بارداری خارج از رحم؛ پدیده‌ای تلخ اما قابل‌کنترل

حاملگی خارج رحمی چیست و چگونه می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد؟ متاسفانه یکی از مشکلاتی که این روزها خانم‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، بارداری خارج از رحم است؛ پدیده‌ای که معادلات را برهم می‌زند. اگر باردار هستید و علائم این مشکل را در خود می‌بینید یا قصد بارداری دارید، حتما به دکتر زنان و زایمان مراجعه کنید.

اما در نگاه نخست باید بدانیم که حاملگی خارج رحمی به چه حالتی گفته می‌شود، در ادامه ابن مطلب از مجله دکتردکتر به علل و علائم آن خواهیم پرداخت.

بارداری خارج از رحم چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

سازوکار بارداری به این‌صورت است که با یک تخمک لقاح یافته در رحم مادر شروع می‌شود. اگر بارداری در حالت نرمال باشد، تخمک لقاح‌یافته به دیواره‌ رحم متصل می‌شود. اما در بارداری خارج رحمی (ectopic pregnancy) تخمک جایی خارج از حفره‌ رحم لانه‌گزینی و رشد خواهد کرد‌.

در بیشتر مواقع بارداری خارج رحمی در لوله فالوپ رخ می‌دهد. لوله‌ فالوپ راه ارتباطی بین تخمدان و رحم است و تخمک در آن حرکت می‌کند‌. این نوع از بارداری خارج رحمی، بارداری لوله‌ای (tubal pregnancy) نیز نامیده می‌شود. 

گاهی هم بارداری خارج رحمی در سایر نقاط بدن مانند تخمدان، حفره‌ شکمی یا بخش پایینی رحم یا گردن رحم رخ می‌دهد.

این نوع از بارداری به صورت طبیعی پیش نمی‌رود. در این نوع از حاملگی، تخمک لقاح یافته دوام نمی‌آورد و بافت تشکیل شده اگر بدون درمان رها شود، ممکن است باعث بروز خون‌ریزی‌های مرگبار شود.

علائم بارداری خارج رحمی 

مادر ممکن است در ابتدا متوجه‌ هیچ‌گونه علامتی نشود. با این همه، برخی از زنانی که بارداری خارج رحمی داشته‌اند، علائم ابتدایی یا علائم بارداری خارج از رحم همچون فقدان قاعدگی، تحریک‌پذیری سینه‌ها یا تهوع را تجربه می‌کنند. در واقع می‌توان گفت که این نوع از بارداری بیشتر توسط پزشک و در آزمایش‌ها مشخص می‌شود.

در این شرایط نتیجه تست بارداری ممکن است مثبت باشد. ولی با همه‌ این‌ها این نوع بارداری نمی‌تواند به صورت طبیعی ادامه پیدا کند. زمانی که تخمک لقاح یافته در مکان نامناسب رشد می‌کند، علائم و نشانه‌ها قابل توجه‌تر خواهند بود.

اما در ادامه، علائم مختلف آن را دسته‌بندی و معرفی خواهیم کرد:

علائم اولیه‌ بارداری خارج رحمی

در مرور راهنمای بارداری باید بدانید که اغلب، نشانه‌های اولیه‌ی بارداری خارج رحمی خونریزی سبک از واژن و درد پهلو و لگن است. اگر خون از لوله‌ فالوپ نشت کرده باشد، فرد ممکن است دچار درد شانه شده و یا نیاز فوری به دفع مدفوع داشته باشد.

علائم اختصاصی بارداری خارج رحمی به جایی که خون جمع شده و نوعی از رشته‌های عصبی که تحریک شده‌اند بستگی دارد.

علائم اورژانسی بارداری خارج رحمی

اگر تخمک لقاح یافته به رشد خود در لوله‌ فالوپ ادامه دهد، حتی می‌تواند باعث پاره شدن این لوله‌های رحمی شود. در این شرایط احتمال خونریزی شدید شکمی وجود دارد. علائم اورژانسی تر شامل سبکی سر قابل توجه، از حال رفتن، غش و شوک است.

دلیل حاملگی خارج از رحمی 

بارداری لوله‌ای که شایع‌ترین نوع بارداری خارج رحمی است، زمانی رخ می‌دهد که تخمک لقاح یافته در میانه‌ مسیر خود به سمت رحم، به دلیل آسیب در اثر التهاب لگن یا تغییر شکل و ساختار لوله‌ فالوپ در آن گرفتار می‌شود. از طرفی دیگر عدم تعادل هورمونی و رشد غیر طبیعی تخمک لقاح یافته هم در بروز این نوع از بارداری موثر هستند.

