کیفوز یا گوژپشتی چیست؟ تشخیص و درمان انواع قوزِ پشت

کیفوز، گوژپشتی یا قوز کمر چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟ آیا این مشکل در ستون فقرات قابل درمان است؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد.

قوز کمر یا کیفوز ستون فقرات (Kyphosis)، نوعی انحراف در ستون مهره‌هاست که باعث می‌شود این بخش از بدن به طرف بیرون خمیده شده و در نتیجه یک خمیدگی غیر طبیعی در کمر پدیدار می‌شود. این اختلال گاهی قوز کمر (roundback) و در موارد بسیار شدید گوژ پشتی (hunchback) نامیده می‌شود.

این بیماری در هر سنی ممکن است پدیدار شود، ولی احتمال ابتلای افراد در سن بلوغ به آن بیش‌تر است. در بسیاری از موارد کیفوز مشکلات زیادی را ایجاد نکرده و نیاز به درمان ندارد. با این همه گاهی نیاز به استفاده از بریس کمر و یا انجام ورزش‌هایی خاص برای بهبود ساختار قامتی و تقویت ستون مهره‌ها وجود دارد. 

در موارد شدید بیماری با درد زیاد همراه بوده و موجب تغییر شکل شدید ستون مهره ها و مشکلات تنفسی خواهد شد. این دسته از بیماران ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند، جراحی به کاهش شدت خمیدگی و بهبود علائم بیماری کمک خواهد کرد. 

آناتومی ستون فقرات 

ستون فقرات از سه قسمت تشکیل شده است. زمانی که از بغل نگاه می‌کنیم این سه قسمت به صورت طبیعی سه خمیدگی را ایجاد کرده‌اند. و لوردوز (lordosis) نامیده می‌شود.

خمیدگی‌های طبیعی ستون فقرات به حفظ تعادل و توانایی سر پا ایستادن کمک می‌کند. اگر هر کدام از این خمیدگی‌ها بزرگ و یا کوچک شود، توانایی سر پا ایستادن به صورت درست بسیار سخت شده و ساختار قامتی غیر طبیعی خواهد بود. 

کیفوز ستون فقرات یا گوژپشتی چیست؟

مهره‌های سینه‌ای به صورت طبیعی 20 تا 45 درجه به سمت خارج برآمده هستند، ولی ناهنجاری‌های ساختاری و وضعیتی باعث می‌شود که این خمیدگی از حد طبیعی فراتر رود. اگر قوز مهره‌های سینه‌ای از 50 درجه بیش‌تر شود، در اصطلاح گفته می‌شود که فرد به هایپر کیفوز (hyperkyphosis) مبتلا است. واژه‌ی کیفوز هم از نظر پزشکی به شرایطی اطلاق می‌شود که میزان خمیدگی مهره‌های سینه‌ای به سمت خارج بیش‌تر از حد طبیعی باشد. 

این اختلال و بیماری ستون فقرات در همه‌ی سنین رخ می‌دهد، ولی احتمال رخداد آن در افراد در سنین رشد، زمانی که استخوان‌ها در حال رشد هستند، بسیار بیش‌تر از سایر مواقع است. 

این بیماری از نظر شدت متفاوت است. در حالت کلی، هر چه قدر خمیدگی بیش‌تر باشد، بیماری شدیدتر است.اگر خمیدگی خفیف باشد، ممکن است فرد دچار کمر دردهای خفیف شود و یا اینکه اصلاً هیچ دردی نداشته باشد. در موارد شدید بیماری، فرد دچار تغییر شکل شدید ستون مهره‌ها شده و در نتیجه توده‌ی برآمده‌ی کاملاً مشخصی در پشت بیمار ظاهر خواهد شد.

انواع قوز کمر یا گوژپشتی

کیفوز انواع مختلفی دارد. سه نوع رایج آن در کودکان و افراد در سن رشد عبارتند از:

• کیفوز وضعیتی 
• کیفوز شرمن 
• کیفوز ساختاری 

کیفوز وضعیتی

کیفوز وضعیتی (Postural kyphosis) رایج‌ترین فرم از این نوع انحراف ستون فقرات است، چرا که در طی دوران بلوغ به خوبی قابل تشخیص خواهد بود. این نوع از کیفوز به دلیل ساختار قامتی نامناسب ایجاد می‌شود ولی منجر به اختلالات ساختاری ستون فقرات نمی‌شود. 

خمیدگی و برآمدگی ناشی از این نوع از بیماری معمولاً توسط بیمار برطرف خواهد شد و تنها باید فرد به شیوه‌ی درستی بایستد. 

