داروی لیتیوم چیست و برای درمان چه مشکلاتی تجویز می‌شود؟

یکی از پرکاربردترین داروهای روانپزشکی تثبیت خلق‌وخو، داروی لیتیوم است. برای پاسخ دقیق به این سوال که قرص لیتیوم چیست؟ می‌توان گفت: این دارو به کاهش شدت و فراوانی نوسانات خلقی شامل مانیا و افسردگی در اختلال دوقطبی کمک می‌کند. مکانیزم اثر قرص لیتیوم کربنات شامل تاثیر بر تعادل مواد شیمیایی مغز، به‌ویژه انتقال‌دهنده‌های عصبی است. درواقع، مکانیسم دقیق عملکرد داروی لیتیوم هنوز به‌طور‌کامل شناخته نشده است. اما تصور می‌شود این دارو بر غلظت یون‌های سدیم، پتاسیم و کلسیم در سلول‌های عصبی تاثیر می‌گذارد. همچنین، با تاثیر بر سنتز و آزادسازی انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین، سروتونین و نور اپی‌نفرین باعث تنظیم فعالیت عصبی و بهبود تعادل شیمیایی در مغز می‌شود.
برای آشنایی با داروی لیتیوم، نحوه عملکرد، عوارض، دوز مناسب و نحوه مصرف آن، تا انتهای این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر با ما همراه باشید.

همچنین، می‌توانید سوال خود را در بخش کامنت‌ها بپرسید، تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

داروی لیتیوم چیست؟

داروی لیتیوم برای تثبیت خلق‌وخو و درمان برخی بیماری‌های روانی توسط پزشک متخصص تجویز می‌شود. این دارو با تنظیم سطح برخی مواد در مغز، به کاهش شدت نوسانات خلقی کمک می‌کند. قرص لیتیوم می‌تواند علائم شیدایی (مانیا) و افسردگی شدید مقاوم به درمان را که در اختلال دوقطبی دیده می‌شود، کنترل کند. احساسات شدید و ناپایدار مانند هیجان بیش‌ازحد، ناامنی، تحریک‌پذیری و اضطراب شدید ازجمله علائمی هستند که با مصرف داروی لیتیوم بهبود پیدا می‌کنند. دقت داشته باشید که مصرف خودسرانه قرص لیتیوم کربنات به‌دلیل عوارض جانبی آن، بسیار خطرناک است. بنابراین، تنها با تجویز و تحت نظر پزشک باید از این دارو استفاده کنید. فرم اصلی و پرکاربرد داروی لیتیوم، یعنی لیتیوم کربنات، یک نمک ترکیبی از یون‌های لیتیوم و کربنات است.

به گزارش مجله Britannica،

لیتیوم، دارویی است که به‌عنوان درمان اصلی اختلال دوقطبی شناخته می‌شود. معمولا به شکل لیتیوم کربنات تجویز می‌شود و در کاهش شدت و مدت دوره‌های شیدایی بسیار موثر است، هرچند ممکن است چندین هفته طول بکشد تا اثر کامل خود را نشان دهد. مصرف طولانی‌مدت لیتیوم می‌تواند از بروز نوسانات خلقی (مانیا و افسردگی) جلوگیری کند یا شدت آن‌ها را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.

همچنین داروی لیتیوم می‌تواند علائم روان‌پریشی که گاهی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دیده می‌شود را کاهش دهد.

اَشکال دارویی لیتیوم شامل چه مواردی می‌شود؟

داروی لیتیوم با نام‌های مختلف شامل لیتیوم‌ کربنات، لیتیوم ‌سیترات، لیتمون یا لیتیم شناخته می‌شود. این دارو به شکل قرص با دوزهای 300 و 400 میلی‌گرم در داروخانه‌ها موجود است. قرص لیتیوم کربنات 300 پرکاربردترین فرم داروی لیتیوم است. دیگر اَشکال این دارو مانند شربت نیز کمتر رایج است.