چه افرادی بیشتر درگیر حاملگی خارج از رحم می‌شوند؟

بعضی از بانوان به دلیل دارا بودن شرایط خاصی که حتی گاهی در به‌وجود آمدنشان نقشی دارند، بیشتر از همه مستعد سقط جنین و حاملگی خارج از رحم هستند.

عواملی که خطر بروز این نوع حاملگی را بیش‌تر می‌کند، عبارتند از:

• سابقه‌ داشتن بارداری خارج رحمی؛ اگر پیش‌تر این نوع از حاملگی را تجربه کرده‌اید، احتمال بروز دوباره‌ آن بیش‌تر خواهد بود.
• التهاب یا عفونت؛ بیماری‌های قابل انتقال آمیزشی همچون سفلیس و سوزاک باعث بروز عفونت در لوله‌های رحمی و دیگر اندام‌های نزدیک شده و در نتیجه خطر بروز بارداری خارج رحمی افزایش خواهد یافت.
• درمان‌های ناباروری؛ نتایج برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که خطر حاملگی خارج از رحم در ivf
  در زنانی که تحت درمان حالگی با بارداری با لقاح رحمی آی‌وی‌اف ivf یا سایر درمان‌های مشابه قرار می‌گیرند بیشتر از سایر زنان است. از طرفی دیگر ناباروری هم خطر بروز بارداری خارج رحمی را افزایش خواهد داد.
• افراد مبتلا به بیماری‌هایی همچون اندرومتیوز
• جراحی لوله‌های رحمی؛ حاملگی خارج از رحم بعد از بستن لوله یکی از اتفاقات قابل پیشبینی برای کسانی است که لوله‌های خود را اصطلاحا بسته‌اند. گاهی برای اصلاح لوله‌های رحمی مسدود یا آسیب‌دیده، نیاز به انجام جراحی وجود دارد. این نوع جراحی‌ها خطر بارداری خارج رحمی را افزایش خواهند داد.
• برخی روش‌های پیشگیری از بارداری؛ احتمال بارداری در صورت استفاده از یکی از ابزارهای پیشگیری از بارداری داخل رحمی یا آی یو دی (IUD) بسیار کم است. اما اگر در صورت استفاده از آی یو دی بارداری رخ دهد، به احتمال زیاد از نوع بارداری خارج رحمی خواهد بود. توبکتومی (tubectomy) یا بستن لوله‌های رحمی (Tubal ligation) یک روش دائمی جلوگیری از بارداری است ولی در موارد کمی ممکن است موفقیت‌آمیز نباشد. در صورتی که فردی علی‌رغم توبکتومی باردار شود، خطر بروز بارداری خارج رحمی افزایش پیدا می‌کند.

• سیگار کشیدن؛ سیگار کشیدن درست پیش از بارداری خطر بروز حاملگی خارج رحمی را افزایش خواهد داد. هر چه فرد سیگار بیش‌تری بکشد، خطر بالاتر خواهد رفت.

عوارض و خطرات ناشی از بارداری خارج رحمی

بارداری خارج رحمی می‌تواند باعث پاره شدن لوله‌های رحمی شود. اگر لوله‌های فالوپ آسیب دیده درمان نشوند، یک خونریزی شدید رخ خواهد داد که سلامت و زندگی فرد را تهدید خواهد کرد. همچنین‌ممکن است در آینده شانس باروری فرد کاهش پبدا کند.

پیشگیری از بارداری‌های خارج رحمی چگونه ممکن است؟

راهی برای جلوگیری از این نوع بارداری وجود ندارد، اما اقدامات زیر خطر بروز آن را کاهش خواهند داد:

• محدود کردن تعداد شریک‌های جنسی یا استفاده از کاندوم در طی رابطه‌ی جنسی خطر ابتلا به بیماری‌های آمیزشی قابل انتقال و در نتیجه بیماری التهابی لگن را کم خواهد کرد.
• سیگار نکشید و اگر سیگاری هستید پیش از اقدام به بارداری ترک کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت داشتن هرگونه علائم و نشانه‌های اولیه بارداری خارج رحمی باید هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی آغاز شود. این علائم و نشانه‌های اولیه عبارتند از:

• درد شدید شکم، پهلو یا لگن به همراه خونریزی واژن
• سبکی سر یا از حال رفتن
• درد شانه

لازم به ذکر است که سقط جنین در حاملگی خارج از رحم غیرقابل وقوع است.

پزشک چه کاری انجام می‌دهد؟

در صورت عدم نیاز به انجام اقدامات سریع درمانی و اگر بارداری خارج رحمی فرد هنوز تایید نشده باشد، پزشک علائم فرد و سابقه پزشکی او را بررسی خواهد کرد. ممکن است سوالات زیادی در مورد چرخه قاعدگی، باروری و وضعیت کلی سلامتی پرسیده شود.

تشخیص بارداری خارج رحمی

معاینه لگن برای تشخیص نواحی درد، تحریک پذیری و یا وجود توده در لوله فالوپ و تخمدان کمک می‌کند. توجه کنید که پزشک با معاینه قادر به تشخیص بارداری خارج رحمی نیست. برای این کار نیاز به آزمایش خون و سونوگرافی وجود دارد.

آزمایش حاملگی 

برای تایید حاملگی آزمایش خون آزمایش BhcG یا همان گنادوتروپین جفتی انسان (human chorionic gonadotropin (HCG)) تجویز می‌شود‌. این هورمون در دوران بارداری در خون افزایش پیدا می‌کند.

آزمایش خون ممکن است تا زمانی که سونوگرافی خارج رحمی را تایید کند، هر چندین روز یکبار تکرار شود‌. معمولاً ۵ تا ۶ هفته بعد از لقاح سونوگرافی انجام می‌شود

سونوگرافی

سونوگرافی از طریق واژن یا سونوگرافی ترانس واژینال (transvaginal ultrasound) به پزشک اجازه می‌دهد که مکان دقیق بارداری را مشاهده کند. برای انجام این نوع از سونوگرافی یک وسیله‌ی چوب‌دستی مانند داخل واژن قرار می‌گیرد.

این وسیله از امواج صوتی برای تولید تصاویر دقیقی از رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ استفاده کرده و بعد تصاویر را به یک مانیتور می‌فرستد.

در سونوگرافی شکمی، پروب روی شکم فرد حرکت داده می‌شود. از این روش برای تایید بارداری و یا ارزیابی خونریزی داخلی استفاده می‌شود.

دیگر آزمایش‌های خون

یک آزمایش خون کامل، برای بررسی کم‌خونی و یا دیگر علائم از دست دادن خون گرفته می‌شود. اگر بارداری خارج رحمی فرد تایید شده باشد، لازم است که نوع گروه خونی فرد هم مشخص شود، چرا گاهی در این شرایط فرد نیاز به پیوند خون خواهد داشت.

درمان بارداری خارج رحمی 

تخمک لقاح یافته به صورت طبیعی بیرون از رحم قادر به رشد نیست. برای پیشگیری از عوارض و مشکلات مرگبار، لازم است که بافت ایجاد شده‌ حاصل از بارداری خارج رحمی از بدن خارج شود.

با توجه به علائم فرد و این‌که چه زمانی این نوع حاملگی تشخیص داده شده باشد، برای درمان از دارو، جراحی لاپاروسکوپیک یا جراحی شکمی استفاده می‌شود.

درمان دارویی حاملگی خارج رحمی

بارداری خارج رحمی در مراحل ابتدایی، بدون خونریزی غیر قابل کنترل معمولاً با تجویز دارویی به نام متوترکسات (methotrexate) درمان می‌شود. این دارو جلوی رشد سلولی را گرفته و سلول‌های جدید ایجاد شده را حل می‌کند. 

این دارو به صورت تزریقی به فرد داده شده و بسیار مهم است که قبل از استفاده از این دارو، حتماً بارداری خارج رحمی تایید شده باشد.

بعد از تزریق دارو، پزشک برای بررسی موثر بودن درمان یک آزمایش خون گنادوتروپین جفتی انسان تجویز می‌کند. نتیجه‌ی این آزمایش مشخص می‌کند که آیا فرد به داروی بیش‌تری نیاز دارد یا خیر.

بارداری خارج از رحم و لاپاروسکوپی درمانی

سالپنژکتومی (salpingectomy) و سالپنژستومی (Salpingostomy) برای درمان برخی از بارداری‌های خارج رحمی استفاده می‌شود‌. در این روش یک برش کوچک در شکم در نزدیکی ناف ایجاد می‌شود. بعد از آن پزشک از یک لوله باریک که سر آن به دوربین و نور مجهز شده برای دیدن داخل لوله‌های رحمی استفاده می‌کند.

در سالپنژستومی، محصولات بارداری خارج رحمی خارج شده و لوله به حال خود رها می‌شود تا به خودی خود التیام پیدا کند. در سالپنژکتومی اما محصولات ناشی از  بارداری خارج رحمی و لوله فالوپ هر دو با هم از بدن خارج می‌شوند.

اینکه کدام روش انجام شود، به مقدار خونریزی و آسیب وارد شده و اینکه لوله تا چه مقدار دچار پارگی شده، بستگی دارد. از طرفی دیگر بررسی می‌شود که آیا لوله فالوپ ساختار طبیعی دارد و یا اینکه نشانه‌هایی از آسیب قبلی در آن وجود دارد یا خیر.

جراحی اورژانسی برای درمان بارداری خارج رحمی

اگر بارداری خارج رحمی باعث خونریزی شدید شود، فرد به جراحی اورژانسی نیاز خواهد داشت. این جراحی یا به روش لاپاراسکوپی رحم و تخمدان و یا از طریق ایجاد شکاف در شکم یا لاپاراتومی انجام می‌شود.

در برخی از موارد، امکان حفظ لوله فالوپ وجود دارد. اما معمولاً اگر لوله فالوپ دچار پارگی شده باشد باید به صورت کلی از بدن خارج شود.

مراقبت‌های بعد از حاملگی خارج رحمی 

از دست دادن بارداری، حتی اگر فرد مدت بسیار کوتاهی باردار باشد، اثرات بد و ویرانگری روی فرد خواهد داشت‌. 

فرد باید به خود زمانی برای هضم و پذیرش موضوع و سوگواری بدهد. در مورد احساسات خود صحبت کرده و به خود اجازه دهید تا آن‌ها را به صورت کامل تجربه کنید.

از شریک زندگی، دوست و یا یکی از اعضای خانواده خود کمک بگیرید. از طرفی دیگر شرکت در گروه‌های حمایتی و یا شرکت در جلسات تراپی با حضور روانشناس تا حدود زیادی کمک کننده خواهد بود. 

بسیاری از زنان درگیر با بارداری خارج رحمی در آینده بارداری‌های سالم و بدون مشکلی خواهند داشت. بدن زنان به صورت طبیعی دو لوله فالوپ دارد، اگر یکی از این لوله‌ها آسیب ببیند یا برداشته شود، تخمک با اسپرم در لوله‌ی دیگر برخورد کرده و سپس تخمک لقاح یافته از این طریق به سمت رحم حرکت خواهد کرد.

اگر هر دو لوله فالوپ آسیب دیده و در نهایت از بدن خارج شوند، می‌توان از روش لقاح خارج رحمی استفاده کرد. در این روش تخمک‌های بالغ در آزمایشگاه بارور و لقاح داده شده و سپس درون رحم لانه گزینی خواهند شد.

بالا رفتن ریسک حاملگی خارج از رحم

اگر فرد پیشتر از یک بارداری خارج رحمی را تجربه کرده باشد، شانس تکرار دوباره آن افزایش پیدا می‌کند. اگر می‌خواهید دوباره باردار شوید باید منظم پزشک را ملاقات کنید. آزمایش خون برای تمامی زنانی که سابقه بارداری خارج رحمی دارند تجویز می‌شود. علاوه بر این آزمایش‌ها، سونوگرافی هم به پزشک کمک می‌کند تا بروز بارداری خارج رحمی را در مراحل اولیه تشخیص دهد‌‌.

به عنوان بیمار، آگاهی از وضعیت بارداری خارج از رحم مهم است…

بهتر است که پیش از ملاقات با پزشک، سوالات خود را یادداشت کنید:

• چه نوع تست‌هایی باید انجام دهم؟
• راه‌های درمان چیست؟
• شانس من برای داشتن یک بارداری سالم در آینده چه قدر است؟
• کی می‌توان دوباره اقدام به بارداری کرد؟
• در صورت بارداری دوباره نیاز به انجام درمان‌های تخصصی خاصی است؟

به غیر از این سوالات، اگر سوال یا ابهامی دیگری دارید حتماً با پزشک خود در میان بگذارید. برای مشاوره و ملاقات با پزشک هم می‌توانید از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.

در انتها از شما می‌خواهیم که اگر تجربه‌ای در این زمینه دارید را با ما و دیگر خوانندگان مجله پزشکی دکتردکتر به اشتراک بگذارید.

منبع:

mayoclinic

سوالات متداول بارداری خارج از رحم