مشکل در راه رفتن و ناتوانی در صاف کردن زانو، از مهمترین علائم قفل شدن زانو هستند. همچنین، علائم دیگری مانند درد زانو، تورم در زانو و ناپایداری زانو با قفل کردن زانو ظاهر میشوند.
علت قفل شدن زانو، با عواملی مانند آسیب به زانو، عفونت، آرتروز، بیماریهای التهابی و عدم تعادل عضلات مرتبط است. انواع قفل شدن زانو، شامل قفل شدن مکانیکی، قفل شدن التهابی و قفل شدن عصبی است. تشخیص قفل کردن زانو، با انجام معاینه فیزیکی و آزمایشهای تصویربرداری امکانپذیر است. برای درمان قفل شدن زانو، استراحت بسیار موثر است. همچنین استفاده از یخ، دارو، فیزیوتراپی، تزریق و جراحی نیز، از دیگر مراحل درمانی هستند.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر میخواهیم قفل شدن زانو را بهطور کامل بررسی کنیم. برای خواندن این مطلب به 6 دقیقه زمان نیاز دارید.
در انتها، اگر سوالی دارید، میتوانید آن را در انتهای مطلب و بخش نظرات بنویسید. پزشک ما به آن پاسخ دهد.
قفل شدن زانو چیست؟
قفل شدن زانو (Locked Knee)، زمانی اتفاق میافتد که ما نتوانیم زانوی خود را خم و راست کنیم. قفل شدن زانو، یکی از بیماری های ارتوپدی است. در اغلب موارد، احساس قفل شدن در زانو، بهدلیل وجود یک مانع مکانیکی مثل مینیسک پاره شده اتفاق میافتد. همچنین، ممکن است تکهای استخوان یا غضروف در میان مفاصل گیر کند. هنگام مواجهه با چنین موقعیتی، بهتر است ابتدا آرامش خود را حفظ کنید و حرکت نکنید. سپس، با یکسری اقدامهای خانگی مانند یخ گذاشتن روی زانو، درد خود را تسکین دهید. اما برای اینکه علت را بدانید باید به دکتر ارتوپدی مراجعه کنید.
یک مقاله در موسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) چنین میگوید:
حتی زمانی که یک فرد قفل شدن غیرمعمولی را روی زانوی خود تجربه کند، بازهم میتواند تحت درمان قرار بگیرد و یک درمان نتیجه بخش را تجربه کند.
در اغلب موارد، درمان قفل شدن زانو نتیجهبخش است. مگر در صورتیکه افراد، به توصیههای ایمنی توجهی نداشته باشند.
انواع قفل شدن زانو چیست؟
انواع قفل شدن زانو، شامل قفل شدن مکانیکی، قفل شدن التهابی و قفل شدن عصبی است. قفل شدن مکانیکی، با وجود یک مانع مکانیکی در بین مفاصل مرتبط است. قفل شدن التهابی، مربوط به وجود بیماریهای مانند التهاب مفصل زانو و آرتروز است که در ساختار زانو اختلال ایجاد میکنند. قفل شدن عصبی نیز، ممکن است دراثر فشارهای عصبی و ترشح هورمون کورتیزول اتفاق بیفتد. بااینحال، قفل شدن زانو در دو حالت رخ میدهد که باهم بررسی میکنیم:
قفل شدن عادی یا واقعی زانو
قفل شدن واقعی، بهدلیل وجود موانع مکانیکی رخ میدهد. همچنین ممکن است همراه با درد یا بدون درد باشد. هنگام قفل شدن عادی، فرد بههیچ عنوان نمیتواند زانو و پای خود را صاف کند. در حالت عادی، هنگامی که فرد پای خود را بیشازاندازه صاف کند، احتمال وقوع قفلشدگی بالاست. ازاینرو، بیشتر ورزشکاران به دفعات این حالت را تجربه میکنند. قفل شدن واقعی زانو دلایل وسیعی دارد که هرکدام را جداگانه بررسی خواهیم کرد.
