معاینات منظم و آزمایش چکاپ کودک راهی مهم برای پیگیری وضعیت سلامتی و رشد اوست. برای حفظ سلامت کودکان باید در هر سنی، حواستان به آزمایشهایی مانند آزمایش خون کامل، تغذیه، اندازهگیری قند خون و بررسی وضعیت رشد باشد. انجام آزمایش رشد و وزن یا ارزیابی کمخونی، دیابت، چاقی کودکان و موارد متنوع دیگر مانع از آن میشود که سلامت بچهها بهخطر بیافتد. با آگاهی از سن آزمایش چکاپ کودک و مراجعه به متخصصان، تمام علائم غیرعادی و سوالات خود را مطرح کنید و اجازه ندهید که مشکلی از چشمتان دور بماند. در این مقاله از لیست آزمایش چکاپ کودکان برایتان میگوییم و شما را در جریان نکات مهم مربوط به آن قرار میدهیم.
در پایان، پرسشهایتان را در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
آزمایش چکاپ کودکان چیست و چرا باید انجام شود؟
از بدو تولد فرزندتان تا سالهای نوجوانی، مراجعه منظم به متخصص اطفال اهمیت زیادی دارد. به مراجعات منظم به پزشک و انجام تستهای مختلف، آزمایش چکاپ کودک گفته میشود. برای بررسی رشد، تکامل و بیماریهای احتمالی مانند مشکلات بینایی و شنوایی کودکان باید حتماً به انجام چکاپها دقت کنید.
در برنامه منتشرشده از سوی آکادمی اطفال آمریکا، سنین زیر برای انجام چکاپها توصیه میشوند:
چکاپها باید در سنین ۲ تا ۵ روزگی، یک/ دو/ چهار/ شش/ نُه/ دوازده/ پانزده/ هجدهماهگی انجام شوند. در دو سالگی و بعد سهسالگی هم نیاز به انجام برخی از آزمایشها ضروری است.
بعد از سه سالگی، معمولاً چکاپها یک بار در سال خواهند بود. با این حال، اگر کودک شما دچار علائم و وضعیت خاصی است، شاید نیاز به مراجعه مکرر به پزشک داشته باشید. همیشه تابع برنامه چکاپی باشید که پزشک معالج کودک توصیه میکند.
لیست آزمایشهای چکاپ کودک
برای اینکه تمام ابعاد سلامتی بچه را مورد بررسی قرار دهید و خیالتان بابت وضعیت او راحت باشد، باید با لیست یا همان فهرست آزمایش چکاپ کودک آشنا باشید. در واقع، چکاپی جامع شامل موارد زیر است:
- انجام واکسیناسیون منظم
- معاینه کامل بدن و بررسی فشار خون
- سوالاتی در مورد رشد کودک؛ جسمی و عاطفی
- جمع آوری و بهروز رسانی سوابق سلامت خانواده
- غربالگری دورهای اسکولیوز، بینایی، شنوایی کودکان
- ثبت آمار رشد حیاتی و ترسیم قد و وزن در نمودار رشد فردی
- بررسی سلامت دندان و ارجاع به دندانپزشک تا سن دوسالگی
- سوالاتی در مورد رژیم غذایی، ورزش، خواب، ایمنی و رفاه عاطفی
- سوالاتی در مورد محیط خانه و مدرسه کودک برای بررسی وضعیت ایمنی و بهداشتی
- آزمایش کلسترول بین سنین ۹ تا ۱۱ سال؛ بیشتر برای کودکان در معرض خطر ابتلا به کلسترول بالا
با انجام این آزمایشها و بررسی نتایج آن نزد دکتر اطفال میتوانید وضعیت سلامت بچهها را بهدقت زیر نظر بگیرید و اگر اقدامی لازم بود، آن را بهموقع پیش ببرید. آکادمی اطفال آمریکا غربالگری نوجوانان را از نظر مشکلات سوء مصرف مواد و بحث در مورد سلامت جنسی توصیه میکند. در برخی از کشورها مراقبتهای بهداشتی محرمانه شامل موارد زیر هم برای نوجوانان صورت میگیرد:
- پیشگیری از بارداری یا عفونتهای مقاربتی
- درمان بارداری یا عفونتهای مقاربتی
- تشخیص و درمان آزار جنسی و جسمی
- مراقبت و مشاوره برای مشکلات مواد مخدر و الکل
اگر هر یک از این مسائل در حین معاینه معمول یا ویزیت منظم پزشک بروز کند، نوجوان اجازه صحبتکردن خصوصی با متخصص را دارد. در این مسیر، سعی میکنند که اطلاعات مربوط به نوجوانان محرمانه نگه داشته شود. چنین روندی در برخی از کشورها مانند آمریکا در جریان است.
