اگر کبد کارایی خود را از دست دهد، نارسایی کبدی رخ می‌دهد. این وضعیت یعنی با عضوی روبه‌رو هستید که در حال خاموش‌شدن است. علائم نارسایی کبدی در برخی موارد بسیار سریع پیشرفت می‌کنند. گاهی هم روندی تدریجی و کُند وجود دارد. درمان نارسایی کبد در حالت پیشرفته اصلاً مقدور نیست. علائم این وضعیت روی اعضای دیگر بدن هم اثر می‌گذارند. دلایل مختلفی از جمله ابتلا به برخی بیماری‌ها، مصرف زیاد دارو یا حتی بارداری می‌توانند باعث بروز مشکلات و بیماری کبد شوند. علل نارسایی کبد متنوع‌اند. با رعایت تغذیه در نارسایی کبد و مراجعه به دکتر گوارش، بیمار تحت نظارت قرار می‌گیرد تا اوضاعش به سمت وخیم‌شدن نرود. در مرحله آخر و از کارافتادن کبد، نیاز به پیوند عضو است. در ادامه از تمام نکات لازم برای آشنایی با این موضوع گفته‌ایم.
در پایان، سوالات خود مخصوصا در زمینه درمان نارسایی کبدی را در بخش نظرات از کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر بپرسید.
نارسایی کبدی چیست؟
کبد یکی از اندام‌های ضروری بدن است که بدون آن نمی‌توانید زندگی کنید. صدها عملکرد مهم بدن وابسته به آن است. هنگامی که کبد نتواند وظایف خود را به خوبی اجرا کند، سلامت کلی و عمومی بدن به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این وضعیت با عنوان نارسایی کبد شناخته می‌شود. در زمان وقوع چنین مشکلی، کبد دیگر قادر به برآورده‌کردن نیازهای مختلف بدن نیست. فرایند نارسایی در برخی شرایط کُند و گاهی به سرعت و تند رخ می‌دهد. نارسایی حاد کبد به سرعت و در عرض چند روز یا چند هفته اتفاق می‌افتد. نارسایی مزمن کبد، نوع شایع‌تری است که به تدریج و طی ماه‌ها یا سال‌ها اتفاق می‌افتد. همانطور که کبد شروع به از دست‌دادن توانایی خود می‌کند، علائم نارسایی کبد را بیشتر و بیشتر مشاهده خواهید کرد.
در پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه شیکاگو درباره این بیماری نوشته شده:
نارسایی مراحل مختلفی دارد. سیروز یک مرحله در اواخر بیماری کبدی است که در آن کبد به شدت زخم شده ولی ممکن است، همچنان بتواند به عملکرد خود ادامه دهد. هنگامی که کبد دیگر قادر به انجام کار نباشد، نارسایی کبد رخ می‌دهد.
نارسایی کبد در کودکان هم به دلایلی مانند عوامل ژنتیکی و عفونت‌ها رخ می‌دهد.
انواع نارسایی کبدی
نارسایی کبدی حالات مختلفی دارد. در واقع، دو دسته‌بندی کلی برای آن در نظر گرفته می‌شود. یکی حالت مزمن است و دیگری حاد یا شدید. افراد به دلایل مختلف دچار یکی از این دو حالت می‌شوند. بنابراین، رسیدگی به کبد و آشنایی با علائم و دلایل دچارشدن به این وضعیت بسیار مهم است.
نارسایی حاد کبد
نارسایی حاد کبد به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد، یعنی زمانی که عاملی باعث به هم خوردن تعادل کبد شود و این عضو نتواند مقاومت کند. چنین وضعیتی مشابه دچارشدن به مسمومیتی جدی است. این عامل آسیب‌زا گاهی، نوعی عفونت ویروسی شدید خواهد بود. در نارسایی حاد، کبد به سرعت، شروع به از کارافتادن می‌کند و نیاز به مراجعه سریع و اورژانسی به دکتر گوارش را به وجود می‌آورد.
نارسایی مزمن کبد
نارسایی مزمن کبد مرحله پایانی بیماری مزمن کبدی است و زمانی اتفاق می‌افتد که عاملی برای مدت طولانی به کبد شما آسیب رسانده باشد و در نهایت وضعیت حاکم جبران‌ناپذیر شود. نارسایی مزمن کبد به دنبال سیروز، یعنی اسکار شدید بافت‌های کبد رخ می‌دهد. بافت اسکار مانع از عملکرد صحیح کبد می‌شود.
