چربی خون بالا یکی از اختلالات رایجی است که به مرور زمان باعث ایجاد بیماریهای قلبی، سکته و دیگر مشکلات جدی میشود. این بیماری، در ابتدا به دلیل نداشتن علائم ظاهری، تنها توسط آزمایش خون تشخیص داده میشود.
به‌همین دلیل، ارزیابی منظم وضعیت چربی خون افراد مستعد برای تشخیص زودهنگام از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به شناخت علل، علائم و روش‌های پیشگیری از این بیماری پرداخته‌ایم.
در انتها، اگر سوالی در این مورد دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به شما پاسخ خواهد داد.
چربی خون بالا چیست؟
لیپیدهای خون شامل کلسترول و تری‌گلیسرید، چربی‌هایی هستند که توسط جریان خون حمل می‌شوند. کلسترول‌ها شامل لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) و لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL)هستند.
لیپوپروتئین با چگالی کم یا همان کلسترول بد باعث تجمع پلاک در رگها میشود و لیپوپروتئین با چگالی بالا یا همان کلسترول خوب از رگها در برابر گرفتگی و تجمع پلاک‌ها محافظت می‌کند.
چربی خون بالا در اثر سطوح غیرطبیعی و بالای تری‌گلیسرید و کلسترول رخ می‌دهد. عوامل ژنتیکی و سبک زندگی مانند رژیم غذایی و فعالیت بدنی در بروز این عارضه نقش دارند.
چه زمانی می‌گوییم که چربی خون ما بالا است؟
این عارضه درصورتی رخ می‌دهد که سطح کلسترول بد یا تری‌گلیسرید در خون بیشتر از حد طبیعی باشد. پزشک با انجام آزمایش خون این وضعیت را تشخیص خواهد داد.
چربی خون بالا چند است؟
در جدول زیر، محدوده‌های طبیعی و بالا برای چربی‌های خون در گروه‌های سنی و جنسیت‌های مختلف ارائه شده است:
| سن و جنسیت | وضعیت | کلسترول کل | کلسترول خوب | کلسترول بد | تری‌گلیسیرید |
| 0 تا 19 سالگی | نرمال | کمتر از 170 | بیشتر از 45 | کمتر از 110 | کمتر از 90 |
| مرزی | 170 – 199 | 45 – 40 | 129 – 110 | 129 – 90 | |
| خطرناک | بیشتر از 200 | کمتر از 45 | بیشتر از 130 | بیشتر از 130 | |
| 19 سالگی به بالا مردان | نرمال | کمتر از 200 | بیشتر از 40 | کمتر از 129 | کمتر از 150 |
| مرزی | 239 – 200 | 40 – 35 | 159 – 130 | 199 – 150 | |
| خطرناک | بیشتر از 240 | کمتر از 35 | بیشتر از 160 | بیشتر از 200 | |
| 19 سالگی به بالا زنان | نرمال | کمتر از 200 | بیشتر از 50 | کمتر از 129 | کمتر از 150 |
| مرزی | 239 – 200 | 50 – 45 | 159 – 130 | 199 – 150 | |
| خطرناک | بیشتر از 240 | کمتر از 45 | بیشتر از 160 | بیشتر از 200 |
گاهی، این مقادیر متناسب با شرایط فرد و در سایر موقعیت‌ها متفاوت خواهد بود.
تفاوت چربی خون و کلسترول چیست؟
چربی‌های خون شامل انواع مختلفی از مواد همچون کلسترول، تری‌گلیسرید، فسفولیپیدها و استرول‌ها در جریان خون هستند. از سوی دیگر، کلسترول نوع خاصی از چربی ضروری برای ساختار غشای سلولی و تولید هورمون‌ها است. در‌حالی‌که، همه مولکول‌های کلسترول جزو چربی‌ها هستند؛ اما همه چربی‌ها کلسترول نیستند.
