دردی که در یک طرف یا دوطرف از ناحیه سر ایجاد می‌شود را اصطلاحا، سردرد می‌نامند. سردرد نوعی بیماری شایع است که بیشتر افراد آن را در زندگی تجربه می‌کنند، البته در بیشتر اوقات، سردرد یکی از علائم ابتلا به بیماری‌های نورولوژیکی محسوب می‌شود. از اصلی‌ترین علائم سردرد، می‌توان به درد در ناحیه سر یا صورت اشاره کنیم. سردرد، انواع مختلفی دارد که البته بیشترشان، خطرناک نیستند. بااینحال، تشخیص علت سردرد بسیار مهم است، زیرا گاهی این وضعیت، ناشی از وجود نوعی بیماری زمینه‌ای است. انواع سردرد، دلایل مختلفی دارند و باید برای درمانشان، به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کرد. سردرد میگرنی، سردرد خوشه‌ای، سردرد سینوسی و سردرد تنشی، تنها بعضی از انواع شایع سردرد هستند. در این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، 26 مورد از انواع سردرد بر اساس علائم را بررسی کرده‌ایم.
محتوای پزشکی و علمی این مقاله، توسط دکتر مرضیه طاهری، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب (نورولوژی) مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.
اگر در پایان، پرسشی داشتید حتماً بپرسید تا پزشک پاسخ دهد.
سردرد چیست؟
سردرد، نوعی درد در ناحیه سر یا صورت است که اغلب به حالت فشاری ضربان‌دار، ثابت، تیز یا مداوم ظاهر می‌شود. سردرد، معمولا یا دو طرف سر را درگیر می‌کند یا فقط در یک بخش از سر، ظاهر می‌شود. این مشکل می‌تواند از نظر نوع درد، شدت و محل بروز، متفاوت باشد. شدت سردرد، معمولا حاد، تیز یا پراکنده است. شروع سردرد، گاه اتفاقی و گاه، تدریجی‌ست و می‌تواند از چند دقیقه تا چند روز، فرد را درگیر کند.
بنا به تعریف انجمن آکادمی چشم پزشکی آمریکا (aao)،
سردرد اصطلاحی است که برای توصیف درد در هر قسمت از سر استفاده می‌شود. اغلب اوقات سردرد مشکلی جدی نیست و ریشه در عواملی مانند استرس، مصرف غذاهای خاص، الکل یا خستگی دارد. بااینحال، گاهی اوقات می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات چشمی هم باشد.
دردگرفتن سر، مشکل بسیار شایعی است که بیشتر افراد در طول زندگی خود، بارها آن را تجربه می‌کنند. بیشتر انواع سردرد خطرناک نیستند. گاهی‌اوقات هم بعضی از انواع سردرد، نشانه‌ای از وجود بیماری یا مشکلات جدی دیگر هستند.
علت سردرد چیست؟
علت سردرد در هر فرد، متفاوت است. برای همین، باید برای پیدا کردن دلیل سردرد، حتما به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید و از خوددرمانی، بپرهیزید. پزشکان این تخصص، توانایی و علم لازم برای تشخیص و درمان سردرد را دارند. برای آشنایی بیشتر با این حوزه پزشکی، توصیه می‌کنیم که مطلب تخصص مغز و اعصاب چیست را حتما مطالعه کنید. در ادامه، برخی از علائم مشترک سردرد را نام برده‌ایم:
- فشار خون بالا
- مشکلات بینایی
- نوشیدن الکل زیاد
- قرارگرفتن در دوره پریود
- قرارداشتن در دوره یائسگی
- استفاده زیاد از داروهای محرک
- ابتلا به سرماخوردگی یا آنفولانزا
- مصرف‌نکردن مایعات به‌اندازه کافی
- مصرف‌نکردن وعده‌های غذایی به‌طور منظم
سردرد، ناشی از سیگنال‌هایی است که بین مغز، رگ‌های خونی و اعصاب اطراف آن تبادل می‌شوند. در طول سردرد، سازوکارهای پرشمار اعصاب، فعال می‌شوند. این اعصاب، بر عضلات و رگ‌های خونی تأثیر می‌گذارند. در نتیجه اعصاب، سیگنال‌های درد را به مغز می‌فرستند و باعث سردرد می‌شوند.
یکی از بیماری‌هایی که می‌تواند با سردرد همراه باشد گلودرد استرپتوکوکی است.