نحوه عملکرد داروی لیتیوم

یون لیتیوم به‌دلیل شباهت زیاد به یون سدیم می‌تواند جایگزین آن شود. نحوه عملکرد لیتیوم در مغز به‌این‌صورت است که لیتیوم وارد سلول‌های عصبی می‌شود و در انتقال پیام‌های عصبی سیستم اعصاب مرکزی اختلال ایجاد می‌کند. قرص لیتیوم با تاثیر بر روی ترشح و فعالیت مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین، نوراپی‌نفرین، استیل‌کولین و سروتونین، به تنظیم خلق‌وخو کمک می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، قرص لیتیوم کربنات با کاهش فعالیت بیش‌ازحد سلول‌های عصبی و تعدیل پاسخ‌های آن‌ها به محرک‌ها، باعث تثبیت حالت‌های روانی و کاهش رفتارهای افراطی می‌شود. البته مکانیسم دقیق عملکرد لیتیوم هنوز به‌طورکامل شناخته شده نیست، اما تاثیر آن بر واسطه‌های عصبی و گیرنده‌های آن‌ها به‌خوبی شناخته‌شده است.

موارد مصرف داروی لیتیوم

داروی لیتیوم اغلب برای درمان اختلالات خلقی شدید تجویز می‌شود. ازجمله مهم‌ترین موارد مصرف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کاربرد داروی لیتیوم در درمان اختلال اسکیزوافکتیو

اختلال اسکیزوافکتیو یک بیماری روانی است که ترکیبی از علائم اسکیزوفرنی مثل توهم و هذیان و اختلالات خلقی مثل افسردگی یا شیدایی را شامل می‌شود. داروی لیتیوم با کاهش نوسانات شدید خلقی (مانند دوره‌های افسردگی شدید یا شیدایی) و همچنین کمک به کنترل علائم روان‌پریشی، به افراد مبتلا به اسکیزوافکتیو کمک می‌کند تا زندگی پایدارتری داشته باشند.

استفاده از قرص لیتیوم برای درمان اختلال افسردگی شدید مقاوم ‌به‌ درمان

قرص لیتیوم برای درمان افسردگی شدید مقاوم به درمان موثر است. این اختلال با علائم شدید افسردگی و درمان نشدن با داروهای معمولی مشخص می‌شود. لیتیوم به تثبیت خلق و کاهش خطر خودکشی کمک می‌کند و معمولا به‌عنوان داروی کمکی در درمان این نوع افسردگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاربرد قرص لیتیوم کربنات برای درمان اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی یک بیماری روانی است که با نوسانات شدید خلقی تشخیص داده می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، دوره‌های شیدایی شامل احساس سرخوشی شدید، انرژی زیاد و بی‌خوابی و افسردگی شدید را تجربه می‌کنند. قرص لیتیوم کربنات داروی اصلی برای درمان اختلال دوقطبی است. این دارو با تثبیت خلق‌وخو، شدت و فرکانس این نوسانات را کاهش می‌دهد و برای داشتن زندگی پایدارتر به بیماران کمک می‌کند. لیتیوم کربنات همچنین می‌تواند از عود علائم بیماری نیز پیشگیری کند.
اگرچه داروی لیتیوم به‌طورخاص برای درمان آلزایمر استفاده نمی‌شود، اما در پیشگیری از این بیماری در برخی موارد موثر است.

تعداد دفعات و نحوه مصرف داروی لیتیوم

مقدار و نحوه مصرف داروی لیتیوم، باتوجه به نوع اختلال، نوع دارو، شرکت سازنده آن و سطح لیتیوم خون بیمار متفاوت است. به‌همین‌دلیل است که این دارو را باید حتما زیر نظر روانپزشک مصرف کنید. هنگام مراجعه به پزشک متخصص برای درمان، می‌توانید از او برای یافتن پاسخ سوال تخصص روانپزشکی چیست نیز مشاوره بگیرید. آگاهی از وظایف او می‌تواند به پیگیری بهتر روند درمان شما کمک کند. روانپزشک، نکات زیر را به‌عنوان موارد مهم برای مصرف داروی لیتیوم به بیمار آموزش می‌دهد:

• مصرف همزمان لیتیوم با غذا، از بروز درد معده پیشگیری می‌کند.
• برای حفظ سلامتی، روزانه 8 تا 12 لیوان آب بنوشید و رژیم غذایی کم‌نمک را که پزشک‌تان توصیه کرده است، رعایت کنید.
• برای این‌که دارو اثر درمانی خود را نشان دهد، باید سطح لیتیوم خون‌ ثابت نگه داشته شود. بنابراین، به‌طورمرتب و در فواصل زمانی معین از دارو استفاده کنید.
• میزان نمکی که می‌خورید، می‌تواند روی اثربخشی داروی لیتیوم تاثیر بگذارد. بنابراین، قبل از هرگونه تغییری در رژیم غذایی خود، با پزشک مشورت کنید.
• این دارو را فقط طبق دستور پزشک مصرف کنید و حتی اگر احساس بهبودی کردید، مصرف آن را به‌طور ناگهانی قطع نکنید.
• قطع خودسرانه و بدون مشورت پزشک، می‌تواند باعث بروز عوارض ناخواسته شود.
• مدت زمان اثر قرص لیتیوم معمولا بین 1 تا 3 هفته است. اگر بعد از این مدت، وضعیت شما بهبود پیدا نکرد یا بدتر شد، مجدد به پزشک خود مراجعه کنید.
• داروی لیتیوم می‌تواند باعث خواب‌آلودگی شود، پس در طول درمان از رانندگی و فعالیت‌هایی که به هوشیاری کامل نیاز دارند، خودداری کنید.
• جذب انواع مختلف قرص‌های لیتیوم در بدن، یکسان نیست. بنابراین، اگر پزشک شما تصمیم به تغییر داروی لیتیوم شما گرفت، حتما دستورالعمل‌های جدید مصرف آن را به‌دقت دنبال کنید.

قرص لیتیوم، نیمه‌عمر حدود 24 ساعت دارد و اثرات آن در 1 تا 2 ساعت بعد از مصرف به حداکثر می‌رسد. مطالعه جدول زیر برای آگاهی از دوز و نحوه مصرف قرص لیتیوم، به شما کمک می‌کند:

دوز و نحوه مصرف داروی لیتیوم با توجه به نوع اختلال، شرایط بیمار و مرحله بیماری متفاوت است. بنابراین، این دارو را تنها براساس دستورالعمل روانپزشک مصرف کنید. بهترین زمان مصرف لیتیوم هر روز در زمان مشخص است. مصرف آن در شب نیز می‌تواند مانع ایجاد خواب‌آلودگی در طول روز شود.

رعایت چه نکاتی در زمان مصرف داروی لیتیوم ضروری است؟

در طول دوره مصرف داروی لیتیوم، مقدار لیتیوم بدن باید با آزمایش‌های لازم بررسی شود. بنابراین، می‌توان گفت مهم‌ترین مورد در مراقبت‌های مصرف این دارو، کنترل مقدار درست لیتیوم خون است. افزایش مقدار این ماده می‌تواند عوارض زیر را در بیمار ایجاد کند:

• تهوع
• اسهال
• لرزش دست‌ها
• سرگیجه
• گرگرفتگی
• تشنج به دلیل کمبود لیتیوم در مغز
• افزایش میزان ادرار خون

درصورت مشاهده هر یک از این عوارض، فوری با روانپزشک تماس بگیرید. مصرف منظم دارو، مصرف آب کافی، تغذیه مناسب، مصرف نمک کافی و کنترل وزن از دیگر مراقبت‌های لازم در حین مصرف قرص لیتیوم است.

اگر یک دوز از مصرف داروی لیتیوم را فراموش کردیم، چه کنیم؟

اگر یک دوز داروی لیتیوم را فراموش کردید، باید به‌محض یادآوری آن را مصرف کنید. اما اگر کمتر از ۴ ساعت تا دوز بعدی باقی مانده باشد، از مصرف دوز فراموش‌شده صرف‌نظر و نوبت بعدی را در زمان معمول مصرف کنید. هرگز برای جبران دوز فراموش شده، دوز اضافی مصرف نکنید.