چربی خون بالا چه علائمی دارد؟
سطح بالای چربی خون (هایپرلیپیدمی) معمولا علائم مشخصی ندارد. بسیاری از افراد از این وضعیت بی‌خبر هستند تا زمانی که در آزمایش‌های معمول خون شناسایی شده یا پس از بروز عوارض جدی متوجه آن می‌شوند. گاهی، در این شرایط علائم فیزیکی زیر ظاهر می‌شوند:
- رسوبات زردرنگ چربی زیر پوست اطراف چشم‌ها، آرنج، زانو یا تاندون‌ها
- ایجاد حلقه خاکستری سفید در اطراف قرنیه چشم معمولا در افراد جوان‌تر با کلسترول بالا
- درد قفسه سینه به دلیل نداشتن اکسیژن کافی و تنگی نفس
- مشکلات پوستی و تغییر رنگ
- فشار خون بالا
- تورم به‌ویژه در دست‌ها و پاها
- سرگیجه و احساس گزگز در بدن
با توجه به ماهیت بی‌علامت بودن هایپرلیپیدمی، انجام آزمایش‌های منظم چربی خون بسیار مهم است، به‌ویژه برای افرادی که عوامل خطر مانند سابقه خانوادگی کلسترول بالا یا بیماریهای قلبی عروقی دارند.
اولین علائم چربی خون
در مواردی که سطح چربی خون بسیار بالا باشد، فرد علائمی همچون سرگیجه، درد قفسه سینه، تغییر رنگ پوست، احساس گزگز و تورم در دست‌ها و پاها، بالا رفتن فشار خون و سرگیجه را تجربه خواهد کرد.
علائم چربی خون بالا در زنان
هایپرلیپیدمی معمولا در زنان بدون علامت است و اغلب از طریق آزمایش‌های خون دوره‌ای تشخیص داده میشود. با این حال، سطوح بسیار بالای چربی به علائمی مانند زانتوما (رسوب‌های چربی زیر پوست) و قوس قرنیه (حلقه‌ای خاکستری سفید در اطراف قرنیه) منجر میشود.
علائم چربی خون بالا در مردان
این عارضه در مردان به تصلب شرایین منجر میشود و درد قفسه سینه، حمله قلبی یا سکته را به همراه دارد. گاهی، برخی افراد علائمی مانند رسوب چربی روی پوست یا رسوبات کلسترول در اطراف قرنیه را هم تجربه می‌کنند.
علائم چربی خون عصبی
با افزایش غلظت خون در شرایط استرس‌زا و اضطراب‌آور، خون مایعات خود را از دست خواهد داد. در نتیجه، میزان چربی خون افزایش خواهد یافت.
چه عواملی باعث بالا رفتنن چربی خون می‌شوند؟
افزایش سطح چربی خون، ناشی از عوامل مختلفی همچون سبک زندگی، عوامل زمینه‌ای و ژنتیکی است. در ادامه، به مهم‌ترین علائم چربی خون بالا پرداخته‌ایم:
رژیم غذایی سرشار از چربی‌های اشباع و ترانس
مصرف مواد غذایی حاوی چربی‌های اشباع و ترانس، مانند گوشت قرمز، محصولات لبنی پرچرب و میان‌وعده‌های فرآوری‌شده، سطح کلسترول بد را افزایش می‌دهد. این اتفاق، به تشکیل رسوب چربی در رگها و افزایش خطر بیماری قلبی و سکته کمک می‌کند. غذاهای فرآوری‌شده و سرخ‌شده اغلب حاوی چربی‌های ترانس مصنوعی هستند.
کمبود فعالیت بدنی
زندگی کم‌تحرک باعث کاهش کلسترول خوب و افزایش کلسترول بد در جریان خون میشود. همچنین، نداشتن فعالیت بدنی با افزایش سطح تری‌گلیسیرید، خطر بیماریهای قلبی را تشدید می‌کند. ورزش‌های هوازی منظم مانند پیاده‌روی سریع یا دوچرخه‌سواری پروفایل چربی خون را بهبود می‌بخشند.
استعمال دخانیات
استعمال دخانیات، به دیواره‌های رگ‌های خونی آسیب می‌زند و آن‌ها را مستعد تجمع رسوبات چربی می‌کند. از سوی دیگر، سیگار کشیدن با کاهش کلسترول خوب و افزایش کلسترول بد و تری‌گلیسیرید، به پیشرفت آترواسکلروز سرعت می‌بخشد.
مصرف بیش از حد الکل
مصرف بیش از حد الکل، باعث افزایش سطح تری‌گلیسیرید و بالا رفتن احتمال خطر بیماری قلبی میشود. همچنین، الکل با افزایش کالری، چاقی و اختلالات چربی خون را به دنبال خواهد داشت. برای افراد مبتلا به چربی خون بالا، ترک کامل الکل توصیه میشود.
چاقی
اضافه‌وزن موجب افزایش سطح کلسترول بد و تری‌گلیسیرید و کاهش سطح کلسترول خوب میشود. چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی، با سندرم متابولیک مرتبط بوده که خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش می‌دهد. کاهش حتی درصد کمی از وزن بدن میتواند به بهبود قابل‌توجه سطح چربی خون کمک کند.
دیابت
دیابت با پروفایل‌های چربی غیرطبیعی شامل تری‌گلیسیرید بالا، کلسترول خوب پایین و کلسترول بد متراکم همراه است. سطح بالای قند خون به رگ‌های خونی آسیب می‌زند و به تشکیل پلاک کمک می‌کند. کنترل موثر دیابت از طریق دارو، رژیم غذایی و ورزش سطح چربی را بهبود می‌بخشد و خطرات قلبی عروقی را کاهش می‌دهد.
کم‌کاری تیروئید
تیروئید کم‌کار، متابولیسم چربی‌ها را کاهش داده و اغلب باعث افزایش کلسترول کل و کلسترول بد میشود. اگر کم‌کاری تیروئید درمان نشود، خطر بیماریهای قلبی عروقی را تشدید می‌کند.
درمان با هورمون تیروئید، مانند لووتیروکسین، معمولا سطح کلسترول را به میزان طبیعی آن نزدیک خواهد کرد. غربالگری منظم عملکرد تیروئید، به‌ویژه در افراد با کلسترول بالا بدون علت مشخص، بسیار مهم است.
بیماری مزمن کلیه
بیماری مزمن کلیه، با ایجاد اختلال در متابولیسم چربی‌ها، منجر به افزایش سطح تری‌گلیسیرید و تغییر کلسترول بد میشود. بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه اغلب در معرض خطر بیشتر آترواسکلروز و حوادث قلبی قرار دارند. نظارت منظم بر عملکرد کلیه و سطح چربی خون برای جلوگیری از عوارض ضروری است.
هیپرکلسترولمی خانوادگی
هیپرکلسترولمی خانوادگی یک اختلال ژنتیکی است که باعث افزایش سطح کلسترول بد از بدو تولد میشود. این وضعیت، خطر حملات قلبی و سکته در سنین پایین را به‌شدت افزایش می‌دهد.
هیپرکلسترولمی، اغلب به درمان‌های تهاجمی مانند استاتین‌ها، تغییر سبک زندگی و گاهی روش‌های پیشرفته‌تر نیاز دارد. شناسایی زودهنگام و غربالگری خانوادگی برای مدیریت این وضعیت بسیار مهم است.
داروها
برخی داروها مانند دیورتیک‌ها، بتابلاکرها، کورتیکواستروئیدها و مهارکننده‌های پروتئاز HIV می‌توانند بر پروفایل چربی خون تاثیر منفی بگذارند. این داروها باعث افزایش کلسترول بد، کاهش کلسترول خوب یا افزایش تری‌گلیسیرید می‌شوند.
هنگام تجویز چنین داروهایی، پزشک معمولا سطح چربی خون را کنترل کرده و اصلاح سبک زندگی یا داروهای کاهش‌دهنده چربی را توصیه می‌کند. بیماران باید هرگونه نگرانی درباره چربی خون بالا ناشی از داروها را با پزشک خود در میان بگذارند.
علت بالا بودن سطح چربی‌های خون در افراد لاغر
علل سطوح بالای لیپیدهای خون در افراد لاغر و با وزن طبیعی شامل موارد زیر می‌شوند:
- عوامل ژنتیکی؛ بالا رفتن سطح کلسترول حتی در افراد لاغر به دلیل شرایط ارثی مانند هیپرکلسترولمی خانوادگی
- عادات غذایی؛ مصرف غذاهای حاوی چربی‌های اشباع و ترانس
- عدم فعالیت بدنی؛ اثرگذاری منفی بر پروفایل چربی خون به دلیل سبک زندگی کم‌تحرک
- بیماری‌ها؛ اختلالاتی مانند کم‌کاری تیروئید و دیابت بدون توجه به شاخص توده بدنی
- داروها؛ تاثیر منفی بر متابولیسم چربی‌ها در اثر مصرف برخی داروها مانند بتابلاکرها و کورتیکواستروئیدها
بنابراین، افراد لاغر هم صرف‌نظر از وزن آن‌ها، مستعد ابتلا به ابن بیماری هستند.
چطور می‌توانیم بفهمیم که چربی خون بالا داریم؟
هایپرلیپیدمی از طریق نوعی آزمایش خون به نام پروفایل چربی یا لیپید پنل تشخیص داده میشود. این آزمایش سطح کل کلسترول، کلسترول بد (LDL)، کلسترول خوب (HDL) و تری‌گلیسیرید را اندازه‌گیری می‌کند. غربالگری منظم به دلیل بدون علامت بودن سطح بالای چربی خون از اهمیت بسیاری برخوردار است. بزرگسالان باید هر 4 تا 6 سال یک‌بار سطح کلسترول خود را بررسی کنند.
تست چربی خون در خانه
کیت‌های آزمایش چربی خون در منزل، به افراد به‌راحتی امکان بررسی سطح چربی خون را می‌دهند. این کیت‌ها معمولا شامل یک نمونه خون از نوک انگشت هستند. گاهی این نمونه، در خانه با استفاده از یک دستگاه قابل‌حمل تجزیه و تحلیل شده و گاهی برای دریافت نتیجه به آزمایشگاه ارسال میشود.
با این حال، آزمایش‌های خانگی نباید جایگزین ارزیابی‌های حرفه‌ای توسط متخصص شوند؛ زیرا ارزیابی کامل خطرات قلبی عروقی نیاز به تحلیل جامع‌تری از عوامل مختلف دارد.
چه افرادی بیشتر درگیر این مشکل می‌شوند؟
افراد با شرایط زیر، بیشتر از سایرین، درگیر سطح بالای چربی خون می‌شوند:
- رژیم غذایی ناسالم؛ مصرف مقدار زیادی چربی‌های اشباع، چربی‌های ترانس و کلسترول
- چاقی؛ شاخص توده بدنی (BMI) برابر با ۳۰ یا بیشتر
- کمبود فعالیت بدنی؛ بی‌تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی کافی و مناسب
- سیگار کشیدن؛ با کاهش سطح کلسترول خوب
- شرایط پزشکی؛ ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت، کم‌کاری تیروئید و بیماری مزمن کلیه
مقابله با این عوامل خطر همچون سبک زندگی میتواند به‌طور قابل توجهی چربی بدن را به سطح سلامت بازگرداند.
چربی خون بالا در کودکان
این وضعیت در کودکان میتواند ناشی از عوامل ژنتیکی، به‌ویژه هیپرکلسترولمی خانوادگی باشد که از سنین پایین باعث افزایش کلسترول بد خواهد شد. عوامل دیگری همچون اضافه وزن، عادات غذایی نامناسب و کمبود فعالیت بدنی در ابتلای کودکان به این وضعیت نقش دارند.
چربی خون بالا در بارداری و شیردهی
در دوران بارداری، سطح چربی خون به‌طور طبیعی برای حمایت از رشد جنین افزایش می‌یابد؛ به‌گونه‌ای‌که، سطح تری‌گلیسیریدها تا ۲۰۰ درصد و سطح کلسترول بد تا ۶۰ درصد بالا می‌رود.
پس از زایمان، در دوران شیردهی سطح ترکیبات چربی به حالت طبیعی بازمی‌گردد. داروهای کاهنده چربی در دوران بارداری و شیردهی به‌دلیل خطرات احتمالی برای جنین و نوزاد نباید مصرف شوند.
چربی خون بالا چه عوارضی دارد؟
بالا بودن سطح لیپیدهای خون یا همان هایپرلیپیدمی، عوارض جدی برای فرد به دنبال خواهد داشت که در ادامه، به مهم‌ترین آن‌ها پرداخته‌ایم:
- تصلب شرایین (آترواسکلروزیس)؛ کلسترول اضافی با تجمع روی دیواره رگها و ایجاد پلاک‌هایی، عروق را باریک و سخت کرده و جریان خون را کاهش می‌دهد. این وضعیت، احتمال وقوع بیماریهای قلبی را افزایش خواهد داد.
- بیماری عروق کرونر؛ تجمع پلاک در عروق کرونر باعث درد قفسه سینه (آنژین) و حمله قلبی به دلیل کاهش جریان خون به عضله قلب میشود.
- سکته مغزی؛ در صورت پاره شدن پلاک‌ها و ایجاد لخته‌های خون، رگ‌های رساننده خون به مغز مسدود شده و سکته مغزی رخ می‌دهد.
- بیماری شریانی محیطی؛ آترواسکلروزیس یا تصلب شراین در رگ‌های اندام‌ها باعث بیماری شریانی محیطی شده که درد و مشکلات حرکتی را به دنبال خواهد داشت.
- پانکراتیت؛ سطح بسیار بالای تری‌گلیسریدها میتواند منجر به التهاب پانکراس یا همان پانکراتیت شود.
مدیریت سطح چربی‌های خون از طریق اصلاح سبک زندگی و در صورت لزوم، استفاده از دارو، برای پیشگیری از این عوارض بسیار ضروری است.
برای درمان و کاهش چربی خون بالا چه باید کرد؟
مدیریت و کاهش سطوح بالای چربی خون، برای سلامت قلب و عروق بسیار مهم است. اصلاح سبک زندگی بهترین راه برای کاهش چربی خون است. با این حال، پزشک در صورت نیاز برنامه دارویی هم برای درمان ارائه خواهد داد. در ادامه، به موثرترین روش‌های کاهش چربی خون پرداخته‌ایم:
رژیم غذایی سالم
برخورداری از رژیمی کم‌چرب، به‌ویژه چربی‌های غیراشباع و سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب به‌طور قابل توجهی سطح چربی خون را کاهش می‌دهد. از موثرترین رژیم چربی خون بالا می‌توان رژیم مدیترانه‌ای را نام برد که بر مصرف روغن زیتون و آجیل تاکید دارد و باعث کاهش کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب میشود.
ورزش برای چربی خون
انجام ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری یا شنا به مدیریت سطح چربی‌های خون کمک می‌کند.
براساس مقاله منتشر شده در وب‌سایت بنیاد قلب انگلستان (BHF)،
ورزش، بدن را برای انتقال کلسترول بد به کبد تحریک می‌کند تا بتوان آن را از بدن خارج کرد.
توصیه میشود حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی با شدت متوسط در هفته برای دستیابی به این فواید قلبی عروقی انجام شود.
کاهش وزن برای چربی خون
کاهش وزن نقش مهمی در مدیریت چربی خون بالا دارد. از دست دادن وزن اضافی باعث کاهش قابل توجه کلسترول بد و تری‌گلیسیرید میشود. حتی کاهش وزنی در حدود ۵ تا ۱۰ درصد، بهبود قابل توجهی در پروفایل چربی خون ایجاد می‌کند.
ترک سیگار
ترک سیگار، سطح کلسترول خوب را بهبود می‌بخشد و به سلامت کلی قلب کمک می‌کند. همچنین، ترک سیگار خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را کاهش داده و تاثیر روش‌های دیگر کاهش چربی خون را افزایش می‌دهد.
