کاهش سطح هوشیاری چیست و چه زمانی خطرناک می‌شود؟

هوشیاری، اصطلاحی برای توصیف آگاهی و درک فرد از محیط اطرافش است و کاهش هوشیاری، حالتیست که در آن، عملکرد شناختی مغز کاهش پیدا می‌کند. با کاهش و از دست‌ دادن هوشیاری، پاسخ‌دادن به محرک‌های اطراف با توجه به زمان و مکان، دشوار می‌شود. در واقع، فرد، به‌طور دقیق نمی‌داند که کیست، کجاست و حتی ساعت چند است. هنگامی که هوشیاری کم می‌شود، توانایی برای بیدار‌ماندن، آگاهی از مسائل و جهت‌یابی مختل می شود. علل کاهش سطح هوشیاری متنوع‌اند و شامل کمبود اکسیژن، بیماری‌های متابولیک یا آسیب مغزی می‌شوند. گاهی قرارگیری در پایین‌ترین سطح هوشیاری باعث می‌شود که مشکلاتی جدی مانند کما رخ بدهد. افت فشار خون، حالت گیجی، هذیان و بی‌حالی، بعضی از نشانه‌های متداول کاهش هوشیاری هستند. برای مدیریت این شرایط، پزشک مغز و اعصاب با گرفتن آزمایش‌های خون و آزمایش‌های عصبی، درمان علت زمینه‌ای که باعث کاهش سطح هوشیاری شده است را آغاز می‌کند.

اختلال هوشیاری، می‌تواند وضعیتی اورژانسی و خطرناک باشد. در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از کاهش سطح هوشیاری و انواع آن مانند لتارژی (Lethargy) و پیشگیری از عوارض آن، برایتان می‌گوییم. منظور از این اصطلاح، نوعی گیجی و خواب‌آلودگی است که همراه با اختلال توجه رخ می‌دهد. برای مطالعه این مطلب، به ۴ دقیقه زمان نیاز دارید.

اگر پرسشی داشتید، در پایان بپرسید تا پزشک پاسخ بدهد. 

کاهش هوشیاری چیست؟

کاهش هوشیاری یا لتارژی، به معنای کم‌شدن غیرمعمول سطح هوشیاری است. این وضعیت با خواب‌آلودگی معمولی، تفاوت دارد و حتی می‌تواند باعث تغییر در وضعیت روانی شود. منظور از تغییر روانی، گیجی یا دشواری در به‌خاطرسپردن موضوعات مختلف است. فردی که به کاهش هوشیاری دچار می‌شود، به‌سختی:

• بیدار می‌ماند؛
• بی‌حال است؛
• فکرکردن و تمرکز برایش آسان نیست.

پایین‌آمدن هوشیاری، حالتی غیرمعمولی است. برای مثال، در زمانی نامناسب رخ می‌دهد یا آن‌قدر تداوم پیدا می‌کند که ابعاد مختلف زندگی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. 

جدول سطح هوشیاری 

مقیاس کما گلاسکو (GCS)، سیستمی برای اندازه‌گیری میزان هوشیاری است. در این جدول با نمره‌دهی، سطح آگاهی و نحوه پاسخ‌گویی بدن نسبت به محرک‌ها مشخص می‌شود. متخصصان، از این مقیاس به‌عنوان بخشی از معاینات عصبی استفاده می‌کنند. این آزمون و جدول برای هر سنجش میزان هوشیاری در هر موقعیت دیگری هم کاربرد دارد؛ برای مثال، آسیبی مانند ضربه مغزی و آسیب‌های مغزی تروماتیک. جهت سنجش قند خون پایینیا مسمومیت یا بعد از تشنج هم از جدول و امتیازاتش استفاده می‌شود.

موضوعات مورد بررسی در این جدول، به‌شرح زیر هستند:

پاسخ چشم

پاسخ چشم به محرک‌هایی مانند نیشگون یا فشار بخشی از بدن، عاملی برای سنجش میزان هوشیاری است. آزمایش واکنش‌های رفلکس به فشار، سطح بی‌هوشی را اندازه‌گیری می‌کند.

در ادامه با عوامل مؤثر بر امتیازدهی سطح هوشیاری دیگر هم، آشنا می‌شوید.

پاسخ شفاهی

پزشکان، این موضوع را برای بررسی حافظه ، توانایی تفکر و آگاهی فرد نسبت به دنیای اطراف آزمایش می‌کنند. ضمن اینکه این پاسخ برای ارزیابی مشکلات مغزی یا عصبی در کنترل صورت و دهان هم کاربرد دارد. 

بررسی این امتیازات در کنار موارد دیگر، به متخصصان در ارزیابی وضعیت هوشیاری‌تان کمک می‌کند.

پاسخ حرکتی

با این سنجش، مشکلات میان اعصاب، نخاع و مغز مشخص می‌شود. توانایی مغز برای کنترل ماهیچه‌ها هم با این ارزیابی، قابل بررسی خواهد بود.

