آمنوره چیست؟ عوامل، علائم، تشخیص و درمان آمنوره اولیه و ثانویه

تاکنون نام «آمنوره» به گوشتان خورده است، آیا می‌دانید آمنوره یا فقدان قاعدگی چیست و به چه علت بروز می‌کند؟ در این مقاله به معرفی آمنوره و درمان آن خواهیم پرداخت. قطع دوره‌های قاعدگی علت‌های مختلفی مثل بارداری، یائسگی، کیست‌ تخمدان یا رحم و آمنوره وجود دارد. بهترین روش برای پیدا کردن علت این مشکل، مشورت با متخصص زنان و زایمان است تا علت دقیق را تشخیص بدهد و در صورت وجود مشکل جدی، اقدامات لازم برای درمان را انجام بدهد.

آمنوره (فقدان قاعدگی) چیست؟

قاعدگی یکی از مهم‌ترین چرخه‌های بدن زنان است که علاوه بر باروری، روی سایر جنبه‌های سلامتی آن‌ها هم تأثیر دارد. فقدان قاعدگی یا آمنوره (Amenorrhea) به معنی نداشتن خونریزی در طول یک یا چند دوره‌ قاعدگی به صورت متوالی است. نداشتن خونریزی ماهیانه در سه دوره‌ متوالی و یا پریود نشدن دختران تا سن ۱۵ سالگی به عنوان آمنوره شناخته می‌شود.

فقدان قاعدگی، بیماری محسوب نمی‌شود و به معنی ناباروری زن نیست. اما می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر باشد و باید به آن رسیدگی شود.  اصولا اولین خونریزی ماهیانه هنگام بلوغ رخ می‌دهد و تا حدود 50 سالگی هم به صورت ماهانه ادامه دارد. در این زمان با فرا رسیدن یائسگی، خونریزی ماهیانه هم متوقف می‌شود. توقف خونریزی بعد از یائسگی، آمنوره نیست.

نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که خانم‌ها در دوره بارداری، پریود نمی‌شوند. همچنین قطع قاعدگی در طی دوران شیردهی هم بسیار رایج است. این دسته از آمنوره‌ها نیازی به درمان جدی ندارند و بعد از زایمان یا پایان شیردهی، قاعدگی از نو آغاز خواهد شد.

انواع آمنوره

فقدان قاعدگی دو نوع مختلف اولیه و ثانویه دارد:

آمنوره اولیه 

در آمنوره اولیه (Primary amenhorrea)، فرد به سن بلوغ رسیده اما هنوز اولین قاعدگی خود را تجربه نکرده است. اگر پریود تا سن 16 سالگی آغاز نشود، فرد باید برای رزرو نوبت پزشک زنان اقدام کند تا پزشک بعد از پیدا کردن علت، اقدامات لازم برای درمان را انجام می‌دهد. آمنوره اولیه بسیار نادر است و در امریکا کم‌تر از 0.1 از افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

آمنوره ثانویه 

در آمنوره ثانویه، دوران باروری و قاعدگی آغاز شده است ولی بنا به دلایلی، در دو یا چند دوره متوقف می‌شود. آمنوره ثانویه در طول بارداری و شیردهی به صورت طبیعی رخ می‌دهد، اما بروز این مسئله در خانم‌هایی که باردار یا شیرده نیستند، نشان از وجود مشکل دارد. فقدان قاعدگی برای یک ماه معمولاً نشانه‌ مشکل جدی نیست. بسیاری از افراد بعد از وقفه یک دوره قاعدگی، تست بارداری می‌دهند یا به پزشک مراجعه می‌کنند. پزشک آزمایشات لازم برای بررسی احتمالات را انجام می‌دهد؛ اگر مشکل خاصی وجود نداشته باشد، منتظر می‌ماند تا ببیند فرد پریودهای بعدی را هم از دست می‌دهد یا خیر.

