عدم تحمل لاکتوز چیست و چرا به وجود می‌آید؟ آیا این بیماری قابل درمان و پیشگیری است؟ دراین مقاله به این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد.
تاکنون نام بیماری عدم تحمل لاکتوز را شنیده‌اید؟ شاید جالب باشد که بدانید با کنار گذاشتن مواد لبنی می‌توان این بیماری را تا حدود زیادی مدیریت کرد. در ادامه درباره‌ی آن صحبت خواهیم کرد.
بیماری عدم تحمل لاکتوز چیست؟
افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز (lactose intolerance) قادر به هضم کامل قند شیر یا لاکتوز نیستند. در نتیجه، آن‌ها بعد از غذا خوردن یا آشامیدن فرآورده‌های لبنی دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند. عدم تحمل لاکتوز که گاهی عدم جذب لاکتوز (lactose malabsorption) نامیده میشود، معمولاً بی خطر است اما گاهی علائم آن ناخوشایند و آزار دهنده خواهد بود.
تولید مقدار کم آنزیم لاکتاز در روده کوچک معمولاً مسئول بروز عدم تحمل لاکتوز است. از طرفی دیگر گاهی فرد با مقدار کمی آنزیم لاکتاز هم قادر است تا فرآورده‌های لبنی را هضم کند. اما اگر سطح آنزیم لاکتاز بسیار ناچیز باشد، فرد بعد از خوردن و آشامیدن فرآورده‌های لبنی علائم عدم تحمل لاکتوز را نشان خواهد داد.
بسیاری از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز بدون کنار گذاشتن تمام فرآورده‌های لبنی قادر به مدیریت علائم خود هستند.
علائم عدم تحمل لاکتوز
علائم و نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز معمولاً بین ۳۰ تا دو ساعت بعد از خوردن و یا آشامیدن غذاهای حاوی لاکتوز ایجاد میشود. علائم و نشانه‌ها شامل:
- اسهال
- حالت تهوع و برخی اوقات استفراغ
- پیچ خوردگی شکم و معده
- نفخ
- گاز
برای عدم تحمل لاکتوز چه هنگام باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر مرتب بعد از خوردن فرآورده‌های لبنی به علائم عدم تحمل لاکتوز دچار می‌شوید و اگر نگران هستید که در صورت قطع مصرف این مواد به کمبود کلسیم دچار می‌شوید یا خیر، باید با پزشک مشورت کنید
چرا به بیماری عدم تحمل لاکتوز می‌شویم؟
عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که روده کوچک به اندازه کافی آنزیم لاکتاز برای هضم قند شیر یا لاکتوز را تولید نمی‌کند. به صورت طبیعی، لاکتاز، قند شیر را به دو قند ساده گلوکز و گالاکتوز تبدیل می‌کند. این دو قند ساده از طریق دیواره روده کوچک جذب خون می‌شوند.
اگر مقدار لاکتاز کافی نباشد، لاکتوز موجود در غذا به جای اینکه تجزیه شده و جذب خون شود، به سمت روده بزرگ حرکت می‌کند. در روده بزرگ، باکتری‌های معمول و طبیعی دستگاه گوارشی با لاکتوز هضم نشده برخورد کرده و این رویا رویی باعث بروز علائم عدم تحمل لاکتوز خواهد شد.
انواع عدم تحمل لاکتوز
عدم تحمل لاکتوز سه نوع دارد و در هر نوع عوامل متفاوت و مختلفی باعث بروز عدم تحمل لاکتوز خواهد شد
عدم تحمل لاکتوز اولیه
افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز اولیه، که شایع‌ترین نوع این عارضه هم به شمار می‌رود، در آغاز زندگی مقدار کافی و مناسبی از لاکتاز را تولید میکنند. نوزادان که همه‌ی مواد مغذی مورد نیاز خود را از شیر می‌گیرند به لاکتاز نیاز دارند.