بعد از اینکه نمرات ارزیابی این سه پاسخ واکنشی اندازه‌گیری می‌شود، تمام اعداد را با هم جمع می‌کنند تا میزان سطح هوشیاری، مشخص شود.

سطح هوشیاری نرمال 

مقیاس کمای گلاسکو، سطح هوشیاری نرمال را برابر ۱۵ اعلام می‌کند. در واقع، بعد از اینکه سه عنصر سنجش هوشیاری با این روش محاسبه می‌شوند، اعداد و امتیازات مربوط به هریک با هم جمع می‌شوند. اگر رقم حاصل معادل ۱۵ شود، یعنی سطح هوشیاری طبیعی است. باید بدانید که این اعداد و شیوه سنجش، به‌طور قطعی قابل‌اتکا نیست. به‌عبارت دقیق‌تر، برای سنجش وضعیت باید پزشکان به عوامل دیگر هم دقت کنند و کنترل علائم را فراموش نکنند.. این روش برای تعیین و بررسی هوشیاری افراد بالای ۵ سال کاربرد دارد. 

از چه سطح هوشیاری به پایین خطرناک است؟

• هوشیاری خفیف؛ جی سی اس با مقیاس از ۱۳ تا ۱۵.
• هوشیاری متوسط؛ جی سی اس با مقیاس ۹ تا ۱۲.
• هوشیاری شدید؛ جی سی اس با مقیاس ۸ و کمتر از آن.

در کنار این اعداد و امتیازها، از معیارهای دیگری هم برای بررسی وضعیت هوشیاری افراد استفاده می‌شود. برای مثال، اندازه گشادی مردمک‌ها پس از تابش نور مستقیم هم در سنجش وضعیت هوشیاری مؤثرند. بررسی توانایی حرکتی اندام‌های مختلف هم بخش مهمی از برآورد میزان سطح هوشیاری افراد هستند. 

انواع کاهش سطح هوشیاری 

اختلال هوشیاری، می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود. این وضعیت، به دلایل مختلف و در سطوح مختلفی رخ می‌دهد. از نظر پزشکی، حالات مختلف کم‌شدن هوشیاری به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. درمان و پیگیری مشکل هم براساس میزان هوشیاری تعیین می‌شود. مغز به میزان مشخصی از اکسیژن و گلوکز، برای عملکرد بهینه و مناسب نیاز دارد. با تغییر سطح این دو، حالات کاهش هوشیاری مختلفی به‌شرح زیر پیش می‌آید. 

گیجی

گیجی یا سردرگمی (Confusion)، حالتیست که دچارشدن به آن، امکان فکرکردن صحیح را از شما می‌گیرد. در این حالت، تصمیم‌گیری منطقی دشوار می‌شود. گیجی با ایجاد احساس سردرگمی شدید همراه است. زمانی که به این سطح از کاهش هوشیاری می‌رسید، امکان توجه‌کردن به موضوعات برایتان سخت می‌شود. به‌خاطرسپردن چیزی هم آسان نخواهد بود. شرایط و رویدادهای مختلفی، می‌توانند باعث بروز گیجی شوند. برخی از حالات گیجی برگشت‌پذیرند. گاهی هم امکان بازگشت مغز به حالت اولیه، وجود نخواهد داشت. 

سرگردانی

سرگردانی (disorientation)، به معنای ناتوانی در درک نحوه ارتباط خود با افراد، مکان‌ها، اشیا و زمان است. اولین مرحله از سرگردانی، با کم‌شدن آگاهی نسبت به محیط اطراف رخ می‌دهد. برای مثال، شما را در بیمارستان بستری می‌کنند، اما متوجه نیستید که چرا در آنجا هستید. مرحله بعدی، بی‌حسی نسبت به زمان (سال، ماه و روز) است. به‌دنبال آن، تشخیص اینکه در کجا هستید هم دشوار می‌شود. برای مثال، متوجه نمی‌شوید که اصلاً در چه محیطی قرار دارید. در ادامه هم، حافظه کوتاه‌مدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. شدیدترین حالت سردرگمی هم همین مورد است. یعنی زمانی که دیگر حافظه‌تان به‌درستی کار نمی‌کند و در به‌خاطرآوردن موضوعات مختلف، با مشکل روبه‌رو می‌شوید. 

هذیان

هذیان‌ (delirium)، در نتیجه گیجی و غیرمنطقی‌شدن فکر و ذهن رخ می‌دهد. کسانی که دچار کاهش هوشیاری می‌شوند، حالتی سردرگم پیدا می‌کنند و متوجه نیستند که چه می‌گویند. این افراد، واکنش‌هایی احساسی و شدید از خود بروز می‌دهند. اغلب هم واکنش‌های ابرازشده از سوی آن‌ها، به‌خاطر ترس یا خشم است. زمانی که فرد به مرحله هذیان‌گفتن می‌رسد، آشفتگی شدیدی را تجربه می‌کند. فکر او به‌درستی کار نمی‌کند و نمی‌تواند از منطق خود برای تجزیه‌وتحلیل، بهره ببرد. ترکیبی از بیماری‌ها، شرایط محیطی یا سایر عوامل خطر، عملکرد مغز را در زمان هذیان‌گویی مختل می‌کنند. در بزرگسالان بالای ۶۵ سال، وقوع چنین حالتی شایع تر است. این وضعیت جدی است و می تواند مشکلات طولانی‌مدت یا دائمی ایجاد کند.