کیفوز وضعیتی در دختران شایع‌تر از پسران است و در موارد نادر دردناک است. از آن‌جایی که شدت خمیدگی در این نوع پیشرفت نمی‌کند، معمولاً به مشکلاتی در زندگی بزرگسالی منجر نخواهد شد. 

کیفوز شرمن

کیفوز شرمن (Scheuermann’s kyphosis) به افتخار رادیولوژیستی دانمارکی که برای اولین بار این بیماری را تعریف کرد، نامگذاری شده است. 

همانند کیفوز وضعیتی، این نوع از قوز پشتی در طول سال‌های نوجوانی بروز می‌کند. با این همه این نوع از بیماری اختلال شدیدتری در ستون فقرات، خصوصاً در بیماران لاغرتر ایجاد می‌کند. 

کیفوز شرمن به دلیل اختلالات ساختاری در ستون فقرات ایجاد می‌شود. تصویر رادیولوژی گرفته شده از بیمار مبتلا، نشان می‌دهد که با وجود مستطیلی بودن بسیاری از مهره‌ها، چندین مهره بیش‌تر ساختاری مثلثی شکل دارند. 

این ساختار غیر طبیعی باعث می‌شود که مهره‌ها بیش‌تر به سمت جلو خم شده و کم شدن فضای طبیعی دیسک‌های بین مهره‌ای باعث یک خمیدگی اغراق شده در کمر خواهد شد. 

خمیدگی ناشی از کیفوز شرمن معمولاً زاویه دار است، و بیمار مبتلا بر خلاف کیفوز وضعیتی با درست کردن ساختار قامتی خود، قادر به برطرف کردن مشکل نخواهد بود. 

این نوع از بیماری معمولاً مهره‌های سینه‌ای را درگیر می‌کند ولی در مواردی هم به سمت مهره‌های کمری هم پیش می‌رود. کیفوز شرمن در پسران شایع‌تر است و زمانی که سن رشد تمام شود، متوقف می‌شود. 

در برخی اوقات این نوع از گوژ پشتی بسیار دردناک خواهد بود. این درد معمولاً در بالاترین قسمت خمیدگی احساس می‌شود، در مواردی هم این درد در قسمت‌های پایین‌تر کمر هم ایجاد می‌شود. چرا که ستون فقرات برای کم‌ کردن شدت خمیدگی قسمت بالایی کمر، قسمت پایینی کمر را بیش‌تر به سمت داخل خم می‌کند و همین باعث درد می‌شود. فعالیت زیاد، سر پا ایستادن و نشستن طولانی هم این درد را تشدید می‌کند.

کیفوز ساختاری

کیفوز ساختاری (Congenital kyphosis) از بدو تولد قابل تشخیص است و زمانی اتفاق می افتد که کانال نخاعی به صورت طبیعی رشد نکرده باشد. در این حالت استخوان‌ها به شکل طبیعی خود تشکیل نمی‌شوند و چندین مهره هم به هم متصل هستند. با رشد کودک کیفوز ساختاری بدتر هم خواهد شد. 

بیماران مبتلا به کیفوز ساختاری در سن پایین برای توقف پیشرفت خمیدگی تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند. در بسیاری از موارد این کودکان مشکلات مادرزادی دیگری هم دارند که سایر اندام‌های بدن مانند کلیه و قلب را تحت تاثیر قرار داده است. 

علایم گوژپشتی

علائم  و نشانه‌های کیفوز ستون فقرات بسته به علت و شدت  انحراف متفاوت است، این علائم  عبارتند از:

• شانه‌های خم شده 
• توده و برآمدگی قابل مشاهده در کمر 
• کمر درد خفیف 
• خستگی 
• سختی و سفتی ستون فقرات 
• گرفتگی ماهیچه همسترینگ – در قسمت پشتی ران 

به ندرت با گذشت زمان، شدت گرفتن میزان خمیدگی منجر به:

• ضعف و سستی پاها 
• از بین رفتن حس لامسه 
• تنگی نفس و دیگر مشکلات تنفسی 

تشخیص گوژپشتی

در بیش‌تر مدارس ایالت متحده‌ی آمریکا، طرحی اجرا می‌شود که وضعیت سلامتی کودکان ارزیابی می‌شود. در این آزمایش‌ها دانش آموزان از نظر وجود احتمالی بیماری اسکولیوز (scoliosis) مورد بررسی قرار می‌گیرند، در این آزمایش‌هاست که موارد خفیف کیفوز ستون فقرات تا پیش از این شناسایی نشده بود، تشخیص داده شده و فرد به پزشک ارجاع داده می‌شود. 