در صورتی که فرد حالت‌های زیر را داشته باشد، پزشک تشخیص می‌دهد که او به آمنوره ثانویه مبتلا است:

• فرد پیش از این پریودهای منظم داشته و به مدت 3 ماه خونریزی ماهیانه‌اش متوقف شده است. 
• فرد پیش از این پریودهای نامنظم داشته و بعد به مدت 6 ماه پریود نشده است.

علت آمنوره 

دلیل رایج آمنوره، بارداری است. دلایل دیگر آمنوره شامل مشکلاتی است که در ارگان‌های تولید مثل وجود دارد یا مشکلاتی که در ترشح هورمون‌های زنانه به وجود می‌آید. درمان مشکلات زمینه‌ای تا حدود زیادی مشکل فقدان قاعدگی را حل می‌کند. هرکدام از انواع آمنوره اولیه و ثانویه، علت‌های مختلفی دارند. در ادامه علت هرکدام را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

علل آمنوره اولیه 

دلیل شایع آمنوره اولیه سابقه خانوادگی تاخیر در خونریزی ماهیانه است. با این همه گاهی هم این مشکل ریشه در مسائل ژنتیکی دارد. بیماری‌ها و مشکلات ژنتیکی که مانع از کارکرد درست تخمدان‌ها می‌شود، عبارتند از:

• سندروم ترنر (Turner syndrome)
• سندروم عدم حساسیت به آندروژن که منجر به افزایش سطح تستوسترون در خون می‌شود.
• نقص مولرین (Müllerian defects) – این عارضه در واقع تغییر فرم و ساختار اندام‌های دستگاه تولید مثلی است و در آن لوله‌های فالوپ و رحم به شکل طبیعی خود نیستند.
• مشکل ساختار دستگاه تناسلی از بدو تولد: در بعضی موارد لوله‌های فالوپ و رحم به صورت مادرزادی در بدن نوزاد تکامل پیدا نکرده‌اند یا اتصال بین آن‌ها وجود ندارد.
• سندروم راکی تانکسی: در این عارضه تخمدان‌ها، پستان‌ها و کلیتوریس به درستی شکل گرفته‌اند ولی دهانه‌ی واژن باز نیست و گردنه رحم و رحم هم به شکل درستی تشکیل نشده‌اند.

علل بروز آمنوره ثانویه 

دوره قاعدگی به علت‌های مختلفی متوقف می‌شود. بعضی از دلایل مانند بارداری و شیردهی طبیعی هستند و بعد از پایان آن‌ها، قاعدگی شروع خواهد شد. اما بعضی از علت‌ها مانند استرس شدید، مشکلات زمینه‌ای و مصرف بعضی داروها، علت‌های غیرطبیعی آمنوره ثانویه هستند. این علت‌ها باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن برطرف شوند تا توقف طولانی مدت خونریزی، آسیب جدی به رحم و سایر اعضای بدن نرساند. در ادامه به علت‌های مختلف بروز این عارضه اشاره می‌کنیم.

علت‌های فیزیکی آمنوره

• کاهش وزن زیاد ناشی از بیماری‌ها و یا اختلالات غذایی
• انجام ورزش‌های قدرتی و تمرینات سنگین برای مدت طولانی (این عارضه در میان دوندگان دوهای استقامت  و رقصندگان حرفه‌ای باله شایع است)
• چالش‌های احساسی و استرس شدید

داروها 

برخی از داروها، مانند قرص‌های ضد بارداری پروژسترونی و گروهی از داروهای ضد روان پریشی باعث توقف قاعدگی می‌شوند. دیگر داروهایی که روی قاعدگی اثر می‌گذارند، عبارتند از:

• داروهای ضد روان پریشی
• داروهای شیمی درمانی سرطان
• داروهای ضد افسردگی
• داروهای فشار خون
• داروهای آلرژی

بیماری‌ها و مشکلات زمینه‌ای 

آمنوره ثانویه می‌تواند ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای باشد؛ برخی از متداول‌ترین بیماری‌هایی که این مشکل را ایجاد می‌کنند، عبارتند از:

• سندروم تخمدان پلی کیستیک
• یائسگی زودرس
• نارسایی تخمدان
• مشکلات تالاموس – هیپوفیزی
• تومور خوش خیم و یا سرطانی در غده هیپوفیز
• کم کاری یا پرکاری تیروئید

چه عواملی ریسک ابتلا به آمنوره را افزایش می‌دهد؟

فاکتورهایی که خطر بروز آمنوره را افزایش می‌دهند، عبارتند از: 

• سابقه خانوادگی: اگر یکی از زنان خانواده عدم قاعدگی را تجربه کرده باشد، خطر بروز آن در دیگر زنان خانواده هم وجود دارد‌.
• اختلالات غذایی: ابتلا به اختلالات غذایی مانند آنورکسی یا بولیمیا، خطر بروز آمنوره افزایش پیدا می‌کند‌.
• تمرینات ورزشی قهرمانی و حرفه‌ای سنگین: این دسته از تمرینات خطر بروز آمنوره را افزایش می‌دهد.

علائم و نشانه‌های آمنوره

اصلی‌ترین علامت آمنوره عدم خونریزی ماهیانه در موعد مشخص است. سایر علائم این عارضه را نیز در ادامه نام می‌بریم.

• ترشحات شیری از نوک پستان‌ها 
• ریزش مو
• سر درد 
• تغییرات بینایی 
• فزایش رشد موی زائد صورت 

در افراد مبتلا به آمنوره اولیه، ممکن است پستان‌ها هم به صورت کامل رشد نکنند؛ البته پزشکان با تجویز داروهای هورمونی و انجام اقدامات درمانی لازم، این مشکل را برطرف می‌کنند تا علائم بلوغ در فرد ظاهر شود و قاعدگی هم صورت گیرد.

ملاقات با پزشک برای آمنوره

بعد از مشاهده نشانه‌های آمنوره اولیه یا ثانویه، لازم است با پزشک متخصص زنان مشورت داشته باشید. به طور کلی بهتر است همیشه چرخه قاعدگی خود را به صورت دقیق ثبت کنید و در صورت مشاهده‌ی تغییر و یا مشکلات در آن حتماً با پزشک خود مشورت داشته باشید. زمان دقیق پریود، مدت زمان آن و هر گونه مشکل و علائمی که در مدت پریود احساس می‌کنید را به صورت دقیق یادداشت کنید؛ زیرا این موارد اطلاعاتی هستند که پزشک برای تشخیص علت قطع قاعدگی به آن‌ها نیاز خواهد داشت.

در ادامه راهنمایی درباره قبل و هنگام مراجعه به پزشک ارائه می‌دهیم تا آمادگی لازم برای حضور در جلسه معاینه را داشته باشید.

قبل از مراجعه به پزشک

• علائم خود را با جزئیات و دقیق یادداشت کنید؛ زمانی که این علائم شروع شده، زمان آخرین پریود، مدت زمان خونریزی را با دقت بنویسید. 
• مشکلات و بیماری‌های خود را لیست کنید. تمام مشکلات جسمی و روانی خود را یاددشات کنید؛ حتی بیماری‌هایی که تصور می‌کنید به آمنوره ارتباطی ندارد یا مشکلاتی که قبلا وجود داشته و الان درمان شده است.
• نوع و دوز داروهای مصرفی و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید را با پزشک در میان بگذارید.
• اگر سابقه آمنوره در خانواده‌تان وجود دارد، به پزشک اطلاع بدهید.

حین ملاقات با پزشک

احتمالا برای ملاقات با پزشک سوالات مختلفی خواهید داشت. بهتر است این سوالات را یادداشت کنید و پاسخ آن‌ها را از پزشکتان بگیرید. در ادامه به لیستی از متداول‌ترین سوالاتی که افراد مبتلا به قطعی قاعدگی می‌پرسند، اشاره می‌کنیم.