بی‌حالی

بی‌حالی یا لتارژی (lethargy)، حالتی از کاهش هوشیاری و شبیه خواب‌آلودگی است. کسانی که به لتارژی دچار می‌شوند، توانایی پاسخ‌دادن به محرک‌هایی مانند صدای زنگ ساعت را هم ندارند. این حالت با بی‌حالی و خستگی معمولی بسیار متفاوت است. خستگی عبارت است از احساس خستگی یا تخلیه‌شدن انرژی، اما اختلال یا نقصی در توانایی‌های ذهنی ایجاد نمی‌کند. بی‌حالی یا لتارژی، روی عملکرد ذهنی فرد اثر منفی می‌گذارد. گاهی‌اوقات، تشخیص این دو حالت از هم دشوار می‌شود. 

بُهت و بی‌حسی

بهت و بی‌حسی (stupor)، سطح عمیق‌تری از اختلال هوشیاری است که در آن پاسخ‌دادن به هر محرکی به جز درد برای فرد مبتلا بسیار دشوار می‌شود. در چنین حالتی، فرد مبتلا نمی‌تواند به مواردی مانند گفت‌وگوی دیگران با خود پاسخی بدهد. تنها واکنش او نسبت به درد و تحریکات جسمی صورت می‌گیرد. برای مثال، درد را در قالب مالیدن ناحیه دردناک یا گذاشتن دست روی آن بخش از بدن ننشان می‌دهند. اگر چنین واکنش و سطحی از کاهش هوشیاری رخ بدهد، باید سریع به اورژانس مراجعه شد.

کما

کما (coma)، عمیق‌ترین سطح کاهش هوشیاری است. کسی که به کما فرومی‌رود، امکان پاسخ‌دادن به هیچ محرکی را ندارد. چنین فردی حتی درد را هم احساس نمی‌کند و بدنش نسبت به آن واکنشی ندارد. کسی که به کما می‌رود، مدتی طولانی هوشیاری خود را از دست می‌دهد. دلایل متنوعی باعث بروز این وضعیت می‌شوند. برای مثال، آسیب و ضربه‌ای که به سر وارد می‌شود یا سکته و تومور مغزی از دلایل بروز آن هستند. مسمومیت یا مصرف مواد مخدر هم می‌تواند با چنین حالتی همراه باشد. گاهی‌اوقات، برخی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا عفونت هم با چنین عارضه‌ای همراه می‌شوند.اگر درباره چیستی اغما و شرایط و علایم آن نیاز به اطلاعات بیشتر دارید، حتما مقاله کما چیست را در دکتردکتر بخوانید.

علائم همراه با کاهش هوشیاری چیست؟

علائم کاهش هوشیاری، می‌توانند گسترده و متنوع باشند و بسته به علت اصلی وقوع، متفاوت باشند. نشان‌ه‌های کاهش هوشیاری را می‌توان بسته به اولیه یا ثانویه بودن آن‌ها نیز، دسته‌بندی کرد. از نشانه‌های کاهش هوشیاری، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• تعریق
• نبض تند
• تشنج و تب
• فشار خون پایین
• غش‌کردن و گیجی
• مشکل در راه رفتن
• تعادل ضعیف و افتادن
•  تغییرات در ضربان قلب
• ضعف عملکرد روده یا مثانه

• ضعف در صورت، بازوها یا پاها

از دیگر علائم این وضعیت، باید به موارد زیر هم اشاره کنیم:

با آگاهی از نشانه‌های کاهش سطح هوشیاری، امکان رسیدگی فوری و اورژانسی به این وضعیت بیشتر می‌شود. 

از بین رفتن ناگهانی هوشیاری از علائم چیست؟

 از دست‌دادن ناگهانی هوشیاری یا سنکوپ، زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون کافی به مغز وجود نداشته باشد. این تجربه نسبتاً رایج است. نیمی از مردم دست‌کم، یک‌بار در طول زندگی خود غش می‌کنند. غش‌کردن ناگهانی یا از دست‌ رفتن هوشیاری به‌ یک‌باره، ناشی از دلایل مختلفی از جمله مشکلات قلبی، عصبی، متابولیکی یا عوامل دیگر است. برای مثال:

• مشکلات قلبی شامل اختلالات ریتم قلب و کاهش جریان خون به مغز
• بیماری‌های عروق کرونر و انسداد یا تنگی عروق و کاهش رسیدن جریان خون به قلب
• نارسایی قلبی و پمپاژ ضعیف خون از قلب به مغز و نرسیدن اکسیژن به آن
•  انسداد یا پاره‌شدن عروق خونی در مغز و سکته مغزی 
•  مشکلات عصبی مانند حملات صرع 
• اختلالات پانیک و اضطراب شدید
• افت قند خون و کم‌خونی شدید
• مشکلات تنفسی

برخی داروها و مواد مخدر هم می‌توانند باعث کاهش هوشیاری شوند.