انواع سردرد چیست؟
بسته به دلیل ایجاد سردرد، انواع سردرد را می‌توان به 150 مدل مختلف، تقسیم کرد. درجه درد هر کدام از انواع سردرد، مختلف است و در بخش‌های مختلفی از این ناحیه، بروز می‌کند. تمامی انواع سردرد، در دو دسته‌بندی اصلی قرار می‌گیرند. در جدول زیر، اهر دو دسته را بررسی کرده‌ایم:
| سردردهای اولیه | این سردردها نشانه یا ناشی از نوعی بیماری زمینه‌ای نیستند. سردردهای اولیه در اثر عمل‌نکردن یا فعالیت بیش از حد عوامل حساس به درد در سر به‌وجود می‌آیند. |
| سردردهای ثانویه | این سردردها ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای هستند و علامتی از یک بیماری جدی به‌حساب می‌آیند. |
شناخت انواع سردرد، در انتخاب روش درمان موثر، تاثیر زیادی دارد. پس بهتر است که علائم سردرد را شناسایی کنید تا بتوانید نوع آن را تشخیص داده و هر چه سریع‌تر، درمان شوید. در ادامه، انواع سردرد بر اساس محل درد را با هم مرور می‌کنیم:
سردرد تنشی یا عصبی
سردرد تنشی، یکی از انواع سردرد است که با ایجاد احساسی مداوم از درد در سرتاسر ناحیه سر، همراه است. علت این نوع از سردرد، معمولاً به عواملی مانند استرس، فشارهای روزمره و اضطراب برمی‌گردد. در بسیاری از مواقع، برای کنترل و مدیریت درد، مصرف مسکن‌های غیرنسخه‌ای، ممکن است کافی باشد. ایپوبروفن، آسپرین، ناپروکسن و استامینوفن از مسکن‌های معمولی است که به کاهش درد و تسکین علائم سردرد تنشی کمک می‌کنند. تمرکز روی مدیریت استرس و آموزش تکنیک‌های رهایی استرسی، می‌تواند وضعیت سردرد تنشی را بهبود بخشد.
سردرد میگرنی
سردرد میگرن ، به‌شکل دردی نبض‌دار در عمق ناحیه سر، خود را نشان می‌دهد. گاهی‌اوقات، این درد تا روزها ادامه دارد. سردردهای میگرنی به‌طور قابل‌توجهی، توانایی بدن را برای انجام کارهای روزانه محدود می‌کنند. درد میگرن، ضربان‌دار و معمولاً یک‌طرفه است. افراد مبتلا به سردردهای میگرنی، اغلب به نور و صدا حساس هستند. حالت تهوع و استفراغ نیز معمولاً از عوارض چنین سردردی به‌شمار می‌روند. برخی از سردردهای میگرنی با اختلالات بینایی همراه می‌شوند. اگر مسکن‌های معمولی درد میگرن را در طول حمله کاهش ندهند، پزشک، مصرف تریپتان‌ها (Triptan) را تجویز می‌کند. تریپتان‌ها، داروهایی هستند که التهاب را کاهش و جریان خون را در مغز تغییر می‌دهند. این داروها، به‌شکل اسپری بینی، قرص و تزریقی عرضه می‌شوند:
- سوماتریپتان (Sumatriptan)
- ریزاتریپتان (Rizatriptan)
پروپرانولول، متوپرولول، توپیرامات و آمی‌تریپتیلین هم برای پیشگیری از میگرن، مناسب‌اند. دقت کنید که هر دارویی، باید فقط با تجویز پزشک مصرف شود.
سردرد سینوسی
سردردهای سینوسی، ناشی از رقیق‌شدن مخاط بینی و گلو هستند. این مخاط، به سینوس‌ها یعنی حفره‌های سر و پشت بینی و پیشانی فشار می‌آورند و موجب سردرد می‌شوند. برای درمان سردردهای سینوسی از این موارد استفاده می‌شود:
- اسپری‌های استروئیدی بینی
- آنتی‌هیستامین‌ها مانند ستیریزین
- داروهای ضداحتقان OTC مانند فنیل‌افرین (Phenylephrine)
مصرف خودسرانه دارو برای درمان سردرد سینوسی، توصیه نمی‌شود. دست‌کم باید با پزشک داروخانه درباره مصرف هر دارو، مشورت کنید.
سردرد گردنی و پشت سر
فتق دیسک در ستون فقرات گردنی (گردن)، می‌تواند باعث درد و تنش در این ناحیه شود. با وجود چنین مشکلی، نوعی سردرد به‌نام سردرد ستون فقرات (Cervicogenic) ایجاد می‌شود. درد همراه با سردردهای سرویکوژنیک، از پشت سر شروع می‌شود و در دسته‌بندی انواع سردرد پشت سر، قرار می‌گیرد. سردردهای تنشی هم از شایع‌ترین علل درد پشت سر هستند و می‌توانند ۳۰ دقیقه تا ۷ روز، طول بکشند. برای درمان انواع سردرد پشت سر، از روش‌های مدیریت استرس شدید و فیزیوتراپی استفاده می‌شود. رفع کمبود خواب، مصرف منظم وعده‌های غذایی و آبرسانی به بدن، می‌توانند این سردرد را درمان کنند.
سردرد هیپنیک
هیپنیک (Hypnic)، نوع نادری از سردرد است و تنها زمانی رخ می‌دهد که خواب هستید. این درد، باعث بیدار شدن می‌شود و برای همین از آن با عنوان سردرد ساعت زنگ‌دار هم یاد می‌شود. درد هیپنیک، چند شب در هفته و در یک‌زمان مشخص، اتفاق می‌افتد. برخی افراد، هر شب آن را تجربه می‌کنند. علت دقیق این دردها، ناشناخته است. شاید این درد، با بخش‌هایی از مغز در ارتباط باشد که در مدیریت درد، تولید ملاتونین یا خواب، نقش دارند. از داروهایی مانند لیتیوم و ایندومتاسین، برای درمان این نوع از سردرد استفاده می‌شود.
سردرد خوشه‌ای
سردرد خوشه‌ای با درد شدید و سوزش همراه است. این سردرد در اطراف یا پشت یک چشم یا در یک طرف صورت، رخ می‌دهد. علائم سردرد خوشه‌ای، شامل موارد زیر می‌شوند:
- تورم، قرمزی، گرگرفتگی و تعریق در سمت تحت تأثیر سردرد
- احتقان بینی و آبریزش از چشم در همان سمت سردرد
این سردردها، به صورت متوالی بروز می‌کنند. هر سردرد از ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت طول می‌کشد. برای تسکین علائم چنین سردردی، از روش‌ها و داروهای زیر استفاده می‌شود:
- اکسیژن‌درمانی
- سوماتریپتان (Sumatriptan)
- بی‌حس‌کننده موضعی (لیدوکائین)
بیشتر افراد، ۱ تا ۴ سردرد را در طول روز، تجربه می‌کنند. برخی از سردردهای خوشه‌ای در طول ماه‌ها، هر روز در یک زمان مشخص اتفاق می‌افتند.
سردرد صبحگاهی
سردرد صبحگاهی، معمولا به دلیل اختلالات خواب، مشکلات سلامتی یا عادت‌های شخصی ایجاد می‌شود. عواملی همچون آپنه خواب، میگرن، کم‌خوابی، دندان قروچه، مصرف الکل و برخی داروها می‌توانند باعث بیداری با سردرد در صبحگاهی شوند. برای کنترل این درد، از بین بردن عوامل محرک آن بسیار مهم است. این موارد، شامل مدیریت خواب و استفاده از روش‌های درمانی مانند تغییرات در رفتار خواب و روش‌های مقابله با استرس و اضطراب می‌شوند. شما برای درمان این سردرد، بیشتر باید روی ساعت خواب خود تمرکز کنید.
سردرد بارداری
سردرد بارداری، یکی از عوارض شایع در دوران بارداری است که ممکن است برای بسیاری از زنان، بروز کند. در جدول زیر، عوامل اصلی و روش‌های معمول درمان سردرد بارداری آورده شده‌اند:
| عوامل سردرد | روش‌های درمان |
| تغییرات هورمونی | استراحت کافی، مصرف مکمل‌های ویتامین B6 |
| تغییرات در فشار خون | رژیم غذایی مناسب، ورزش هوازی منظم |
| گرفتگی عضلات | ماساژ ملایم عضلات، تمرینات کششی |
| استرس و اضطراب | تکنیک‌های آرامشی مانند تنفس عمیق |
قبل از شروع هرگونه درمان یا مصرف دارویی، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید.
سردرد کودکان
سردرد در کودکان، می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله استرس، کمبود خواب، کم آبی و برخورد با اشیاء خارجی در حین بازی ایجاد شود. اغلب این نوع سردردها، خطرناک نیستند و با استراحت و مراقبت‌های ساده بهبود می‌یابند. اما در صورت دیدن علائم زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
- تهوع و استفراغ
- حساسیت به نور و صدا
- تغییر در رفتار
- کمبود اشتها
- کمبود انرژی یا خستگی بیش از حد
- مشکلات در خواب
- درد در چشم‌ها
این موارد، می‌توانند نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تری مانند اختلالات نورولوژیک، باشد.
سردرد و حالت تهوع
سردرد و حالت تهوع ممکن است به‌طور هم‌زمان، با یکدیگر بروز کنند. وقوع این دو نشانه با یکدیگر، معمولاً نشانه‌هایی از مشکلات مختلف در بدن هستند. از میان دلایل شایع این دو عارضه، می‌توان به میگرن اشاره کرد اما عوامل دیگری نیز ممکن است این وضعیت را ایجاد کنند. بیماری‌هایی مانند:
- آنفولانزا و سرماخوردگی
- کمبود آب در بدن
- بارداری
- آلرژی‌های غذایی
- مصرف زیاد قهوه و الکل
معمولا تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی، می‌توانند تا حد زیادی این نوع سردرد را کاهش دهد.
