمر دچار واژینیسموس می‌شوند؛ برخی دیگر ممکن است واژینیسموس را فقط در زمان‌های خاصی مانند معاینه جنسی یا لگن نشان دهند. عوامل خطری که باعث بروز واژینیسموس می‌شوند عبارتند از:
- اختلالات اضطرابی
- آسیب‌های زایمان، مانند پارگی واژن
- جراحی قبلی
- ترس از دخول یا احساسات منفی در مورد رابطه جنسی مثلا به دلیل سوء استفاده جنسی در گذشته، تجاوز جنسی یا تروما
- سابقه عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) یا عفونت‌های مخمری
- اندومتریوز
- سابقه خانوادگی
تشخیص واژینیسموس
پزشک متخصص زنان با بررسی علائم و سابقه پزشکی و جنسی شما و معاینه لگن می‌تواند واژینیسموس را رد یا تایید کند. او ممکن است قبل از معاینه از یک کرم بی‌حس کننده موضعی در قسمت بیرونی واژن استفاده کند تا روند معاینه برای شما راحت‌تر شود. در ادامه، معاینه لگن به تایید تشخیص واژینیسموس یا سایر علل درد در رابطه جنسی (دیسپارونی) کمک می‌کند.
برخی از مشکلات مانند آتروفی واژن می‌توانند علائمی مشابه واژینیسموس ایجاد کنند. کمبود استروژن پس از یائسگی باعث نازک و خشک شدن پوشش واژن می‌شود که به آتروفی واژن معروف است. برای اطلاعات بیشتر، مطالعه مقاله یائسگی چیست و چه عوارضی دارد در مجله دکتردکتر به شما توصیه می‌شود.
مشکل دیگری به نام وستیبولیت ولوار (ویستیبولودینیا تحریک شده) نیز از علل ایجاد رابطه جنسی دردناک (دیسپارونی) است که ممکن است با واژینیسموس اشتباه گرفته شود. بنابراین لازم است حتما توسط پزشک متخصص زنان معاینه شوید تا علت دقیق دخول دردناک در شما تشخیص و درمان مناسب تجویز شود.
درمان واژینیسموس چطور ممکن است؟
برای درمان واژینیسموس از یک تیم تخصصی متشکل از متخصص زنان، فیزیوتراپیست و مشاور جنسی می‌توان کمک گرفت. درمان شامل ترکیبی از فیزیوتراپی، آموزش، مشاوره و تمریناتی مانند انقباض عضلات کف لگن و آرامش (تمرینات کگل) است. پزشک شما ممکن است داروهای تزریقی را برای کمک به شل شدن عضلات واژن تجویز کند.
در مواردی، تمرینات گشادی واژن با استفاده از گشادکننده‌های پلاستیکی به منظور کاهش حساسیت فرد به دخول توصیه می‌شود. البته این تمرینات باید تحت هدایت یک درمانگر جنسی، فیزیوتراپیست یا سایر متخصصان انجام شود. توجه کنید که بهتر است شریک جنسی شما در روند درمان کنارتان باشد؛ این همراهی به رابطه‌ای صمیمانه‌تر منجر خواهد شد.
هر چه واژینیسموس شدیدتر باشد، درمان آن دشوارتر است اما به هر حال امکان درمان قطعی وجود دارد. در یک مطالعه در سال 2021، محققان دریافتند که 85 درصد از افراد مبتلا به واژینیسموس اولیه می‌توانند پس از درمان رابطه جنسی بدون درد داشته باشند. میزان موفقیت برای کسانی که وضعیت آنها شدیدتر بود فقط اندکی کمتر بود.
مطالعه‌ای دیگر در سال 2020 نشان داد که افراد مبتلا به واژینیسموس در صورتی که خود را برای این عارضه سرزنش کنند، ممکن است نسبت به درمان مقاوم‌تر باشند. همچنین در صورت وجود سابقه خانوادگی واژینیسموس، درمان پیچیده‌تر خواهد بود.
گاهی اوقات واژینیسموس با مشکل فیزیکی واژن اشتباه گرفته می‌شود و این تشخیص اشتباه منجر به جراحی بی‌مورد می‌شود. به یاد داشته باشید که موارد بسیار کمی از واژینیسموس نیاز به جراحی دارد.