علل کاهش سطح هوشیاری چیست؟

کاهش سطح هوشیاری در درجات و سطوح مختلفی از خفیف تا شدید، رخ می‌دهد. این علل، می‌توانند شامل مشکلات عصبی، متابولیکی، قلبی، عفونی یا حتی روانی باشند. عملکرد بخش‌های مختلف بدن، می‌تواند روی روند رسیدن اکسیژن به مغز اثر منفی بگذارد. در نتیجه، هوشیاری تحت تأثیر قرار می‌گیرد. بنابراین، طیف وسیعی از علل و عوامل موجبات رسیدن به سطوح اندک یا متوسط هوشیاری را فراهم می‌کنند. آشنایی با این عوامل برای کنترل اوضاع در صورت بروز بیهوشی و هوشیاری کم لازم است.

 عوارض جانبی دارو

داروهای مورد استفاده برای انواع بیماری‌ها، حاوی موادی هستند که به‌نوعی بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد. برای مثال، مصرف آرام‌بخش‌ها می‌تواند همراه با بروز عوارضی مانند هوشیاری اندک باشد. روی برچسب و بسته بسیاری از داروها، درباره چنین عوارضی هشدار داده شده است. برخی از داروهای رایج که باعث خواب آلودگی می‌شوند، عبارتند از:

• مسکن
• درمان سرفه
• داروی آلزایمر
• درمان ضد پارکینسون
• داروهای سرماخوردگی
• داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب

قرص‌های خواب‌آور هم برای خواب‌آلودکردن افراد، مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از آن‌ها باعث بروز خماری در روز بعد و کاهش سطح هوشیاری می‌شوند.

 کمیت یا کیفیت خواب ضعیف

بسیاری از عوامل، می‌توانند باعث کاهش کیفیت خواب و پایین‌آمدن سطح هوشیاری شوند. برای مثال، بیماری با حالت‌های مختلف اضطراب یا سبک زندگی نامناسب، کاملا مستعد از دست دادن نسبی هوشیاری خود است. همچنین از آپنه خواب، می‌توانیم به‌عنوان شایع‌ترین علت خواب‌آلودگی در طول روز، یاد کنیم. این وضعیت، عوارض ناخوشایندی مانند چاقی را هم به‌همراه می‌آورد. نفس مبتلایان به این حالت، برای چند لحظه در طول خواب قطع می‌شود. در نتیجه، روند خواب با مشکل روبه‌رو است. نتیجه بدخوابی عوارضی مانند خواب‌آلودگی بیش از حد یا کاهش سطح هوشیاری را به‌دنبال دارد. 

 شرایط پزشکی زمینه‌ای

کم‌کاری تیروئید و هیپوناترمی (کم بودن سدیم در خون)، دو علت شناخته شده برای کاهش سطح هوشیاری هستند. قند خون بسیار پایین یا بسیار بالا در بیماران دیابتی، می‌تواند باعث خواب آلودگی و حتی کما شود. البته این وضعیت برای آن دسته از بیمارانی رخ می‌دهد که بیماری را به‌درستی مدیریت نمی‌کنند. اگر کاهش سطح هوشیاری بسیار زیاد باشد، وضعیتی اورژانسی شکل می‌گیرد که نیاز به بررسی بسیار سریع دارد.

بنا به گفته کارشناسان سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (cdc)،

کاهش هوشیاری که با مصرف الکل یا مواد دیگر ارتباطی ندارد، در صورت وجود تب یا بثورات پوستی، احتمالاً نشان‌دهنده ابتلای فرد به یک عفونت عصبی جدی مانند مننژیت یا عفونت جدی دیگر در سیستم بدن است.

نارسایی اندام‌هایی مانند کبد هم روی وضعیت رسیدن اکسیژن به مغز اثر می‌گذارد و باعث بروز مشکلاتی مانند کاهش هوشیاری می‌شود.

 نارکولپسی

نارکولپسی (Narcolepsy)‌، نوعی اختلال خواب شناخته شده است که ۲۵ تا ۵۰ نفر از هر ۱۰۰هزار نفر را مبتلا می‌کند. نارکولپسی بیماری نادری است و در آن، فرد مبتلا نمی‌تواند زمان بیدارشدن یا خوابیدن خود را تحت کنترل بگیرد. این وضعیت هم باعث پایین‌آمدن سطح هوشیاری می‌شود. در واقع، خواب‌آلودگی شدید که ناشی از اختلالات خواب گوناگون است، روی عملکرد مغز اثرگذاری شدیدی دارد.