آزمایش خون کودکان
انواع آزمایش خون شامل شمارش کامل خون (CBC) برای ارزیابی سلامت کلی و تشخیص طیفی از اختلالات مانند کمخونی و عفونتها است. با آزمایش خون، فرصت تشخیص زودهنگام بیماریهای مختلفی امکانپذیر است. بسیاری از بیماریها نشانهای ظاهری ندارند، اما با ارزیابی وضعیت خون میتوانید متوجه آنها شوید. برخی از آزمایشهای خون هم درباره دریافت مواد مغذی کودکان، اطلاعات مفیدی در اختیارتان قرار میدهند.
آزمایش ادرار
این مورد شامل آزمایش ادرار برای تشخیص عفونتهای دستگاه ادراری، بیماریهای کلیوی و سایر اختلالات مجاری ادراری است. کشت ادرار برای شناسایی باکتریها یا قارچهای عامل عفونت کاربرد دارد. سیستم کلیهها و مجرای ادرار کودکان بسیار حساس است و بیشتر آنها در معرض خطرات ابتلا به انواع عفونت در این دستگاه هستند. بنابراین، استفاده از چنین تستهایی در مسیر تشخیص مشکلات یا درمان آنها، نقش پررنگی دارند.
آزمایش قند کودک
آزمایش قند خون برای غربالگری دیابت یا نظارت بر سطح گلوکز در بیماران دیابتی است. به طور کلی هم سنجش مقدار قند خون برای همه در سنین مختلف ضروری بهحساب میآید. با این آزمایش، امکان بررسی عملکرد تیروئید هم وجود دارد. پزشکان میتوانند با آزمایش قند، متوجه اختلالاتی مانند کمکاری یا پرکاری تیروئید شوند.
آزمایش وزن و رشد
اندازهگیری وزن و رشد کودکان یکی از مهمترین روشهای بررسی وضعیت سلامت و رشد آنها است. با اندازهگیری قد، وزن و محیط سر، امکان بررسی سرعت رشد مقدور میشود. مقایسه نتایج با نمودارهای رشد استاندارد، راهی برای تشخیص وضعیت سلامت کودکان است. در آزمایش چکاپ کودکان به وزن و قد اهمیت زیادی داده میشود. با این تستها، مشخص میشود که تغذیه کودک نیاز به اصلاح دارد یا خیر. برخی بیماریها مانند کمکاری تیروئید، سلیاک یا بیماریهای مزمن هم میتوانند روی رشد کودک تأثیر بگذارند. با اندازهگیری قد، وزن و محیط سر، سرنخهایی درباره این موضوعات هم بهدست میآیند.
آزمایش آلرژی کودک
آزمایش پوست نوعی آزمایش رایج و قابل اعتماد برای تعیین آلرژی یا همان حساسیت در کودک است. این مورد حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول میکشد. مقدار کمی مایع حاوی آلرژنهای مختلف (غذا، محرک محیطی یا داروی تزریقی) با یک خراش کوچک روی سطح پوست (ساعد یا قسمت بالایی پشت) قرار میگیرد. روشهای دیگری هم برای انجام تستهای حساسیت وجود دارد. برای مثال، آزمایشهای خون هم در این زمینه کاربرد دارند. این آزمایشها مقدار آنتیبادیهای خاصی را نسبت به برخی آلرژنها یا همان محرکهای حساسیتزا در خون اندازهگیری میکنند.
معاینات چشم کودک
بررسی وضعیت چشم کودکان اهمیت فوقالعاده زیادی دارد. در جدول زیر به مجموعه تستهایی پرداختهایم که بچهها باید در سنین مختلف انجام دهند. مشکلاتی مانند تنبلی چشم با معاینات منظم و چکاپها مشخص میشوند، پس از انجام آنها غافل نشوید.
در سامانه اطلاعرسانی سلامت ملی بریتانیا هم درباره معاینات چشمی کودکان نوشته شده است:
هر چه زودتر مشکلی چشمی تشخیص داده شود، زودتر میتوانید درمان و اقدام مورد نیاز را پیش ببرید. شاید کودکان متوجه نشوند که دچار مشکل بینایی هستند، بنابراین، بدون آزمایشات معمول، خطر توسعه بیماریها و مشکلات چشمی بیشتر میشود.
در این زمینه، به چشمپزشک مراجعه کنید. او آزمایشهای لازم را تجویز میکند و انجام میدهد.
نام آزمایش | هدف آزمایش | شیوه انجام | نشانه های مشکل |
---|---|---|---|
انعکاس قرمز | بررسی وجود مشکلات داخل چشمی | تاباندن نور به چشم | انعکاس سفید به جای قرمز |
انعکاس مردمک | بررسی عملکرد مردمک در پاسخ به نور | تاباندن نور به چشم | عدم انقباض مردمک |
توجه به اشیا بصری | بررسی ردیابی چشمی و بینایی محیطی | حرکت دادن شی جلوی چشم کودک | عدم دنبالکردن شیء، حرکات غیرعادی چشم |
چارتهای اسنلن و لوگمار | سنجش حدت بینایی | خواندن حروف یا تصاویر در فواصل مختلف | ناتوانی در خواندن حروف یا تصاویر در فاصله مناسب |
دامنه حرکت چشم | بررسی عملکرد عضلات چشم | حرکت دادن شی در جهات مختلف | محدودیت حرکت چشم، دوبینی |
انکسار | تعیین نیاز به عینک و تجویز لنز مناسب | قرار دادن لنزهای مختلف جلوی چشم | تاری دید، خستگی چشم |
کمبود بینایی رنگ | تشخیص مشکل در تشخیص رنگها | استفاده از تصاویر رنگی خاص | ناتوانی در تشخیص رنگها |
چکاپ چشم برای افرادی در تمام سنین واجب است و ضرورت آن برای بچهها، بیشتر هم میشود.
در چه سنینی باید آزمایش چکاپ کودک را انجام دهید؟
از همان زمانی که بچه به دنیا میآید، باید حواستان به چکاپهایش باشد. یک یا دو روز بعد از بهدنیاآمدن، کودکان تحت آزمایش و چکاپ قرار میگیرند. در ماههای نخست زندگی هم باید ماهی یکبار، معاینات و تستهای لازم انجام شوند. بعد از یک سالگی، در فواصلی منظم، نیاز به انجام چکاپ است. در ادامه، از چکاپ در سنین مختلف کودک برایتان میگوییم.
چکاپ بدو تولد
بعد از به دنیاآمدن نوزاد، برخی از آزمایشها و چکاپها شروع میشوند. این آزمایشها شامل موارد زیر هستند و حتماً برای هر نوزادی انجام میگیرند. چکاپ بدو تولد شامل موارد زیر است:
- اگر نوزاد در بیمارستان واکسن هپاتیت بی(HBV) را دریافت نکرده باشد، آن را دریافت خواهد کرد. توصیه میشود که نوزادان اولین دوز واکسن را در ۲۴ ساعت اول تولد دریافت کنند.
- دو غربالگری شنوایی و خون هم از سوی پزشک اطفال بررسی میشوند. در صورت نیاز، این آزمایشها تکرار خواهند شد.
- پزشک قد و وزن نوزاد را اندازهگیری خواهد کرد.
برخی از این آزمایشها در همان زمان تولد و در بیمارستان انجام و برخی هم یک یا دو روز بعد از به دنیاآمدن پیگیری میشوند.
چکاپ یک ماهگی
در یکماهگی هم کماکان لازم است که بچه را برای چکاپ به آزمایشگاه ببرید و با مشورت پزشک، معاینات و امور غربالگری لازم را پیگیری کنید. از جمله اقداماتی که برای چکاپ بچههای یکماهه انجام میشود، به اینها دقت کنید:
- در چکاپ یکماهگی یا دوماهگی دوز دوم واکسن هپاتیت بی B (HBV) دریافت میشود.