چه افرادی نباید از داروی لیتیوم استفاده کنند؟

استفاده از قرص لیتیوم برای همه افراد مناسب نیست. افرادی که ویژگی‌ها و بیماری‌های زیر را دارند، قبل از تجویز دارو باید پزشک را مطلع کنند:

• مصرف داروهایی شامل مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز B
• سابقه حساسیت به مصرف داروی لیتیوم یا سایر داروهای ضدافسردگی
• صرع یا پارکینسون
• اختلال مغزی
• لوسمی
• بیماری‌های قلبی و عروقی
• اختلالات تیروئیدی
• مشکلات تنفسی و بیماری‌های کلیوی
• پسوریازیس
• مشکل دفع ادرار
• کم‌آبی شدید و کاهش سدیم بدن
• عفونت‌ها
• بیماری‌های ویروسی با علائمی شامل تب، اسهال، تهوع و استفراغ
• ابتلای خود شخص یا یکی از اعضای خانواده‌اش به بیماری قلبی نادری به نام سندرم بروگادا

اگر رژیم غذایی کم‌نمک دارید نیز باید قبل از تجویز قرص لیتیوم، این مورد را به پزشک اطلاع دهید.

چگونه باید از داروی لیتیوم نگهداری کنیم؟

داروی لیتیوم باید طبق شرایط ارائه‌شده توسط شرکت سازنده، مصرف شود. شرایط نگهداری از این دارو شامل موارد زیر می‌شوند:

• داروی لیتیوم را در دمای اتاق و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری کنید.
• این دارو باید دور از دسترس کودکان باشد.
• از یخ زدن و قرار گرفتن دارو در معرض رطوبت جلوگیری کنید.

رعایت این نکات به حفظ کیفیت و اثربخشی داروی لیتیوم کمک می‌کند.

مصرف داروی لیتیوم چه عوارضی دارد؟

مصرف این دارو مثل همه داروهای دیگر باعث بروز عوارض جانبی می‌شود. شایع‌ترین عوارض جانبی قرص لیتیوم شامل موارد زیر است:

• سرگیجه
• خواب‌آلودگی
• خستگی
• افزایش وزن
• لرزش دست
• افزایش ادرار
• افزایش تشنگی
• ایجاد اختلال در عملکرد کلیه
• مشکلات گوارشی
• مشکلات تیروئید

عوارض قرص لیتیوم کربنات تنها به این موارد محدود نمی‌شود. این دارو می‌تواند دربرخی‌موارد باعث ایجاد واکنش آلرژیک نیز شود. دراین‌صورت، باید فوری به پزشک مراجعه کنید. ازجمله واکنش‌های آلرژیک به مصرف قرص لیتیوم کربنات، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گیجی شدید
• کهیر و خارش پوست
• بروز بثورات پوستی
• تورم صورت، زبان و گلو
• اختلال تنفسی

علاوه‌براین موارد، درصورت مشاهده عوارض جدی زیر نیز باید بیمار را فوری به اورژانس برسانید:

• سرگیجه شدید
• غش و تشنج
• مشکلات تنفسی
• کاهش ضربان قلب یا نامنظم بودن آن

یکی از عوارض خطرناک قرص لیتیوم، سندروم سروتونین است. افزایش سطح سروتونین باعث ایجاد مسمومیت می‌شود. برای جلوگیری از بروز این مشکل، باید مصرف داروهایی که بر سطح سروتونین مغز تاثیر می‌گذارند را به پزشک خود اطلاع دهید.

قطع ناگهانی لیتیوم چه عوارضی دارد؟

داروی لیتیوم را نباید به‌صورت خودسرانه قطع کنید، زیرا این کار باعث بروز عوارض جانبی می‌شود. روانپزشک معمولا طبق برنامه درمانی مشخص مصرف این دارو را قطع می‌کند. دربرخی‌موارد نیز ممکن است قرص دیگری را به جای لیتیوم جایگزین کند. عوارض قطع ناگهانی داروی لیتیوم شامل موارد زیر می‌شوند:

قطع ناگهانی قرص لیتیوم کربنات حتی می‌تواند علائم بیماری را تشدید کند، بنابراین این دارو را با دقت و رعایت نکات لازم مصرف کنید.