تشخیص کاهش سطح هوشیاری چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص و درمان کاهش هوشیاری، با گرفتن شرح حال کامل پزشکی و معاینه فیزیکی همراه است. منظور از معاینه فیزیکی هم ارزیابی دقیق اعصاب است. پزشک از بیمار می‌خواهد که در مورد مشکلات پزشکی خود مانند دیابت، صرع یا افسردگی توضیح دهد. آگاهی پزشک، از مواردی مانند این‌ها هم لازم است:

• داروهای مصرفی مانند انسولین یا ضدتشنج‌ها
• سابقه مصرف مواد مخدر و الکل

علاوه‌بر شرح حال کامل حال و اوضاع فیزیکی، پزشک اقدام به تجویز آزمایش‌هایی هم می‌کند. 

شمارش کامل خون (CBC)

این آزمایش خون، نشان می‌دهد که آیا سطح هموگلوبین پایینی دارید یا خیر. پایین‌بودن هموگلوبین، به‌معنای کم‌خونی است. افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون (WBC)، نشان‌دهنده عفونت‌هایی مانند مننژیت یا ذات‌الریه است. از نمونه خون یا ادرار برای تشخیص وجود داروهای مختلف از جمله سموم و مواد مخدر هم استفاده می‌شود. گاهی برای تشخیص هوشیاری پایین، باید به بررسی این موارد در بدن پرداخت. 

پانل الکترولیت

این نوع از آزمایش خون، سطوح سدیم، پتاسیم، کلرید و بی‌کربنات را اندازه‌گیری می‌کند. به‌هم‌خوردن الکترولیت‌های خون، باعث می‌شود که هوشیاری در سطح پایینی قرار بگیرد و عوارض دیگری مانند گیجی هم پیش بیاید. به‌هم خوردن تعادل در سطح فسفات، معمولاً باعث گرفتگی، ضعیف‌شدن و بی‌حسی عضلانی می‌شود. پانل الکترولیت با خون‌گیری ساده‌ای همراه است.

آزمایش‌های عملکرد کبد

این آزمایش‌ها، با اندازه‌گیری سطح موارد زیر، سلامت کبد و اثرات آن روی هوشیاری را بررسی می‌کنند:

• پروتئین‌ها
• آنزیم‌های کبدی
• بیلی روبین در خون

با وجود آزمایش‌های کبدی، امکان تشخیص وجود و مقدار برخی مواد شیمیایی در خون به‌وجود می‌آید. آگاهی از وجود و اندازه این مواد در خون، پرده از برخی دلایل کاهش هوشیاری برمی‌دارد. 

الکتروانسفالوگرام (EEG)

در این معاینه، از الکترودهای پوست سر برای ارزیابی فعالیت مغز استفاده می‌شود. با الکتروسفالوگرام، بررسی فعالیت الکتریکی مغز به‌راحتی پیش می‌رود و در نتیجه، امکان سنجش سطح هوشیاری و تشخیص اختلالات مغزی به وجود خواهد آمد. با استفاده از الکترودهایی که روی پوست سر قرار می‌گیرند، امواج الکتریکی تولید شده توسط مغز اندازه‌گیری و ثبت می‌شوند. این امواج الکتریکی، بازتابی از فعالیت عصبی در مغز هستند و می‌توانند اطلاعات زیادی درباره وضعیت هوشیاری و سلامت مغز فراهم کنند.

الکتروکاردیوگرام (EKG)

الکتروکاردیوگرام (EKG یا ECG)، به طور مستقیم هوشیاری را نمی‌سنجد، اما فعالیت الکتریکی قلب را اندازه‌گیری و ثبت می‌کند. مشکلات قلبی می‌توانند تأثیر زیادی بر جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز داشته باشند. به این ترتیب، EKG می‌تواند به شناسایی مشکلات قلب اثرگذار روی کاهش سطح هوشیاری کمک کند. با استفاده از الکترودهایی که روی پوست قفسه سینه، دست‌ها و پاها قرار می‌گیرند، فعالیت الکتریکی قلب ثبت می‌شود. فعالیت قلب، به‌صورت موج‌هایی نمایش داده می‌شود که نشان‌دهنده عملکرد الکتریکی بخش‌های مختلف قلب است برخی از مشکلات قلبی باعث کاهش خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به مغز می‌شوند. در نتیجه، کاهش هوشیاری به‌وجود می‌آید.

اشعه ایکس قفسه سینه

پزشکان از این روش هم برای ارزیابی قلب و ریه‌ها، استفاده می‌کنند. سی تی اسکن سر هم برای ارزیابی وضعیت هوشیاری کاربرد دارد. با این روش‌ها، تصاویری از قلب و ریه یا مغز به‌دست می‌آید. برخی از مشکلات قلبی و ریوی روی روند اکسیژن‌رسانی به مغز اثرگذارند. با آگاهی از نقص در این عملکرد اعضای مذکور، امکان پیداکردن دلایل کاهش سطح هوشیاری وجود دارد. سی‌تی‌اسکن از رایانه و اشعه ایکس چرخان برای ایجاد تصاویری با وضوح بالا از مغز استفاده می‌کند. پزشکان از این تصاویر، برای یافتن ناهنجاری‌های مغز استفاده می‌کنند. در برخی موارد هم از آزمایش‌های تصویربرداری ام‌آر‌آی (MRI) برای ایجاد تصاویر با وضوح بالا از مغز استفاده می‌شود.