اگر تغییرات رخ داده از پشت بیمار قابل توجه باشد، مشکلات زیادی را برای پدر و مادر و کودک ایجاد خواهد کرد. نگرانی‌ها در مورد ظاهر کودک، معمولاً خانواده‌ها را به سمت دریافت کمک‌های پزشکی سوق خواهد داد. 

معاینه‌ی بالینی و فیزیکی 

پزشک با گرفتن شرح حال بیمار معاینه را شروع می‌کند، سپس سوالاتی در مورد علائم  و نشانه‌های بیماری خواهد پرسید. پزشک فشار کمی روی ستون فقرات وارد می‌کند تا نقاط حساس را شناسایی کند. 

در موارد شدیدتر بیماری، برآمدگی روی کمر بسیار مشخص است، در موارد خفیف اما بیماری به سختی قابل تشخیص خواهد بود. 

در جریان معاینه، پزشک از کودک می‌خواهد که پاهای خود را جفت کند و بعد از آن در حالی که زانو در حالت ثابت قرار دارد به سمت جلو خم شود. این آزمایش تست خم شدن به جلوی آدام (Adam’s forward bend test) نام دارد. با این آزمایش شدت و میزان انحراف و خمیدگی و همچنین تغییر شکل احتمالی ستون فقرات بهتر قابل تشخیص خواهد بود. 

گاهی هم پزشک از کودک می‌خواهد تا دراز بکشد، برای اینکه ببیند خمیدگی صاف می‌شود یا نه. این نشانه‌ای از این است که خمیدگی انعطاف پذیر بوده و ممکن است نشانه‌ای از کیفوز وضعیتی باشد.

آزمایش‌ها 

• رادیولوژی اشعه ایکس: در تصویر برداری با اشعه ایکس اجسام سخت مانند استخوان‌ها بررسی خواهند شد. جهت بررسی تغییرات مهره‌ها و یا هر گونه اختلال استخوانی از چند زاویه‌ی مختلف عکس‌هایی با کمک اشعه ایکس گرفته خواهد شد. همچنین این روش به تشخیص میزان زاویه‌ی خمیدگی هم کمک می‌کند. اگر خمیدگی بیش‌تر از 50 درجه باشد، غیر طبیعی شناخته خواهد شد. 
• آزمایش عملکرد تنفسی: اگر خمیدگی شدید باشد این آزمایش انجام می‌شود. در این آزمایش عملکرد دستگاه تنفسی کودک به دلیل محدود شدن فضای سینه به دقت بررسی خواهد شد. 
• دیگر آزمایش‌ها: در بیمارانی با کیفوز ساختاری، خمیدگی‌ها و انحرافات پیش رونده منجر به بروز علائم  و نشانه‌های فشردگی طناب نخاعی خواهد شد. این علائم  و نشانه‌ها شامل درد، بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف در پایین تنه است. اگر کودک هر کدام از این علائم  را نشان دهد پزشک آزمایش‌های عصبی لازم و همچنین ام آر آی (MRI) را پیشنهاد خواهد داد. 

درمان گوژپشتی

هدف از درمان جلوگیری از تشدید خمیدگی و پیشگیری از تغییر شکل ستون مهره‌هاست. پزشک برای درمان کیفوز چندین عامل را در نظر می‌گیرد که شامل:

• سن کودک و وضعیت کلی سلامتی 
• سال‌های باقی مانده از سن رشد 
• نوع کیفوز ستون فقرات 
• شدت خمیدگی 

درمان غیر جراحی قوز پشت

درمان غیر جراحی برای بیماران مبتلا به کیفوز وضعیتی پیشنهاد می‌شود. همچنین اگر میزان خمیدگی در بیماران کیفوز شرمن کم‌تر از 75 درجه باشد، می‌توان از درمان‌های غیر جراحی استفاده کرد. 

درمان غیر جراحی شامل:

• بررسی دقیق وضعیت و زیر نظر داشتن بیمار: پزشک وضعیت بیمار را به صورت مرتب بررسی می‌کند تا مطمئن شود که خمیدگی بدتر نخواهد شد. کودک باید مرتب توسط پزشک متخصص اطفال معاینه شده و تا زمانی که به سن بلوغ برسد باید به صورت مرتب تصویر برداری اشعه ایکس از وضعیت او گرفته شود. تا زمانی که وضعیت قوز پشت بدتر نشده و دردناک نباشد، نیاز به درمان خاصی وجود ندارد. 

