شب ادراری کودکان؛ علت چیست و بهترین واکنش در مورد آن کدام است؟

شب ادراری در کودکان یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که در سنین مختلف اتفاق می‌افتد؛ اگرچه ممکن است این اختلال بعضا در افراد بزرگسال نیز بروز دهد. شب ادراری کودک تا چه سنی طبیعی است؟ این سؤال مهمی است که اگر با کودکان سرو کار دارید، برای شما پیش می‌آید تا با داشتن پاسخ درست بتوانید اختلال شب ادراری کودکان را به موقع تشخیص داده و به متخصص اطفال مراجعه کنید. در این مطلب از مجله دکتر دکتر بیشتر با شب ادراری در کودکان و دلایل آن آشنا شوید و بدانید که علت شب ادراری در کودکان چیست؟  

علت شب ادراری در کودکان چیست؟

شب ادراری (Bed-wetting) اغلب در دوران کودکی شایع است، بالای یک چهارم کودکان به مشکل شب ادراری (nocturnal enuresis) دچار می‌شوند. این مشکل در بیش‌تر موارد با رشد کودک که با بزرگ‌تر شدن مثانه و رشد بهتر آن همراه است، به خودی خود رفع می‌شود.

شب ادراری در افراد بالای ۵ سال، بسیاری از کودکان دبستانی و حتی برخی نوجوانان را درگیر می‌کند و مشکلی جدی به شمار نمی‌رود. این مشکل، در بسیاری از مواقع به خودی خود رفع می‌شود، ولی با این همه اثرات آن موجب نگرانی کودکان و والدین آن‌ها خواهد شد. وقتی از شب ادراری کودکان صحبت می‌کنیم، منظور زمانی است که کودک، در ساعات شب و زمان خواب کنترلی روی ادرار خود ندارد.

این اختلال عموماً در کودکان بین سنین ۲ تا ۹ سال رایج است، در حالی که ممکن است افراد در سنین نوجوانی و حتی بزرگسالی نیز با مشکل شب ادراری مواجه شوند. اما قبل از آگاهی از راه‌های درمان شب ادراری، باید با علت شب ادراری کودکان آشنا شده و سپس به متخصص اطفال مراجعه کنید.

شب ادراری در کودکان ممکن است منجر به مشکلات ثانویه جدی نیز شود. خصوصاً اگر والدین ناآگاه رفتار مناسبی با کودک و نوجوان خود نداشته باشند، این اختلال موجب ضربات شدید به عزت نفس و اعتماد به نفس کودک خواهد شد. بنابراین بهتر است اگر کودک شما دچار این اختلال شده با آگاهی از علت، برای درمان آن به پزشک مراجعه کنید.

بروز علائم شب ادراری کودکان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. گاهی ترس و شوکه شدن از یک عامل بیرونی، کودک را دچار این اختلال می‌کند، همچنین سابقه شب ادراری در پدر و مادر نیز احتمال درگیری کودک را افزایش می‌دهد. اما به هر ترتیب، ۳ عامل اصلی و اساسی شب ادراری کودکان عبارتند از:

1. مثانه قدرت کافی برای کشیده شدن و نگه داشتن ادرار در طول شب را ندارد. (مشکل مثانه)
2. شب‌ها، ادرار زیادی تولید می‌شود. (مشکل کلیه)
3. کودک زمانی که مثانه پر است، از خواب بیدار نمی‌شود. (مشکل مغز)

در نوزادان و کودکان زیر یک سال ارتباط بین مغز و مثانه به صورت کامل شکل نگرفته است. هر زمانی که مثانه احساس پر بودن داشته باشد، خود را خالی می‌کند. هر چه کودک بزرگ‌تر می‌شود این ارتباط بیشتر شکل می‌گیرد و این موضوع به کودک کمک می‌کند تا خود زمان تخلیه مثانه را مشخص کند. این کنترل در ابتدا در طول روز شکل می‌گیرد و برای شکل‌گیری آن در طول شب باید زمانی صرف شود. از دیگر دلایل شب ادراری در کودکان باید به موارد زیر اشاره کرد:

1- ژنتیک از دلایل شب ادراری در کودکان

اگر یکی از والدین بعد از 5 سالگی مشکل شب ادراری را تجربه کرده باشد، تا 40 درصد احتمال دارد که فرزندش هم به این مشکل دچار شود. احتمال ابتلای کودک زمانی که هر دو والدین مشکل شب اداری را گذرانده باشند به 70 درصد می‌رسد. 

2- استرس 

استرس یکی از رایج‌ترین علت‌های بروز شب ادراری ثانویه است. زمانی که کودک به مدرسه جدید و یا خانه جدید می‌رود، یکی از والدین خود را به دلیل جدایی و یا مرگ از دست می‌دهد و یا با تراژدی مواجه می‌شود، استرس زیادی تجربه می کند. این حجم از استرس در کودکان منجر به شب ادراری خواهد شد. معمولاً درمان و کنترل استرس منجر به توقف شب ادراری می‌شود. 

3- خواب عمیق

همان‌گونه که خواب عمیق یکی از نشانه‌های رشد و تکامل صحیح است، کم شدن کیفیت و مقدار خواب هم در این دوره زمانی رخ می‌دهد. این موضوع در سن بلوغ و در طی سال‌های دبیرستان میان نوجوانان بسیار شایع است. 

4- وقفه تنفسی در خواب و خر و پف

در موارد نادر اگر کودک به وقفه خواب تنفسی و یا خر و پف مبتلا باشد، شب ادراری را هم تجربه خواهد کرد. در کودکانی که این مشکل را دارند، راه تنفسی مسدود شده و نفس کشیدن در هنگام خواب متوقف خواهد شد. این موضوع تعادل شیمیایی در مغز را هم تغییر داده و بروز شب ادراری را تحریک می‌کند. 

5- یبوست از دلایل شب ادراری در کودکان

مثانه و روده در فاصله نزدیکی از هم قرار دارند. اگر فرد به یبوست مبتلا باشد، محتویات شکم به مثانه فشار وارد کرده و باعث می‌شود که کودک کنترلی روی مثانه‌ خود نداشته باشد. در این موارد درمان یبوست اولین قدم برای درمان شب ادراری است.

6- بیماری‌های عصبی

برخی اوقات مشکلاتی در طناب نخاعی منجر به شب ادراری خواهد شد. اگر کودک علائمی همچون بی حسی، مور مور شدن پاها و دیگر مشکلات نخاعی داشته باشد، ممکن است با مشکل شب ادراری مواجه شود.

7- دیگر بیماری‌ها

در موارد نادر دیگر بیماری‌ها همچون دیابت به شب ادراری در کودکان منجر می‌شود. برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی به دلیل وجود تفاوت‌هایی در مواد شیمیایی مغز احتمال زیادی وجود دارد که شب ادراری را تجربه کنند. برخی از داروها هم احتمال بروز این مشکل را افزایش می‌دهند. 

8- نداشتن مهارت 

شب ادراری گهگاه به صورت تصادفی در میان کودکانی که تازه توالت رفتن را می‌آموزند، رخ می‌دهد. چیزی در حدود 20 درصد کودکان تا 5 سالگی و 10 درصد از آن‌ها تا 7 سالگی این مشکل را تجربه می‌کنند. این مقدار در سال‌های آخر نوجوانی به یک تا سه درصد می‌رسد. شب ادراری 2 تا 3 بار در میان پسران شایع‌تر از دختران است. 

اثرات روانی و احساسی شب ادراری در کودکان چیست؟

شب ادراری ممکن است اثرات روانی زیادی روی کودک و خانواده داشته باشد. حس شرمندگی، نداشتن اعتماد به نفس و اضطراب از جمله اثرات شب ادراری روی کودک هستند. از طرفی دیگر این مشکل بر روابط کودک با همسالان، کیفیت زندگی و برنامه‌ی درسی او تاثیر گذار خواهد بود. 

کودکان در این سن از بودن در کنار همسالان خود لذت می‌برند و دوست دارند که شب را در کنار آن‌ها سپری کنند، بسیاری از کودکانی که این مشکل را دارند، از گذراندن شب در کنار همسالان خود بیرون از خانه خودداری می‌کنند. 

