زردی نوزادان؛ تشخیص زودهنگام و درمان آن بسیار مهم است!
زردی نوزاد یک بیماری رایج در بین کودکان تازه متولد شده است و برای همین حساسیتهای پزشکی بسیاری نسبت به آن وجود دارد. زردی بهخاطر ناتوانی و ضعیفبودن اندامهای کودک تازه متولد شده است. این وضعیت بیشتر برای کودکان نارس یا زودتر از موعد متولد شده رخ میدهد. در هر صورت لازم است تا اطلاعاتی در خصوص علائم زردی نوزاد داشته باشید و در صورت مشاهده علائم به دکتر اطفال در تهران و دیگر شهرهای ایران مراجعه کنید. اما چطور بفهمیم که نوزاد زردی دارد و برای درمان خانگی آن چه کاری باید انجام داد؟ در ادامه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر قرار است تا زردی نوزاد و مهمترین مفاهیم مرتبط با آن را توضیح دهیم.
زردی نوزاد چیست؟
یرقان یا زردی نوزاد (neonatal jaundice)، نام یکی از بیماریهای شایع کودکان و نوزادان تازه متولد شده است. این وضعیت به خاطر افزایش بیش از اندازه بیلی روبین در خون نوزاد است که باعث زرد شدن رنگ پوست و قسمت سفیدی چشم میشود. به افزایش بیش از اندازه بیلی روبین در خون، هایپربیلیروبینمی گفته میشود.
زردی نوزاد از چه زمانی شروع میشود؟
زردی خود را در پنج روز اول بعد از تولد نشان میدهد. یعنی معمولا پوست نوزادان از همان روز دوم ترخیص از بیمارستان شروع به زرد شدن میکند. به همین خاطر است که پزشکان یک آزمایش پیگیری برای کودکان سه تا پنج روزه انجام میدهند. این کار باعث میشود تا خیال والدین از بابت زردی و عوارض خطرناک کودک راحت شود.
علائم زردی نوزاد چیست؟
در قسمتهای قبلی یک اشاره کوتاهی به نشانهها و علائم زردی بچه شد. گفتیم که این بیماری خود را با زردی در پوست و بخش سفیدی چشمها نشان میدهد. یعنی ابتدا در بازه یک تا پنج روزه از تولد، بخشهایی از سینه و صورت کودک زرد میشود. اما همزمان با افزایش سطح بیلی روبین در بدن نوزاد، باید منتظر علائم زیر بود:
- خواب آلودگی، وحشت زدگی و بداخلاقی
- گریههای با صدای بلند
- بروز مشکلات غذایی همچون مکیدن ضعیف پستان مادر که باعث لاغری میشود
- برگشتن گردن به عقب یا خمیدگی
- افزایش میزان زردی بدن و گسترش آن به اندامهای تحتانی مانند دست و پا
با مشاهده هر کدام از این علائم یا بروز زردی در 24 ساعت بعد از تولد، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد. حتی اگر نوع زردی نوزاد شما بیولوژیک بوده و بیش از سه هفته طول کشید، نیاز به معاینه توسط پزشک دارد.
طول دوره درمان زردی چقدر است؟
در پاسخ به سوال زردی نوزاد چقدر طول میکشد باید بگوییم که معمولا علائم زردی نوزاد از ۲ تا ۳ روز بعد از تولد خود را نشان میدهند. اما اگر در طول این مدت هیچ روش درمانی استفاده نشود، طول دوره درمان زردی تا رسیدن به دو هفتگی ادامه پیدا میکند. در صورت استفاده از روشهای درمانی، پروسه درمان کوتاهتر خواهد شد.
زردی نوزادان چه موقع خطرناک است؟
تقریبا ۶۰درصد از نوزادان تازه متولدشده یک ورژن خفیف از زردی را تجربه میکنند. نوع خفیف زردی هیچ مشکلی ایجاد نکرده و در عرض یک الی دو هفته بهبود پیدا میکند. اما بیتوجهی به زردی میتواند زمینهساز یک سری مشکلات جدی شود.
مثلا اگر سطح بیلی روبین خون بالا باقی مانده و به موقع درمان نشود، باعث یک نوع آسیب مغزی به نام «کرن ایکتروس» میشود. کرن ایکتروس هم شاید یک سری مشکلات جدی مادام العمر همچون عقبماندگی ذهنی، فلج مغزی یا ناشنوایی را به دنبال داشته باشد. یرقان در چنین حالتی میتواند خطرناک باشد و تعیین درجه زردی نوزاد توسط پزشک تشخیص داده میشود.
دلیل زردی نوزاد چیست؟
بهعنوان یک مادر لازم است بدانید که دلیل زردی نوزاد یک ماهه، مادهای به نام بیلی روبن است. بیلی روبین یک ماده زرد رنگ در خون است که در اثر از بین رفتن سلولهای قرمز و فرسوده شدن خون توسط بدن ایجاد میشود. اگر مقدار این ماده در خون بیش از حد مجاز باشد، باعث زردی میشود.
در حالت عادی بیلی روبینهای اضافه توسط کلیهها و از طریق ادرار و مدفوع یا جفت و کبد از بدن خارج میشوند. اما بدن نوزاد تازه متولد شده ضعیف است و شاید اندامهای او به تنهایی توانایی لازم برای دفع بیلی روبین را نداشته باشد.
زردی فیزیولوژیک چیست؟
بدن نوزاد در بدو تولد توانایی دفع بیلی روبین اضافی را ندارد و بههمینخاطر آن را زردی فیزیولوژیکی میدانند. این نوع خاص از زردی در ۲۴ ساعت پس از تولد ظاهر شده و در روزهای سوم و چهارم شدت آن بیشتر میشود و بعد از گذشت یک تا دو هفته از بین میرود.
اما این بازه زمانی برای نوزادان نارس دو ماه است. زردی نوزاد یک ماهه ابتدا در صورت و سپس قفسه سینه و گردن او ظاهر میشود. در موارد شدیدتر، شاید این رنگ زردی به انگشتان پا نیز برسد.
ارتباط زردی نوزاد با شیر مادر
بعضی از نوزادان در چند هفته اول بعد از تولد دچار نوعی زردی با عنوان «زردی شیر مادر» میشوند. این نوع از زردی در فاصله زمانی هفت تا یازده روزگی رخ میدهد. این موضوع ارتباطی با وزن نوزاد و میزان شیر خوردن او ندارد. چون شاید همه چیز در ظاهر طبیعی بوده، ولی وجود برخی مواد در شیر مادر با توانایی کبد نوزاد برای دفع بیلی روبین تداخل داشته باشد.
این شرایط بدنی بیشتر همراه با زردی فیزیولوژیک رخ داده و برای چند هفته یا ماه ادامه دارد. این نوع از زردی نوزاد خطرناک نبوده و جای نگرانی ندارد.
احتمالا پزشک به شما توصیه خواهد کرد تا برای یکی دو روز شیردهی را متوقف کنید. دوشیدن پستانها در این بازه زمانی، راهکاری مناسب برای حفظ شیر و سلامتی آن است.
احتمال ابتلا کدام گروه از نوزادان به زردی بیشتر است؟
احتمال بروز زردی در نوزاد با شرایط زیر، بیشتر از بقیه است:
- نوزادی که خواهر یا برادر با سابقه زردی دارد
- نوزادان متولد شده در شرق آسیا
- نوزادان درگیر با بیماریهای خاص همچون کم کاری تیروئید یا فیبروز کیستیک
- نوزادی که در هنگام تولد خونریزی داشته باشد
- وجود ناسازگاری در RH و نوع خون مادر و نوزاد
- وجود اختلالات ژنتیکی مانند گالاکتوزمی یا سندرم گیلبرت
- نوزاد متولد شده زودتر از موعد
از کجا بفهمیم که بچه زردی دارد؟
تشخیص زردی توسط پزشک و با انجام معاینههای فیزیکی و پرسشهایی در خصوص وضعیت سلامتی نوزاد انجام میشود. مثلا شاید پزشک سوالاتی در خصوص تفاوت بین گروه خونی مادر با نوزاد بپرسد. یا اینکه برای تعیین میزان زردی نوزاد یک ماهه، دستگاهی را روی پوست کودک شما قرار دهد.
این کار برای اندازه گیری سطح بیلی روبین موجود در خون کودک انجام میشود. اما برای تشخیص زردی نیاز به درمان، باید آزمایش خون گرفته شود. حتی شاید بنابر تشخیص پزشک، نیاز به انجام آزمایشات بیشتری هم باشد.