• فیزیوتراپی: انجام یک سری تمرین‌های ورزشی به فرد کمک می‌کند تا کمر درد کم‌تر شده و با قوی شدن ماهیچه‌های شکم و کمر ساختار قامتی بهبود پیدا کند. از طرفی دیگر انجام ورزش‌هایی خاص به کشیدگی ماهیچه‌ی همسترینگ (hamstrings) در قسمت پشتی ران و تقویت نقاطی از بدن که ممکن است تحت تاثیر اختلالات ستون فقرات قرار بگیرند، کمک بسیار زیادی می‌کند. 

• داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی : داروهایی همچون ایبوپروفن (ibuprofen)، آسپرین (aspirin) و ناپروکسن (naproxen) به بهبود درد کمر کمک می‌کنند. 

• استفاده از بریس: بریس معمولاً برای بیماران مبتلا به کیفوز شرمن که هنوز در سن رشد هستند، استفاده می‌شود. اینکه فرد باید از چه نوع بریسی استفاده کند و چه مقدار ساعتی باید آن را بپوشد به شدت خمیدگی مهره‌ها بستگی دارد. معمولاً تا زمانی که رشد استخوانی کودک کامل شود باید از آن استفاده کرد. 

درمان جراحی قوز پشت

جراحی برای بیماران مبتلا به کیفوز ساختاری توصیه می‌شود. جراحی همچنین در این موارد هم ممکن است که توصیه شود: 

• بیماران مبتلا به کیفوز شرمن با خمیدگی و انحراف بیش‌تر از ۷۵ درجه
• بیماران مبتلا به درد شدید کمر که با روش‌هایی غیر جراحی درمان نشده است

جوش دادن مهره‌ها یا اسپینال فیوژن (Spinal fusion) برای درمان کیفوز بسیار رایج است.

هدف از این عمل جراحی:

• کاهش مقدار خمیدگی
• جلوگیری از شدت گرفتن انحراف و پیشرفت بیماری
• نگه داشتن وضعیت در حالت ثابت برای سال‌ها 
• کاهش درد کمر 

مراحل جراحی گوژپشتی

در جراحی جوش دادن مهره‌ها دو مهره‌ی درگیر به هم متصل شده و بعد از آن به صورت یک مهره عمل می‌کنند. هدف از جوش دادن مهره‌ها کاهش میزان انحراف  ستون مهره‌هاست و از آن‌جایی که مهره‌های درگیر در جای خود ثابت شده‌اند درد کمر هم تا حد زیادی کاهش پیدا خواهد کرد.

قطعه‌ی استخوانی کوچکی به نام گرافت در فضای بینابینی دو مهره‌ی جوش خورده قرار می‌گیرد. به مرور زمان این دو استخوان در کنار هم رشد می‌کنند، مشابه این فرایند در زمان جوش خوردن استخوان شکسته رخ می‌دهد.

پیش از قرار گرفتن گرافت، پزشک با استفاده از پیچ و مهره‌های فلزی، صفحه‌ها و نوارهای مخصوص، باعث ثبات بیش‌تر ستون فقرات خواهد شد.

اینکه چه مقدار از مهره‌ها باید به هم متصل شوند، به اندازه‌ی خمیدگی و انحراف ستون فقرات کودک بستگی دارد. تنها مهره‌هایی در این روش به هم متصل می‌شوند که دارای مقدار انحراف زیاد باشند و باقی مهره‌ها به حرکت طبیعی خود ادامه داده و در خم شدن، چرخیدن و سرپا ایستادن به فرد کمک می‌کنند.

چشم انداز بیماری کیفوز در دراز مدت 

اگر گوژپشتی زود تشخیص داده شود، بسیاری از بیماران بدون جراحی با موفقیت درمان شده و به کار و فعالیت روزانه‌ی خود باز خواهند گشت. اما برعکس اگر این نوع از انحراف ستون فقرات درمان نشده باقی بماند، ممکن است به مشکلات دیگری در بزرگسالی منتهی شود. بیماران باید به صورت مرتب توسط پزشک معاینه شده و هر گونه تغییری در شدت انحراف ستون فقرات آن‌ها به دقت و سرعت بررسی شود. 

شما می‌توانید هرگونه سوال در رابطه با موضوع این مقاله را در بخش نظرات بنویسید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ داده شود.

منبع:

orthoinfo.aaos.org