درمان پزشکی واژینیسموس
درمان‌های واژینیسموس در سال 1402 بر کاهش رفلکس ماهیچه‌های شما تمرکز دارد که باعث کشش آنها می‌شود؛ درمان‌هایی به این سبک، جدیدترین شیوه‌های درمانی 2023 برای این بیماری هستند. درمان‌ها همچنین اضطراب یا ترس‌هایی را که به واژینیسموس کمک می‌کنند، برطرف می‌کنند. پزشک شما احتمالا یک یا چند مورد از این درمان‌ها را توصیه می‌کند:
1. درمان موضعی
لیدوکائین موضعی یا کرم‌های ترکیبی به کاهش درد مرتبط با این بیماری کمک می‌کند.
2. فیزیوتراپی کف لگن
فیزیوتراپ به شما آموزش می‌دهد که چگونه عضلات کف لگن خود را شل کنید.
3. درمان گشادکننده واژن
گشادکننده‌های واژن دستگاه‌هایی لوله‌ای شکل هستند که در اندازه‌های مختلف وجود دارند. هدف اصلی آنها کشش واژن است. افراد مبتلا به واژینیسموس از گشادکننده‌ها استفاده می‌کنند تا حساسیت کمتری نسبت به نفوذ واژن داشته باشند. دکتر شما ممکن است توصیه کند ابتدا از کرم بی‌حس کننده موضعی در قسمت بیرونی واژن استفاده کنید تا استفاده از این وسایل آسان‌تر شود.
4. درمان شناختی رفتاری CBT
CBT به شما کمک می‌کند تا درک کنید که چگونه افکار شما بر احساسات و رفتارهای شما تأثیر می‌گذارد. این یک درمان موثر برای اضطراب، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) است.
5. سکس درمانی
درمانگران جنسی آموزش دیده با افراد و زوج‌ها کار می‌کنند تا به آنها کمک کنند که دوباره از روابط جنسی خود لذت ببرند. یکی از دلایل ارضا نشدن زنان همین مشکل واژینیسموس است.
درمان طبیعی و خانگی واژینیسموس
درمان در ابتدا با راهنمایی درمانگران متخصص انجام می‌شود و از شما انتظار می‌رود که برخی از تمرینات را در خانه انجام دهید. خبر خوب اینکه درمان معمولاً جواب می‌دهد و ممکن است در عرض چند هفته شاهد پیشرفت بهبود باشید. در اینجا 3 روش وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا به طور طبیعی شروع به درمان واژینیسموس خود کنید.
1. تنفس عمیق شکم
برخلاف تنفس قفسه سینه، تنفس عمیق و آگاهانه با شکم به شل شدن عضلات پایین شکم یعنی عضلاتی که به کف لگن متصل می‌شوند و فعال کردن سیستم عصبی پاراسمپاتیک کمک می‌کند. نحوه صحیح انجام تنفس عمیق با شکم به این شرح است:
- به پشت دراز بکشید و دستان خود را روی شکم قرار دهید.
- نفس بکشید و اجازه دهید شکمتان مانند یک بادکنک بالا بیاید.
- نفس خود را بیرون دهید و اجازه دهید شکمتان به سمت ستون فقرات بیفتد.
- این کار را در مجموع ده بار انجام دهید و سه بار در روز تکرار کنید.
همچنین در طول روز سعی کنید نفس خود را حبس کنید یا شکم خود را منقبض کنید؛ سپس عضلات شکم را رها کرده و نفس عمیق بکشید.
2. کشش پروانه
تنش زیادی می‌تواند در قسمت داخلی ران نگه داشته شده و در نهایت به کف لگن ما کشیده شود. کشش، شل کردن و باز کردن عضلات کشاله ران به نرم شدن طبیعی کف لگن کمک می‌کند. هنگامی که روی زمین نشسته‌اید یا تلویزیون تماشا می‌کنید، این تمرینات کششی را امتحان کنید:
- زانوهایتان را باز کنید و کف پاهایتان را به هم بچسبانید (بسته به انعطاف‌پذیری شما، پاشنه‌هایتان حدود یک پا جلوتر از کشاله رانتان قرار می‌گیرد یا کمی جلوتر)
- به آرامی روی پاهای خود خم شوید تا جایی که احساس کشش کنید.
