بیماری عفونی و تنفسی که از طریق باکتری بوردتلا پرتوسیس ایجاد می‌شود را سیاه سرفه میگویند. این بیماری بسیار واگیردار است و به‌ویژه در نوزادان و کودکان نیاز به مراجعه فوری به پزشک متخصص دارد. واکسن سیاه سرفه یک روش موثر برای پیشگیری از این بیماری است. تزریق این واکسن به‌ویژه در کودکان و نوزادان اثربخشی بیشتری دارد. علائم سیاه سرفه شامل سرفههای شدید و مکرر، تب، آبریزش بینی و کبود شدن صورت هنگام سرفه می‌شود. این علائم بعد از دوره نهفتگی بیماری در فرد ظاهر می‌شوند، به همین دلیل در مراحل اولیه، دکتر ریه نیاز به تجویز تست‌های مختلف برای تشخیص آن دارد. بعد از تشخیص نیز، درمان سیاه سرفه با استفاده از آنتیبیوتیکها میتواند باعث از بین رفتن عفونت و به‌مرور بهبود بیماری شود.
برای آشنایی با بیماری سیاه سرفه، علائم و درمان آن در کودکان و بزرگسالان، تا انتهای این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر با ما همراه باشید.
هم‌چنین، می‌توانید سوال خود را در بخش کامنت‌ها بپرسید، تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
سیاه سرفه چیست؟
سیاه سرفه، یک بیماری عفونی تنفسی است که توسط باکتری بوردتلا پرتوسیس ایجاد می‌شود. علائم سیاه سرفه شامل حملات شدید و پی‌درپی سرفه است. این بیماری به‌شدت مسری، اغلب از طریق تنفس و ترشحات بینی و حلق منتقل می‌شود. اگرچه واکسیناسیون به‌طور قابل‌توجهی شیوع این بیماری را کاهش داده است، اما هم‌چنان میتواند خطرناک باشد.واکسیناسیون به‌طور قابل‌توجهی باعث کاهش شیوع این بیماری شده است، اما هم‌چنان میتواند خطرناک باشد. تهدید این بیماری در نوزادان و کودکان خردسال جدی‌تر است. سیاه سرفه میتواند منجر به مشکلات تنفسی شدید، خستگی مفرط و در موارد نادر، مرگ شود. دوره نهفتگی این بیماری بین 8 تا 14 روز است و از 2 هفته قبل از شروع حمله‌های سرفه تا حدود 2 ماه نیز امکان انتقال آن وجود دارد.
به گزارش CDC، وب‌سایت رسمی دولت ایالات متحده:
بوردتلا پرتوسیس، باکتری عامل سیاه سرفه، مدام در سطح ژنتیکی تغییر می‌کند. به‌همین‌دلیل، هم‌چنان نیاز به ارزیابی این موضوع است که تغییرات مولکولی در ساختار این باکتری، درصورت‌وجود، چه تاثیری بر سلامت عمومی دارند.
آیا سیاه سرفه خطرناک است و میتواند باعث مرگ شود؟
سیاه سرفه معمولا از طریق هوا و با سرفه یا عطسه افراد آلوده قابل انتقال است. سیاه سرفه نوزادان و کودکان میتواند علائمی مانند سرفه کودکان از نوع شدید را به دنبال داشته باشد. شدت سرفه‌ها گاهی این‌قدر شدید است که باعث سیاه شدن صورت کودک می‌شود. بنابراین اگر فردی به خصوص کودکان و نوزادان به سیاه سرفه مبتلا شدند باید فوری به پزشک متخصص مراجعه کنید. مهم‌ترین علل خطرناک بودن سیاه سرفه به سه عامل زیر بستگی دارد:
- عوارض جدی؛ سیاه سرفه میتواند عوارضی مانند عفونت‌های ریوی، آسیب به دنده‌ها، تشنج و در موارد شدید، حتی مرگ را به دنبال داشته باشد.
- خطر برای نوزادان؛ نوزادان به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر، بیشتر در معرض خطر عوارض شدید و مرگ ناشی از سیاه سرفه قرار دارند.
- انتقال آسان؛ این بیماری بسیار مسری است و به‌سرعت در بین افراد، به‌ویژه در محیط‌هایی عمومی گسترش پیدا می‌کند.
- کاهش اثر ایمنی با گذشت زمان؛ ایمنی ایجادشده توسط واکسن سیاه سرفه ممکن است با گذشت زمان کاهش پیدا کند. بنابراین، افراد بزرگسال نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
افراد بزرگسال با ابتلا به سیاه سرفه معمولا بدون بستری شدن در بیمارستان و تنها با دریافت دارو و استراحت کافی، بهبود پیدا می‌کنند. اما در رابطه با کودکان و نوزادان، این بیماری خطرناک است و در کودکان زیر یک سال معمولا منجر به بستری شدن در بیمارستان می‌شود.