- پزشک قد و وزن نوزاد را برای بررسی هرگونه وضعیت غیرعادی مورد اندازهگیری و ارزیابی قرار میدهد.
هرگز مراجعه به پزشک و انجام آزمایش چکاپ کودک را به بعد موکول نکنید. در ماههای نخست و در هر سنی، نیازهای بدن کودک متفاوت است. با چکاپ میتوانید متوجه وضعیت و نیازهایش در هر دوره شوید.
چکاپ ۶ ماهگی
با ورود کودک به ششماهگی هم باید برای برخی از آزمایشها و روند چکاپ آماده شوید. از جمله اقداماتی که در این سن، صورت میگیرد، به موارد زیر دقت و توجه داشته باشید:
- تزریق واکسن روتاویروس، دیفتری، کزاز
- واکسن هموفیلوس آنفلوآنزای نوع B (Hib)، واکسن پنوموکوک کونژوگه (PCV)
- واکسن فلج اطفال غیرفعال (IPV)، واکسن هپاتیت بی (HBV)
واکسن آنفلوآنزای فصلی هم برای کودکان ۶ ماهه و بالاتر مفید است. بنابراین، اگر پزشک اطفال شما واکسن آنفلوآنزا را در دسترس دارد، حتماً آن را به لیست چکاپ و واکسیناسیون خود اضافه کنید. از موارد دیگر به جز واکسن هم باید به این آزمایشها و معاینات در چکاپ اشاره کنیم:
- چکاپ سلامت دندان
- اندازهگیری قد و وزن
در مراجعه به پزشک، هر سوال و ابهامی درباره سلامت کودک دارید، حتماً مطرح کنید.
چکاپ یکسالگی کودک
آزمایش یک سالگی کودک و چکاپ در این سن هم ضروری است. وضعیت سلامتی بچهها باید با ورود به یکسالگی هم مورد ارزیابی قرار بگیرد. از جمله آزمایشهای این سن به موارد زیر اشاره میکنیم:
- تزریق واکسن سرخک، اوریون و سرخجه (MMR)، هپاتیت A و واریسلا (آبله مرغان)
- بررسی کمخونی و میزان سطح سرب خون با آزمایش خون
- معاینات شنوایی، بینایی و فشار خون
در این سن هم ارزیابی وضعیت قد و وزن کودک از سوی متخصص ضرورت دارد.
چکاپ دوسالگی
تا دوسالگی، بیشتر کودکان نوپا تمام واکسنهای لازم و اولیه را دریافت کردهاند. اگر موردی از قلم افتاده باشد، همچنان نیاز به تزریق آن با نظارت پزشک وجود دارد. سایر موارد چکاپ در دوسالگی هم به شرح زیر است:
- معاینه فیزیکی کامل
- بررسی ابتلا به اوتیسم یا اختلالات مشابه
- ارزیابی کمخونی، ابتلا به سل یا وضعیت فشار خون
- بررسی مشکلات شنوایی و بینایی و البته دندانها
با انجام آزمایش خون کودک دوساله، اطلاعات خوبی درباره وضعیت عمومی سلامتی او بهدست خواهد آمد.
چکاپ سهسالگی
در سهسالگی هم پزشکان اقدام به انجام یک معاینه جسمانی کامل میکنند. در صورتی که در فصل سرد قرار داشته باشید، تزریق واکسن آنفولانزا همچنان مورد نیاز است. آزمایشهای دیگر شامل غربالگری بینایی و سلامت دهان و دندان میشوند. بررسی رشد جسمی و ضریب هوشی هم در این سن لازم است.