داروها
گاهی، پزشک برای درمان این بیماری داروهایی را تجویز می‌کند که از طریق مکانیسم‌های مختلف سطوح ترکیبات چربی خون را به حالت طبیعی بازمی‌گردانند. در جدول زیر، به موثرترین این داروها اشاره کرده‌ایم:
| نام دارو | نحوه اثرگذاری بر چربی خون |
| استاتین‌ها | کاهش خطر حملات قلبی و سکته مغزی با مهار تولید کلسترول در کبد و کاهش کلسترول بد |
| فیبرات‌ها | مهار تولید کلسترول بد در کبد و افزایش کلسترول خوب |
| نیاسین (ویتامین B3) | بهبود سطوح ترکیبات چربی خون |
| تسکین‌دهنده‌های اسید صفراوی | وادار کردن کبد به تولید اسیدهای صفراوی با استفاده از کلسترول اضافی |
| مهارکننده‌های جذب کلسترول | کاهش جذب کلسترول در روده و درنهایت کاهش کلسترول بد |
| داروهای تزریقی مهارکننده | کاهش چشمگیر کلسترول بد به‌ویژه در افراد با چربی خون بالا ژنتیکی یا افراد حساس به استاتین‌ها |
ارزیابی منظم سطح چربی‌های خون برای ارزیابی اثربخشی داروها و سایر شیوه‌های درمانی ضروری است.
برای کاهش سریع چربی خون چه بخوریم؟
کاهش سریع کلسترول خون، نیازمند به برخورداری از رژیم غذایی متعادل و سالم است. در ادامه، به مهم‌ترین مواد غذایی اثرگذار بر کاهش سریع چربی خون اشاره کرده‌ایم:
- فیبر محلول؛ مصرف غذاهای غنی از فیبر محلول مانند جو دوسر، جو، حبوبات (مانند لوبیا و عدس)، میوه‌ها (مانند سیب، مرکبات و توت‌ها) و سبزیجات (مانند بروکلی و هویج)
- چربی‌های غیراشباع؛ جایگزینی چربی‌های اشباع با چربی‌های غیراشباع همچون روغن زیتون، آووکادو، آجیل‌ها (مانند بادام و گردو) و ماهی‌های چرب (مانند سالمون و ماکرل)
- استرول‌ها و استانول‌های گیاهی؛ مصرف غذاهای غنی از استرول‌ها و استانول‌های گیاهی مانند محصولات غنی‌شده
- پروتئین‌های گیاهی؛ جایگزینی پروتئین‌های حیوانی با منابع پروتئین گیاهی مانند سویا، حبوبات و مغزیجات
- غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا۳؛ مصرف ماهی‌های چرب مانند سالمون، ماکرل و ساردین
برای دستیابی به نتایج مطلوب، این اصلاح رژیم غذایی را با فعالیت بدنی منظم و سبک زندگی سالم ترکیب کنید.
چطور از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنیم؟
با انجام اقدامات زیر، می‌توانید از ابتلا به چربی خون بالا پیشگیری کنید:
- برخورداری از رژیم غذایی سالم به‌ویژه مصرف غذاهای کم‌چرب و کاهش مصرف چربی‌های اشباع و ترانس
- انجام حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط در هفته همچون پیاده‌روی سریع
- ترک سیگار و مصرف نوشیدنی‌های الکلی
- مدیریت وزن با کاهش وزن اضافی، به‌ویژه در ناحیه شکم
- مصرف غذاهای غنی از فیبر محلول
- مصرف اسیدهای چرب امگا3 همچون ماهی‌های چرب مانند سالمون و ماکرل
با اتخاذ این اصلاحات در سبک زندگی، خطر ابتلا به هایپرلیپیدمی را کاهش داده و سلامت قلب و عروق خود را بهبود می‌بخشید.
برای درمان چربی خون بالا به پزشکان کدام تخصص مراجعه کرد؟
برای درمان چربی خون بالا می‌توان به پزشک داخلی مراجعه کرد. این متخصص با انجام آزمایش‌های اولیه، وضعیت فرد را بررسی می‌کند. در صورت وجود خطرات قلبی عروقی یا بیماری قلبی، فرد را به متخصص قلب ارجاع خواهد داد.
این متخصص، راهکارهای پیشرفته‌تری را برای مدیریت چربی خون ارائه می‌دهد. برای دریافت نوبت از پزشک داخلی یا متخصص قلب از امکان نوبت‌دهی این متخصصان در سایت دکتردکتر استفاده کنید.
منابع:
heartuk.org.uk
nhs.uk