دلیل تبدیل نارسایی کبدی مزمن به حاد چیست؟
نارسایی کبدی مزمن به یک‌باره و ناگهانی اتفاق نمی‌افتد، اما عواملی وجود دارند که امکان تبدیل‌شدن این وضعیت به حالت حاد را در زمانی کوتاه، مقدور می‌کنند. دلایل اصلی تبدیل نارسایی کبدی مزمن به حاد شامل موارد زیر هستند:
- مصرف برخی داروها، به ویژه داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها
- عفونت‌های باکتریایی یا عفونت‌های قارچی
- بیماری‌های خود ایمنی
- مصرف بیش از حد الکل
مسدودشدن مجاری صفراوی و انسداد آن، به دلیل وجود سنگ‌های صفراوی یا تومورها هم می‌تواند باعث آسیب شدید به کبد شود. عفونت‌های ویروسی مانند هپاتیت B یا C هم می‌توانند باعث تغییر این وضعیت شوند.
علائم نارسایی کبدی
ممکن است علائم و نشانه های مختلفی از نارسایی کبد را بر اساس پیشرفت آن و شروع بروز عوارض مشاهده کنید. اولین علائم نارسایی مزمن یا حاد کبد شامل موارد زیر هستند:
| علائم اولیه | علائم پیشرفته مرتبط با بیماری کبدی | دلایل احتمالی |
|---|---|---|
| درد شکم (سمت راست بالا) | زردی (زردی پوست و چشم) | التهاب کبد، کیسه صفرا، یا سایر مشکلات کبدی |
| خستگی | آنسفالوپاتی کبدی | تجمع مواد سمی در خون، اختلال در متابولیسم |
| حالت تهوع | خارش پوست | مشکلات گوارشی ناشی از بیماری کبدی، تجمع اسیدهای صفراوی |
| استفراغ | ادرار تیره، مدفوع روشن | وجود بیلی‌روبین در ادرار و عدم وجود آن در مدفوع |
| بی‌اشتهایی | خونریزی و کبودی آسان | اختلال در انعقاد خون |
| ضعف و بی‌حالی | رگ‌های عنکبوتی، برجستگی‌های چربی | فشار خون بالا در سیاهرگ‌های کبد |
| کاهش اشتها | مشکلات گوارشی، به‌ویژه با چربی‌ها | اختلال در عملکرد کبد در هضم چربی‌ها |
| — | کاهش وزن، کاهش عضلات | سوء تغذیه، بیماری مزمن کبدی |
| — | نفس بدبو | اختلال در متابولیسم و تجمع مواد سمی |
سایر علائم جدی نارسایی کبد عبارتند از:
- خروجی ادرار کم می‌شود.
- آسیت، ورم شکم همراه با مایع است.
- نارسایی کبد و ورم پاها با هم ارتباط دارند.
- استفراغ خون یا استفراغی که شبیه تفاله قهوه است.
- ادم (Edema)، تورم همراه با مایع در مچ پا، پا، دست یا صورت است.
- اختلال عملکرد حرکتی، شامل انقباض، لرزش یا عدم کنترل عضلات می‌شود.
- نارسایی کبد و خارش بدن هم از علائم ابتلا به مسمومیت و آسیب‌رسیدن به کبد است.
تنگی نفس هم می‌تواند یکی از نشانه‌های آسیب جدی کبد در زمان وقوع نارسایی باشد. پیگیری هرگونه مشکل کبدی و علائم آن از جمله هپاتیت، کبد چرب الکلی و… بسیار ضروری است. این مشکلات می‌توانند خطر مرگ به همراه بیاورند.
مراحل نارسایی کبد چیست؟
نارسایی کبد مزمن معمولاً به عنوان مرحله پایانی بیماری کبد مزمن تعریف می‌شود. بیماری کبد می‌تواند از چندین مرحله عبور کند، اما مهم است، به یاد داشته باشید که این مراحل کاملاً از هم جدا نیستند. برای مثال، فردی با فیبروز (دچار زخم یا اسکار کبد) می‌تواند همچنان دچار التهاب (هپاتیت) هم باشد. مراحل نارسایی عبارتند از:
| مرحله | توضیحات | تغییرات در کبد | پیامدها |
|---|---|---|---|
| هپاتیت | التهاب کبد، شروع روند آسیب طولانی مدت | التهاب و تورم بافت کبد | شروع روند اسکار (فیبروز) |
| فیبروز | تشکیل بافت اسکار در کبد | افزایش بافت فیبری و سفت‌شدن کبد | اختلال در عملکرد کبد، اما هنوز قابل برگشت |
| سیروز | جایگزینی گسترده بافت سالم با بافت اسکار | از دست‌رفتن عملکرد طبیعی کبد | نارسایی کبد و عوارض مرتبط |
| نارسایی کبد | از دست‌رفتن کامل عملکرد کبد | ناتوانی در انجام وظایف حیاتی | عوارض گسترده در بدن، خطر مرگ بدون پیوند کبد |
اگر نارسایی به مراحل حاد و بسیار پیشرفته برسد، تهدیدی برای زندگی خواهد بود. بنابراین، حتماً با بروز نشانه‌ها باید زیر نظر پزشکی قرار گرفته شود که به خوبی می‌داند، تخصص گوارش و کبد چیست و در راه درمان و کنترل وضعیت به بیمار کمک می‌کند.