- در حالی که در این حالت هستید تنفس عمیق شکمی را تمرین کرده و عضلات کف لگن را آرام نگه دارید.
- این حرکت را یک بار در روز به مدت 3 تا 5 دقیقه انجام دهید.
3. فیزیوتراپی و دیلاتاتورها
اگر واژینیسموس شما مزمن است، بهتر است یک فیزیوتراپ کف لگن شما را بررسی کرده و به آرامی عضلات را ماساژ دهد. مشابه آنچه که ماساژ به کاهش درد شانه‌ها یا سفت شدن گردن کمک می‌کند، واژن هم گاهی به ماساژ درمانی برای کمک به رفع تنش نیاز دارد.
یک فیزیوتراپ خوب همچنین به شما یاد می‌دهد که چگونه عضلات کف لگن را از طریق تمرینات مناسب کگل به درستی فعال و تقویت کنید. آنها همچنین ممکن است گشادکننده‌های پلاستیکی را برای کمک به کشش و شل شدن عضلات پیشنهاد کنند.
چشم انداز درمان افراد مبتلا به واژینیسموس چیست؟
بسیاری از افراد مبتلا به واژینیسموس پس از درمان دیگر این مشکل را تجربه نمی‌کنند. اما درمان موفقیت‌آمیز زمان زیادی می‌خواهد، بنابراین باید صبور باشید. به یاد داشته باشید که با انجام کارهایی می‌توان تعاملات جنسی راضی‌کننده و لذت‌بخشی داشت.
عوارض واژینیسموس چیست؟
واژینیسموس بر زندگی جنسی و روابط شما با همسرتان تأثیر می‌گذارد. از طرف دیگر بر سلامت روان شما تأثیر منفی داشته و منجر به افزایش اضطراب می‌شود. اگر در تلاش برای باردار شدن هستید، واژینیسموس ممکن است باردار شدن را دشوارتر کند.
چگونه می‌توان از واژینیسموس جلوگیری کرد؟
همان طور که اشاره شد ما نمی‌دانیم چه چیزی باعث ایجاد واژینیسموس در برخی افراد می‌شود. بنابراین هیچ راه شناخته شده‌ای برای جلوگیری از آن وجود ندارد.
چه زمانی برای درمان به دکتر مراجعه کنم؟
در صورتی که تحریک یا خارش ناحیه تناسلی، مقاربت دردناک، ادرار دردناک (دیسوریا)، ترشحات غیرمعمول یا بدبوی واژن، قرمزی، درد یا تورم واژن دارید باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. هیچ کدام از این موارد طبیعی نیستند و نیاز به بررسی تخصصی دارند.
در مورد ابتلا به واژینیسموس احساس گناه نکنید!
اگر در هنگام مقاربت دچار اسپاسم عضلانی یا درد می‌شوید که رابطه جنسی را ناخوشایند یا حتی غیرممکن می‌کند، خجالت نکشید و با پزشک خود صحبت کنید. شما مجبور نیستید رنج بکشید! بسیاری از مشکلات، از جمله واژینیسموس، می تواند باعث مقاربت دردناک شود و تقریباً همه این مشکلات قابل درمان هستند. بسیاری از افراد پس از درمان واژینیسموس، بهبود قابل توجهی در زندگی جنسی و سلامت روان خود مشاهده می کنند. شما می‌توانید با استفاده از سیستم نوبت‌دهی آنلاین از بهترین متخصص زنان در هر جای ایران که هستید نوبت ویزیت بگیرید.
چنانچه هر گونه سوال یا تجربه‌ای در مورد واژینیسموس دارید، لطفا در قسمت نظرات با ما و سایر خوانندگان مجله سلامت دکتردکتر در میان بگذارید. پزشکان خوب ما پاسخگوی پرسش‌های شما خواهند بود.
منابع:
