فرد مبتلا می‌تواند بیماری دیابت خود را مدیریت کرده و با مراقبت روزانه از خود زندگی طولانی و سالمی را تجربه کند. دیابت تقریباً همه‌ی قسمت‌های بدن را درگیر می‌کند. فرد مبتلا به دیابت باید همیشه میزان گلوکز خون خود که قند خون نامیده می‌شود را کنترل کند. علاوه بر آن کنترل مداوم فشار خون و میزان کلسترول خون منجر به جلوگیری از ابتلا به دیگر بیماری‌ها خواهد شد.
چگونه فرد مبتلا می‌تواند مدیریت دیابت را انجام دهد؟
با کمک و همراهی پزشک معالج، شخص بیمار می‌تواند برنامه‌ا‌‌ی خود مراقبتی تهیه کرده و دیابت خود را مدیریت کند. این برنامه می‌تواند موارد زیر را در برداشته باشد.
- مدیریت پارامترهای ABCs دیابت
- داشتن یک برنامه‌ی غذایی سالم و مقوی
- انجام فعالیت‌های ورزشی به صورت روزانه و مرتب
- مصرف مرتب داروها
- چک کردن مرتب سطح گلوکز خون
- در تماس بودن با پزشک معالج به صورت منظم
- کنار آمدن با شرایط بیماری دیابت
مدیریت پارامترهای ABCs دیابت
آشنایی با پارامترهای ABCs دیابت به بیمار کمک می‌کند تا گلوکز خون، فشار خون و کلسترول خون خود را مدیریت کند. از طرفی دیگر به بیماران مبتلا توصیه می‌شود که برای مدیریت دیابت به شیوه‌ای بهتر، سیگار را هم کنار بگذارند. اگر این پارامترها رعایت شود، شانس ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته و دیگر مشکلات دیابتی هم کاهش خواهد یافت.
پارامتر A برای تست A1C
تست A1C میانگین سطح گلوکز خون فرد در سه ماه گذشته را نشان خواهد داد. مقدار این تست در بسیاری از افراد مبتلا به دیابت باید زیر ۷ درصد باشد. برای اطلاع از مقدار دقیق نتیجه‌ی این آزمایش بسته به شرایط بدنی باید با پزشک معالج مشورت کرد.
پارامتر B برای فشار خون (blood pressure)
مقدار فشار خون طبیعی برای بسیاری از افراد مبتلا به دیابت ۱۴۰ بر روی ۹۰ است.
پارامتر C برای کلسترول خون (cholesterol)
دو نوع کلسترول LDL و HDL در خون وجود دارد. کلسترول LDL یا کلسترول بد می‌تواند در رگ‌های خونی تجمع کرده و مسیر خون را مسدود کند. اگر مقدار کلسترول بد افزایش یابد، می‌تواند منجر به حمله‌ی قلبی یا سکته شود. کلسترول خوب یا HDL کمک می‌کند تا کلسترول بد از جریان خون پاک شود.
پارامتر s برای ترک سیگار
سیگار نکشیدن به خصوص برای افراد مبتلا به دیابت دارای اهمیت ویژه‌ای است، زیرا که هم دیابت و هم تداوم مصرف سیگار باعث شکنندگی رگ‌های خونی خواهند شد. این عامل خود باعث می‌شود تا قلب به سختی کار کند. از طرفی دیگر، سیگارهای الکترونیکی (E-cigarettes) هم جایگزین بی‌خطری برای سیگار نخواهند بود.
اگر فرد مبتلا سیگار کشیدن را ترک کند:
- خطر حمله‌ی قلبی، سکته، بیماری‌های عصبی، بیماری کلیوی، بیماری‌های مربوط به چشم و قطع عضو (amputation) در فرد کاهش خواهد یافت.
- سطح کلسترول و میزان فشار خون فرد بهبود خواهند یافت.
- جریان خون بهبود خواهد یافت.
- زمان فرد آزادتر شده و امکان فعالیت فیزیکی بیش‌تری پیدا می‌کند.
رعایت این پارامترهای چهار گانه و نگه داشتن آن‌ها در محدوده‌ی نرمال و طبیعی از ابتلا به بسیاری از مشکلات و آسیب‌های خطرناک دیابت همچون بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته، بیماری‌های کلیوی، آسیب‌های عصبی و بیماری‌های چشمی جلوگیری کرده و در نهایت به مدیریت دیابت منجر خواهد شد. پس به فرد مبتلا توصیه می‌شود که به صورت مداوم جهت مدیریت دیابت خود این پارامترها را با کمک پزشک معالج خود بررسی کند.
داشتن یک برنامه‌ی غذایی سالم و مقوی
بیمار به کمک تیم پزشکی برای مدیریت دیابت باید رژیم غذایی خاصی را دنبال کند. رعایت یک رژیم غذایی خاص به کنترل میزان گلوکز، کلسترول و فشار خون و در نهایت مدیریت دیابت کمک می‌کند.
میوه و سبزیجات، حبوبات، نان سبوس‌دار، مرغ یا بوقلمون بدون استخوان، ماهی، گوشت کم چرب، شیر کم چرب و یا فاقد چربی و البته پنیر باید به مقدار کافی در رژیم غذایی فرد مبتلا به دیابت وجود داشته باشد. این افراد به جای نوشیدنی‌های دارای شکر باید مقدار زیادی آب بنوشند. انتخاب غذاهایی با کالری، قند و نمک پایین و دارای چربی ترانس غیر اشباع در مدیریت دیابت بسیار نقش مهمی ایفا می‌کنند.
انجام فعالیت‌های ورزشی به صورت روزانه و مرتب
به فرد مبتلا به دیابت توصیه می‌شود که روزانه ۳۰ دقیقه و یا حتی مقدار بیش‌تری از روز خود را به انجام حرکات ورزشی اختصاص دهد. پیاده روی و شنا دو ورزش بسیار کمک کننده به بیماران دیابتی است.
داشتن برنامه‌ی غذایی سالم و مقوی و انجام فعالیت‌های ورزشی منظم در طول هفته در نهایت به تنظیم وزن فرد بیمار منجر خواهد شد. اگر فرد دیابتی دچار اضافه وزن و چاقی باشد بهتر است برای مدیریت بیماری خود با پزشک معالج خود مشورت کند.
مصرف مرتب داروها
بیمار مبتلا به دیابت حتی اگر سطح گلوکز، کلسترول و فشار خونش به میزان نرمال رسیده باشد هم باید داروهای دیابت و داروهای مربوط به دیگر مشکلات جسمی خود را مصرف کند. این داروها در نهایت به کنترل پارامترهای ABCs خواهد انجامید. گاهی برای جلوگیری از حمله‌های قلبی و سکته برای فرد آسپرین (aspirin) هم تجویز خواهد شد.
چک کردن مرتب سطح گلوکز خون
یکی از راه‌های مهم برای مدیریت دیابت اندازه‌گیری روزانه‌ی سطح گلوکز خون است. اگر فرد بیمار، انسولین دریافت می‌کند لازم است تا به صورت مرتب سطح گلوکز خون خود را هم اندازه‌گیری کند. آگاهی در مورد مقدار قند خون به مدیریت رژیم غذایی، فعالیت‌های روزانه و مقدار داروی دریافتی خواهد انجامید.
دستگاه‌هایی وجود دارد که به کمک آن فرد به راحتی می‌تواند در خانه سطح گلوکز خون خود را اندازه‌گیری کند. روش کار این دستگاه‌ها بسیار آسان است، معمولا به کمک یک لنست خون از سر انگشت گرفته شده و بر روی نوارهای کاغذی مخصوص دستگاه گذاشته می‌شود و بعد از آن میزان قند خون به خوبی قابل ارزیابی خواهد بود. به بیمار دیابتی توصیه می‌شود که میزان قند خون روزانه‌ی خود را در جدولی یادداشت کرده و در زمان ویزیت ماهیانه به پزشک معالج خود نشان دهد.
- بررسی مداوم گلوکز خون (Continuous glucose monitoring (CGM)) چیست؟
روش CGM راه دیگری برای مدیریت دیابت است. در این روش یک سنسور کوچک در زیر پوست قرار می‌گیرد که سطح گلوکز خون سلول‌ها و تغییرات آن در طول روز و شب را به خوبی نشان می‌دهد.
اگر با روش CGM فرد متوجه تغییری در سطح گلوکز خون خود شود، قبل از تغییر برنامه‌ی غذایی و یا انجام حرکات ورزشی لازم است که یکبار دیگر به کمک روش معمول و خانگی مقدار قند خون را اندازه گیری کند. این روش برای افرادی که انسولین دریافت می‌کنند و سطح گلوکز خون آن‌ها پایین است، توصیه می‌شود.
- سطح طبیعی میزان گلوکز خون چه‌قدر است؟
بسیاری از افراد مبتلا به دیابت باید سطح گلوکز خود را در این سطح نگه دارند:
- قبل از غذا: ۸۰ تا ۱۳۰ mg/dl
- دو ساعت بعد از غذا: کم‌تر از ۱۸۰ mg/dl
در این مورد بیمار دیابتی باید با پزشک خود مشورت کرده و با توجه به شرایط فرد میزان گلوکز طبیعی خون او مشخص خواهد شد.
- اگر سطح گلوکز خون بسیار پایین باشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
افت قند خون یا هیپوگلیسمی (hypoglycemia) حالتی است که در آن میزان گلوکز خون به کم‌تر از حد نرمال خود می‌رسد. اگر این مقدار به زیر ۷۰ mg/dl برسد فرد دیابتی به هیپوگلیسمی یا افت قند خون مبتلا شده است. این عارضه می‌تواند حتی زندگی فرد را هم تهدید کند و لازم است که اقدامات موثر برای مقابله با آن اتخاذ شود.
- اگر سطح گلوکز خون بسیار بالا باشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
افزایش قند خون یا هایپرگلیسمی (hyperglycemia) حالتی است که در آن میزان قند خون به بالاتر از حد نرمال می‌رسد. علایم هایپرگلیسمی عبارتند از:
- احساس تشنگی
- احساس ضعف و خستگی
- سر درد
- تکرر ادرار
- تاری دید
در صورت دیدن این علایم فرد مبتلا به دیابت باید هر چه سریع‌تر با پزشک خود مشورت کند.
چه زمانی باید سطح کتون را بررسی کرد؟
پزشک معالج برای بررسی مقدار کتون بدن و بررسی ابتلای احتمالی کتواسیدوز دیابتی (diabetic ketoacidosis) ، ادرار فرد را بررسی خواهد کرد. اگر مقدار کتون فرد زیاد باشد، فرد بیمار در معرض شرایطی قرار می‌گیرد که جانش را به خطر خواهد انداخت.
علایم کتواسیدوز دیابتی عبارتند از:
- تنفس دشوار
- حالت تهوع و استفراغ
- درد در شکم
- گیجی
- احساس خستگی و خواب آلودگی
افراد مبتلا به دیابت نوع یک بیش‌تر کتواسیدوز دیابتی را تجربه خواهند کرد.
در تماس بودن با تیم پزشکی به صورت منظم
فرد مبتلا به دیابت باید امکانات درمانی مناسب را دریافت کرده و همواره در همه‌ی شرایط به تیم پزشکی دسترسی داشته باشد. تیم پزشکی که می‌تواند در مدیریت دیابت به فرد بیمار کمک کنند، شامل:
- متخصص غدد داخلی و دیابت (endocrinologist)
- متخصص یا کارشناس تغذیه
- پرستار
- داروساز
- دندان‌پزشک
- پزشک متخصص چشم
- پزشک متخصص بیماری‌های پا
- مددکار اجتماعی
- روانشناس یا مشاور
قبل از مراجعه به هر کدام از اعضای تیم پزشکی سوالات خود را یادداشت کرده و هنگام مراجعه آن‌ها را مطرح کنید. فرد بیمار حداقل دوبار در سال باید تیم پزشکی خود را ملاقات کند. اگر فرد مشکلی در میزان گلوکز، فشار و یا کلسترول خون خود داشته باشد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند..
پزشک در هر بار ویزیت موظف است فشار خون، وزن، سلامت پا و برنامه‌ی روتین فرد بیمار را به دقت بررسی کند و داروهای مورد نیاز فرد را تجویز کند.
برای جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی و ذات الریه، شاید فرد بیمار احتیاج به تزریق واکسن داشته باشد، قبل از تزریق واکسن لازم است که با پزشک مشورت شود. جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها یکی از مراحل بسیار مهم در مدیریت دیابت است، زیرا هر بار که فرد مبتلا به دیابت به یک بیماری دیگر مبتلا می‌شود و یا عفونتی در بدن فرد بیمار به وجود می‌آید سطح گلوکز خون فرد هم به سرعت افزایش پیدا می‌کند.
کنار آمدن با شرایط بیماری دیابت
زمانی که فرد به دیابت مبتلا است، احساس ناراحتی، خشم و یا حتی داشتن استرس بسیار طبیعی است. استرس به افزایش سطح گلوکز خون خواهد انجامید ولی راه‌هایی برای مقابله با آن وجود دارد. فرد با انجام کارهای ساده‌ای مانند نفس عمیق کشیدن، باغبانی، پیاده روی، یوگا، مدیتیشن، انجام کارهای مورد علاقه و گوش دادن به موسیقی به راحتی می‌تواند بر استرس غلبه کند.
افسردگی یکی دیگر از مشکلات رایج بیماران دیابتی است، به افراد مبتلا به افسردگی توصیه می‌شود با مراجعه به روانپزشک و یا مشاور روانشناس توصیه‌های لازم را دریافت کند. گاهی حضور فرد در جلسات گروهی که افراد در آن احساسات خود را به اشتراک می‌گذارند هم تا حد زیادی کمک کننده خواهد بود.
داشتن خواب کافی شبانه، به میزان ۷ الی ۸ ساعت در طول روز به بهبود خلق و خو و افزایش انرژی فرد مبتلا کمک بسیار زیادی می‌کند. اگر فرد دیابتی در طول روز احساس خواب آلودگی داشته باشد احتمالا به اختلال وقفه‌ی تنفسی در خواب (obstructive sleep apnea) مبتلا است. در این نوع اختلال، تنفس به مدت کوتاهی متوقف شده و یا حتی کاهش می‌یابد. این اختلال در میان افراد مبتلا به دیابت بسیار شایع است. برای مقابله با این مشکل با پزشک خود مشورت کنید.
توجه کنید که مدیریت دیابت آسان نیست ولی ارزش این را دارد که فرد برای رسیدن به این سطح از کنترل بیماری تلاش کند.
منبع:
