تخصص روانپزشکی چیست و روانپزشک کیست؟

آموزش تشخیص و درمان بیماری‌های روانی، بهترین جواب برای سوال تخصص روانپزشکی چیست، است. پزشک دارای این تخصص، در راستای بهبود وضعیت روان افراد قدم برمی‌دارد. او در شاخه‌های متعددی از تخصص اعصاب و روان همچون روانپزشکی کودک و نوجوان، روانپزشکی سالمندان، روانپزشکی اعتیاد و روانپزشکی قانونی، متخصص است. یکی از وظایف روانپزشک این است که با مصاحبه، معاینه، تست‌های مختلف و آگاهی از ژنتیک خانوادگی فرد بیمار، به تشخیص بیماری‌های روانی بپردازد. متخصص اعصاب و روان، با استفاده از این روش‌ها، انواع اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و استرس را تشخیص می‌دهد و برای درمان برخی از این بیماری‌ها، تجویز دارو به‌ویژه داروهای روانپزشکی را بهترین راه می‌داند. او در صورت نیاز، به فرد بیمار، مراجعه به یک مددکار یا مشاور را پیشنهاد می‌کند.

درادامه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر که تنها 5 دقیقه از شما زمان می‌گیرد، آگاه می‌شوید که روانپزشک کیست و در نهایت تفاوت آن با روانکاوی، روان‌درمانی و مشاوره با روانشناس را می‌دانید.

 اگر سوال و ابهامی درخصوص تخصص روانپزشکی، دکتر مغز و اعصاب و وظایف او داشتید، می‌توانید در قسمت نظرات مطرح کنید تا پزشک متخصص پاسخ دهد.

تخصص روانپزشکی چیست؟

سلامت روان، بخش مهمی از سلامت انسان است. بیماری‌های روانی می‌توانند تاثیرات مخربی بر زندگی فردی، اجتماعی و شغلی افراد داشته باشند. علم روانپزشکی با ارائه خدمات تشخیصی و درمانی به افراد، در بهبود سلامت روان و کیفیت زندگی آنها نقش پررنگی دارد.

بنابر توصیف انجمن روانپزشکی آمریکا،

رشته روانپزشکی، شاخه‌ای از علم پزشکی است که به مطالعه، تشخیص و درمان بیماری‌های روانی می‌پردازد. متخصصان این رشته، صلاحیت تجویز دارو و استفاده از روش درمان‌های ترکیبی را برای مراجعین خود، دارند.

این رشته با تمرکز بر ذهن و رفتار انسان، به‌دنبال یافتن پاسخ‌هایی برای چالش‌های سلامت روان است. در قرن حاضر، علم روانپزشکی در حال پیشرفت و تحول است. روش‌های جدید تشخیصی و درمانی، مانند تصویربرداری مغزی و داروهای جدید، به بهبود کیفیت خدمات در این زمینه کمک می‌کنند. با افزایش آگاهی عمومی از اهمیت سلامت روان، تقاضا برای خدمات روانپزشکی نیز در حال افزایش است. علم روانپزشکی در آینده نقش مهم‌تری در حفظ و ارتقای سلامت روان انسان‌ها ایفا خواهد کرد.

دکتر روانپزشک کیست؟

شاخه پزشکی اعصاب و روان یا روانپزشک یک تخصص پزشکی است که به درمان و تشخیص بیماری‌های روان می‌پردازد. دکتر روانپزشک، پس از گذراندن دوره هفت‌ساله پزشکی عمومی، وارد دوره تخصص چهارساله می‌شود. در این دوره در زمینه‌های روانپزشکی، روانشناسی، آسیب‌شناسی روانی و درمان بیماری‌های روانی مطالعه می‌کند. البته طول دوره تحصیل در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است. به‌عنوان مثال، در ایران این دوره چهار سال و در آلمان شش سال طول می‌کشد. روانپزشک می‌تواند در هر دو زمینه جسم و روان، طبابت کند؛ البته تمرکز اصلی او بر روی مسائل روانشناختی و روانی فرد است.

تخصص روانپزشکی چه فوق‌تخصص‌ها و فلوشیپ‌هایی دارد؟

روانپزشکی نیز مانند دیگر گروه‌های پزشکی، فوق‌تخصص‌ها و فلوشیپ‌های خاص خود را دارد. به همین دلیل است که برای مشکلات مختلف روانشناختی شما را به متخصص همان حوزه ارجاع می‌دهند. قطعا کسی که با اختلالات مربوط به خواب روبه‌رو است با فردی که با مشکلات مربوط به یادگیری دست‌وپنجه نرم می‌کند، باید زیر نظر متخصصین متفاوتی درمان شوند. در ادامه فوق‌تخصص‌ها و فلوشیپ‌های روانپزشکی را با هم بررسی می‌کنیم:

روانپزشکی کودک و نوجوان

سلامت روان در دوران کودکی و نوجوانی، برای رشد و تکامل سالم فرد، ضروری است. بیماری‌های روانی می‌توانند تاثیرات مخربی بر زندگی تحصیلی، اجتماعی و عاطفی کودکان و نوجوانان برجای بگذارند. برخی از بیماری‌های روانی شایع در کودکان و نوجوانان عبارت هستند از:

• اختلالات اضطرابی؛ مانند اضطراب فراگیر، اختلال هراس و اختلال وسواس فکری-عملی
• اختلالات خلقی؛ مانند افسردگی و اختلال دوقطبی
• اختلالات رفتاری؛ مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و اختلال لجبازی و نافرمانی مقابله‌ای
• اختلالات خوردن؛ مانند بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی
• اختلالات یادگیری؛ مانند دیسلکسیا
• اختلالات رشدی؛ مانند اوتیسم

توجه به این نکته مهم است که مراجعه به پزشک برای کنترل و درمان این اختلالات از همان سنین کودکی را جدی بگیرید تا فرزند شما در بزرگسالی با مشکلی بزرگتر مواجه نشود.

روانپزشکی سالمندان

تخصص روانپزشکی سالمندان، شاخه‌ای از علم روانپزشکی است که به تشخیص و درمان بیماری‌های روانی مثل زوال عقل، بیماری آلزایمر، افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، اختلالات وسواس فکری-عملی و روان‌پریشی در افراد مسن می‌پردازد. تشخیص بیماری‌های روانی در سالمندان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. متخصصان روانپزشکی سالمندان، از روش‌های مختلفی مانند مصاحبه با بیمار و خانواده، معاینه، تست‌های روان‌شناختی و تست‌های هوش برای تشخیص نوع اختلال استفاده می‌کنند.

روانپزشکی قانونی

روانپزشکی قانونی، یکی از فوق‌تخصص‌های روانپزشکی است. متخصصان روانپزشکی قانونی، از دانش و تخصص خود در زمینه روانشناسی، آسیب‌شناسی روانی و درمان بیماری‌های روانی، برای کمک به سیستم حقوقی استفاده می‌کنند. برخی از وظایف متخصصان روانپزشکی قانونی عبارت هستنداز:

• ارزیابی سلامت روان متهمان و مجرمان
• ارزیابی خطر خشونت
• ارزیابی صلاحیت محاکمه
• ارزیابی صلاحیت سرپرستی
• ارزیابی صدمات روانی
• ارائه مشاوره به مراجع قضایی
• انجام تحقیقات در زمینه روانپزشکی قانونی و موارد دیگر

متخصصان روانپزشکی قانونی، در محیط‌های مختلفی مانند دادگاه‌ها، زندان‌ها، بیمارستان‌های روانی و کلینیک‌های خصوصی کار می‌کنند.

روانپزشکی اعتیاد

تخصص روانپزشکی اعتیاد، شاخه‌ای از علم روانپزشکی است که به تشخیص و درمان اعتیاد به مواد مخدر و الکل می‌پردازد. متخصصان روانپزشکی اعتیاد، نقشی حیاتی در درمان اعتیاد و ارتقای سلامت روان افراد معتاد ایفا می‌کنند. این متخصصان، می‌توانند در تشخیص و درمان اعتیاد به افراد معتاد کمک کنند، دارو تجویز کنند، روان‌درمانی انجام دهند و از سایر روش‌های درمانی برای بهبود حال روانی فرد معتاد بهره ببرند.

روانپزشکی اعصاب

روان‌پزشکی عصبی با نام‌های عصب‌روان‌پزشکی و روان‌پزشکی اُرگانیک نیز شناخته می‌شود. این تخصص روانپزشکی، شاخه‌ای از علم پزشکی است که ارتباط بین روان‌پزشکی و عصب‌شناسی را مطالعه می‌کند. هدف این رشته، درک و تبیین رفتار، از طریق بررسی تعامل عوامل عصب‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی است. این تخصص به مطالعه رابطه بین مغز و رفتار می‌پردازد. روان‌پزشکی اعصاب، نقشی حیاتی در ارتقای سلامت روان افراد ایفا می‌کند. متخصصان این رشته با تشخیص و درمان بیماری‌های روانی با منشأ عصبی، به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک می‌کنند.

فلوشیپ‌های روانپزشکی

فلوشیپ، نوعی دوره آموزشی تکمیلی است که پس از اتمام دوره تخصص و اخذ بورد تخصصی، در یک زمینه خاص از پزشکی ارائه می‌شود. طول دوره فلوشیپ، بسته به نوع تخصص، حدودا 1 سال و 6 ماه است. فلوشیپ‌های روانپزشکی، 7 دوره مختلف است که هر کار، در زمینه‌ای خاص، کاربرد دارند. در جدول زیر به چند مورد از فلوشیپ‌های روانپزشکی را آورده‌ایم:

هدف از فلوشیپ، کسب دانش و مهارت‌های تخصصی بیشتر در یک زمینه خاص است.

تفاوت میان روانپزشک، روانشناس و روانکاو چیست؟

روانپزشک، روانشناس، مددکار و روانکاو، متخصصان حفظ و ارتقای سلامت روان هستند. با وجود اینکه این سه تخصص در برخی موارد همپوشانی دارند، اما تفاوت‌های مهمی نیز بین آنها وجود دارد. تفاوت اصلی بین روانپزشک و روانشناس در این است که روانپزشک می‌تواند داروهای روانپزشکی تجویز کند، اما روانشناس اجازه تجویز دارو ندارد. این مجوز به دلیل گذراندن دوره‌های پزشکی و تخصص روانپزشکی، به روانپزشک داده شده است. در جدول زیر به تفاوت‌های بین روانپزشک و روانشناس توجه کنید:

شما و اطرافیان‌تان در صورت مواجهه با مشکلات روانی جدی و پیچیده، باید به متخصص اعصاب و روان مراجعه کنید.

دکتر روانپزشک چه بیماری‌هایی را درمان می‌کند؟

بیماری‌های روانی، طیف گسترده‌ای از مشکلات عاطفی، رفتاری و تفکری را شامل می‌شوند. زمانی که مشکلات روانی، به حدی گسترده شوند که فراتر از یک مشکل، شامل اثرات مخرب جانبی در بدن شوند، درست همان نقطه‌ای است که دکتر روانپزشک برای درمان فرد، وارد می‌شود. در ادامه به برخی از بیماری‌هایی که دکتر مغز و اعصاب آن‌ها را درمان می‌کند، می‌پردازیم:

 اختلالات خلقی

اختلالات خلقی، به گروهی از بیماری‌های روانی گفته می‌شود که نوسانات شدید در خلق و حالت روحی فرد را به همراه دارند. کسانی که دچار اختلالات خلقی هستند، با سرعت زیادی از حالت‌های خوشحالی، پرانرژی و هیجانی به حالت‌های افسرده، بی‌حالی و کاهش انرژی تغییر خلق می‌دهند. در ادامه برخی از این اختلالات را بررسی کرده‌ایم:

• اختلال افسردگی اساسی: این مورد یک اختلال خلقی شایع است که باعث احساس غم و اندوه شدید و مداوم می‌شود. افراد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی دچار از دست دادن علاقه خود به فعالیت‌های موردعلاقه‌شان در گذشته، از دست دادن اشتها، از دست دادن تمرکز و اختلالات خواب می‌شوند.
• اختلال دوقطبی: این یک اختلال خلقی است که باعث نوسانات شدید خلقی بین شیدایی و افسردگی می‌شود. در طول دوره‌های شیدایی، افراد ممکن است احساس سرخوشی، انرژی و تحریک‌پذیری کنند. در طول دوره‌های افسردگی، افراد ممکن است علائم مشابهی با اختلال افسردگی اساسی را تجربه کنند.
• اختلال سیکلوتایمی: این یک اختلال خلقی است که باعث نوسانات خلقی خفیف‌تر از اختلال دوقطبی می‌شود. افراد مبتلا به اختلال سیکلوتایمی، ممکن است دوره‌هایی از شیدایی خفیف (هیپومانیا) و دوره‌هایی از افسردگی خفیف را تجربه کنند.

پزشک با تخصص روانپزشکی، با تشخیص این دسته بیماری‌های روانی، متناسب با شدت بیماری، دارودرمانی یا روان‌درمانی را تجویز می‌کند.

 اختلالات اسکیزوفرنی و سایکوتیک

اختلالات اسکیزوفرنی و سایکوتیک گروهی از بیماری‌های روانی هستند که باعث علائم روان‌پریشی می‌شوند. علائم روان‌پریشی، شامل توهم و هذیان است. توهم دیدن، شنیدن، بوییدن، چشیدن یا احساس آنچه که وجود خارجی ندارد. هذیان، باور غلطی است که با وجود شواهد خلاف آن، فرد به آن پایبند است. علائم اسکیزوفرنی معمولاً در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود و می‌تواند زندگی فرد را در زمینه‌های مختلف مانند روابط، شغل و تحصیل تحت تاثیر قرار دهد. علت اسکیزوفرنی، به‌طورکامل شناخته شده نیست؛ اما به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و رشدی در آن نقش داشته باشند.

 اختلالات رشدی

اختلالات رشدی نوعی از اختلالات روانی هستند که بر نحوه عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند و باعث ایجاد مشکلات در عملکرد اجتماعی، شناختی و عاطفی می‌شوند. این اختلالات معمولاً پیش از دو سالگی، هنگامی که کودکان در بالاترین نرخ رشد فیزیکی و ذهنی خود هستند، مشاهده می‌شوند. در این دوره، دور سر، وزن و قد کودکان به‌طور طبیعی رشد نمی‌کند. علاوه بر این، مهارت‌های حرکتی این کودکان از جمله چرخیدن، نشستن، ایستادن و راه‌رفتن دیرتر ظاهر می‌شود. در ادامه برخی از این اختلالات بررسی شده‌اند:

• اختلال اوتیسم؛ اوتیسم یک اختلال رشدی پیچیده است که باعث مشکلاتی در ارتباطات، تعاملات اجتماعی و رفتار می‌شود.
• اختلالات طیف اوتیسم (ASD)؛ گروهی از اختلالات رشدی که علائمی مشابه اوتیسم دارند، اما معمولاً خفیف‌تر هستند.
• اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)؛ بیش‌فعالی، یک اختلال رشدی است که باعث مشکلاتی در توجه، تمرکز و کنترل رفتار می‌شود.
• اختلالات یادگیری؛ این دسته اختلالات، باعث مشکلاتی در یادگیری خواندن، نوشتن، ریاضیات و سایر مهارت‌های تحصیلی می‌شوند.
• معلولیت ذهنی؛ معلولیت، یک اختلال رشدی است که باعث محدودیت در توانایی‌های ذهنی و عملکردی فرد می‌شود.

دکتر روانپزشک با بررسی و ارزیابی انواع مهارت‌های کودکان، این اختلالات را در آن‌ها شناسایی می‌کند.

 اختلالات شخصیت

اختلالات شخصیت، گروهی از بیماری‌های روانی که باعث الگوهای پایدار و انعطاف‌ناپذیر در تفکر، احساس و رفتار می‌شوند. این الگوها می‌توانند در زندگی روزمره فرد و روابط او با دیگران تداخل ایجاد کنند. تابه‌حال گونه‌های مختلفی از اختلالات شخصیت شناخته شده است که چندمورد از مهم‌ترین آنها عبارت هستند از:

• اختلال شخصیت پارانوئید؛ شخصیت پارانوئید باعث سوءظن و بی‌اعتمادی مداوم به دیگران می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، معمولاً احساس می‌کنند که دیگران در حال توطئه علیه آنها هستند یا به آنها آسیب می‌رسانند.
• اختلال شخصیت اسکیزوئید؛ این اختلال، باعث انزوای اجتماعی و عدم تمایل به صمیمیت عاطفی می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید، معمولاً تنهایی را ترجیح می‌دهند و از روابط اجتماعی اجتناب می‌کنند.
• اختلال شخصیت اسکیزوتایپی؛ این اختلال شخصیت، باعث علائمی مشابه اسکیزوفرنی می‌شود، اما خفیف‌تر است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی، دچار توهمات و هذیان‌های خفیف هستند.
• اختلال شخصیت ضداجتماعی؛ این یک اختلال شخصیت است که باعث بی‌اعتنایی به حقوق دیگران و عدم تمایل به پیروی از قوانین و مقررات می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی، معمولاً دروغ می‌گویند، دزدی می‌کنند و پرخاشگر هستند.
• اختلال شخصیت مرزی؛ این اختلال باعث ناپایداری عاطفی و روابط آشفته می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، معمولاً تغییرات خلقی شدیدی را تجربه می‌کنند و در برقراری روابط مداوم، مشکل دارند.
• اختلال شخصیت نمایشی؛ این اختلال، موجب نیاز شدید به توجه و تأیید دیگران می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، معمولاً رفتار توجه‌طلبانه دارند و خود را بیش از حد، مهم می‌دانند.
• اختلال شخصیت خودشیفته؛ این یک اختلال شخصیت است که باعث احساس غرور و خودبزرگ‌بینی بیش از حد می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته، معمولاً نیاز شدیدی به تحسین دارند و نمی‌توانند انتقاد را تحمل کنند.

در تخصص روانپزشکی با شناخت این الگوهای رفتاری، به کنترل و درمان این بیماری‌های روانی کمک می‌کنند.

اختلالات اضطرابی

اختلالات اضطرابی، گروهی از بیماری‌های روانی هستند که باعث اضطراب و ترس بیش‌ از حد می‌شوند. اضطراب، یک واکنش طبیعی به استرس است. اما در اختلالات اضطرابی، اضطراب بیش از حد و غیرقابل‌کنترل می‌شود. انواع مختلفی از اختلالات اضطرابی وجود دارد، از جمله:

• اختلال اضطراب فراگیر؛ افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر، معمولاً در مورد مسائل مختلف زندگی نگران هستند و نمی‌توانند اضطراب خود را کنترل کنند.
• اختلال هراس؛ این اختلال باعث حملات ناگهانی و شدید، ترس و اضطراب می‌شود. حملات هراس، معمولاً با علائمی مانند تپش قلب، تنگی نفس، تعریق و سرگیجه همراه است.
• اختلال اضطراب اجتماعی؛ این اختلال باعث ترس و اضطراب در مواقع اجتماعی می‌شود. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، معمولاً از صحبت در جمع، ملاقات با افراد جدید و حضور در مکان‌های عمومی اجتناب می‌کنند.
• فوبیاهای خاص؛ نوعی از اختلال اضطرابی که باعث ترس و اضطراب شدید، از یک موضوع یا موقعیت خاص می‌شود. فوبیاهای خاص معمولاً شامل ترس از حیوانات، ارتفاعات، فضای بسته یا پرواز است.

در صورت بروز این نوع از اضطراب‌ها، باید به پزشکی با تخصص روانپزشکی مراجعه کنید.

 اختلالات حافظه و زوال عقل

اختلالات حافظه و زوال عقل، به مشکلاتی در عملکرد شناختی اشاره دارند که می‌توانند باعث مشکلاتی در حافظه، تمرکز، تفکر و استدلال شوند. افرادی که دچار این اختلال باشند، در به خاطر سپردن اطلاعات جدید، تمرکز و توجه، تفکر و استدلال، انجام وظایف روزمره و موارد دیگر دچار مشکل هستند. انواع مختلفی از اختلالات حافظه و زوال عقل وجود دارد، از جمله:

• اختلال حافظه خفیف مرتبط با سن؛ این یک نوع طبیعی از کاهش حافظه است که با افزایش سن رخ می‌دهد. این نوع از اختلال حافظه، معمولاً باعث تداخل در زندگی روزمره فرد نمی‌شود.
• زوال عقل؛ این یک اصطلاح کلی برای کاهش شدید در عملکرد شناختی است که باعث تداخل در زندگی روزمره فرد می‌شود. بیماری آلزایمر، شایع‌ترین علت زوال عقل است.

پزشک دارای تخصص روانپزشکی با تشخیص این بیماری‌ها، راهکارهای درمانی را به بیمار خود ارائه می‌دهد.

 اختلالات خوردن

اختلال خوردن، نوعی اختلال در نحوه غذا خوردن است. افراد مبتلا به این اختلال الگوهای غذا خوردن مناسبی را رعایت نمی‌کنند، به عنوان مثال امتناع از خوردن غذای کافی، خوردن بیش از حد، استفاده از مسهل‌ها بعد از غذا خوردن یا حتی روش‌هایی که باعث استفراغ کردن عمدی شود. این افراد معمولا دچار تصورات نادرستی درباره بدن خود هستند، مثلاً برخی فکر می‌کنند که بیش از حد چاق هستند، که این امر می‌تواند منجر به افکار منفی و تحریف شده درباره بدن و وزنشان شود.

اختلال وسواس فکری-عملی

اختلال وسواس فکری-عملی یا OCD یک اختلال روانی است که فرد را در چرخه‌ وسواس و اجبار گیر می‌اندازد. وسواس فکری، تصورات یا افکار ناخواسته‌ای است که احساسات آزاردهنده‌ای را برای فرد ایجاد می‌کنند. این افکار و تصاویر بارها تکرار می‌شوند و فرد احساس می‌کند که قادر به کنترل آن‌ها نیست. این اختلال با احساسات شدیدی مانند ترس، انزجار یا شک همراه است. این مهم است که تفاوت بین این اختلال و ویژگی‌های شخصیتی وسواسی را در نظر گرفته و به‌درستی تشخیص داد.

خدماتی که دکتر روانپزشک ارائه می‌دهد، چیست؟

هر پزشک اعصاب و روان، برای بیماران خود، طیف وسیعی از خدمات را انجام می‌دهد. خدماتی که یک دکتر روانپزشک به بیمار خود ارائه می‌دهد با توجه به نوع اختلال و همچنین شدت آن و حتی سن فرد می‌تواند متفاوت بوده و در دسته خاصی قرار گیرد. به همین دلیل است که نوع خدماتی که فرد مبتلا به اختلالات رشدی دریافت می‌کند با فرد دیگری که از مشکلات مربوط به وسواس فکری رنج می‌برد، متفاوت است. مهم‌ترین این خدمات شامل موارد زیر است:

• تشخیص و درمان اختلالات روانی
• نظارت بر عملکرد و واکنش بیمار به داروهای روانپزشکی
• ارائه راهکارهای موثر و کارآمد برای بهبود مشکلات روانی
• انجام روش‌های درمانی همچون الکتروشوکی
• ارزیابی و بررسی دقیق وضعیت بیمار با استفاده از ابزارها و تست‌های روانشناسی
• ارائه راهکار به بیمار برای مدیریت استرس و کنترل عصبانیت

همچنین متخصص اعصاب و روان می‌تواند با سایر تخصص‌ها و متخصصان روانپزشکی، برای بهبود حال روانی بیمار، همکاری کند. مهم‌ترین هدف او، بهبود کیفیت زندگی بیمار است.

روش‌های تشخیص در تخصص روانپزشکی چیست؟

همان‌طور که برای مشکلات فیزیکی، مراحل خاصی وجود دارد تا بتوان بیماری را به‌درستی تشخیص داد، برای بیماری‌های مربوط به اعصاب و روان نیز مراحل مشخصی تعریف شده است تا تشخیص با بالاترین دقت صورت گیرد. جلسات مختلف مشاوره و تست‌هایی که از بیماران گرفته می‌شوند، همگی اسنادی هستند که می‌توانند دقت درمان را به حداکثر برسانند. در ادامه مراحل معمول تشخیص در تخصص روانپزشکی را با هم مرور می‌کنیم:

مصاحبه بالینی

مصاحبه با بیمار برای بررسی علائم، تاریخچه سلامت روان و سابقه خانوادگی، اولین مرحله‌ای است که توسط پزشک انجام می‌شود. دکتر روانپزشک سعی دارد تا با پرسش در مورد افکار، احساسات، رفتارها و عادات بیمار، به وضعیت حال او پی ببرد. این مرحله همچنین شامل بررسی عملکرد بیمار در زمینه‌های مختلف زندگی مانند کار، تحصیل و روابط اجتماعی نیز می‌شود.

معاینه جسمی و روانی

معاینه جسمی و روانی بیمار از جمله مراحلی است که در تشخیص بیماری و اختلال کمک‌کننده است. در معاینه جسمی از بیمار خواسته می‌شود تا آزمایشاتی مثل بررسی سطح هورمون‌ها یا حتی عملکرد تیروئید را انجام دهند. در معاینه روانی روان‌درمان‌گر سعی می‌کند با استفاده از مشاهدات خود و همچنین مصاحبه با بیمار، روند تشخیص بیماری را بادقت بالاتری پیش ببرد. در معاینه روانی حالات ظاهری فرد، قدرت تکلم، احساسات، نوع ارتباطی که با پزشک برقرار می‌کند و حتی کارکرد هوش و جهت‌یابی بررسی می‌شوند.

تست‌ها و آزمایشات

تست‌ها و آزمایشات روانشناختی، ابزارهای ارزیابی هستند که توسط روانشناسان برای پی بردن به اختلالات روانی و عصبی فرد به کار برده می‌شوند. این تست‌ها و آزمایشات به روش‌های مختلفی انجام می‌شوند؛ برخی از آن‌ها به صورت آنلاین هستند و در برخی موارد نیز پزشک سعی می‌کند سوالات را به صورت حضوری از بیمار بپرسد تا حالت‌های روحی او را نیز ثبت کند. این تست‌ها شامل مجموعه سوالاتی هستند که تلاش می‌کنند فرد را در موقعیت‌های خاص قرار داده و حالات او را ثبت کنند.

تشخیص اختلال روانی

در این مرحله، پزشک تلاش می‌کند تمامی اطلاعات جمع‌آوری شده در بخش‌های قبلی را بررسی کرده و در نهایت با استفاده از معیارهای تشخیص استاندارد از جمله DSM-5 (کتاب راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی، نسخه پنجم) بیماری را اعلام کرده و با توجه به آن، روش‌های درمان را پیش بگیرد. دلیل اهمیت بیش از حد تشخیص درست این است که، روند درمان دقیقا بر اساس نتایج این مرحله صورت می‌گیرد و کمترین اشتباه می‌تواند نتایج جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.

برنامه درمان

مرحله‌ درمان در بیماری‌های اعصاب و روان بسته به نوع بیماری، شدت علائم و نیازهای هر بیمار، متفاوت است. بر اساس تشخیص و نیازهای بیمار، یک برنامه درمانی شخصی‌سازی شده، تدوین می‌شود. این برنامه می‌تواند شامل تجویز دارو، مشاوره روانشناختی و درمان‌های تکمیلی مانند تکنیک‌های رفتاری باشد. باید به این موضوع نیز دقت کرد که در بسیاری از بیماری‌های اعصاب و روان، داروها بخش مهمی از درمان را تشکیل می‌دهند. 

روش‌ها و روندهای درمان در تخصص روانپزشکی چیست؟

درمان اختلالات روانی، به عوامل مختلفی مانند نوع اختلال، شدت علائم، وضعیت سلامت جسمی و روانی بیمار و ترجیحات او بستگی دارد. روانپزشک با توجه به این عوامل، یک برنامه درمان مناسب برای بیمار طراحی می‌کند. در ادامه برخی از رایج‌ترین روش‌ها و روندهای درمان را بررسی می‌کنیم:

روان‌درمانی

روان‌درمانی، مجموعه‌ای از روش‌های درمان است که به بیمار کمک می‌کند تا افکار، احساسات و رفتارهای خود را بهتر درک کند و تغییر دهد. انواع مختلفی از روان‌درمانی همچون درمان شناختی رفتاری (CBT)، درمان خانوادگی، درمان گروهی و روانکاوی وجود دارد. روان‌درمانگر، سعی می‌کند با کشف الگوهای فکری، رفتاری و تجربیات شما، ریشه‌ی مشکلات‌تان را پیدا کند. سپس با همکاری شما، به شما کمک می‌کند تا راه‌حل‌های مناسب را برای مشکلات‌تان بیابید.

دارودرمانی

انواع مختلفی از داروهای روانپزشکی همچون داروهای ضدافسردگی، داروهای ضداضطراب، داروهای ضدروان‌پریشی و داروهای ثبات‌کننده خلق وجود دارد. پس از شروع مصرف داروها، روانپزشک با دقت علائم شما را رصد می‌کند تا پیشرفت یا عدم پیشرفت درمان را ارزیابی کند. این علائم شامل کاهش اضطراب، افسردگی، یا سایر علائم و تغییرات مثبت در خلق‌وخو، تفکر و رفتار می‌شود.

تحریک مغز

تحریک مغز، مجموعه‌ای از روش‌ها است که برای تغییر فعالیت مغز و درمان اختلالات روانی به کار می‌رود. این روش‌ها غیرتهاجمی هستند و به جراحی نیاز ندارند. در تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال (TMS) از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های مغزی استفاده می‌شود. TMS برای درمان اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، OCD و اسکیزوفرنی موثر است. در روش تحریک الکتریکی مغز (tDCS)، از جریان الکتریکی ضعیف برای تحریک سلول‌های مغزی استفاده می‌شود. tDCS برای درمان اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، درد مزمن و آلزایمر به کار می‌رود. همچنین در روش تحریک عمقی مغز (DBS) از الکترودهایی استفاده می‌شود که در مناطق خاصی از مغز کاشته شده‌اند. این روش برای درمان اختلالاتی مانند پارکینسون، دیستونی، صرع و OCD، کارآمد است.

شوک روانپزشکی

شوک روانپزشکی چیست؟ در این روش، جریان الکتریکی کنترل‌شده‌ای بین دو قطعه فلزی واقع روی پوست سر بیمار، ایجاد می‌شود. این جریان، با عبور از مغز، در فرد بیمار تشنج ایجاد می‌کند. روش شوک روانپزشکی، برای بیماری‌هایی همچون دوقطبی و اسکیزوفرنی به کار می‌رود.

نوردرمانی

نور درمانی یا فتوتراپی، روشی برای درمان انواع بیماری‌ها با استفاده از نور است. این روش سابقه‌ای دیرینه دارد و از دیرباز از نور خورشید برای درمان بیماری‌هایی مانند یرقان استفاده شده است. امروزه این روش در درمان اختلال عاطفی فصلی، افسردگی و موارد دیگر کاربرد دارد.

چه زمانی باید به دکتر اعصاب و روان مراجعه کنیم؟

مراجعه به متخصص روانپزشک، در شرایط و موقعیت‌های مختلف لازم است. در ادامه به برخی از این شرایط اشاره کردیم:

• ابتلا به اختلالات روانی؛ همچون افسردگی شدید، اضطراب شدید، اختلالات خواب، اضطراب اجتماعی، وسواس و سایر بیماری‌های روانی
• تغییرات شدید در روحیه و خلقیات؛ همچون خشم و عصبانیت شدید، انزوا و ایزوله شدن و اختلال خوردن بیش‌ از حد غذا
• مشکلات خانوادگی و ارتباطی؛ مانند خشونت خانگی و نزاعات مکرر
• اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان؛ همچون بیش‌فعالی و نقص توجه
• تجربه‌ تروما؛ همچون تجربه تصادف، سوانح طبیعی و ضرب و شتم
• اعتیاد به مواد مخدر
• مشکلات در شغل و تحصیل؛ همچون نداشتن تمرکز، اختلالات یادگیری و اضطراب شغلی

درصورتی‌که نشانه‌های اختلالات روانی در شما و اعضای خانواده‌تان، بر زندگی روزمره شما تاثیر منفی می‌گذارد، بهترین راه‌حل، مراجعه به یک متخصص اعصاب و روان است.

چه کسانی به دکتر اعصاب و روان نیاز دارند؟

در سال‌های اخیر، آگاهی عمومی نسبت به موضوع اعصاب و روان افزایش پیدا کرده است و جامعه به خوبی دریافته است که درمان بیماری‌های روانشناختی می‌تواند شرایط زندگی را تسهیل کند. می‌توان با اطمینان گفت هر کسی ممکن است به پزشک روان احتیاج پیدا کند، کافی است کمی در رفتارها، کنش و واکنش‌های خود دقیق شود. به عنوان مثال اگر هر یک از علائم زیر را در خود یا اطرافیان خود مشاهده کردید، مراجعه به دکتر روانپزشک گامی مهم در راستای بهبودی شما خواهد بود:

• نگرانی و ترس مداوم
• بی‌قراری و ناتوانی در تمرکز
• حملات پانیک
• بی‌دقتی و فراموشکاری
• ناتوانی در به پایان رساندن کارها
• احساس غم و ناامیدی مداوم
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها
• تغییرات در اشتها
• اختلال در غذا خوردن مانند اعتیاد به غذا
• اعتیاد به الکل و مواد مخدر
• افکار مرگ و خودکشی
• نوسانات شدید خلقی
• دوره‌های افسردگی و مانیا
• تغییرات در انرژی، فعالیت و خواب
• خاطرات آزاردهنده و بازگشت مکرر به لحظه حادثه
• کابوس، ترس و اضطراب
• احساس گناه و انزوا
• توهم و هذیان
• اختلال در تفکر و قضاوت
• اختلالات وسواسی
• اختلال شخصیت

متخصص روانپزشک، با تشخیص دقیق خود می‌تواند به شما راهکارهای درمانی کارآمد ارائه دهد.

محل کار دکتر روانپزشک چگونه است؟

محل کار دکتر روانپزشک، شامل اتاق‌های مشاوره است. این اتاق‌ها برای ملاقات امن و آرام‌بخش بیماران با پزشک تدارک دیده می‌شود. از تجهیزات این اتاق می‌توان به مبلمان راحت برای بیمار، وسایل یادداشت‌برداری برای بیمار و پزشک و سیستم صوتی موردنیاز برای ثبت موارد خاص اشاره کرد. مهم‌ترین ویژگی محیط کار یک روانپزشک، حفظ حریم خصوصی و فراهم‌آوردن یک محیط امن و محرمانه برای بیمار است. او تنها در این محیط می‌تواند با خیال آسوده، از مشکلات و اختلالات خود صحبت کند.

در انتخاب بهترین دکتر روانپزشک چه مواردی را باید در نظر بگیریم؟

هنگام انتخاب یک پزشک، این سوال برای شما ایجاد می‌شود که روانپزشک خوب کیست. انتخاب بهترین دکتر با تخصص روانپزشکی تصمیم مهمی است که می‌تواند تاثیر زیادی بر سلامت روان شما بر جای بگذارد. مطمئن شوید که دکتر روانپزشک در زمینه درمان اختلال شما تخصص دارد. مهم است که با دکتر روانپزشک خود احساس راحتی داشته و بتوانید به او اعتماد کنید. در جلسه اول به این موضوع توجه کنید که آیا با شخصیت و رفتار دکتر روانپزشک مورد نظر خود احساس راحتی می‌کنید یا خیر.

در مراجعه به دکتر اعصاب و روان، چه انتظاری باید داشته باشیم؟

یک دکتر مغز و اعصاب یا روانپزشک خوب همچون یک همسفر آگاه در کنارتان خواهد بود تا شما را در مسیر بهبودی همراهی کند. این سفر با مراحل مختلفی آغاز می‌شود. در گام اول، روانپزشک با پرسیدن سوالات دقیق و شنونده بودن فعال، علائم سلامت روان شما را به‌طورکامل بررسی می‌کند. در بسیاری موارد، تشخیص بیماری در همین مرحله انجام می‌شود و برنامه درمان مناسب طراحی می‌گردد. در گام دوم گاهی برای تشخیص دقیق‌تر، انجام آزمایش‌های مختلف ضروری است. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا اطلاعات بیشتری در مورد وضعیت شما به دست آورد. گام سوم، انتخاب روش درمانی مناسب است. پس از تشخیص دقیق، روانپزشک روش درمان مناسب را با توجه به شرایط شما انتخاب می‌کند. این روش درمان ممکن است شامل دارودرمانی، روان‌درمانی یا ترکیبی از هر دو باشد.

در مورد بیماران با علائم جدی، درمان دارویی در اولویت قرار می‌گیرد. در درمان کودکان، به دلیل حساسیت بیشتر، معاینه جامع سلامت روان انجام می‌شود. در این معاینات، عوامل مختلفی مانند رشد عصبی، سلامت روان، وضعیت عاطفی، شناختی، آموزشی، خانوادگی و ژنتیکی بررسی می‌شوند. برنامه درمان کودکان، ممکن است شامل ترکیبی از روش‌های مختلف مانند دارودرمانی، روان‌درمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و آموزش به والدین باشد. به‌یاد داشته باشید که هر فرد، یک مورد منحصربه‌فرد است و برنامه درمان نیز باید با توجه به شرایط شما طراحی شود. اعتماد به روانپزشک و همکاری فعال شما در روند درمان نقشی کلیدی دارد.

مراجعه به دکتر اعصاب و روان، گامی برای سلامتی!

فردی برخوردار از سلامت روان، از نظر عاطفی، شناختی و رفتاری در وضعیت مناسبی قرار دارد. گاهی تضمین این سلامتی برعهده کسی است که روانپزشک است؛ تخصص روانپزشکی چیست؟ رشته‌ای پزشکی که با داشتن علم دارویی و روان‌شناختی، افراد علاقه‌مند را به متخصصانی کاربلد تبدیل می‌کند. روانپزشک کیست؟ فردی که برای درمان بیماری‌های روانی، همیشه به سراغ داروهای روانپزشکی نمی‌رود؛ بنابراین هنگام ابتلا به بیماری‌های روانی، از مراجعه به پزشک دارای تخصص روانپزشکی نترسید. او می‌تواند با تشخیص بیماری‌های روانی، در زمینه‌های مختلف روانپزشکی همچون روانپزشکی کودک و نوجوان، روانپزشکی سالمندان، روانپزشکی اعتیاد و روانپزشکی قانونی، سطح سلامت جامعه را ارتقا دهد.

از مهم‌ترین وظایف دکتر تخصص اعصاب و روان این است که در صورت نیاز، شما را برای روان‌درمانی و مشاوره به یک روانشناس، مددکار یا مشاور ارجاع دهد. البته در تخصص روانپزشکی، برای درمان برخی بیماری‌ها همچون افسردگی، اضطراب، اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، استرس و بیماری‌های روانی متاثر از ژنتیک، متناسب با شدت بیماری، تجویز دارو یکی از ایمن‌ترین راه‌های درمانی است.

برای مشاوره با روانپزشک، می‌توانید از سامانه آنلاین نوبت دهی دکتردکتر کمک بگیرید. کافیست تخصص روانپزشکی را جستجو کنید و موقعیت جغرافیایی را روی شهرتان قرار دهید؛ پس از چند ثانیه، لیستی از بهترین روانپزشکان شهرتان را خواهید دید.

سوالات متداول تخصص روانپزشکی

منبع:

clevelandclinic.org