زمانی که کودکان شیر ماده را با مواد غذایی دیگر جایگزین میکنند، مقدار لاکتاز تولید شده به صورت طبیعی پایین‌تر می‌رود. این مقدار هنوز به حد کافی و مورد نیاز برای گوارش مواد لبنی مصرفی فرد بزرگسال است. در عدم تحمل لاکتوز اولیه اما مقدار لاکتاز تولید شده در بزرگسالی به حد زیادی کاهش می‌یابد و بنابراین گوارش مواد لبنی به سختی ممکن خواهد بود.
عدم تحمل لاکتوز ثانویه
این نوع از عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که تولید لاکتاز در روده کوچک بعد از بیماری، آسیب و یا جراحی کاهش پیدا کند. بیماری‌هایی که در بروز عدم تحمل لاکتوز ثانویه نقش دارند، عبارتند از:
- عفونت‌ها
- بیماری سلیاک
- رشد بیش از حد باکتریایی
- بیماری کرون
درمان بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است باعث بازیابی سطح لاکتاز و بهبود علائم و نشانه‌ها شود. با این همه این فرایند ممکن است زمان بر بوده و به سرعت رخ ندهد.
عدم تحمل لاکتوز مادرزادی و یا تکاملی
این نوع از عدم تحمل لاکتوز بسیار نادر است. اما نوزادانی که با عدم تحمل لاکتوز به دنیا می آیند دچار فقدان لاکتاز هستند. این عارضه به صورت ژنتیکی و طبق الگویی به نام اتوزوم غالب (autosomal recessive) منتقل میشود. به عبارتی دیگر هم پدر و هم مادر باید یک گونه ژن را به فرزند منتقل کنند تا فرزند مبتلا شود. نوزادان نارس هم به دلیل ناکافی بودن سطح لاکتاز می‌توانند به عدم تحمل لاکتوز مبتلا شوند.
عوامل خطر برای ابتلا به عدم تحمل لاکتوز
عواملی که باعث میشود فرد برای ابتلا به عدم تحمل لاکتوز مستعدتر باشد، عبارتند از:
- افزایش سن: عدم تحمل لاکتوز معمولاً در بزرگسالی رخ می‌دهد. این بیماری در میان نوزادان و کودکان چندان رایج نیست.
- نژاد: عدم تحمل لاکتوز در میان افراد آفریقایی، آسیایی، لاتین تبار و افرادی با ریشه آمریکایی سرخپوستی شایع‌تر است
- تولد پیش از موعد: نوزادانی که به صورت نارس به دنیا می‌آیند ممکن است سطح لاکتاز خون آن‌ها کم‌تر از حد معمول باشد. چرا که سلول‌های مخصوص تولید کننده لاکتاز در روده کوچک در اواخر سه ماهه‌ی سوم بارداری ایجاد می‌شوند.
- بیماری‌های روده کوچک: بیماری‌های روده کوچک که باعث بروز عدم تحمل لاکتوز میشود شامل رشد بیش از حد باکتری، بیماری سلیاک و بیماری کرون است.
- برخی از درمان‌های سرطان: در صورت انجام پرتو درمانی برای درمان سرطان معده و یا بروز مشکلات روده‌ای بر اثر شیمی درمانی، خطر بروز عدم تحمل لاکتوز افزایش می‌یابد.
تشخیص عدم تحمل لاکتوز
پزشک با مشاهده علائم و نشانه‌های فرد و کاهش میزان فرآورده‌های لبنی در رژیم غذایی عدم تحمل لاکتوز را تشخیص خواهد داد. همچنین با انجام تست‌های زیر می‌توان تشخیص را قطعی کرد:
- تست تنفس هیدروژن: بعد از اینکه فرد مایعی حاوی مقدار زیادی لاکتوز را نوشید، پزشک مقدار هیدروژن در تنفس او را اندازه خواهد گرفت. اگر در بازدم فرد مقدار زیادی هیدروژن وجود داشته باشد، یعنی لاکتوز به صورت کامل هضم و جذب نشده است.
- تست تحمل لاکتوز: دو ساعت بعد از نوشیدن مایعی که دارای مقادیر بالایی لاکتوز باشد، از فرد آزمایش خون گرفته میشود تا مقدار گلوکز موجود در خون فرد اندازه‌گیری شود. اگر سطح گلوکز خون بالا نرفته باشد، پس یعنی بدن به صورت کامل لاکتوز موجود درون مایع را هضم و جذب نکرده است
درمان عدم تحمل لاکتوز
در افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند، درمان بیماری زمینه‌ای به بازیابی توان بدن برای هضم لاکتوز کمک خواهد کرد ولی این فرایند ممکن است ماه‌ها طول بکشد. اگر فرد به دلایل دیگری به این بیماری مبتلا شده باشد، با اجرا کردن رژیم غذایی کم لاکتوز تا حدود زیادی می‌تواند از احساس بد ناشی از این عارضه رها شود.
برای کم کردن مقدار لاکتوز در رژیم غذایی:
- محدود کردن شیر و دیگر فرآورده‌های لبنی
- وارد کردن مقدار کمی از فرآورده‌های لبنی در وعده‌های غذایی معمول
- خوردن و آشامیدن بستنی و شیر کم لاکتوز
- اضافه کردن پودر و یا عصاره‌ی آنزیم لاکتوز به شیر برای تجزیه‌ی لاکتوز
سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای عدم تحمل لاکتوز
با آزمون و خطا فرد احتمالاً فرد می‌تواند تشخیص دهد که بدنش به غذاهای حاوی لاکتوز واکنش نشان می‌دهد و بعد از مدتی هم متوجه خواهد شد که مصرف چه مقدار از این مواد مشکلی را برای فرد ایجاد نخواهد کرد.
میزان عدم تحمل لاکتوز در برخی از افراد چندان شدید است که این افراد مجبور به قطع مصرف همه‌ی فرآورده‌های لبنی بوده و حتی در هنگام مصرف غذاهای غیر لبنی و یا حتی داروهای حاوی لاکتوز باید بسیار هوشیار باشند.
مصرف مواد مغذی خوب
کاهش مصرف محصولات لبنی به معنی دریافت مقدار ناکافی کلسیم نیست. کلسیم در خیلی از غذاهای دیگر هم وجود دارد، این غذاها شامل:
- بروکلی و سبزیجاتی با برگ‌های سبز
- فرآورده‌های غنی شده با کلسیم مانند غلات صبحانه و آب میوه‌ها
- ماهی سالمون یا ماهی ساردین کنسرو شده
- جایگزین‌های شیر مانند شیر سویا و شیر برنج
- پرتقال
- بادام، آجیل و مغزهای خشک
همچنین مصرف مقدار کافی از ویتامین D هم اهمیت زیادی دارد که به صورت معمول به شیر اضافه میشود. تخم مرغ، جگر و ماست هم حاوی ویتامین D بوده و علاوه بر این زمانی که فرد به مقدار کافی در برابر آفتاب قرار بگیرد هم ویتامین D در بدن ساخته خواهد شد.
حتی زمانی که رژیم غذایی فرد محدود نباشد هم بسیاری از کمبود ویتامین D رنج می‌برند. در مورد مصرف مکمل‌های ویتامین D و کلسیم با پزشک خود مشورت کنید.
محدود کردن مصرف محصولات لبنی
بسیاری از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، بدون اینکه علائم خاصی داشته باشند می‌توانند بدون مشکل محصولات لبنی مصرف کنند. این افراد احتمالا توان مصرف شیرهای کم چرب را داشته باشند. از طرفی دیگر ممکن است تحمل فرد به محصولات لبنی با اضافه کردن تدریجی آن به رژیم غذایی افزایش پیدا کند.
برای تغییر رژیم غذایی به منظور کم کردن علائم عدم تحمل لاکتوز می‌توان کارهای زیر را انجام داد:
- کم کردن میزان مصرف محصولات لبنی: هر بار فقط ۱۱۸ میلی‌لیتر شیر بنوشید. با محدود کردن میزان مصرف احتمال کم‌تری وجود دارد تا مشکلات گوارشی رخ دهد.
- مصرف شیر با وعده‌های غذایی: در هنگام مصرف دیگر غذاها شیر هم بنوشید. این کار فرآیند گوارش را کند کرده و علائم ناشی از عدم تحمل لاکتوز را کاهش خواهد داد.