قفل شدن کاذب زانو
برعکس حالت قبل، عامل قفل شدن زانو موانع مکانیکی نیست. بلکه وجود اختلال در حرکت مفاصل، عامل قفل شدن کاذب است. نشستن بیش از اندازه (مخصوصا چهار زانو نشستن)، یا قرار گرفتن در موقعیتهای خاص، علت قفل شدن کاذب زانو هستند. قفل شدن کاذب زانو بعد از مدت کوتاهی رفع میشود. این عارضه، بهدنبال درد شدید در ناحیه زانو، اسپاسم و گرفتگی عضلات اتفاق میافتد. همزمان با قفل شدن، زانو سفت و متورم میشود. بهاندازهای که فرد نمیتواند زانوی خود را خم و راست کند. البته این یک واکنش دفاعی از سمت بدن است و زانو مشکلی برای حرکت ندارد.
شایعترین علائم قفل شدن زانو
علائم قفل شدن زانو، شامل احساس سفتی مزمن در زانو، محدود شدن دامنه حرکتی مفصل و مشکل در راه رفتن است. البته، فراموش نکنید که عدم توانایی حرکت، فقط با قفل شدن زانو مرتبط نیست. چون گهگاه احتمال دارد که مشکل از جای دیگری باشد. در حالت کلی، رایجترین نشانههای قفل کردن زانو شامل موارد زیر است:
- شنیده شدن صدای تقتق یا کلیک از مفصل زانو
- قرار گرفتن زانو در یک زاویه خاص (که معمولاً ۴۵ درجه است)
- درد شدید هنگام خم و راست کردن زانو
- تب
- تورم در زانو
- کشیدهشدن غضروف زانو
- احساس ساییده شدن زانو
بعضی از این علائم، همراه قفل شدن زانو و بعضی دیگر مدتی بعد از آن بروز میکنند. برای مثال، تب، درد زانو و تورم در زانو بعد از قفل شدن زانو اتفاق میافتد.
چرا زانو قفل میکند؟
علت قفل شدن زانو، شامل آسیب به زانو، عفونت، آرتروز، بیماریهای التهابی و عدم تعادل عضلات است. هرکدام از انواع قفل شدن زانو، دلایل خاص خود را دارند. ازاینرو، بهتر است برای بررسی دقیق علتهای قفل کردن زانو، دلایل قفل شدن واقعی و کاذب را بهصورت جداگانه بررسی کنیم:
پارگی مینیسک زانو
پارگی مینیسک زانو، اغلب بهدلیل چرخش ناگهانی زانو، وارد شدن فشار مستقیم به زانو، آرتروز زانو و انجام برخی ورزشهای سنگین رخ میدهد. مینیسک، یک لایه ضخیم و غضروفی است. این لایه، سطح داخلی مفصل را بهصورت کامل پوشش میدهد. درواقع مینیسک زانو، هم ضربهگیر است و هم در روانسازی حرکت مفصل نقش دارد. درصورت پارگی مینیسک زانو، ممکن است قسمتی از آن در مفصل زانو گیر کند. این اتفاق، موجب میشود که هنگام خم و راست شدن، فرد درد شدیدی را در ناحیه زانو احساس کند. پارگی مینیسک زانو، یکی از اصلیترین دلایل قفل شدن زانو است. برخی افراد، ممکن است ماهها بعد متوجه پارگی مینیسک خود شوند. چون علائم آن شبیه زانو درد است و بیشتر مردم تفاوتهای بین بیماریهای ارتوپدی را نمیدانند.
وجود تکه استخوان در ساختار زانو
وجود تکه استخوان در ساختار زانو، موجب گیر کردن آن در ناحیه مفصلی میشود. این فرآیند، زمانی آغاز میشود که قسمت ضعیف استخوان زانو بشکند؛ سپس، تکههای استخوان طی حرکات فرد وارد قسمت میانی مفصل زانو میشود. شکستن استخوان زانو، اغلب به دلایل زیر اتفاق میافتد:
- ابتلا به آرتروز زانو
- استئوکندریت دیسکان
- وارد شدن ضربه به زانو
برای اینکه، در مورد علت اصلی قفل شدن زانو آگاهی کسب کنید، باید به پزشک ارتوپدی مراجعه کنید. پزشک ارتوپدی، بعد از معاینه فیزیکی، انجام انواع آزمایشهای تشخیصی مانند تصویربرداری را تجویز میکند.