خواهر یا برادر فرد مبتلا مجبور به خوابیدن در اتاق خواب مجزا هستند و یا هر بار با زنگ هشدار و یا صدای پدر و مادر برای بیدار کردن بیمار، از خواب بیدار می‌شوند. اعضای خانواده باید وقت زیادی را صرف تمیزکردن و شستن لباس‌های کثیف کنند.

اما با همه این ها، فراموش نکنید که شب ادراری تقصیر کودک نیست و کودک کنترلی روی آن ندارد. اعضای خانواده نباید شرمنده بوده و کودک را به خاطر آن تنبیه کنند. بلکه بهتر است بعد از تشخیص این اختلال، با پزشک مشورت کرده و برای رفع مشکل تلاش کنید. 

درمان شب ادراری در کودکان و نوجوانان

قبل از هرچیزی لازم است بدانید که درمان شب ادراری کودکان 8 ساله با کودکان با سنین پایین یا بالاتر متفاوت است. گاهی این مشکل با اصلاح سبک زندگی قابل حل بوده و گاه نیاز به مصرف دارو برای شب ادراری کودک و نوجوان احساس می‌شود. در هر صورت این پزشک است که نحوه درمان را تشخیص خواهد داد.

بعد از این که به پزشک برای تشخیص و درمان شب ادراری مراجعه کنید، پزشک سابقه‌ی پزشکی سابقه پزشکی کودک را کنترل کرده و در مورد علائم شب ادراری کودکان سوالاتی را مطرح می‌کند. اینکه آیا کودک زیاد ادرار می‌کند یا نیاز دارد که برای رفتن به دستشویی سریع بدود و یا اینکه آیا در هنگام دفع ادرار احساس سوزش دارد یا خیر؟

پزشک در مورد الگوی خواب کودک و سابقه بیماری در خانواده هم سوالاتی مطرح می‌کند. برای تشخیص دقیق تر آزمایش ادرار کامل کودک گرفته می‌شود. در این آزمایش نشانه‌های بیماری و یا عفونت مشخص می‌شود. البته بسیاری از کودکان مبتلا به شب ادراری، هیچ نشانه ای در آزمایش ادرار ندارند. معمولاً نیازی به گرفتن عکس رادیولوژی اشعه ایکس نیست. 

درمان شب ادراری در کودکان به علت بروز آن بستگی دارد. اگر دلیل آن استرس است، باید آن را مدیریت کرد. کودکانی که مراحل درمان را به درستی و خوبی طی می‌کنند، شانس بیشتری برای توقف شب ادراری دارند. 

راه های درمان شب ادراری در کودکان

در بعضی از موارد، راه های درمان بسیار ساده است. برای مثال می‌توان از زنگ هشدار برای درمان استفاده کرد. بهتر است که با استفاده از زنگ هشدار کودک یکبار در نیمه‌های شب از خواب بیدار شده و به دستشویی برود. تحقیقات نشان می‌دهد که در حدود نیمی از کودکانی که از این علائم هشدار استفاده می‌کنند بعد از چند هفته دیگر رختخواب خود را خیس نمی‌کنند.

بعد از چند بار مغز می آموزد که با هر بار به صدا در آمدن زنگ باید از تخت خواب بلند شده و به دستشویی برود. برای طی کردن این روند درمانی باید یکی از والدین حضور فعال داشته باشد تا مطمئن شود که کودک به طور کامل بلند شده و به دستشویی می‌رود. 

درمان شب ادراری با دارو

تنها دو گروه دارویی برای درمان شب ادراری در کودکان تایید شده است. توجه کنید که معمولاً بعد از قطع مصرف دارو برای شب ادراری کودک مشکل ادامه خواهد داشت، مگر اینکه با رشد کودک شب ادراری به کل متوقف شود. 

هشدار: مصرف دارو برای درمان اختلال شب ادرای باید با تجویز پزشک صورت بگیرد. از مصرف خودسرانه هر گونه دارویی به علت داشتن عوارض گوناگون پرهیز کنید.