راههای درمان زردی نوزاد
درمان زردی نوزاد با قرار دادن او زیر یک نوع نور فلوئورسنت (ماورای بنفش) انجام میشود که به آن فتوتراپی میگویند. در این روش باید تمام بدن نوزاد به غیر از قسمت تناسلی و چشمها، کاملا لخت باشد.
نور فلوئورسنت جذب پوست شده و بیلی روبین مازاد را میشکند. این کار یک نوع کمکرسانی به کودک برای دفع بیلی روبین اضافی از طریق ادرار یا مدفوع است. روش درمانی فتوتراپی را میتوان در منزل هم انجام داد اما معمولا در بیمارستان انجام میشود.
فقط باید به این نکته اشاره کنیم که هر نوری برای درمان زردی نوزاد مناسب نیست. یعنی نباید با هدف درمان زردی کودک، او را در مقابل نور خورشید یا نزدیک پنجره قرار داد. نورهای استفاده شده در روش فتوتراپی خاص بوده و در محیطی کنترل شده انجام میشود.
دیگر روشهای پزشکی برای درمان زردی نوزاد
اغلب زردیها با فتوتراپی درمان میشوند و به انجام دیگر روشهای درمانی نیازی نیست. اما اگر با وجود فتوتراپی همچنان میزان بیلی روبین خون افزایش پیدا کند، باید نوزاد را به بخش مراقبتهای ویژه برای انتقال خون برد.
مثلا اگر زردی نوزاد یک ماهه به خاطر ناسازگاری RH باشد، باید خون را تعویض کرد. یا شاید زردی نوزاد به خاطر یک بیماری دیگری باشد که به درمان مخصوص به خود نیاز دارد.
درمانهای خانگی زردی
هیچوقت نمیتوان منکر تاثیرگذاری یک مادر یا پدر در روند درمان بیماری فرزندش شد. چون مادر یک نوزاد پیوسته با او در ارتباط است و اولین کسی خواهد بود که نشانههای زردی در نوزاد را میبیند. حتی برای اطمینان یافتن از درمان زردی نوزاد خود، میتوانید دو بار در روز به پوست او نگاه کرده و وضعیت را بررسی کنید.
برای این کار لازم است تا انگشت خود را به بینی، پیشانی یا سینه کودک فشار دهید. سپس بررسی کنید که با برداشتن انگشت، رنگ پوست سفید است یا زرد. برای بررسی زردی یک نوزاد با پوست تیره، باید به قسمت سفیدی چشم او نگاه کرد.
البته در این بین نباید از انجام آزمایشهای توصیه شده توسط پزشک غافل بود. حتی اگر بعد از گذشت سه روز، رنگ پوست نوزاد روشنتر شد، باید با پزشک تماس بگیرید.
تاثیر شیر مادر در درمان زردی نوزاد چیست؟
بهترین روش برای کاهش زردی نوزاد، اطمینان از خوردن شیر کافی و ارتباط درست زردی نوزاد و رژیم غذایی اوست. اگر کودک شما به اندازه کافی شیر بخورد، تکرار ادرار و دفع مدفوع بیشتر رخ میدهد و منجر به دفع بیلی روبین اضافی میشود. پس یک ارتباط مستقیم بین زردی نوزاد با رژیم غذایی او وجود دارد.
برای کودکی که از شیر مادر تغذیه میکند، حدود هشت الی دوازده بار شیردهی در هر ۲۴ ساعت لازم است. اما کودکی که شیر خشک میخورد، شش تا ده وعده در ۲۴ ساعت کافی است. چناچنه از تغذیه کافی کودک خود مطمئن نیستید، حتما از پزشک یا مشاور تغذیه کمک بگیرید تا شما را راهنمایی کند.
درمان زردی نوزاد با طب سنتی
با وجود داروهای شیمیایی و روشهای مدرن، کمتر کسی به سراغ شیوههای سنتی درمان زردی میرود. اما بههرحال نمیتوان منکر تاثیرگذاری این روشها و گیاهان دارویی شد. به همین خاطر تعدادی از روشهای طب سنتی برای درمان زردی را در زیر آوردهایم:
- استفاده از ترنجبین و عصاره آن
- شستشوی دست و پاهای نوزاد با عرقیجات
- حمام درمانی با عصاره گیاهان
- استفاده از شیرخشک و دادن عصاره محلول آن به نوزاد
- استفاده از آرد جو و پاشیدن آن روی دور ناف
- حجامت نوزاد و ایجاد برش در پشت گوش او
- حمام درمانی با عصاره گیاهانی مانند گل ختمی یا گل بنفشه
جلوگیری از زردی نوزاد در بارداری
بهترین راهکار برای پیشگیری از زردی نوزاد در دوران بارداری، تصفیه خون مادر حامله و پاکسازی کبد اوست. این کار باعث زدودن مواد زائد و فاسد از خون میشود. تاثیرگذاری این روش نه فقط برای پیشگیری از زردی نوزاد، بلکه برای زیباتر شدن جنین هم موثر است.
مصرف عرق کاسنی، انجام حجامت در ماههای آخر بارداری و خودداری از مصرف غذاهای داغ جزء شیوههای موثر برای جلوگیری از زردی نوزاد هستند. حجامت باید در ماه چهارم یا در سه ماهه دوم از بارداری انجام شود. البته قبل از انجام حجامت، حتما لازم است تا با پزشک خود مشورت داشته باشید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در شرایطی که زردی نوزاد شما بیش از سه هفته طول کشیده و بهانهگیر شده و نمیخواهد شیر بخورد، نیاز به مشورت با پزشک خواهید داشت. به سختی بیدار شدن از خواب، زرد شدن رنگ پوست شکم و دست، سفیدی چشم و پاها جزء علائم خطر هستند.
چون عوارض زردی نوزاد میتواند بسیار جدی و جبران ناپذیر باشد. حتی اگر نسبت به زردی کودک خود نگرانی دارید، حتما با پزشک تماس گرفته و از او راهنمایی بخواهید.
زردی نوزاد را از همان ابتدا کنترل کنید!
وقتی به عوارض نادر ولی خطرناک زردی نوزاد مانند عقبماندگی ذهنی یا ناشنوایی فکر میکنیم، ناخودآگاه حساسیتها نسبت به این بیماری بیشتر میشود. البته زردی یک بیماری رایج در نوزادان شیرخواره است و خیلی جای نگرانی ندارد.
اما شاید غفلت بیش از اندازه باعث بروز خطرات جبران ناپذیر شود. به همین دلیل بهتر است که حتما در صورت مشاهده علائم به یک پزشک مراجعه کنید. برای این مورد میتوانید از سایت نوبتدهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.
موضوع زردی نوزاد پرسش و پاسخ بسیار دارد که ما در این مطلب تلاش کردیم تا بسیاری از آنها را مطرح کرده و پاسخ دهیم. اگر شما هم به عنوان یک مادر تجربهای در این زمینه دارید، حتما آن را با ما به اشتراک بگذارید.
سلام بسرمن ٥روزه زردي٩خوبه
سلام ، آیا زردی ۱۶ برای بچه ۴ روزه خیلی بالاست ؟ و اینکه امکان دارد شیر مادر باعث بالا رفتن زردی شود ؟
سلام، دختر من دو هفته زودتر بدنیا اومده و الان ۳۲ روزشه و صورت و شکمش زرد شده و مدام کم رنگ و پر رنگ میشه ولی خدا رو شکر دست و پاهاش سفیده و علائمی نداره و خوب شیر میخوره، میخوام بدونم این خطرناکه؟ چند روز طول میکشه تا خوب بشه؟ آزمایش زردی هم انجام ندادیم
سلام
ممنون ازمتنتون
درقسمت درمان باطب سنتی
فکر کنم که اشتباه تایپی بوده وبه جای شیرخشت ،نوشته شده شیرخشک
مرسی
سلام بچم الان یه ماهشه هنوز ذرده ایا نگران کنندس
سلام
اخرین بار کی ازمایش بیلی روبین دادین و عدد bill t و bill d چند بوده؟
زردی نوزادان با این توضیحات ویروسی نیست و با یرقان بزرگسالان که غالبا ویروسی هست تفاوت دارد؟
سلام
بله عزیز
اغلب فیزیولوژیک و خوش خیم
در مواردی که خیلی عدد بیلی روبین بالا باشه مسایل پاتولوژیک مطرح میشه
سلام آیا بعداز دو ماهگی زردی نوزاد برمی گردد
سلام اگه برگرده حتما بايد علتش بررسي شه
بايد از نظر كم كاري تيروييد، اختلالات متابوليك، بيماريهاي كبدي بررسي شه