آرتروز زانو
آرتروز زانو، از شایعترین دلایل قفل شدن زانو است. آرتروز، همچنین منجر به دردهای زانو و دشوار شدن حرکات زانو هم میشود. بهگونهای که با افزایش سن، غضروف پوششی در استخوانهای زانو فرسوده شده و بهمرور زمان از بین میرود. این فرایند، باعث تکه تکه شدن غضروف و شناورشدن آن در محیط مفاصل خواهد شد. شمار زیادی از مردم، با افزایش سن، آرتروز زانو را تجربه میکنند.
بعد از آرتروز، وجود تراشههای استخوانی نیز عامل قفل شدن زانو هستند. به این شرایط، در اصطلاح پزشکی استئوکندریت دیسکان نیز گفته میشود.
انجام ورزشهای سنگین
انجام ورزشهای سنگین، باعث کشیدگی ماهیچههای ران میشود. این اتفاق نیز یکی از دلایل قفل شدن زانو است. درنتیجه، درصورت بروز ضعف یا گرفتگی در ماهیچههای خارجی، در تعادل کشکک زانو نیز اختلال ایجاد خواهد شد. در چنین شرایطی، حتی اگر کشکک زانو مجددا تعادل خود را به دست آورد، دامنه حرکتی زانو با گذشت زمان به روال عادی خود بازمیگردد. التهاب مفصل زانو و جراحی رباط صلیبی نیز از دلایل دیگر قفل کردن زانو هستند.
ضربهها و آسیبهای شدید، کشکک زانو را از محل خود خارج کرده و باعث قفل شدن زانوها میشوند.
دلایل قفل شدن کاذب زانو
دلایل قفل شدن کاذب زانو، شامل تورم مفصل زانو، التهابهای مفصلی و سندروم پلیکا است. تورم مفصل زانو، زمانی رخ میدهد که مایع درون کپسول زانو، متورم شود و روی مفصل فشار وارد کند. این فشار، مانع حرکت مفصل زانو میشود و در نتیجه زانوها قفل میکنند. دلایل بروز سندروم پلیکا نیز به شرح زیر هستند:
- آسیبدیدگی مستقیم
- حرکات سریع و مکرر زانو
- خمیدگی طولانیمدت
- بیماریهایی مثل آرتروز یا سینوزیت
- ضعف عضلانی
درصورت بروز قفل شدگی کاذب، بهتر است زانوی خود را بهآرامی ماساژ بدهید. برای کاهش درد و تورم نیز میتوانید از یخ استفاده کنید.
تشخیص قفل کردن زانو چگونه انجام میگیرد؟
تشخیص قفل کردن زانو، نوع و دلیل آن در دو مرحله انجام میگیرد. این دو مرحله، شامل معاینه فیزیکی و انجام آزمایشهای تصویربرداری است. البته زیرمجموعههای مختلفی در این خصوص دخیلاند. برای توضیح جزئیتر، جدول زیر را آماده کردهایم:
روش تشخیص | اقدامات لازم | نتیجهگیری |
معاینه فیزیکی | ارزیابی وضعیت زانو، بررسی میزان حساسیت به درد | مشخص شدن وجود بیماری زمینهای، بروز آسیبهای احتمالی |
تصویربرداری با اشعه ایکس (X-Ray) | تصویربرداری کامل از زانو برای مشاهده موانع مکانیکی | تشخیص دقیق وجود بیماری و عارضههای مفصلی |
تصویربرداری با پرتو مغناطیسی (MRI) | تصویربرداری دقیقتر از بافتهای نرم مفصل زانو | ظهور آسیبهای مربوط به تاندونها، غضروف و مینیسک |
سیتی اسکن (CT) | نمایان شدن بافتهای مفصل بهصورت برشهای افقی | تشخیص مشکلات موجود در هر نقطه از زانو و علت قفل شدن رانو |
آزمایش خون | انجام خونگیری در آزمایشگاه | تشخیص افتراقی در مورد وجود بیماریهای خود ایمنی |
این اقدامات، با تجویز پزشک ارتوپدی انجام میشوند. در گام اول، پزشک ارتوپدی یک شرح حال از وضعیت شما میخواهد. سپس، با معاینه وضعیت مفصل زانو را بررسی خواهد کرد. بعد از تشخیصهای اولیه، تستهای تکمیلی را تجویز میکند. سایر مراحل درمانی، بعد از تشخیص دقیق اولیه صورت خواهد گرفت. بههمینخاطر، مراجعه بهموقع به دکتر ارتوپدی، پس از مشاهده علائم قفل شدن زانو، برای تشخیص بهموقع آن بسیار اهمیت دارد. برای درک اهمیت این موضوع و نقش دکتر ارتوپدی در ارائه مراقبتهای لازم، مطلب تخصص ارتوپدی چیست را مطالعه کنید.