چکاپ سالانه منظم برای کودکان
چکاپ ششماهه یا سالانه برای همه افراد ضروری است. اگر میخواهید که از وضعیت رشد کودک خود مطمئن شوید و بهموقع از بروز برخی بیماریها جلوگیری کنید، حتماً چکاپ منظم را در برنامهتان قرار دهید. در این چکاپ دورهای، موارد زیر مورد بررسی قرار میگیرند:
- بررسی قد، وزن، دور سر، فشار خون، ضربان قلب و شنوایی
- سنجش مهارتهای حرکتی، زبانی و اجتماعی کودک
- انجام انواع واکسیناسیون ضروری
- بررسی سلامت دهان و دندان
- بررسی تغذیه کودک
در کنار این موارد، حواستان به سلامت روان کودک هم باشد و اگر نیاز بود، حتماً مراجعه به روانشناس و مشاور را در برنامهتان قرار دهید.
در آزمایش چکاپ کودکان چه مواردی مشخص میشود؟
در آزمایش چکاپ کودک، موارد متنوعی وجود دارد. هریک در تلاش برای ارزیابی بخشی از سلامت بچهها هستند. در جدول زیر، نگاهی به مواردی کردهایم که با انجام تستهای مختلف در چکاپ مشخص میشوند:
آزمایش | هدف اصلی | بیماریهای قابل تشخیص |
---|---|---|
شمارش کامل خون (CBC) | بررسی تعداد گلبولهای قرمز و سفید، هموگلوبین، هماتوکریت و پلاکتها | کمخونی، عفونتها، سرطان خون، اختلالات خونریزی |
انواع آزمایش عملکرد کبد (ALT، AST، آلکالین فسفاتاز، بیلی روبین) | ارزیابی سلامت کبد | هپاتیت، سیروز کبدی، بیماریهای صفراوی |
آزمایشهای عملکرد کلیه (اوره، کراتینین) | ارزیابی سلامت کلیهها | نارسایی کلیوی، عفونتهای ادراری |
قند خون | تشخیص دیابت و اختلالات متابولیکی | دیابت نوع ۱ و ۲، عدم تحمل گلوکز |
چربی خون (آزمایش کلسترول تام، LDL، HDL، تریگلیسیرید) | ارزیابی خطر بیماریهای قلبی عروقی | کلسترول بالا، تریگلیسیرید بالا |
آزمایش ادرار | بررسی عفونتهای ادراری، مشکلات کلیوی و اختلالات متابولیکی | عفونت ادراری، سنگ کلیه، دیابت |
تعیین گروه خونی | تشخیص گروه خونی برای موارد اضطراری | تعیین گروه خونی برای انتقال خون |
آزمایشهای هورمونی (TSH، T4، کورتیزول، هورمون رشد) | ارزیابی عملکرد غدد درونریز با آزمایش تیروئید و… | کمکاری تیروئید، پرکاری تیروئید، اختلالات رشد |
آزمایش آلرژیها (پوستی، خونی) | تشخیص آلرژی به مواد غذایی، گردهها و سایر آلرژنها | آسم، اگزما، رینیت آلرژیک |
آزمایش کمبود ویتامینها و مواد معدنی (آهن، ویتامین D، روی) | تشخیص کمبود ویتامینها و مواد معدنی | کمخونی فقر آهن، راشیتیسم، اختلال رشد |
اگر کودکی به بیماری یا مشکلی خاص مبتلا است، باید طبق نظر پزشک معالج خود و تحت نظارت او، اقدام به انجام آزمایشهای چکاپ مختلف کند. برای انجام آزمایش چکاپ کامل بدن هم باید نظر متخصصان را جویا شوید و بیهوده، کودک را در سنین غیرضروری خسته نکنید.
آیا همه کودکان نیاز به چکاپ منظم دارند؟
بله، در سنین کودکی، ارزیابی وضعیت رشد اهمیت زیادی دارد. بدون آزمایش چکاپ کودک نمیتوانید به نتیجهگیری قطعی درباره این موضوع برسید. ضمن اینکه با چکاپها میتوانید بسیاری از بیماریها را هم زود تشخیص دهید و مانع از گسترش آنها شوید. چکاپهای منظم فرصتی برای اطمینان از انجام واکسیناسیونهای منظم کودک هم هستند. واکسیناسیون برای پیشگیری از بسیاری از مشکلات و بیماریها واجب است. با چکاپ میتوانید نسبت به وضعیت تغذیه کودک هم به دید بهتری برسید. بنابراین، چکاپهای منظم ایده بسیار خوبی هستند و نباید از آنها غافل باشید.