درمان کاهش سطح هوشیاری چیست؟

درمان کاهش سطح هوشیاری، بستگی به علت آن دارد. ممکن است، لازم باشد داروهای مصرفی را تغییر دهید. در مواردی هم پیگیری سریع مورد نیاز است. برای درمان خونریزی مغزی، احتیاج به درمان اورژانسی و احتمالاً جراحی دارد. در مواردی مانند زوال عقل و آلزایمر، هیچ درمانی وجود ندارد. اگر احساس کاهش سطح هوشیاری در شما یا اطرافیانتان به‌وجود آمده، باید خیلی زود و سریع به پزشک جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید. تعلل در این زمینه باعث می‌شود که عوارض ناخوشایند و گاهی جبران‌ناپذیر در فرد به‌وجود بیاید. برای اینکه بیشتر با وظایف دکتر جراح مغز و اعصاب آشنا شوید و بدانید در زمان مراجعه به این متخصص انتظار چه نوع سوالات و معاینه‌هایی را داشته باشید؛ توصیه می کنیم مطلب تخصص جراحی مغز و اعصاب چیست را بخوانید. 

درمان دارویی

بنا به اینکه علت کاهش هوشیاری چیست، از داروهای مختلفی استفاده می‌شود. برای مثال، اگر کاهش هوشیاری در اثر مشکلات قلبی و لخته‌شدن خون باشد، دکتر مغز و اعصاب از داروهای ترومبولیتیک (مثل tPA) استفاده می‌شود. داروهای ضد پلاکت یا ضدانعقاد خون هم در برخی موارد می‌توانند به بهبود کاهش هوشیاری ناشی از مشکلات خونی و عروقی، کمک کنند. برخی از افراد، در پی حملات صرع به کاهش هوشیاری می‌رسند. استفاده از داروهای ضدصرع و روش‌های حمایت از عملکردهای حیاتی هم برای رفع کاهش هوشیاری در این مواقع لازم است. 

داروهایی مانند دیورتیک‌ها، بتابلوکرها و مهارکننده‌های ACE هم در زمان بروز کمبود هوشیاری ناشی از مشکلات قلبی مفیدند. اگر سطح هوشیاری به‌دلیل عفونت باکتریایی پیش بیاید، از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان استفاده می‌شود. ضدویروس‌ها هم در رفع عفونت ویروسی و کاهش سطح هوشیاری نقش دارند. 

مدیتیشن و یوگا

اگر کاهش هوشیاری به‌خاطر حملات پانیک یا مشکلات اضطرابی باشد، نیاز به تکنیک‌های آرام‌سازی وجود دارد. برای مثال، لازم است که برای مدیریت و استرس به‌سراغ روش‌هایی مانند تمرینات یوگا و مدیتیشن بروید. مشاوره روانشناختی در این زمینه، بسیار مؤثر خواهد بود. دقت کنید که اگر کم‌شدن سطح هوشیاری یک‌دفعه و ناگهانی رخ داده، شاید باید سریع‌تر به مراکز درمانی مراجعه کنید. در واقع، در چنین موقعیت‌هایی، شاید اقداماتی اورژانسی نیاز باشند.

خنک‌کردن بدن

استفاده از روش‌های خنک کردن سریع مانند حمام آب سرد هم می‌تواند در زمان گرمازدگی که یکی از دلایل لتارژی است، مؤثر باشد. پس اگر هوشیاری پایین در نتیجه گرمای شدید باشد، از روش‌های خنک‌کردن و مصرف مایعات استفاده می‌شود. برای تأمین مایعات، از تزریق مایعات و الکترولیت‌ها استفاده می‌شود. اگر سطح هوشیاری بسیار پایین باشد، باید سریع با اورژانس تماس بگیرید و برای پیگیری وضعیت به مرکز درمانی مراجعه کنید. 

چطور سطح هوشیاری بیمار را بالا ببریم؟

بالا بردن سطح هوشیاری بیمار، بستگی به علت زمینه‌ای کاهش هوشیاری دارد. در هر صورت، اقدامات اولیه برای ارزیابی و بهبود وضعیت بیمار بسیار مهم هستند؛ ارزیابی و بررسی‌ها شامل موارد زیر است:

• ارزیابی وضعیت بیمار
• وضعیت تنفس و ضربان قلب
• سطح اکسیژن
• نشانه‌های حیاتی
•  انجام کمک‌های اولیه

 اگر بیمار به خوبی تنفس نمی‌کند، از مانورهای مناسب مانند قرار دادن بیمار به پهلو (مانور بازیابی) استفاده کنید تا راه هوایی باز بماند. در صورت نیاز، از تکنیک‌های احیای قلبی ریوی (CPR) استفاده کنید. در موارد جدی، بلافاصله با خدمات اورژانس تماس بگیرید.