درمان قفل شدن زانو
درمان قفل شدن زانو، نسبت به علت و شدت قفل شدن متفاوت است. بهعنوان مثال، اگر علت قفل شدن زانو بیماریهای عفونی و التهابی حاد باشد، مراحل درمان پیشرفتهتر خواهد بود. اما، اگر دلیل قفل شدن کاذب و سطحی باشد، درمانهای خانگی نیز موثر هستند. برای مثال، مصرف دارو برای قفل شدن زانو، یک درمان تخصصی است. همچنین، فیزیوتراپی، انجام تزریق، انجام جراحی و بعضی موارد دیگر، پایهترین درمانهای قفل شدن زانو هستند. اما در بررسی جزئیتر، تمام زیرمجموعههای مربوط به هر دو نوع درمان شامل موارد زیر هستند:
درمانهای تخصصی قفل شدن زانو
درمانهای تخصصی قفل شدن زانو، چند مورد مهم را شامل میشود. نخست، مصرف داروهایی که برای رفع التهابها و قفلشدگی موثراند. این داروها، به دو دسته داروهای گیاهی و پزشکی تقسیم میشوند. مصرف بدون تجویز و خودسرانه هرگز توصیه نمیشود و تجویز پزشک ارتوپدی ضروری است. در حالت کلی، داروهای پزشکی موثر، موارد زیر هستند:
- مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
- مصرف داروهای شُلکننده عضلات
- تزریق کورتیزون
- تزریق پلاسمای غنیشده با پلاکت (PRP)
داروهای گیاهی ضدالتهاب، در طب سنتی تجویز میشوند. این داروها شامل دارچین، زنجبیل و زردچوبه هستند. البته میتوانید، از بعضی روغنهای گیاهی مانند روغن زیتون، روغن نارگیل، اکالیپتوس و روغن آرگان نیز برای ماساژ دادن زانوان خود استفاده کنید.
انجام فیزیوتراپی
انجام فیزیوتراپی، مرحله دیگری از درمانهای تخصصی است. زمانیکه، افراد به فیزیوتراپ مراجعه میکنند، متخصص فیزیوتراپی ابتدا چند سوال میپرسد. سپس با معاینه فیزیکی، قدرت عضلانی فرد را ارزیابی میکند. بعد از آن، نوبت اندازهگیری دامنه حرکتی مفاصل است. این اقدامات، برای طراحی مناسبترین تمرینها ضروریاند. در حالت کلی، اقدامات درمانی فیزیوتراپی شامل موارد زیر هستند:
- برنامه تمرینی ورزشی
- توصیههای عمومی برای افزایش سطح فعالیتها و جلوگیری از آسیبدیدگی
- درمانهای تسکیندهنده مثل استفاده از گرما یا سرما، تحریکت الکتریکی عصبی و ماساژ درمانی
- تهیه ابزارهای کمکی برای راه رفتن یا اسپیلینت
برنامه تمرینات ورزشی، در اصل یک برنامه تخصصی است که پزشک ارتوپدی، با بررسی شرایط زانو و در کل، شرایط جسمانی فرد تجویز میکند. این تمرینات بسیار حساس بوده و برای جلوگیری از هرگونه آسیب باید بهدرستی اجرا شوند.