- امتحان کردن انواع مختلفی از فرآورده‌های لبنی: همه فرآورده‌های لبنی حاوی مقادیر یکسانی از لاکتوز نیستند. برای مثال پنیرهای سخت همچون پنیر سوئیسی و پنیر چدار مقدار کمی لاکتوز داشته و مصرف آن‌ها باعث بروز علائم خاصی در فرد نخواهد شد. بستنی و شیر حاوی بیش‌ترین مقدار لاکتوز هستند، اما چربی بالای موجود در بستنی معمولا باعث میشود که مصرف آن علائمی را در فرد ایجاد نکند. همچنین فرد احتمالا قادر به تحمل دیگر محصولات شیر، همچون ماست است. چرا که باکتری موجود در ماست آنزیمی را تولید می‌کند که باعث تجزیه لاکتوز میشود.
- خریدن محصولات با لاکتوز کم و یا محصولات فاقد لاکتوز: این محصولات از اکثر سوپرمارکت‌ها قابل تهیه است
استفاده از قرص‌ها یا قطره‌های آنزیم لاکتاز
قرص‌ها یا قطره‌های لاکتاز که بدون نسخه از داروخانه‌ها قابل تهیه است می‌تواند به تجزیه محصولات لبنی کمک کند.
قبل از خوردن غذا می‌توان این قرص‌ها را مصرف کرد. قطره‌های لاکتاز را هم می‌توان به قوطی یا بطری شیر اضافه کرد. توجه کنید که این محصولات به همه‌ی افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز کمک نخواهد کرد.
درمان‌های جایگزین
برای درمان عدم تحمل لاکتوز می‌توان درمان‌های جایگزین در نظر گرفت، در ادامه درباره‌ی آن صحبت خواهیم کرد.
پروبیوتیک
پروبیوتیک‌ها ارگانیسم‌های زنده‌ای درون روده هستند که به گوارش صحیح مواد غذایی کمک میکنند. پروبیوتیک‌ها همچنین به صورت فعال و زنده در برخی از ماست‌ها و یا مکمل‌ها به شکل کپسول وجود دارند. این‌ها گاهی برای درمان بیماری‌های گوارشی همچون اسهال و یا سندروم روده تحریک پذیر استفاده می‌شوند. همچنین به هضم لاکتوز هم کمک میکنند.
استفاده از این محصولات معمولا بی خطر است و در صورتی که دیگر روش‌ها موثر نباشند به راحتی می‌توان از این محصولات استفاده کرد.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
در صورت داشتن علائم و نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز به پزشک عمومی مراجعه کنید.
کارهایی که باید بیمار انجام دهد
زمانی که برای گرفتن وقت با مطب دکتر تماس می‌گیرید، در مورد کارهایی که لازم است پیش از ویزیت انجام شود، سوال بپرسید.
برای آماده شدن جهت ویزیت پزشک لیست تهیه کنید:
- علائم و نشانه‌های خود، حتی اگر در ظاهر بی ارتباط به مشکل باشند را یادداشت کنید
- همه‌ی داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های مصرفی و مقدار مصرف آن‌ها را با پزشک در میان بگذارید
- سوالات خود را یادداشت کنید
سوالاتی که در مورد عدم تحمل لاکتوز می‌توان با پزشک در میان گذاشت، عبارتند از:
- آیا علاوه بر عدم تحمل لاکتوز عوامل دیگری باعث بروز علائم شده اند؟
- چه آزمایش‌هایی باید انجام داد؟
- راه‌های درمان کدام اند؟
- آیا باید مصرف تمام فرآورده‌های لبنی را متوقف کرد؟
- چگونه می‌توان از مقدار مصرف کافی کلسیم در رژیم غذایی مطمئن شد؟
- آیا باید به متخصص و کارشناس تغذیه مراجعه کرد؟
- من به بیماری دیگری هم مبتلا هستم، چگونه می‌توان این دو بیماری را در کنار هم به خوبی مدیریت کرد؟
- از طریق کدام منابع چاپی و وب‌سایت‌ها می‌توان اطلاعات بیش‌تری در مورد این عارضه به دست اورد؟
در حال حاضر چه کاری باید انجام داد؟
به صورت روزانه مقدار مصرف و زمان مصرف فرآورده‌های لبنی همچون شیر، ماست، بستنی و مواد غذایی که به همراه آن‌ها مصرف می‌کنید را یادداشت کنید.