مراقبت‌های بعد از کاهش هوشیاری چیست؟

مراقبت‌های بعد از کاهش سطح هوشیاری، شامل مراحل مختلفی است که هدف آن‌ها بازیابی وضعیت بیمار، جلوگیری از مشکلات بعدی و تشخیص و درمان علت اصلی کاهش هوشیاری است. مراقبت‌های اولیه، ارزیابی پزشکی، و مراقبت‌های پیگیری، مراحل مراقبت‌های پزشکی بعد از کاهش هوشیاری هستند. تیم جراحی مغز و اعصاب و متخصصان بیهوشی و پزشکان دیگر با همکاری با یکدیگر به کنترل علائم و عوارض هوشیاری در بسیاری از عمل‌ها می‌کنند. در ادامه به توضیح این مراحل می‌پردازیم:

مراقبت‌های بعد از کاهش هوشیاری، شامل مراحل مختلفی است که هدف آن‌ها بازیابی و حفظ سلامت بیمار است. این مراقبت‌ها باید تحت نظارت پزشک و با همکاری بیمار و حمایت عاطفی خانواده او انجام شود. توجه به جزئیات و رعایت دقیق دستورات پزشکی می‌تواند به بهبود سریع‌تر و جلوگیری از مشکلات بعدی کمک کند.

عوارض کاهش هوشیاری چیست؟

کاهش هوشیاری، می‌تواند عوارض جدی و متنوعی داشته باشد، بسته به علت و مدت زمان کاهش هوشیاری. در اینجا به برخی از عوارض اصلی کاهش هوشیاری اشاره شده است:

• آسیب‌های جسمی؛ فردی که هوشیاری خود را از دست می‌دهد، ممکن است سقوط کند و دچار آسیب‌های جسمی مانند شکستگی‌ها، جراحات سر و دیگر آسیب‌ها شود.
• انسداد راه هوایی؛ کاهش هوشیاری می‌تواند باعث افتادن زبان به پشت دهان و انسداد راه هوایی شود و می‌تواند تنفس را مختل کند.
• هیپوکسی؛ کاهش سطح اکسیژن خون به دلیل انسداد راه هوایی یا مشکلات تنفسی می‌تواند به آسیب‌های مغزی و دیگر اندام‌ها منجر شود.
• آریتمی قلبی؛ در برخی موارد، کاهش هوشیاری می‌تواند با مشکلات ریتم قلب همراه باشد که ممکن است خطرات جدی برای قلب ایجاد کند.

عوارض روانی مانند اضطراب یا آسیب‌های مغزی بلندمدت هم در نتیجه کاهش هوشیاری رخ می‌دهند.

هوشیاری بیمار در آی سی یو 

هوشیاری بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)، موضوعی بسیار حساس و پیچیده است. بیماران در ICU، به دلایل مختلفی از جمله مشکلات حاد تنفسی، قلبی، مغزی، عفونت‌های شدید و غیره بستری می‌شوند. میزان هوشیاری بیمار یکی از معیارهای مهم برای ارزیابی وضعیت بالینی و پیشرفت درمان است. مراقبت از سطح هوشیاری بیمار در ICU، نیازمند ارزیابی دقیق و مداوم، مدیریت دارویی مناسب، تأمین اکسیژن و حمایت‌های تغذیه‌ای است. همچنین، تشخیص و درمان به موقع علل زمینه‌ای کاهش هوشیاری بسیار مهم است. تیم پزشکی باید با همکاری نزدیک با هم و استفاده از تکنیک‌های پیشرفته به بهبود وضعیت بیمار و افزایش سطح هوشیاری او کمک کند.

هوشیاری بیمار در زمان کما 

کما، حالتی از هوشیاری شبیه خواب عمیق است، با این تفاوت که هیچ محرک خارجی (مانند صداها یا احساسات) نمی تواند مغز را به بیداری و هوشیاری وادار کند. فردی که در کما است، حتی نمی‌تواند به درد پاسخ دهد. طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها، شرایط و رویدادها می‌توانند باعث کما شوند. معمولاً بیماران کما چشمانشان بسته است و نمی‌توانند اتفاقات اطراف خود را ببینند. اما گوش آن‌ها، مدام صداهای محیط را دریافت می‌کند. در برخی موارد، مغز بیماران کما می‌تواند صداها را پردازش کند، به عنوان مثال صدای کسی که با آن‌ها صحبت می‌کند.

سطح هوشیاری بعد از عمل 

اگر بیهوشی عمومی دارید، متخصص بیهوشی داروهایی به شما می‌دهد که باعث از دست‌دادن هوشیاری می‌شوند. پس از اتمام جراحی، او دارو را معکوس می‌کند تا شما به هوش بیایید؛ اما فوراً بیدار نخواهید شد. سطح هوشیاری بعد از عمل جراحی می‌تواند تحت تأثیر عوامل متعددی قرار گیرد، از جمله:

• نوع و مدت زمان بیهوشی
• نوع جراحی
• وضعیت عمومی بیمار قبل از جراحی

عوارض احتمالی در طول یا بعد از جراحی هم، روی سطح هوشیاری اثر می‌گذارد.