• دلیل احتمالی قطع قاعدگی چیست؟
• آیا باید آزمایش خاصی انجام دهم؟ چگونه می‌توان برای این آزمایش‌ها آماده شد؟
• چه درمان‌هایی برای این مشکل وجود دارد و کدام درمان برای من مناسب است؟
• آیا هیچ بروشور و یا وبسایتی برای کسب اطلاعات بیش‌تر در مورد این بیماری وجود دارد؟

شما همچنین باید به دقت به سوالات پزشک پاسخ بدهید. ارائه اطلاعاتی که در قسمت قبل، یادداشت کرده‌اید، به تعداد زیادی از این سوالات پاسخ می‌دهد. اغلب پرسش‌های پزشک به سابقه پزشکی شما و سبک زندگیتان برمی‌گردد. پاسخ دقیق به این سوال‌ها برای تشخیص علت قطعی آمنوره اهمیت بسیاری دارد.

روش تشخیص آمنوره 

علائم این عارضه، مهم‌ترین راه برای تشخیص آن هستند. وقتی فرد برای چند ماه قاعدگی را تجربه نمی‌کند، باید با پزشک متخصص ملاقات داشته باشد. پزشک با انجام تست‌ها و معاینات لازم، تشخیص می‌دهد علت عدم خونریزی ماهانه چیست و اقدامات لازم برای برطرف کردن آن را انجام می‌دهد. در ادامه روش‌های تشخیص آمنوره نوع اول و دوم را بررسی می‌کنیم.

تشخیص آمنوره اولیه 

اگر تا سن ۱۶ سالگی فرد دچار خونریزی ماهیانه نشود، پزشک علاوه بر بررسی سابقه خانوادگی چند نوع تست هم انجام خواهد داد. در این تست‌ها سطح هورمون‌های مشخصی در خون اندازه‌گیری می‌شود:

• هورمون محرکه فولیکول (FSH) 
• هورمون لوتئینی (LH)
• هورمون محرکه تیروئید (TSH)

علاوه بر این آزمایش‌ها، فرد به صورت فیزیکی هم معاینه خواهد شد.

تشخیص آمنوره ثانویه 

برای تشخیص آمنوره ثانویه، روی عوامل زمینه‌ای که باعث ایجاد این مشکل شده‌اند تمرکز می‌شود. قبل از انجام هر گونه آزمایشی، پزشک برای پی بردن به علت مشکل، سابقه پزشکی فرد را بررسی می‌کند و درباره دوره باروری و زندگی جنسی او سوالاتی می‌پرسد. بیمار باید با دقت به این سوالات پاسخ بدهد. در ادامه مهم‌ترین مسائلی که باید برای پزشک شفاف شود را نام می‌بریم.

• سن شروع قاعدگی
• میزان فعالیت جنسی فرد 
• وجود احتمال بارداری
• افزایش یا کاهش وزن قابل توجه در مدت اخیر
• انجام تمرینات ورزشی به صورت حرفه‌ای
• مدت زمانی که پریود طول می‌کشد 
• فاصله زمانی دو سیکل قاعدگی
• شدت خونریزی در هر بار قاعدگی

بسته به این‌که توقف قاعدگی چه دلیلی دارد، تست‌های مختلفی انجام می‌شود. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• تست بارداری
• تست عملکرد تیروئید
• تست عملکرد تخمدان
• تست آندروژن و دیگر تست‌های هورمونی 

همچنین پزشک ممکن است از عکس‌برداری برای تشخیص عارضه‌ای که باعث آمنوره ثانویه شده، استفاده کند. متداول‌ترین روش‌های عکس‌برداری عبارتند از:

• ام آر آی، سی‌تی اسکن و سونوگرافی
• هیسترکتومی که در این روش پزشک یک دوربین نازک و نورانی را از طریق واژن و گردن رحم وارد رحم کرده و بعد از آن فضای داخل رحم را به دقت مورد بررسی قرار می‌دهد.

در اکثر موارد، نتایج آزمایشات و سابقه پزشکی فرد، علت آمنوره را مشخص می‌کند و پزشک می‌تواند با توجه به علت، رویکرد درمانی لازم را در پیش بگیرد.

روش‌های درمان فقدان قاعدگی 

درمان آمنوره به علت آن بستگی دارد؛ البته تمام روش‌های درمانی این مشکل، باید تحت نظارت پزشک زنان و زایمان انجام شود. درمان‌های سرخود ممکن است عوارض جدی‌تری برای خانم‌ها به دنبال داشته باشد. در ادامه روش‌‌های مختلفی که پزشکان برای حل این مشکل در پیش می‌گیرند را بررسی می‌کنیم.

درمان آمنوره اولیه 

روش درمانی برای نوع اولیه، با توجه به سن و سوابق خانوادگی فرد انتخاب می‌شود. در بعضی از خانوده‌ها، تأخیر در آغاز دوره قاعدگی طبیعی است و اکثر دختران خانواده، با آمنوره اولیه مواجه هستند. در این موارد، معمولا پزشک کمی بیشتر منتظر می‌ماند تا اگر احتمالی برای شروع طبیعی پریود وجود دارد، قطعی شود. در صورتی که دختر نوجوان بعد از گذشت سنی که سایر اعضای خانواده در آن پریود شده‌اند، باز هم قاعدگی را تجربه نکند، سایر روش‌های درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در دخترانی که بخاطر ساختار دستگاه تناسلیشان، پریود نمی‌شوند، احتمالا نیاز به جراحی وجود خواهد داشت. پزشک در جراحی، ساختار دستگاه تناسلی را اصلاح می‌کند تا قاعدگی صورت بگیرد و فرد برای فرزندآوری در آینده دچار مشکل نشود. البته در موارد نادر، سیستم باروری، مشکلات جدی دارد و حتی با جراحی هم نمی‌توان آن‌ها را حل کرد.

درمان آمنوره ثانویه 

درمان این نوع از فقدان قاعدگی به دلایل زمینه‌ای که منجر به بروز آن شده بستگی دارد. به طور کلی،‌ با حل علت،‌ می‌توان مشکلی که در چرخه قاعدگی وجود دارد را نیز از بین ببرد. اگر علت توقف خونریزی، مشکلات فیزیکی باشد، با تغییر سبک زندگی می‌توان سیکل قاعدگی را منظم کرد.

در ادامه نکاتی برای درمان آمنوره‌ای که به دلایل فیزیکی ایجاد شده را بیان می‌کنیم.

• تغییر برنامه‌های ورزشی سنگین
• رژیم غذایی مناسب
• جبران کاهش وزن شدید
• مشورت با متخصص تغذیه و روانشناس در صورت اختلالات اشتها و سوءتغذیه
• مدیریت استرس و مشورت با روانشناس و روان‌پزشک (افرادی که استرس مزمن دارند، باید با مصرف دارو این عارضه را مدیریت کنند.

اگر قطع قاعدگی بخاطر بیماری‌ زمینه‌ای مانند کم‌کاری تیروئید یا کیست تخمدان ایجاد شده باشد، بیمار باید با مراجعه به پزشک و مصرف داروهای تجویز شده، بیماری‌اش را مدیریت کند. بعد از کنترل بیماری، احتمالا قاعدگی از سر گرفته می‌شود و منظم‌تر خواهد بود. در ادامه روش‌های درمانی که پزشکان برای بیماری‌های مربوط به آمنوره در نظر می‌گیرند را بررسی می‌کنیم.