انجام جراحی
انجام جراحی، زمانی تجویز میشود که شدت و وسعت عارضه بسیار زیاد است. بهاندازهای که قفل شدن زانو، با انجام روشهای دیگر بهبود نمییابد. در حالت کلی، جراحی ارتوپدی شامل ترمیم و تعویض مینیسک زانو، پیوند مینیسک زانو و موارد زیر است:
- جراحی مینیسکتومی یا برداشتن کلیه قسمتهای پارهشده مینیسک
- جراحی مفصل و برداشتن تمام بخشهای آسیبدیده مفصل زانو
- جراحی آرتروسکوپی
- خارج کردن غضروف آسیبدیده
- تعویض مفصل یا آرتروپلاستی زانو با پروتز فلزی یا پلاستیکی
پزشک ارتوپدی، بعد ار تشخیص نوع آسیبدیدگی، انجام یک یا دو مورد از جراحیها را تجویز میکند. بدیهی است که بعد از انجام جراحی، استراحت و مراقبت مهمترین عوامل بهبود زانو هستند.
درمانهای خانگی قفل شدن زانو
درمان خانگی قفل شدن زانو، برای کوتاهمدت و قفلشدگیهای سطحی بسیار موثر است. استراحت، استفاده از یخ، عدم اعمال فشار به زانو، استفاده از باند فشاری، بالا نگه داشتن زانو به تسکین موقت درد کمک خواهد کرد. همچنین، مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک مانند داروهای ضدالتهاب ایبوپروفن و ناپروکسن میتواند در بهبود علائم تاثیر داشته باشند. در ادامه، به اثربخشترین درمانهای خانگی قفل شدن زانو اشاره کردهایم:
استراحت
استراحت، یک اقدام مهم در جهت بهبود قفل شدن زانو است. بعد از درمانهای خانگی و پزشکی، حتما استراحت کنید. بدیهی است که هنگام آسیبدیدگی، بدن کمی ضعیفتر شده و انرژی زیادی برای بهبود صرف میکند. اگر، انرژی بدن فقط در جهت رفع آسیبدیدگی صرف شود، روند بهبود سریعتر خواهد بود.
استفاده از کمپرس سرد و یخ
استفاده از کمپرس سرد و یخ، برای تسکین درد و تورم زانو موثر است. برای این منظور، میتوانید کمپرس را بهمدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، روی زانوهای خود بگذارید. برای تاثیرگذاری بیشتر، این کار را چندین بار در فواصل زمانی مختلف انجام دهید.
فشردهسازی و بالا نگهداشتن پا
فشردهسازی، با استفاده از زانوبندهای مخصوص یا بانداژ، میزان درد و تورم زانو را کاهش میدهد. این عمل، باعث میشود تا مفصل زانو ثابت بماند. فقط دقت کنید که زانوبند استاندارد باشد. همچنین، سعی کنید هنگام نشستن یا دراز کشیدن، یک یا چند بالشت زیر پای خود قرار دهید تا سطح زانو، بالاتر از سطح قلبتان قرار بگیرد. بعد از راهکارهایی که تاکنون بررسی کردیم، چند روش درمان خانگی دیگر همچون موارد زیر وجود دارند:
- استفاده از کمپرس گرم یا پدهای گرمایی
- انجام برخی ورزشهای مخصوص (بعد از مشورت با پزشک)
- انجام ماساژ روی زانو
نکته! در مورد ورزشهای مخصوص، میتوانیم به کشش همسترینگ، کشش عضلات چهار سر ران و صاف کردن پاها اشاره کنیم.
پیشگیری از قفل کردن زانو چگونه انجام میگیرد؟
پیشگیری از قفل کردن زانو، با رعایت چند نکته امکانپذیر است. برای مثال، درست راه رفتن و جلوگیری از ایجاد فشار روی زانوها از این دست هستند. همچنین از انجام کارهای زیر اجتناب کنید:
- ورزشهای سنگین مخصوصا ورزشهای کششی پا
- بلند کردن اجسام سنگین
- انجام کارهای سنگین در خانه
- بالا رفتن یا پایین آمدن سریع و مداوم از پله
- دویدن مداوم
- نشستن روی زانوها
مراقبت از زانوها، یک اقدام بسیار مهم در جهت جلوگیری از قفل شدن زانو است. مخصوصا اگر شرایط جسمانیتان خاص باشد.
بررسی چند موقعیت دیگر هنگام قفل کردن زانو
علل قفل کردن زانو، فقط به مواردی که تاکنون بررسی کردیم، محدود نمیشود. موقعیتهای دیگری هم وجود دارند. برای مثال، قفل شدن زانو هنگام راه رفتن یکی از این موقعیتهاست. دلیل قفل شدگی هنگام راه رفتن، ممکن است واقعی یا کاذب باشد. همچنین، علت قفل شدن پاها هنگام راه رفتن نیز به همین موارد مربوط است. درهرصورت، اولین اقدامی که باید انجام دهید، این است که بنشینید و پاهای خود را دراز کنید. سپس، بهآرامی زانو و مفصل زانو را ماساژ دهید. این یک درمان سریع قفل شدن زانو است. قفل شدن زانو هنگام نشستن نیز اتفاق میافتد. سایر موقعیتها را باهم بررسی میکنیم:
قفل شدن زانو در خواب
این یک قفل شدگی واقعی است. زیرا عمدهترین دلیل قفل شدن زانوها هنگام خواب، التهاب مفصل زانو است. همچنین، بیتحرکی، افزایش سن، ابتلا به آرتروز و التهابات مفصلی دلایل دیگر را شامل میشوند.
قفل شدن زانو بعد از عمل رباط صلیبی
یکی از عوارض شایع جراحی رباط صلیبی، قفل شدن زانو است. چون، احتمال دارد بعد از عمل جراحی، مفصل زانو، غضروف، تاندون و رباطهای زانو آسیب ببینند. همچنین ممکن است حین عمل، تکههایی از رباط در داخل مفصل باقی بمانند. یا لختههای خونی، تورم و التهابات به داخل مفصل ورود پیدا کرده و به آن فشار وارد کنند. طبق این تفاسیر، میتوانیم انتظار داشته باشیم که زانو قفل کند.
قفل شدن زانو در کودکان
این قفلشدگی اغلب کاذب است. زیرا، کودکان جنبوجوش زیادی دارند. بااینحال، اگر قفلشدگی تکرار شود، ممکن است واقعی نیز باشد.
قفل شدن زانو در سالمندان
بهدلیل عدم توانایی در صاف کردن زانو، سالمندان بیشتر از دیگر افراد در معرض قفل شدن زانوها قرار دارند. دلیل دیگر این است که با افزایش سن، غضروف پوششی استخوانهای زانو فرسوده میشود.
قفل شدن کشکک زانو
کشکک زانو، استخوان کاسهای شکلی است که در قسمت جلویی زانو قرار دارد. گهگاه، ممکن است کشکک در جای خود به درستی عمل نکند. همچنین دراثر ورزشهای سنگین، ماهیچههای خارجی ران دچار ضعف یا گرفتگی میشوند. در هر دو حالت، تعادل کشکک زانو نیز بههم میخورد و زانو قفل میکند.
قفل شدن پشت زانو
دلیل قفل کردن پشت زانو، روی هم افتادن و گرفتگیهای تاندونی است. درصورتیکه، هنگام راه رفتن یا بلند شدن پشت زانو قفل شود، فرد احساس درد شدیدی تجربه میکند.
قفل شدن زانو در بارداری
در دوران بارداری، بهدلیل افزایش وزن، زانوها تحت فشار هستند. همچنین، یک هورمون بهنام ریلاکسین ترشح میشود که کشش رباطها و تاندونهای لگنی زنان باردار را محدود میکند. قفل شدن زانو در بارداری اغلب کاذب است؛ چون براثر یک موقعیت خاص بروز میکند.
برای درمان قفل شدن زانو باید به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای درمان قفل شدن زانو، باید به دکتر ارتوپدی مراجعه کنید. همچنین اگر قفل کردن زانو، بهطور مکرر اتفاق میافتد و شما را از فعالیتهای روزمره بازدارد، به پزشک مراجعه کنید. گهگاه، علت قفل شدن زانو کاذب است و بعد از مدتی رفع میشود. اما، در صورتیکه، قفل شدن زانو همراه با درد و تورم بسیار شدید است، بهروشهای خانگی اعتنا نکرده و خیلی سریع به دکتر ارتوپدی مراجعه کنید. البته، همین حالا هم میتوانید از طریق سامانه نوبتدهی دکتردکتر، نوبت آنلاین خود را از بهترین پزشکان سراسر ایران ثبت کنید.
منابع:
healthline.com
nih.gov
medicalnewstoday.com