سطح هوشیاری در بیماری‌های مختلف

سطح هوشیاری در بیماری‌های مختلف با هم متفاوت است. عوامل متعددی در این زمینه اثرگذارند. برای مثال، نوع یا شدت بیماری، می‌توانند روی سطح درک و هوشیاری فرد اثر داشته باشند. تشخیص و درمان مناسب کاهش سطح هوشیاری، نیاز به ارزیابی دقیق پزشکی دارد. در صورت مشاهده هرگونه کاهش سطح هوشیاری، فوری به پزشک مراجعه کنید یا با اورژانس تماس بگیرید. در ادامه، میزان سطح هوشیاری در چند بیماری مختلف را بررسی کرده‌ایم:

 سکته مغزی (Stroke)

سطح هوشیاری در بیماران مبتلا به سکته مغزی، می‌تواند متفاوت باشد. نوع سکته مغزی، روی وضعیت هوشیاری بیمار اثرات مستقیمی دارد. در ادامه، به بررسی سطح هوشیاری و علائم مرتبط با سکته مغزی می‌پردازیم:

• سکته ایسکمیک؛ انسداد جریان خون به بخشی از مغز است که می‌تواند سطح هوشیاری را پایین بیاورد.
• سکته هموراژیک؛ خونریزی در مغز که اغلب باعث کاهش سریع و شدید سطح هوشیاری می‌شود.

در موارد شدید سکته مغزی، امکان دارد که بیمار به کما برود. بسیاری از بیماران پس از سکته دچار گیجی و مشکلات شناختی می‌شوند.

 آسیب‌های مغزی

شدت آسیب‌های مغزی، می‌تواند باعث کاهش موقتی هوشیاری شود. ضربه مغزی گاهی با حالت گیجی همراه است. اگر ضربه شدید باشد، امکان به کمارفتن بیمار هم قوت می‌گیرد. حتی در آسیب‌های اندک هم امکان گیجی و کاهش هوشیاری وجود دارد. بنابراین، رسیدگی فوری به وضعیت بیماران در این حالات بسیار مهم است. اگر کمک‌های اورژانسی دریافت نشوند، امکان دارد که عوارض جبران‌ناپذیری به‌وجود بیاید.

دیابت

در بیماران مبتلا به دیابت در اثر کاهش قند خون، امکان پایین‌آمدن سطح هوشیاری وجود دارد. در این حالت، علائمی مانند تعریق، لرزش، اضطراب و گیجی رخ می‌دهد. در موارد شدید، ممکن است که بیمار به حالت کما هم برود. در این مواقع، پزشکان سریعاً گلوکز تجویز می‌کنند تا سطح قند خون به حالت طبیعی بازگردد. کنترل دقیق قند خون و مایعات و الکترولیت‌های بدن هم در این مواقع، ضروری است.

بیماری‌های قلبی

حمله قلبی علائمی مانند درد قفسه سینه، تنفس دشوار، تعریق، گیجی، و در موارد شدید کاهش هوشیاری دارد. در این صورت، باید خیلی سریع، از اقدامات پزشکی برای بازکردن عروق و رگ‌های مسدود استفاده شود. در مشکلاتی مانند نارسایی قلبی هم تنگی نفس، خستگی و گیجی، از علائم کاهش سطح هوشیاری بیمار هستند. در این مواقع هم نیاز به استفاده از داروها و مدیریت مایعات بدن وجود دارد. 

برای پیگیری مشکلات کاهش هوشیاری به چه دکتری باید مراجعه کنیم؟

در صورتی‌که نشانه‌های کاهش سطح هوشیاری را دارید، حتما به یکی از پزشکان یا جراحان مغز و اعصاب شهر خود، مراجعه کنید. مثلا اگر ساکن شهر تهران هستید، در سامانه دکتردکتر نوبت جراح مغز و اعصاب تهران را ثبت کنید و حضوری یا غیرحضوری، ویزیت شوید. علائم کاهش هوشیاری، شامل ضعف عضلانی یا عدم پاسخ به محرک‌ها را جدی بگیرید. تغییرات در تنفس یا گشادی مردمک چشم را هم زیر نظر بگیرید. آشنایی با انواع کاهش سطح هوشیاری و نشانه‌های آن، به اقدام به موقع‌در این زمینه کمک می‌کند. کاهش سطح هوشیاری می‌تواند عوارض ناخوشایند متنوعی داشته باشد. با آشنایی با لتارژی یا انواع کاهش هوشیاری، مانع از بروز عوارض تهدیدکننده زندگی شوید. 

بعد از از دست دادن هوشیاری، باید برای توانبخشی، برنامه‌ریزی برای مراقبت‌های طولانی‌مدت داشته باشید. در این راستا، می‌توانید از دکتردکتر، کمک بگیرید. کافیست پزشکان نورولوژیست شهر خود را جستجو کرده و نوبت بگیرید.

منابع:

healthline.com

mediclinicinfohub.co.za

سوالات متداول کاهش هوشیاری