بیماری صرع و علل و علائم آن را بهتر بشناسیم

بیماری صرع یک اختلال نورولوژیکی (سیستم عصبی مرکزی) است که در آن فعالیت سلول‌های عصبی در مغز مختل شده و منجر به تشنج می‌شود.

معرفی دکتر علیرضا یاراحمدی

دکتر علیرضا یاراحمدی فوق تخصص صرع، اختلالات خواب و نوروفیزیولوژی بالینی، مغز و اعصاب، دارای بورد تخصصی و فوق تخصص صرع و اختلالات تشنجی از آمریکا و فوق تخصص اختلالات خواب از آمریکا بورد فوق تخصصی نوروفیزیولوژی بالینی از آمریکا می‌باشند. برای دریافت نوبت از دکتر علیرضا یاراحمدی روی دکمه دریافت نوبت کلیک(یا لمس) کنید.

بیماری صرع اختلالی است كه خود را با تشنجات مكرر در يك دوره زمانی نشان می‌دهد. تشـنج بـه يـك حملـه ناگهـاني در فعاليـت الكتريكـي مغـز گفته می‌شود كـه می‌تواند باعـث كـاهش هوشـياری، حركـات مكـرر، انقباضات عضلانی و گاهی اختلالات حسی شود.

از آنجا كه بیماری صرع یک بيماري شايع مغز و اعصاب است و در بسـياری از مـوارد با شناسايی به موقع قابل كنترل است، آشنايی با علائم بیماری صرع، انواع آن، روشهای مقابله، اقداماتی كه جهـت پيشگيری از تشنج می تواند برای افراد مبتلا یا نزدیکان افراد مبتلا مفید باشد.

بیماری صرع چیست؟

مغز شامل میلیون‌ها عصب است به نام نورون که به طور طبیعی یک سری امواج الکتریکی از خود ایجاد می‌نماید. این امواج باهم در تماس هستند. در حالت تشنج یک جرقه الکتریسیته مانند رعدوبرق که در آسمان ایجاد می‌شود ایجاد شده و موجب تغییرحالت و رفتار یا عدم هوشیاری فرد می‌شود. محل جرقه در مغزاست که علائم بیماری صرع و انواع مختلف صرع را مشخص می‌کند. صرع یک ناراحتی روحی و روانی نیست. بلکه یک اختلال عصبی است که هنوز دلیل آن مشخص نشده است.

صرع یک اختلال سیستم عصبی مرکزی (عصبی) است که در آن فعالیت مغز غیر طبیعی می‌شود و باعث تشنج یا دوره‌های رفتار غیر معمول، احساسات و گاهی اوقات از دست دادن آگاهی می‌شود. هر کسی می‌تواند مبتلا به صرع شود، صرع بر مردان و زنان همه نژادها، قومیت ها و سنین تأثیر می‌گذارد.

علائم بیماری صرع و تشنج ممکن است به طور گسترده‌ای متفاوت باشد. علائم بیماری صرع در برخی از افراد مبتلا، به مدت چند ثانیه در طول تشنج خیره شدن است، در حالی در سایر افراد علائم صرع ممکن است شدیدتر و با انقباضلات عضلانی و لرزش اندام ها باشد. داشتن یک تشنج تنها به معنای صرع نیست. حداقل دو تشنج غیرقابل تشخیص به طور کلی برای تشخیص صرع مورد نیاز است. درمان با داروها یا گاهی اوقات جراحی می‌تواند تشنج را برای اکثر افراد مبتلا به بیماری صرع کنترل کند. بعضی افراد برای کنترل تشنج‌ها نیاز به درمان مادام‌العمر دارند، اما در بعضی از افراد، تشنج‌ها در نهایت از بین می‌روند.

انواع تشنج

علامت اصلی صرع، تشنج است. دو نوع اصلی تشنج وجود دارد: تشنج‌های عمومی و تشنج متمرکز یا فوکال

تشنج‌های عمومی  بر هر دو طرف مغز تأثیر می‌گذارند و كـاهش عمده در هوشياري ایجاد می‌شود. شش نوع تشنجات عمومی وجود دارد:

• تشنج‌های غیاب (Absence): اغلب در کودکان اتفاق می‌افتد. به آن صرع کوچک هم می‌گویند، صرع غياب اغلب تنها يكي دو ثانيه طول می‌کشد و معمولاً پنهاني است و توجه كسي را جلب نمی‌کند. نشانه‌های آن شامل خیره شدن، چشمک زدن، یا لبخند لب می‌تواند باشد. 
• تشنج‌های تونیک: كـل بـدن خشک‌شده و بدون حالـت لـرزش ايجـاد می‌شود. فـرد گاهي روي زمين می‌افتد كه اين مسئله باعث، بالا رفـتن احتمال خطر ناشي از آسیب‌دیدگی می‌شود اما سـرعت بازگشت به بهبودي عمومي بالاست.
• تشنج‌های اتو نیک: گاهي اوقات با عنوان حمله سـقوط نيز شناخته می‌شود. ناگهان قدرت ماهيچـه افـت كـرده و شخص به زمـين می‌افتد.
• تشنج‌های کلونیک: با حرکات ریتمیک و پرشی عضلات در ارتباط است. این تشنجات معمولاً بر گردن، صورت و دست‌ها اثر می‌گذارد.
• تشنج‌های میوکلونیک:  به‌صورت تکان‌های كوتـاه و غيرمنتظره در يك اندام يا بيشتر (پرش اندام‌ها) و اغلـب مدت كوتاهي پس از بيدار شدن از خواب رخ می‌دهد. می‌تواند به‌تنهایی يا همراه با ديگر انـواع صـرع عمـومي باشد.
• تشنج‌های تونیک-کلونیک: گــاهي اوقات بیماری صرع بزرگ نامیده می‌شود. ماهیچه‌های فرد منقبض‌شده و گاهي بـه زمـین می‌افتد، سپس ماهیچه‌هایش پشت سر هم منبسط و منقبض‌شده كه اين باعث تكان خوردن و ايجاد حالت لرزش در فرد می‌شود. در شروع تشنج فرد ممكن است زبانش را گـاز بگيرد يا جيغ بكشد. گاهي تنفس كند شده و يـا شـخص دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شود. بعد از تشنج فرد اغلـب احساس خستگي، گيجي يا سردرد می‌کند و شايد نياز به استراحت مطلق داشته باشد.

تشنج متمرکز یا فوکال  تنها بخشی از مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.در طول تشنجات کانونی، آشفتگي در فعالیت‌های مغز با درگيري يكي از قسمت‌های مغـز آغاز می‌شود. اين تشنجات گـاهي اوقـات تحـت عنـوان بیماری صرع موضعي شناخته می‌شوند. اتفاقاتي كه در طول ايـن نوع تشنج براي فرد ميافتد بسته به ايـن اسـت كـه كـدام قسمت از مغز تحت تأثير قرارگرفته باشد و به دو نوع تشنج‌های ساده موضعی و تشنج‌های پیچیده موضعی تقسیم می‌شود.

علائم بیماری صرع

از آنجا که صرع ناشی از فعالیت غیر طبیعی در مغز است، تشنج می‌تواند بر هر فرایند مختصات مغز شما تأثیر بگذارد. نشانه ها و علائم صرع و تشنج ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• سردرگمی موقت
• خیره شدن به یک نقطه
• حرکات غیر قابل کنترل حرکات دست و پا
• از دست دادن هوشیاری یا آگاهی
• علائم روانی مانند ترس، اضطراب

علائم بیماری صرع بسته به نوع و محل تشنج متفاوت است. با توجه به محل تشنج در مغز و وظیفه آن قسمت مغز، اثرات و علائم صرع متفاوت هست.

چه وقت به دکتر مراجعه کنم؟

شروع مراحل معاینه و درمان تشنج توسط پزشک، بسیار مهم است. اگر هر کدام از علائم صرع را در خود یا اطرافیان خود دیدید، حتماً برای بررسی نشانه ها و علائم صرع به پزشک متخصص مغز و اعصاب شهرتان مراجعه کنید. مثلا اگر ساکن شهر تهران هستید، از بین 75 دکتر مغز و اعصاب تهران که فعال هستند، نوبت پزشک مورد نظرتان را ثبت کنید. 

چه چیزی باعث تشنج صرعی می‌شود

برخی از افراد محرکه‌ای مشخص و آنی را گزارش می‌دهند. سرماخوردگی یکی از معمول‌ترین محرک‌ها به شمار می‌آید. محرک‌های معمول دیگر عبارت‌اند از:

• کم‌خوابی
• حساسیت به غذا
• فشار و استرس
• فلاش نور (مثل بازی‌های ویدیویی)
• مصرف مواد مخدر
• تشنگی شدید

تشخیص عوامل همیشه آسان نیست. یک حادثه واحد همیشه به این معنا نیست که آغازگر تشنج است. این حالت اغلب ترکیبی از عوامل است که باعث تشنج می‌شود.