سردرد پیشانی
سردرد پیشانی، یکی از انواع سردرد است که در ناحیه پیشانی و اطراف چشم‌ها احساس می‌شود. علل گوناگونی می‌توانند به شروع و تشدید این نوع سردرد، منجر شوند. از جمله:
- خستگی و کمبود آب
- استرس و فشار روانی
- بیماری‌های مختلف
برای تشخیص دقیق علت سردرد پیشانی و تعیین راهکارهای درمانی مناسب، ممکن است نیاز به انجام تست‌های تشخیصی مانند تصویربرداری از مغز باشد. به‌عنوان مثال، انجام اسکن MRI، می‌تواند به دکتر سردرد کمک کند تا هر گونه تغییرات مربوط به ساختارهای مغزی را بررسی کند.
سردرد کافئینی
سردرد کافئینی، یکی از انواع سردرد است که به مصرف بیش از حد کافئین، مواد موجود در قهوه، چای و نوشیدنی‌های انرژی‌زا، نسبت داده می‌شود. کافئین می‌تواند روی جریان خون در مغز، تأثیر بگذارد. علائم سردرد کافئینی، شامل موارد زیر است:
- درد یا فشار در ناحیه سر
- احساس خستگی و خواب‌آلودگی
- افزایش تحریک و اضطراب
- اختلال در خواب
- تغییرات در رفتار معمول
- تغییر در عملکرد روزمره
برای رهایی از سردردهای کافئینی، می‌توانید مصرف کافئین را کنترل کرده و مقدار مصرف آب را افزایش دهید.
سردرد جنسی
سردرد جنسی، نوعی سردرد است که در جمجمه و گردن در هنگام فعالیت جنسی (از جمله خودارضایی یا ارگاسم)، رخ می‌دهد. این سردردها، معمولاً خطرناک نیستند اما گاهی اوقات در اثر خونریزی داخل جمجمه و سکته مغزی، ایجاد می‌شوند. اگر درد ناگهانی و شدید باشد، احتمالاً پای مشکلی جدی به‌میان است. نوشیدن آب و کنترل استرس در پیشگیری و کنترل چنین دردهایی اثرگذارند. در صورت شدیدبودن درد و تکرار مداوم آن، باید به پزشک مراجعه شود.
سردرد قاعدگی
سردرد قاعدگی، نوعی از سردرد مختص به زنان است که در روزهای مختلف پریودی، ایجاد می‌شود. قاعدگی، مهم‌ترین علت سردرد در زنان است و به‌دلیل ترشح بیش از حد هورمون‌های استروژن و پروژسترون (هورمون‌های تنظیم‌کننده چرخه قاعدگی)، رخ می‌دهد. شدت سردرد قاعدگی، از خفیف تا شدید، متغیر است. این نوع از سردرد، همراه با علائمی همچون تحریک‌پذیری و حساس شدن سینه‌ها، ظاهر شده و در دسته‌بندی علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)، قرار می‌گیرد.
سردرد به دلیل فشار خون بالا
فشار خون بالا هم باعث سردرد می‌شود. این نوع سردرد، علامتی اورژانسی است و زمانی اتفاق می‌افتد که فشار خون به‌طور خطرناکی بالا می‌رود. سردرد ناشی از فشار خون، معمولاً در هر دو طرف سر رخ می‌دهد و با هر فعالیتی بدتر می‌شود. این درد اغلب حالت ضربانی دارد و معمولاً پس از کنترل فشار خون، از بین می‌رود. با کنترل فشار خون هم بازگشتی در کار نخواهد بود و دیگر سردرد رخ نمی‌دهد.
سردرد برگشتی
سردردهای برگشتی که به‌عنوان سردردهای مصرف بیش از حد دارو نیز شناخته می‌شوند، شبیه سردردهای تنشی هستند. گاهی اوقات هم احساس درد شدیدتری در فرد ایجاد می‌کنند. اگر به‌طور مکرر از مسکن‌های بدون نسخه (OTC) استفاده کنید، ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به این نوع سردرد باشید. استفاده بیش از حد از این داروها، منجر به سردردهای بیشتر می‌شود. تنها راه درمان سردردهای برگشتی این است که مسکن‌ها را کنار بگذارید. در ابتدا، تحمل وضعیت سخت خواهد بود، اما بعد از چند روز، همه‌چیز عادی می‌شود.
سردرد پس از سانحه یا ضربه
سردرد پس از سانحه یا ضربه، یکی از انواع سردرد است که پس از ضربه به سر، مخصوصاً پس از ضربه‌های مغزی مانند TBI یا پس از بازیابی هوشیاری، رخ می‌دهد. علائم سردرد پس از ضربه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد شدید یا فشار در نقاطی که ضربه خورده
- احساس خستگی و کاهش انرژی
- احساس گیجی یا عدم تعادل
- حساسیت به نور یا صدا
- تهوع و استفراغ
در صورت تجربه هر یک از این علائم، سریع به پزشک مراجعه کنید.
سردرد حرکتی یا فعالیتی
سردردهای ناشی از فعالیت، دردهای شدید و ضربانی هستند که در حین یا بعد از فعالیت بدنی ایجاد می‌شوند. این درد اغلب در نتیجه افزایش جریان خون به مغز، در طول ورزش به‌وجود می‌آید. این سردردها می‌توانند با فعالیت‌هایی مانند وزنه‌برداری، دویدن یا حتی اقدامات ساده‌ای مانند سرفه و عطسه ایجاد شوند. انجام تمرینات ورزشی و حرکات آرام می‌توانند به رفع این مشکل کمک کنند. پیشنهاد می‌شود حتما حین ورزش مایعات مصرف کنید تا بدن در اثر حرکات زیاد، تعادل خود را از دست ندهد.
سردرد ضربان‌دار
این نوع سردرد، معمولاً با علائم دیگری مانند تهوع و استفراغ همراه است و می‌تواند در نواحی مختلف سر ایجاد شود. سردردهای ضربان دار ممکن است در نواحی مختلف سر، شامل موارد زیر ایجاد شود:
- درد در دو طرف سر
- درد در بخش بالایی سر
- درد در ناحیه پشت چشم‌ها
- درد در ناحیه پایین سر، در نزدیکی پایه جمجمه
- درد در هر دو طرف پیشانی
مهم است در صورت تجربه هر یک از این علائم، مشاوره با دکتر سردرد صورت گیرد.
سردرد آلرژیک
سردرد حساسیتی، ناشی از آلرژی داشتن به محرک‌های مختلف است. این وضعیت اغلب مانند دردی مبهم یا ضربان‌دار در شقیقه‌ها یا پیشانی و در سراسر بینی و نواحی استخوان‌گونه، ایجاد می‌شود. علائم سردرد آلرژیک، شامل موارد زیر است:
- سردرد شقیقه و پیشانی
- درد و ضربان‌داری در ناحیه بینی
- تورم یا قرمزی در ناحیه چشم‌ها یا بینی
- آبریزش یا سرفه
- اشک‌ریزشی یا قرمزی چشم‌ها
- خارش در پوست یا آبریزش پوست
برای مدیریت سردرد آلرژیک، معمولاً از داروهای ضدحساسیتی مانند آنتی‌هیستامین استفاده می‌شود.
سردرد مزمن
این نوع سردرد، معمولاً به شکل سردرد عصبی با ویژگی‌های شدید، همراه با علائمی مانند تهوع، استفراغ و حالت‌های بصری و فیزیکی ناشی از عوامل عصبی، ایجاد می‌شود. علائم سردرد مزمن، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد شدید و مزمن در سر
- تهوع و استفراغ
- حالت‌های بصری مانند حساسیت به نور
- حالت‌های فیزیکی مانند گیجی
- اختلال در الگوی خواب
- افزایش حساسیت به بوها و طعم‌ها
- احساس اضطراب و افسردگی
برای تشخیص سردرد مزمن، معمولاً نیاز به ملاقات با یک پزشک متخصص است.
همی‌کرانیا یا سردرد یک طرفه مداوم
همی‌کرنیا (Hemicrania)، نوعی سردرد متوسط در یک طرف سر است که دست‌کم به مدت ۳ ماه، به‌طور مداوم ادامه دارد. این سردرد در زنان، دو برابر شایع‌تر از مردان است. امکان دارد که علائم زیر، هم با بروز آن رخ بدهند:
- ریزش اشک یا قرمزی چشم
- احتقان بینی یا آبریزش بینی
- بی‌قراری یا آشفتگی
- عرق‌کردن پیشانی
- افتادگی پلک
یکی از درمان‌های شاخص چنین سردردی، مصرف ایندومتاسین است. ایندومتاسین، دارویی است که به خانواده داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی تعلق دارد. مصرف دوز کم این دارو با بسامد ۳ بار در روز همراه با وعده‌های غذایی، معمولاً علائم را در عرض ۲۴ ساعت تسکین می‌دهد.
سردرد یخ‌شکن
سردردهای یخ‌شکن، باعث به‌وجودآمدن دردی خنجری می‌شوند. این درد تیز و آزاردهنده، اغلب جلو و کناره‌های سر فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. علائم این نوع سردرد، شامل موارد زیر است:
- درد شدید در مناطق مختلف سر
- احساس سنگینی و فشار در سر
- تهوع و استفراغ
- حساسیت به نور و صدا
- مشکلات در تمرکز و توجه
- تشدید درد با حرکت
- افزایش حساسیت به بوها و طعم‌ها
اگر علائم به‌طور ناگهانی بدتر شوند یا تعدادشان زیاد شود، باید سریعاً نزد پزشک بروید و درمان را پیش بگیرید.
سردرد صاعقه‌ای
سردرد رعد و برقی یا صاعقه‌ای، سردرد بسیار شدیدی است. این وضعیت به سرعت ایجاد می‌شود و در کمتر از ۱ دقیقه، به اوج خود می‌رسد. سردرد صاعقه‌ای می‌تواند نشانه نوعی بیماری جدی باشد که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. در برخی موارد هم به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- آپوپلکسی هیپوفیز (خونریزی به داخل یا از دست‌دادن خون از یک عضو)
- سندرم برگشت‌پذیر انقباض عروق مغزی
- واسکولیت (التهاب عروق خونی)
- پارگی یا انسداد عروق خونی
- آسیب مغزی
- سکته
توصبه می‌کنیم که اولین‌باری که سردرد رعد و برقی را تجربه کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. برای درمان این سردرد از موارد زیر استفاده می‌شود:
- مسدودکننده‌های کانال کلسیم
- مسدودکننده‌های بتا
- توپیرامات
- تریپتان
- لیتیوم
سردردهای رعدوبرقی خطرناک‌اند و باید پیگیری شوند.
سردرد اسپاینال
سردرد اسپاینال، ناشی از فشار مایع مغزی در اثر ضربه به نخاع است. این نوع سردرد معمولاً در نواحی پیشانی، پشت سر و بالای گردن احساس می‌شود. علائم آن ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- درد شدید و تنش‌آور در نواحی پیشانی، پشت سر و بالای گردن
- احساس فشار و سنگینی در ناحیه سر و گردن
- احساس سرگیجه و عدم تعادل
- افزایش حساسیت به نور و صدا
درمان اولیه برای سردرد اسپاینال، ممکن است شامل استراحت، مصرف مسکن‌ها برای کاهش درد و آبرسانی باشد.
سردرد چشمی
سردرد چشمی، ناشی از خستگی و فشار زیاد روی چشم‌ها است و می‌تواند به علت کار کردن طولانی‌مدت با رایانه یا مطالعه باشد. علائم سردرد چشمی، شامل موارد زیر می‌شوند:
- درد و ناراحتی در پشت چشم‌ها
- احساس تنش و فشار در منطقه چشمی
- حساسیت به نور و صدا
- احساس خشکی، سوزش یا سوزش در چشم‌ها
- افزایش اشک‌ریزش یا ترشحات چشمی
برای کاهش سردرد چشمی، استراحت دادن به چشم‌ها در طول کار کردن و استفاده از عینک‌های مناسب می‌تواند مفید باشد.
علائم همراه با سردرد چیست؟
شما در طول تجربه سردرد، احتمال دارد موارد و علائم دیگری را نیز تجربه کنید. اینکه علت سردرد شما چه چیزی باشد نیز در علائمی که تجربه می‌کنید، تاثیرگذار خواهد بود. اما به‌طور کلی، این علائم به شرح زیر است:
- تب
- تشنج
- عفونت (یکی از انواع این عفونت، عفونت بیمارستانی است.)
- سرگیجه
- فشار خون بالا
- خستگی مفرط
- تهوع و استفراغ
- از دست‌دادن هوشیاری
- ضعف عضلانی، بی‌حسی یا گزگز
- مشکلات تعادلی و زمین خوردن‌های مکرر
- سردرگمی ذهنی یا تغییرات شخصیتی
- مشکلات بینایی (تاری دید، دوبینی، نقاط کور)
بروز برخی از این نشانه‌ها، همراه با سردرد نیاز به پیگیری جدی و فوری دارند.
علائم خطرناک همراه با سردرد
درمیان علائمی که گاهی با برخی از انواع سردرد رخ می‌دهند، موارد زیر نیاز به پیگیری فوری دارند. ایجاد چنین نشانه‌هایی خطرناک است:
- سردرد همراه با تب، تنگی نفس، سفت‌شدن گردن یا بثورات پوستی
- سردردهای ناشی از ضربه یا تصادف و تشنج
- ضعف،سرگیجه، از دست دادن ناگهانی تعادل
- مشکلات گفتاری و سردرگمی ذهنی
علاوه‌بر این‌ها، تغییرات شخصیتی، بروز رفتار نامناسب یا تغییر در بینایی (تاری دید، دوبینی یا نقاط کور) هم نیاز به رسیدگی سریع دارند.
تشخیص نوع سردرد چگونه است؟
انواع مختلفی از سردرد وجود دارد و روش‌های متنوعی برای بررسی هریک، در نظر گرفته می‌شود. بااینحال، متخصصان معمولاً از آزمایش‌های زیر در کنار معاینات فیزیکی برای تشخیص مشکل بهره می‌برند:
- ام آر آی (MRI)
- سی‌تی‌اسکن (CT)
- پونکسیون (Lumbar puncture) یا سوراخ کمری برای جمع‌آوری مایع مغزی‌نخاعی
از آزمایش‌های خون هم برای بررسی اوضاع بدن و رسیدگی به تشخیص درباره سردردهای مختلف استفاده می‌شود. در طول ارزیابی و تشخیص، دکتر سردرد از شما درباره نشانه‌های زیر می‌پرسد تا به نتیجه برسد:
- سردرد چه احساسی دارد.
- سطح استرس شما چقدر است.
- مدت‌زمان بروز سردرد چقدر است.
- عادت‌های خواب شما چگونه است.
- بسامد بروز سردرد برایتان چقدر است.
- میزان کافئین مصرفی در طول روز چقدر است.
- چه خوراکی‌هایی باعث تشدید یا ایجاد سردرد می‌شوند.
توجه به علائمی که همراه با سردرد به‌وجود می‌آیند هم اهمیت دارد؛ برای مثال، تب، تهوع و استفراغ. تصویربرداری از سر، می‌تواند به تعیین ریشه سردردی کمک کند که مربوط به سیستم عصبی مرکزی است. این روش تصاویر مقطعی از مغز تولید می‌کند و هر ناحیه یا مشکل غیرطبیعی را نشان می‌دهد.
درمان سردرد چیست؟
درمان سردرد، بستگی به نوع آن دارد. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های درمان سردردهای اولیه، کشف عوامل محرک است. برای مثال، مشاوره و تکنیک‌های مدیریت استرس می‌تواند به مدیریت سردرد ناشی از آن کمک کند. هر سردردی نیاز به دارو ندارد. طیف وسیعی از درمان‌ها در دسترس هستند. بسته به نوع سردرد، فراوانی و علت، گزینه‌های درمانی مختلف هستند. روش‌های خودمراقبتی کلی برای درمان سردردها شامل موارد زیر است:
- قراردادن کمپرس گرما یا سرد روی سر
- استراحت در اتاق تاریک و ساکت
- ماساژ سر، گردن یا پشت
- انجام حرکات کششی
- قدم زدن
در ادامه، روش‌های درمان سردرد را با توجه به علت آن بررسی می‌کنیم.
مدیریت استرس برای سردرد
مدیریت استرس، به شما کمک می‌کند تا با موقعیت‌های اضطراب‌آور بهتر کنار بیایید. برخی از راهکارهای مدیریت استرس، عبارتند از:
- تنفس عمیق؛ تکنیک‌های تنفس عمیق می‌توانند به شما کمک کنند تا آرامش بیشتری را تجربه کنید.
- تسکین عضلانی؛ انجام تمرینات تسکین عضلانی می‌تواند به شما کمک کند تا تنش‌های جسمی را کاهش دهید.
- استفاده از تصاویر ذهنی و موسیقی؛ تصاویر ذهنی آرامش‌بخش می‌تواند به شما کمک کند تا استرس را کاهش دهید.
با کنترل استرس و اضطراب، می‌توانید احتمال بروز سردرد را کاهش دهید.
بیوفیدبک برای سردرد
بیوفیدبک (Biofeedback)، به شما نشان می‌دهد که چه زمانی و تحت تأثیر چه عاملی دچار استرس می‌شوید. در واقع، یاد می‌گیرید که بدن چگونه به موقعیت‌های استرس‌زا و راه‌هایی برای آرام‌کردن آن واکنش نشان می‌دهد. افزایش موارد زیر هم ارزیابی می‌شوند:
- داروهای سردرد
- تنش عضلانی
- میزان تنفس
- فعالیت مغز
- درجه حرارت
- ضربان قلب
- نبض
در طول بیوفیدبک، حس‌گرهایی به بدن متصل می‌شوند و پاسخ‌های فیزیکی غیرارادی بدن نسبت به سردرد را کنترل می‌کنند.
دارودرمانی سردرد
رفع سردردهای تنشی معمولاً با مسکن‌های بدون نسخه، مقدور است. باید توجه داشته باشید که استفاده زیاد از این داروها، می‌تواند منجر به سردردهای روزانه طولانی‌مدت (سردردهای ناشی از مصرف بیش از حد دارو) شود. برای سردردهای مکرر یا شدید، گاهی پزشک داروهای تجویزی سردرد را توصیه می‌کند. تریپتان‌ها (Triptans) و انواع دیگر داروها می‌توانند حمله میگرنی را متوقف کنند. لازم است که آن‌ها را با اولین نشانه‌های سردرد مصرف کنید. در برخی از موارد، داروهای فشار خون بالا، تشنج و افسردگی هم می‌توانند از میگرن پیشگیری کنند. احتمال دارد که پزشک استفاده از یکی از این داروها را برای کاهش دفعات سردرد توصیه کند.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای و عامل سردردهای ثانویه
درمان سردردهای ثانویه شامل درمان بیماری‌های زمینه‌ای است. این بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانند شامل موارد زیر شوند:
- اختلالات مانند فشار خون بالا
- عفونت‌های سینوس
- التهابات دندانی
- تنگی عروق یا سایر سردرد همراه با تغییرات عصبی و عضلانی
با شناسایی و درمان این بیماری‌های زمینه‌ای، می‌توان به طور موثر علل اصلی سردرد را برطرف کرده و از طریق این راهکارها بهبود قابل توجهی در کاهش سردردهای ثانویه داشت. اهمیت تشخیص صحیح علت سردرد در اینجا بسیار بالاست. این کار به پزشک، امکان می‌دهد تا درمان‌های مناسبی را تجویز کند.
پیشگیری از سردرد چگونه ممکن است؟
بسیاری از انواع سردرد، با اقدامات پیشگیرانه قابل مدیریت و کنترل‌اند. برخی از انواع سردرد با مصرف دارو کنترل می‌شوند. برخی از انواع سردرد هم در نتیجه مصرف داروهای مضر است. برای همین، تشخیص نوع سردرد و علت آن مهم است. به‌طور کلی، امکان پیشگیری از بسیاری از سردردها وجود دارد. کافی است که تغییراتی در سبک زندگی ایجاد شود:
- ورزش منظم
- مدیریت استرس
- آبرسانی به بدن
- خواب کافی با برنامه‌ای منظم
- استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش
- شناسایی و اجتناب از عوامل محرک
- مصرف غذاهای سالم و به‌اندازه کافی
با رعایت این نکات، امکان پیشگیری از بروز انواع سردرد وجود دارد. گاهی اوقات هم ریشه مشکل جدی‌تر از این موارد است و امکان جلوگیری از بروز سردرد وجود ندارد.
چه زمانی باید برای درمان سردرد به دکتر مراجعه کنیم؟
در بیشتر موارد، سردردها ظرف ۴۸ ساعت از بین می‌روند. اگر دچار سردردی با ویژگی‌های زیر هستید، باید به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید:
- موردی که بیشتر از ۲ روز طول می‌کشد.
- دردی که شدت آن افزایش پیدا می‌کند.
اگر بیش از ۱۵ روز از ماه در یک دوره سه‌ماهه مبتلا به سردرد هستید، احتمالاً دچار نوعی بیماری مزمن شده‌اید. شاید بتوانید علائم این وضعیت را با قرص‌های بی‌نیاز از نسخه کاهش بدهید، اما حتماً باید به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی برای سردرد به اورژانس مراجعه کنیم؟
برخی از انواع سردرد، می‌توانند شما را در شرایط سختی قرار دهند. در ابن مواقع بلافاصله بعد از دیدن علائم اولیه به اورژانس مراجعه کنید، تا بدانید سردرد شدید نشانه چیست؟ پس در صورت دیدن این نشانه‌ها، حتما با اورژانس تماس بگیرید:
- سردرد شدیدی که شبیه هیچ‌یک از سردردهایی نیست که پیش‌تر تجربه کرده‌اید.
- سردردی که به‌طور ناگهانی شدید می‌شود و در عرض چند ثانیه به اوج خود می‌رسد.
- اگر سابقه سردرد یا میگرن ندارید و ناگهان سردرد شدیدی را احساس می‌کنید.
دقت کنید که عوامل مختلفی می‌تواند علت سردرد باشد. عوامل ژنتیکی در کنار عوامل هورمونی و موارد دیگر باعث بروز چنین دردی می‌شوند. گاهی‌اوقات، پای علائمی مانند حالت تهوع و استفراغ یا حساسیت به نور هم به‌میان می‌آید. در چنین مواردی باید اوضاع را جدی بگیرید و به مسکن‌های بدون نسخه اکتفا نکنید. گاهی‌اوقات، بررسی عوامل محیطی و معاینه فیزیکی عامل سردرد اهمیت زیادی پیدا می‌کنند. پزشکان در چنین مواردی باید سردرد همراه با تغییرات عصبی و سردرد همراه با تب و نشانه‌ها را جدی بگیرند. معاینات عصبی یا اقدامات تشخیصی مفصل را پیش ببرند و ریشه بیماری را کشف کنند.
اگر می‌خواهید برای درمان وضعیت سردرد خود به پزشک مراجعه کنید، از سامانه دکتردکتر کمک بگیرید. این سامانه بهترین مسیر برای شناسایی پزشکان خبره و گرفتن نوبت اینترنتی از آن‌ها است.
منابع:
- aao.org
- nhs.uk
- hopkinsmedicine.org
- my.clevelandclinic.org
سوالات متداول سردرد
عوامل مختلفی می‌توانند سردرد را ایجاد کنند، از جمله استرس، خستگی، کمبود خواب، فشار خون بالا، مصرف بیش از حد کافئین یا الکل، بیماری‌های زمینه‌ای مانند میگرن یا التهابات سینوسی.
سردرد ناشی از خونریزی در مغز (هموراژیک)، به عنوان یکی از خطرناک‌ترین انواع سردرد شناخته می‌شود.
مصرف آب به میزان کافی، استراحت در محیط تاریک و ساکت، و ماساژ نقاط فشاری می‌تواند به‌عنوان روش‌های خانگی درمان سردرد موثر باشند.