نکات قبل و بعد از آزمایش کودک
پیش از انجام آزمایش چکاپ کودک باید او را با روند پیش رو آشنا کنید. از کلمات ترسناک برای شرح ماجرا استفاده نکنید و مثلاً ترسی بابت آمپول و سوزن و…، در او به وجود نیاورید. البته این برای کودکانی است که متوجه حضور در آزمایشگاه و مطب میشوند. نکات دیگری که باید پیش از انجام آزمایش در نظر گرفته شوند، شامل موارد زیر هستند:
- ناشتا بودن؛ برای برخی از آزمایشها، مانند آزمایش خون، کودک باید ناشتا باشد.
- لباس مناسب؛ لباسی راحت و گشاد برای سهولت نمونهگیری خون به تن کودک بپوشانید.
بعد از آزمایش هم با کودک همراه باشید و به او جایزه دهید یا سعی کنید که خاطرهای خوش برایش بسازید تا از فشار و استرس واردشده کم شود. اگر:
- کودک ناشتا بوده، به او غذایی سبک و مغذی بدهید.
- از دادن غذاهای چرب و سنگین خودداری کنید.
در صورتی که نمونهگیری از رگ انجام شده باشد، محل نمونهگیری را با باند تمیز ببندید و به کودک یاد دهید که دستش را تکان ندهد تا خونریزی ایجاد نشود. در صورت وجود درد، امکان استفاده از کمپرس یخ هم وجود دارد.
هزینه چکاپ کودک در سال 1403 چقدر است؟
هزینهای که بابت آزمایشات معمول کودکان میپردازید، به عوامل مختلفی وابسته است. بنا به اینکه چه آزمایشهایی را و در چه سنی برای کودک انجام میدهید، هزینهها متفاوت خواهد بود. ضمن اینکه پوششدهی بیمه سلامت شما هم روی هزینه پرداختیتان بابت خدمات مختلف اثر میگذارد. با این حال، به طور کلی در سال ۱۴۰۳، هزینه یک چکاپ کامل و بدون در نظرگرفتن بیمه میتواند تا حوالی ۲ میلیون تومان برسد. بخش مهمی از هزینهها، معمولاً از سوی شرکتهای بیمه تحت پوشش قرار میگیرد. تعرفه آزمایش خون کودک و موارد مشابه زیاد نیست و اگر بخواهید چکاپی کامل انجام ندهید، مدیریت هزینهها کار سختی نخواهد بود.
برای چکاپ و تشخیص بیماری کودک به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای بررسی وضعیت سلامت کودکان باید به پزشک کودکان یا همان متخصص اطفال مراجعه کنید. چنین دکتری با آگاهی از اینکه تخصص اطفال چیست، به شما در ارزیابی سلامت عمومی بچهها کمک میکند. با انجام انواع آزمایش چکاپ کودک مشخص میشود که وضعیت سلامت عمومی بدن او در چه شرایطی است. لیست آزمایش چکاپ کودکان متنوع است و مواردی مانند آزمایش عملکرد کلیه، آزمایش ادرار و ارزیابی رشد را شامل میشود. برای آگاهی از اینکه کودک مبتلا به دیابت، کمخونی یا مشکلات دیگر است، باید سن آزمایش چکاپ کودک را بشناسید و برای انجامش، بهموقع مراجعه کنید. آزمایش خون کودکان و اقداماتی مانند مراجعه برای زدن واکسن بسیار مهماند و نباید پشتگوش انداخته شوند. برای پیداکردن بهترین پزشکان کودک هم میتوانید به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در این پلتفرم آنلاین، نظر مراجعان پیشین هر پزشک را بخوانید و امتیازات متخصصان را بررسی کنید. بعد از ارزیابی و انتخاب، از دکتر موردنظرتان به طور آنلاین، وقت بگیرید. برای چکاپ پیش از مدرسه یا چکاپ نوزادان به متخصصی خبره مراجعه کنید و خیالتان را بابت سلامت کودک راحت نگه دارید.
منابع:
healthychildren.org
sutterhealth.org
kidshealth.org