علل تشنج و بیماری صرع

هر فردي ممكـن اسـت در هـر سني، نژادي و هر طبقه‌ی اجتماعي بـه صـرع مبـتلا شـود. در بیماری صرع حملات به‌طور مکرر روی می‌دهد و هیچ دلیل ثابت و مشخصی ندارد، در بیشتر موارد دلیل نامشخص است. بیماری صرع در برخی افراد به دلیل آسیب مغزی، سرطان مغز، ژنتیک و سوءمصرف دارو و الکل و دلایل دیگر ایجاد ‌شود. در کودکان تب بالا امکان دارد باعث تشنج گردد.

چه درمان‌هایی موجود هستند؟

صـرع بـيش از 70% مبتلايان، با داروهاي ضد صرع كنترل می‌شود. ايـن داروها جلوي وقوع تشنج را می‌گیرد اما صرع را درمـان نمی‌کند. اين داروها انواع متعـددی دارنـد و داروي مورداستفاده در فرد بستگی به نوع تشنجی دارد كه فرد بـه آن مبتلاست. اگر داروها اثر نکنند یا اثرات منفی داشته باشند نمایش دیگری هم موجودند ازجمله: عمل جراحی، رژیم فتوژنیک یا تحریک عصب واگ.

اگر برخی از داروهای ضد صرع مانند سدیم والپروات را در بارداری مصرف کنید باعث ناهنجاری در جنین خواهد شد. پس قبل از بارداری از پزشک در مورد لیست داروهای ممنوع در بارداری بپرسید.

چه اقداماتی می‌توان برای پيشگيری از تشنج انجام داد؟

وقوع تشنج در بعضي از افراد وابسـته بـه آغـازگر مشخصی همچون استرس- هیجان‌زدگی شـديد- کم‌خوابی يا بی‌حوصلگی است. یادداشت‌ برداری از نحوه‌ی تشنجات، اتفاقات و حـالاتی كـه بـرای شـخص پـيش از تشنج به وقوع پيوسته، در تفهيم نحوه شروع تشنجات مفيد بوده حتی‌ الامکان دوری گزيـدن از ايـن موقعیت‌ها در كاهش فراوانی حملات کمک‌ کننده است.

افراد در خطر ابتلا به صرع

برخی عوامل ممکن است خطر ابتلا به صرع را افزایش دهند:

• سن. شروع بیماری صرع در کودکان و افراد مسن بیشتر است، اما این بیماری در هر سنی ممکن است رخ دهد.
• سابقه خانوادگی. اگر سابقه خانوادگی بیماری صرع دارید، ممکن است شما در معرض خطر ابتلا به اختلال تشنج هستید.
• جراحت سر. آسیب‌های سر و صورت مسئول برخی موارد بیماری صرع هستند.
• سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروقی. سکته مغزی و سایر بیماری‌های خون (عروقی) می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود که ممکن است باعث صرع شود. شما می‌توانید تعدادی از اقدامات را برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری‌ها از جمله محدود کردن مصرف الکل و اجتناب از سیگار، خوردن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم انجام دهید.
• کم خونی Dementia می‌تواند خطر ابتلا به صرع را در افراد مسن افزایش دهد.
• عفونت مغزی. عفونت‌هایی مانند مننژیت که موجب التهاب مغز یا نخاع می‌شود، خطر شما را برای ابتلا به بیماری صرع و وقوع علائم صرع افزایش می‌دهد.
• تشنج در کودکی تب‌های شدید در دوران کودکی گاهی اوقات ممکن است با تشنج همراه باشد.

عوارض جانبی صرع

داشتن تشنج در زمان‌های مشخص می‌تواند منجر به شرایطی شود که برای خود یا دیگران خطرناک است.

سقوط اگر در حین تشنج سقوط کنید، احتمال آسیب و شکستگی سر و استخوان‌های بدن وجود دارد.

غرق شدن اگر در هنگام شنا، شما دچار تشنج شوید یا علائم صرع در شما بروز دهد احتمال غرق‌شدگی وجود دارد.

تصادفات اتومبیل اگر در هنگام رانندگی دچار تشنج شوید احتمال تصادفات رانندگی بالا می‌رود.

عوارض بارداری تشنج در دوران بارداری خطری برای مادر و کودک ایجاد می‌کند و برخی از داروهای ضد صرع خطر بروز نقایص مادرزادی را افزایش می‌دهند. اگر مبتلا به صرع هستید و در نظر دارید که باردار شوید، با دکتر صرع خود مشورت کنید. اکثر زنان مبتلا به صرع می‌توانند باردار شوند و نوزادان سالم داشته باشند.

مشکلات روحی و روانی افراد مبتلا به صرع بیشتر احتمال دارد که مشکلات روحی داشته باشند، به ویژه افسردگی، اضطراب و افکار و رفتارهای خودکشی. مشکلات ممکن است ناشی از مشکلات مربوط به وضعیت خود و همچنین عوارض جانبی دارو باشد.