این کار به پزشک شما کمک می‌کند تا راحت‌تر تشخیص دهد که کدام ماده غذایی و چه مقدار از آن باعث بروز علائم میشود.
اگر احساس می‌کنید به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستید، چند روز مصرف محصولات لبنی را قطع کنید و ببینید که شدت علائم تغییر می‌کند یا خیر. این کار هم به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد که آیا علائم در روزهای قطع مصرف محصولات لبنی بهتر میشود یا خیر.
منبع:
من بیماری سرطان دارم آیا میتونم شیر بدون لاکتوز بخورم خوب یا بد
سلام فکر کنم کامنتم نیومد گفتم من دک روز قبل یه لیوان شیر خوردم و دل درد گرفتم و اینکه شکمم خیلی درد میکنه دو روزه اینجوریه اسهال هم شدن ولی نمیتونم دشویی کنم چون خیلی کم میاد بیرون و اینکه شکمم بعضی اوقات صدا میده
سلام من یه پسر ۱۸ماهه شیرخشکی دارم از اول اپتامیل مصرف میکرد تا یکسالگی که اسهال عفونی شد دکار گفت باید تا دوسه ماه ببلاک ال اف بخوره من ببلاک رو بعد دوسه ماه تدریجی ازش گرفتم دوباره آپتامیل دادم که اینسری اسهال ویروسی گرفت بازم دکتر گفت تا چندماه ببلاک ال اف بخوره الان دوماه گذشته از خوب شدن اسهالش بازم من تدریجی آپتامیل دادم اما بازم اسهال شد بخاطر مصرف آپتامیل….ببلاک ال اف هم اصلا نیست که براش بخرم بیومیل ال اف خریدم اما نمیخوره برای شیر هم یکسره گریه میکنه یعنی آمادگی از شیرگرفتن نداره چکار کنم؟؟یه راهی بزارین برام که بچم خوب شه بتونه شیر معمولی بخوره
سلام من طفل ۴ ماه دارم از وقتی به دنیا امده مداوم اسهال میشود امروز داکتر گفت که لاکتوز در روده هایش کم است به همیت خاطر شیر را هضم نمی تواند باید شیر خود را قطع کنی و بجایش شیر پودری به نام مورینگا داد به نظر شما باید چکار کنم؟
سلام . پسر ۴/۵ ماهه دارم بنا به تشخیص پزشک رفلاکس و آلرژی به پروتئین گاوی دارد و پرهیز کامل لبنیات و هرچیزی که در آن شیر است دارم و چون خیلی بعد یا نیم ساعت بعد شیردهی بیقرار است سه بار در روز ایزی کول میدهم ولی باز هم بچه بعد از شیر خیلی بیقرار است و نیم تا یکساعت بعد از شیر ناآرام بوده به سختی آروغ میزند و خواب خوبی ندارد و مواقعی صداهایی در شکمش است چکار کنم ؟
سلام نيمساعت بعد از خوردن شير بغلش كنيد
شكمشو ماساژ بديد
تشك ضد رفلامس براش تهيه كنيد و
برای معاینه کامل و تجویز دارو، به صورت حضوری به متخصص اطفال مراجعه کنید.
سلام.بنده بیماری سلیاک دارم.جدیدا متوجه شده ام که بعداز خوردن شیر اسهال میگیرم.بایدچکارکنم
سلام شير بدون لاكتوز بخوريد
سلام معده و روده هام خیلی ورم و باد میکنند گاهی وقت ها میرم دستشویی زیر شکمم درد می کنه و روده هام خیلی صدا میدن رفتم دکتر ولی نتیجه ای نگرفتم ولی من سفیکسیم خوردم یک کم خوب شدم ولی دوباره همون اشو کاسه
سلام
بهتره
برای معاینه کامل و تجویز دارو، به صورت حضوری به متخصص گوارش مراجعه کنید.
ممنون ، خیلی خوب بود
???