تداخلات دارویی لیتیوم

مصرف همزمان برخی داروها با قرص لیتیوم می‌تواند میزان تاثیرگذاری دارو را تغییر دهد. همچنین، باعث بروز عوارض جانبی نیز می‌شود. برخی داروها شامل موارد زیر می‌توانند بر روند خروج لیتیوم و عملکرد آن در بدن تاثیر بگذارند.

• داروهای مسدودکننده گیرنده‌های آنژیوتانسین (ARBs) شامل لوزارتان و والسارتان
• داروهای مهارکننده ACE مانند کاپتوپریل و انالاپریل
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
• قرص‌های آب و دیورتیک‌هایی مثل هیدروکلروتیازید و فورزماید
• داروهای درمان دیگر بیماری‌های روانی مثل کلرپرومازین، هالوپریدول، تیوتیکسین
• داروهای ضدافسردگی مثل فلوکستین، دولوکستین و ونلافاکسین
• مترونیدازول
• سدیم بی‌کربنات
• اسپکتینومایسین
• فنی‌توئین
• کاربامازپین
• داروهای شل‌کننده عضلات

مصرف همزمان قرص لیتیوم و سرترالین، باعث افزایش اثر لیتیوم می‌شود و می‌تواند عوارض جانبی آن را نیز تشدید کند. موارد بالا تنها بخشی از تداخلات دارویی قرص لیتیوم کربنات است. بنابراین، لازم و ضروری است که قبل از تجویز این دارو حتما سایر اقلام دارویی که مصرف می‌کنید را به پزشک اطلاع دهید. علاوه‌براین، باید داروی لیتیوم را مطابق با دستور پزشک و در دوره مشخص مصرف کنید.

برای مصرف داروی لیتیوم چه موارد احتیاطی را باید رعایت کرد؟

در طول دوره مصرف قرص لیتیوم، موارد احتیاط زیر را در نظر داشته باشید:

• مصرف همزمان الکل و ماری جوانا با داروی لیتیوم می‌تواند عوارض و حالت خواب‌آلودگی آن را تشدید کند.
• درصورت ابتلا به تعریق یا اسهال شدید، در مورد ادامه مصرف این دارو حتما با پزشک مشورت کنید.
• در زمان انجام فعالیت‌هایی مانند ورزش، سونا و حمام داغ که باعث تعریق می‌شوند، حتما احتیاط کنید.
• قبل از عمل جراحی، مصرف این دارو را به پزشک یا دندانپزشک خود اطلاع دهید.
• قرص لیتیوم کربنات می‌تواند باعث تغییرات بافتی و عملکردی کلیه شود. بنابراین، استفاده از آن برای مدت بیش از 3 تا 5 سال توصیه نمی‌شود.
• برای پیگیری درمان، به‌طورمنظم به پزشک خود مراجعه کنید و آزمایش‌های تجویز شده را انجام دهید.
• در طول درمان با این دارو مقدار کافی آب بنوشید و رژیم غذایی با میزان سدیم مناسب را رعایت کنید.
• از قرار گرفتن طولانی‌مدت در شرایط آب و هوایی گرم و ورزش شدید که موجب تعریق زیاد و کاهش آب بدن می‌شود، خودداری کنید.

توجه نکردن به این موارد می‌تواند منجر به بروز عوارض جانبی جدی در بیمار شود.

آیا مصرف لیتیوم در دوره بارداری و شیردهی مجاز است؟

مصرف لیتیوم در دوران بارداری و شیردهی بدون مشورت روانپزشک و متخصص زنان توصیه نمی‌شود. اگر در دوره مصرف لیتیوم متوجه شدید باردار هستید، فوری به پزشک خود مراجعه کنید. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع نکنید. دیگر نکات مهم مربوط به مصرف داروی لیتیوم در بارداری و شیردهی شامل موارد زیر می‌شوند:

• درصورت بارداری، حتما با روانپزشک و متخصص زنان مشورت کنید تا بهترین تصمیم برای شما و جنین‌تان گرفته شود.
• روانپزشک ممکن است در دوران بارداری، داروهای جایگزین با عوارض کم‌تر را برای شما تجویز کند.
• مصرف لیتیوم در دوران شیردهی نیز توصیه نمی‌شود، زیرا این دارو از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود و می‌تواند عوارضی برای او داشته باشد.

بنابراین باید گفت: مصرف لیتیوم در بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود. درصورت شروع مصرف و باردار شدن، ادامه مصرف یا قطع آن به ارزیابی دقیق پزشک متخصص نیاز دارد.

آزمایش‌های توصیه‌شده در زمان مصرف لیتیوم

در طول دوره درمان با داروی لیتیوم، باید آزمایش‌های پزشکی برای بررسی تاثیر دارو و عوارض جانبی آن انجام شود. ازجمله این آزمایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آزمایش عملکرد کلیه
• آزمایش بررسی عملکرد تیروئید
• بررسی سطح لیتیوم و کلسیم خون

مانیتورینگ تاثیرات این دارو بر بیماری و پیشگیری از از عوارض جدی آن با انجام آزمایش‌هایی که نام بردیم، انجام می‌شود.

چه داروهایی به عنوان جایگزین‌های قرص لیتیوم تجویز می‌شوند؟

داروهای دیگری نیز برای کنترل رفتارهای تهاجمی بیماری دوقطبی وجود دارند. ازجمله مهم‌ترین این داروها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• الانزاپین؛ این دارو برای کنترل رفتارهای دوقطبی، مکانیزم اثر سریع‌تری نسبت به داروی لیتیوم دارد. درعین‌حال، عوارض جانبی آن نیز نسبت به قرص لیتیوم بیش‌تر است.
• سدیم والپروات؛ سدیم والپروات و قرص لیتیوم کربنات تاثیر یکسانی دارند، با این تفاوت که سدیم والپروات سریع‌تر عمل می‌کند.
• دیگر داروهای نسل دوم ضد تشنج تثبیت‌کننده خلق‌وخو؛ شامل کاربامازپین که در درمان اختلال دوقطبی، به‌ویژه در فاز مانیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

استفاده از داروی جایگزین به جای قرص لیتیوم فقط درصورت تجویز پزشک، مجاز است. تغییر خودسرانه دارو می‌‎تواند علائم بیماری را تشدید کند.

داروی لیتیوم را باید زیر نظر کدام پزشک متخصص مصرف کرد؟

برای مصرف داروی لیتیوم مانند هر داروی اعصاب دیگری باید زیر نظر دکتر روانپزشک باشید. علاوه بر اهمیت نحوه صحیح مصرف و دوز مناسب این دارو، در طی استفاده از آن اهمیت کنترل سطح لیتیوم در خون نیز بسیار مهم است. بنابراین، درصورتی‌که پزشک، آزمایشی را برای بررسی تاثیر قرص لیتیوم و عوارض آن برای شما تجویز می‌کند، حتما آن را انجام دهید. قرص لیتیوم کربنات تنها با دستور روانپزشک و با دوز مشخص باید مصرف شود. به‌هیچ‌عنوان بعد از شروع مصرف دارو، آن را به‌طور ناگهانی قطع نکنید، زیرا عوارض جانبی جدی به همراه خواهد داشت. درصورت بروز عوارض آلرژیک و جدی داروی لیتیوم، حتما فوری به روانپزشک خود مراجعه کنید.
برای ثبت نوبت دکتر روانپزشک در شهر خودتان، با مراجعه به پلتفرم آنلاین و سلامتی دکتردکتر به بهترین متخصصان این حوزه دسترسی خواهید داشت.

منابع:

nhs.uk
healthdirect.gov.au
mayoclinic.org
mind.org.uk

سوالات متداول داروی لیتیوم