 ایمی پرامین (imipramine) یکی از راه های درمان فوری شب ادراری کودکان، مصرف دارو است. این دارو به خوبی در برخی از کودکان مبتلا عمل می‌کند. خطر اوردوز در صورت مصرف این دارو وجود دارد، بنابراین والدین باید میزان مصرف و زمان مصرف آن را به دقت کنترل کنند. با وجود اینکه مشکلات قلبی در صورت مصرف این دارو گزارش نشده، ولی بهتر است که قبل از مصرف آن یک نوار قلب گرفته شود. کودکانی که در نوار قلب آن‌ها اختلالی وجود دارد، نباید ایمی پرامین مصرف کنند. 

دسموپرسین (Desmopressin)  این دارو میزان ادرار تولید شده توسط بدن را کاهش داده و قادر به بهبود شب ادراری در 40 تا 60 درصد کودکان است. این دارو به شکل اسپری بینی و قرص خوراکی در بازار موجود است و پیش از خواب مصرف می‌شود. 

بعد از مصرف این دارو، نباید هیچ گونه مایعاتی خورده شود تا خطر عدم تعادل الکترولیت‌ها کاهش پیدا کند. داروهای کمکی مانند اکسی‌بوتینین (oxybutynin) هم موثر است، خصوصاً برای کودکانی که به دسموپرسین به تنهایی پاسخ نمی‌دهند، می‌توان از این دو دارو به صورت ترکیبی استفاده کرد.

آیا شب ادراری تا سنین بزرگسالی با کودک می‌ماند؟

شب ادراری در بسیاری از موارد به خودی خود رفع می‌شود. در بیش‌تر کودکان با ورود به سال‌های پایانی نوجوانی و یا حتی زودتر این مشکل برطرف می‌شود.  اما شب ادراری ثانویه زمانی برطرف می‌شود که علت بروز مشکل شناسایی و درمان شود در غیر اینصورت به شب ادراری بزرگسالان منجر می‌شود. اگر شب ادراری با رسیدن کودک به این سن برطرف نشود، حتماً باید با پزشک اورولوژ مشورت کرد. بعد از مراجعه به پزشک، ممکن است قطره برای درمان شب ادراری کودک و یا دارو تجویز شود.

توصیه‌هایی برای والدین کودکان مبتلا به شب ادراری

• مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین، میان وعده‌های پر نمک و نوشیدنی‌های حاوی قند زیاد را خصوصاً در هنگام غروب کاهش دهید. 
• هر دو یا سه ساعت یکبار در روز و قبل از رفتن به رختخواب از کودک بخواهید که به سرویس بهداشتی برود. 
• در صورت نیاز، یکبار در طول شب کودک را از خواب بیدار کنید که به دستشویی برود. اگر بیش‌تر از یکبار کودک را از خواب بیدار کنید، ممکن است الگوی خواب کودک مختل شود و به این ترتیب صبح روز بعد به سختی برای رفتن به مدرسه از خواب بیدار شود. 
• اگر کودک شب را بیرون از خانه سپری می‌کند، لباس زیر اضافه در وسایلش قرار دهید. از کودک بخواهید که از میزبان برای رفتن به سرویس بهداشتی و یا تعویض لباس‌هایش کمک بخواهد. 

با مشکل شب ادراری کودک خود مدارا کنید

اگر به عنوان یک فرد بزرگسال شب ادراری را تجربه می‌کنید، احتمالاً این مشکل شما ریشه در یک بیماری زمینه‌ای دیگر دارد. لازم است که درمان‌هایی برای توقف شب ادراری انجام شده و در نهایت مشکلی که به آن دامن زده است هم درمان شود. همچنین اگر متوجه علائم شب ادراری در کودکان شده‌اید، بهتر است زودتر به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید از راه های درمان فوری شب ادراری کودکان مطلع شوید. برای مشاوره با متخصص اطفال می‌توانید از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.

آیا سابقه شب ادراری در کودکان را داشته‌اید؟ تجربه خود از درمان این مشکل را با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.