سیاه سرفه کودکان چه علائمی دارد؟
همان‌طور که گفتیم، سیاه سرفه در کودکان میتواند بسیار خطرناک باشد. اطلاع از علائم سیاه سرفه کودکان میتواند در پیگیری روند درمان و طی کردن سریع‌تر دوره نقاهت آن بسیار موثر باشد.
| علائم سیاه سرفه کودکان | گاهی، آبریزش بینی بدون سرماخوردگی میتواند از علائم سیاه سرفه باشد. |
| کیپ شدن بینی | |
| آبریزش بینی | |
| قرمزی چشم | |
| تب | |
| سرفه شدید و طولانی | |
| در برخی موارد، ترشحات مخاط بینی و دهان | |
| کبود شدن صورت هنگام سرفه‌کردن |
علائم سیاه سرفه ابتدا به صورت خفیف بروز پیدا می‌کند و بعد از گذشت یک تا دو هفته تشدید می‌شود. دراین‌وضعیت، تجمع موکوس در مجاری تنفسی باعث سخت شدن فرایند نفس کشیدن خواهد شد. درنتیجه، سرفه کردن با شدت بیشتری ادامه پیدا می‌کند. این سرفه‌ها و به‌عبارت بهتر حملات سرفه‌ای، می‌توانند باعث بروز علائم زیر در بیمار شوند:
- استفراغ
- صورت کبود یا قرمز
- خستگی شدید
- خونریزی بینی
- خفگی یا آپنه خواب
- ایجاد صدای سوت هنگام نفس گرفتن بین سرفه‌ها
عفونت باکتریایی عامل ایجاد سیاه سرفه کودکان میتواند باعث بروز خطرات جدی برای سلامتی شود. بنابراین، به‌محض بروز علائم، حتما باید به دکتر کودکان مراجعه کنید. تشخیص به‌موقع این بیماری توسط دکتر اطفال، در جلوگیری از تشدید علائم و عفونت بسیار موثر است.
آیا علائم سیاه سرفه بزرگسالان با کودکان متفاوت است؟
علائم سیاه سرفه بزرگسالان نیز مشابه کودکان است. این علائم معمولا در کودکان با شدت بیشتری ظاهر می‌شود و در برخی موارد میتواند باعث بستری شدن در بیمارستان شود. سیاه سرفه در بارداری میتواند باعث تشدید مشکلات تنفسی و در برخی موارد بروز عوارض جدی در مادر شود. هنگامی‌که مادر در دوران بارداری به سیاه سرفه مبتلا می‌شود، ممکن است این بیماری به جنین نیز انتقال پیدا کند.
بیماری سیاه سرفه چگونه منتقل می‌شود؟
سیاه سرفه معمولا از طریق هوا و به روش‌های زیر از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا می‌کند:
- تنفس؛ هنگام سرفه یا عطسه افراد مبتلا، قطرات بسیار ریزی حاوی باکتری بیماری سیاه سرفه در هوا منتشر می‌شود.
- استنشاق قطرات آلوده؛ افرادی که در مجاورت فرد بیمار قرار دارند با استنشاق این قطرات آلوده، به سیاه سرفه مبتلا می‌شوند.
- تماس مستقیم با ترشحات بینی و گلو؛ تماس مستقیم با ترشحات بینی و گلو فرد آلوده نیز میتواند منجر به انتقال این بیماری شود.
بنابراین در یک جمله و به‌طورخلاصه می‌توان گفت: سیاه سرفه از طریق هوا و به‌خصوص هنگام سرفه یا عطسه فرد بیمار به افراد دیگر منتقل می‌شود.
چرا به سیاه سرفه مبتلا می‌شویم؟
علت ابتلا به سیاه سرفه، باکتری بوردتلا پرتوسیس است. این باکتری با حمله به دستگاه تنفسی، باعث سرفههای شدید و طولانی می‌شود که گاهی اوقات میتواند به قدری شدید باشد که منجر به کبودی صورت شود. اگرچه سیاه سرفه بیشتر در کودکان شیوع دارد، اما بزرگسالان نیز می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند. این بیماری به شدت مسری است و از طریق هوا، به‌خصوص هنگام سرفه یا عطسه، از فرد بیمار به دیگران منتقل می‌شود.
روش‌های تشخیص سیاه سرفه کدام است؟
یکی از مشکلات مهم در بیماری سیاه سرفه، این است که موقع بروز، علائمی شبیه سرماخوردگی یا آنفولانزا دارد. این علائم به مرور تشدید می‌شوند و تشخیص بیماری را آسان‌تر می‌کنند. تنها روش تشخیص سیاه سرفه در روزهای اول ابتلا، انجام تست‌های آزمایشگاهی مخصوص است. ازجمله این روش‌های تشخیصی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کشت باکتریایی؛ این روش، به تشخیص باکتری و آنتی‌بیوتیک موثر برای درمان آن کمک می‌کند.
- واکنش زنجیره‌ای پلیمراز یا PCR؛ پی‌سی‌آر نیز در تشخیص نوع باکتری عامل ایجاد عفونت موثر است.
- تست سرولوژی؛ در این تست با استفاده از آنتی‌بادی، بیماری را تشخیص می‌دهند.
تشخیص سیاه سرفه در تخصص دکتر ریه است. فوق‌تخصص ریه با بررسی علائم و تجویز تست‌های لازم این کار را انجام می‌دهد. هنگام مراجعه به پزشک می‌توانید برای یافتن پاسخ سوال تخصص ریه چیست نیز از او مشاوره بگیرید. هم‌چنین، متخصص ریه با دانش و تجربه خود میتواند در مورد انواع بیماری‌های ریه، روش‌های تشخیص و درمان آن‌ها، اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار دهد.
ابتلا به سیاه سرفه چه عوارضی دارد؟
افراد بزرگسال درصورت ابتلا به سیاه سرفه معمولا با استراحت و دارو بهبود پیدا می کنند و کمتر دچار مشکل جدی می شوند. اما گاهی اوقات، ممکن است شدت بیماری زیاد باشد و باعث بروز عوارض زیر شود:
- کبودی یا شکستن دنده‌ها
- فتق شکمی
- پاره شدن رگ های خونی دست یا چشم
اما این عوارض در کودکان و نوزادان با شدت بیشتری ظاهر می‌شود. ازجمله عوارض سیاه سرفه در نوزادان زیر 6 ماه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ذات الریه
- تشنج
- آسیب مغزی
- مشکلات تغذیه ای و کاهش وزن
- کم‌آبی بدن
- کندی یا توقف تنفس
- برونشکتازی ریه
یکی از مهم‌ترین عوارض سیاه سرفه مرگ نوزادان است. این مسئله به‌خصوص در نوزادان زیر 6 ماه اهمیت بالاتری دارد.
چگونه می‌توان سیاه سرفه را درمان کرد؟
درمان سیاه سرفه با توجه به سن بیمار انجام می‌شود. درصورتی‌که طول مدت نهفتگی این بیماری در بدن بیمار بیشتر از 3 هفته باشد، دارویی تجویز نمی‌شود. علت این است که دوره زندگی باکتری این بیماری در این مدت تمام شده است. درصورت نیاز به درمان، روش‌های مختلف آن شامل موارد زیر می‌شوند:
مصرف آنتی‌بیوتیک برای درمان سیاه سرفه
با تشخیص سیاه سرفه، بلافاصله درمان با آنتی‌بیوتیک شروع می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌های زیر بیش‌ترین مورد استفاده را در درمان سیاه سرفه دارند:
- قرص آزیترومایسین
- شربت اریترومایسین
- کلاریترومایسین
آنتیبیوتیکها با از بین بردن باکتری عامل بیماری، به بهبود سریع‌تر و کاهش مدت زمان انتقال بیماری کمک می‌کنند. برای درمان نیز پزشک میتواند داروهای دیگری تجویز کند، زیرا آنتی‌بیوتیک تنها در از بین بردن باکتری و عفونت موثر است.
درمان خانگی سیاه سرفه
درمان خانگی سیاه سرفه اغلب با مراقبتهای لازم و استفاده از روش‌های طب سنتی انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:
- بیمار باید مقدار کافی آب در طول روز مصرف کند تا بدنش هیدراته بماند.
- تعداد وعده‌های غذایی روزانه باید افزایش و مقدار هر وعده کاهش پیدا کند.
- از مصرف سیگار و مواردی که می‌توانند باعث تحریک گلو و بدتر شدن سرفه شوند، پرهیز کنید.
در طب سنتی نیز استفاده از برخی گیاهان و روغن‌های گیاهی میتواند به کاهش علائم سیاه سرفه کمک کند:
- روغن اکالیپتوس؛ برای درمان علائم سرماخوردگی، سرفه و تجمع مخاط و التهاب دستگاه تنفسی فوقانی موثر است. می‌توانید 3 بار در روز بخور این روغن را استفاده کنید.
- روغن نعنا فلفلی؛ بخور این روغن نیز برای کاهش علائم سرفه مفید است.
- شیرین‌بیان؛ غرغره این ماده یا مصرف آن به صورت چای، میتواند به کاهش سرفه و پاک‌سازی مجری تنفسی کمک کند.
- چای سبز؛ خواص ضدباکتریایی این ماده میتواند به درمان عفونت سیاه سرفه کمک کند.
در کنار موارد بالا، پونه کوهی و لیمو، عسل، زنجبیل، روغن بادام، زردچوبه و غرغره آب نمک نیز میتواند علائم سرفه و گلودرد ناشی از سیاه سرفه را بهبود دهد. توجه داشته باشید که روش‌های درمان خانگی سیاه سرفه، به‌عنوان درمان قطعی این بیماری در نظر گرفته نمی‌شوند. درمان سیاه سرفه تنها با مراجعه به پزشک و مصرف داروهای موثر برای از بین بردن باکتری عامل عفونت امکان‌پذیر است.
درمان فوری و مراقبتهای خانگی سیاه سرفه نوزادان
برای درمان فوری این نوع سرفه نوزاد باید به دکتر اطفال مراجعه کنید تا با مصرف دارو عفونت و علائم این بیماری بهبود پیدا کند. این بیماری در نوزادان خطرناک است و با مراجعه فوری به پزشک متخصص می‌توان از خطرات بعدی آن تا‌حدزیادی جلوگیری کرد. پزشک متخصص میتواند از داروهای زیر برای درمان سیاه سرفه نوزادان استفاده کند:
- نوزادان یک‌ماهه؛ ماکرولید‌ها یا آنتی‌بیوتیک‌های موثر در درمان عفونت باکتریایی
- در نوزادان ۲ ماهه و افراد با سن بالاتر؛ آنتیبیوتیکها و روش‌های دیگر
دربرخی‌موارد، به‌خصوص در نوزادان با علائم شدید، بستری شدن در بیمارستان برای دریافت اکسیژن و مراقبتهای ویژه ضروری است.
آیا با تزریق واکسن می‌توان از سیاه سرفه پیشگیری کرد؟
تزریق واکسن سیاه سرفه یکی از موثرترین روش‌ها برای پیشگیری از این بیماری است. واکسن سیاه سرفه به بدن کمک می‌کند تا آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که با باکتری عامل این بیماری مبارزه می‌کنند. این واکسن معمولا با سایر واکسن‌های ضروری ترکیب و به افراد در سنین پایین تزریق می‌شود. دوزهای یادآور این بیماری نیز در سنین بالاتر به ایمنی بیشتر در برابر سیاه سرفه کمک می‌کند. تزریق واکسن در گروه‌های پرخطر، افراد با سیستم ایمنی ضعیف و نوزادان اهمیت بسیار بالاتری دارد.
گفتنی است واکسن کزاز به‌طور معمول به‌صورت واکسن ترکیبی با نام واکسن سه‌گانه (DTP یا DTaP) تزریق می‌شود که شامل واکسن‌های کزاز، دیفتری و سیاه‌سرفه است. این واکسن به پیشگیری از بیماری‌های کزاز و سیاه‌سرفه کمک کرده و معمولاً در کودکان در چند نوبت تزریق می‌شود تا ایمنی بدن آن‌ها تقویت شود.
برای درمان سیاه سرفه به چه دکتری باید مراجعه کنیم؟
درمان سیاه سرفه با مراجعه به دکتر ریه و بررسی علائم و درصورت‌نیاز تجویز روش‌های تشخیصی شروع می‌شود. علائم سیاه سرفه شامل سرفههای شدید و مکرر، تب، آبریزش بینی و کبود شدن صورت به هنگام سرفه است. هم‌چنین، ممکن است صدای جیغ یا سوت‌مانندی در هنگام نفس کشیدن نیز ایجاد شود. پزشک برای تشخیص سیاه سرفه میتواند از کشت باکتریایی، PCR و تست سرولوژی کمک بگیرد. دکتر سیاه سرفه باتوجه به وضعیت بیمار، آنتی بیوتیک‌های موثر را برای از بین بردن عفونت سیاه سرفه تجویز می‌کند.
درضمن، برای ثبت نوبت بهترین فوق‌تخصص ریه یا دیگر تخصص‌های مرتبط با درمان سیاه سرفه در شهر خودتان، می‌توانید به پلتفرم آنلاین و سلامتی دکتردکتر مراجعه کنید.
منابع:
cdc.gov
who.int
nhs.uk