• اگر کم کاری تیروئید باعث توقف خونریزی ماهیانه شده باشد، پزشک برای درمان این مشکل تیروکسین یا هورمون تیروئید تجویز خواهد کرد. 
• اگر علت توقف پریود، سندروم تخمدان پلی کیستیک باشد، پزشک داروهای هورمونی برای بیمار تجویز می‌کند. البته رسیدن به وزن نرمال هم می‌تواند این سندروم را مدیریت کند و قاعدگی را به نظم معمول برگرداند. در بعضی افراد نیز کیست‌های تخمدان به اندازه‌ای بزرگ می‌شوند که باید با جراحی آن‌ها را خارج کرد.
• یائسگی زودتر از موعد: این مشکل هم با هورمون‌درمانی از طریق چسب، حلقه واژینال یا قرص انجام می‌شود تا استروژن و پروژسترونی که در بدن ترشح نمی‌شود را به آن برساند

آیا امکان درمان خانگی آمنوره وجود دارد؟

برخی از عادت‌های روزانه و سبک زندگی می‌توانند باعث فقدان قاعدگی شوند. اولین درمان خانگی برای حل این مشکل، اصلاح سبک زندگی است. برای این کار به نکاتی که در ادامه بیان می‌کنیم، توجه داشته باشید:

• سعی کنید بین مقدار کار، تفریح، ورزش و استراحت خود تعادل برقرار کنید.
• موقعیت‌های استرس‌زا و چالش برانگیز را در زندگی خود محدود کنید. 
• اگر در روابطتان دغدغه زیادی را تجربه می‌کنید و همیشه مضطرب هستید، سعی کنید آن‌ها را به پایان برسانید یا به کمک روانشناس برای مخاطبتان توضیح بدهید که این سطح استرس در رابطه به سلامت شما آسیب می‌رساند.
• ورزش‌های سنگین را متوقف کنید.
• از رژیم‌های غذایی سنگین خودداری کنید.
• مطمئن شوید اشتهای کافی برای غذا خوردن دارید و مواد مغذی مورد نیاز برای بدن را به آن می‌رسانید.

بعضی از گیاهان دارویی، به ویژه گیاهانی که طبع گرمی دارند، می‌توانند برای درمان آمنوره مورد استفاده قرار بگیرند. در ادامه به بعضی از این گیاهان دارویی اشاره می‌‌کنیم.

• دارچین
• زنجبیل
• زعفران
• چغندر تازه یا آب آن
• پاپایا
• دانه کنجد
• کدو تنبل
• گزنه
• جنسینگ
• بادرنجبویه

اگر به گیاهان دارویی حساسیت نداشته باشید، مصرف آن‌ها با دوز پایین و در مدت زمان محدود، مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند. اما اگر قصد دارید برای مدت طولانی از این گیاهان استفاده کنید، حتما با پزشک خود مشورت داشته باشید.

عواض جانبی فقدان قاعدگی

قطع قاعدگی در کوتاه مدت معمولا مشکل جدی ایجاد نمی‌‌کند. اگر آمنوره برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، احتمال بروز مشکل در باروری خانم‌ها وجود خواهد داشت. همچنین اگر قاعدگی به دلیل کاهش سطح استروژن بدن رخ داده باشد،‌ احتمال پوکی استخوان و از دست رفتن استحکام آن‌ها وجود دارد.

همانطور که گفتیم، توقف قاعدگی در بعضی موارد نشان از یک بیماری زمینه‌ای است. بنابراین باید در کنار عوارض جانبی آمنوره، به عوارض جانبی بیماری که علت بروز آن است نیز توجه داشته باشید.

آمنوره مشکل جدی نیست، اما می‌تواند نشانه بیماری باشد

اگر پریود منظم به مدت 3 ماه و یا بیش‌تر متوقف شود و یا اگر پریود نامنظم به مدت حداقل 6 ماه قطع شود، فرد به آمنوره مبتلاست و باید برای رزرو نوبت دکتر اقدام کند و درمان‌های لازم را انجام بدهد. قطع شدن قاعدگی معمولا به معنی ناتوانی جنسی یا عدم باروری خانم‌ها نیست، اما مسئله‌ای است که به پیگیری و درمان نیاز دارد. به یاد داشته باشید که قاعدگی یک سیکل نسبتا منظم در زندگی خانم‌هاست و اگر نظم در آن وجود ندارد، باید علت آن مورد بررسی قرار بگیرد.

منبع:

mayoclinic

medicalnewstoday