علت نارسایی کبد چیست؟
نارسایی حاد و مزمن کبد به دلیل فشار بیش از حد روی کبد ایجاد می‌شوند، اما شکل و شمایل وقوع آن‌ها با هم فرق می‌کند. برخی از مسمومیت‌ها و بیماری‌ها به طور هم‌زمان یا تدریجی بر کبد فشار وارد می‌کنند. علل دیگری هم در این میان وجود دارند که تنها به شکل ناگهانی یا تدریجی رخ می‌دهند.
علل نارسایی حاد کبد
نارسایی حاد کبد بیشتر در افرادی دیده می‌شود که به مشکل کبدی خاصی دچار نیستند. در واقع، عاملی قوی به یک‌باره، باعث فشاری شدید بر کبد می‌شود و به آن آسیب وارد می‌کند. مثلاً شاید باعث ایجاد مسمومیت یا ورود مقدار قابل توجهی سم به بدن شود و در نتیجه، کبد از پس تصفیه آن برنیاید. گاهی هم عفونتی سنگین و شدید، به کبد حمله می‌کند و نارسایی به بار می‌آورد. دقت کنید که برخی از بیماری‌ها هم به طور غیرمستقیم روی کبد اثر می‌گذارند. برای مثال، نارسایی کبد و دیابت با هم ارتباطی غیرمستقیم دارند. کبد چرب الکلی دیابت به همراه دارد و این مشکلات می‌توانند زمینه‌ساز وقوع نارسایی شدید کبدی شوند.
عوامل نارسایی کبدی حاد
از دلایل نارسایی حاد کبد باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- عفونت‌های ویروسی، از جمله هپاتیت ویروسی A، B، D و E.
- اختلالات ژنتیکی، مانند هپاتیت خودایمنی و بیماری ویلسون.
- عوارض نادر اما جدی بارداری، از جمله کبد چرب حاد بارداری، پره‌اکلامپسی و سندرم HELLP.
- مصرف بیش از حد داروها، مانند استامینوفن یا NSAIDها (داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی) و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها.
مسمومیت با قارچ، سرطان متاستاتیک، شوک سپتیک یا گرمازدگی هم می‌توانند از عوامل بروز نارسایی کبد باشند.
علل نارسایی مزمن کبد
نارسایی مزمن کبد نتیجه ابتلا به سیروز است. روند ایجاد زخم یا اسکار از تغذیه بافت‌های کبد در این وضعیت از خون و اکسیژن‌رسانی به کبد جلوگیری می‌کند. در نتیجه، مرگ سلولی به بار می‌آید. با مرگ سلول‌های کبدی، عملکرد کبد با مشکل روبه‌رو می‌شود. سیروز نتیجه هپاتیت طولانی مدتی است که بسیاری از بیماری‌های کبدی چرب و مزمن می‌توانند عامل آن باشند.
عوامل نارسایی کبدی مزمن
از جمله بیماری‌ها و مشکلات کبدی عامل آن باید به این‌ها اشاره کنیم:
- قرارگرفتن طولانی مدت در معرض سمومی مانند مواد شیمیایی صنعتی یا داروها.
- عفونت‌های هپاتیت ویروسی، از جمله هپاتیت B و هپاتیت C.
- استئاتوهپاتیت مرتبط با اختلال متابولیک.
- مصرف زیاد الکل و ایجاد هپاتیت.
- انسداد مجرای صفراوی.
- بیماری خودایمنی.
بیماری‌های قلبی عروقی هم عاملی برای درگیری با نارسایی کبدی هستند.
عوارض نارسایی کبد چیست؟
کبد عملکردهای مهم و پرشماری را انجام می‌دهد و از دستگاه‌های مختلف بدن پشتیبانی می‌کند. با بروز نارسایی در این عضو، عملکرد بخش‌های گوناگونی به مخاطره می‌افتد. از عوارض بروز چنین مشکلی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- مسمومیت عمومی، احساس بیماری، خستگی، مه‌گرفتگی یا گیجی.
- ایحاد سموم مداخله‌کننده با فعالیت با مغز، اعصاب و عملکردهای حرکتی.
- کاهش لخته‌شدن خون، خونریزی آسان و کبودی.
- مشکلات گوارشی، سوء جذب و سوء تغذیه.
- کاهش ایمنی و عفونت‌های مکرر.
- انسفالوپاتی کبدی و تجمع سم.
علاوه بر این اثرات، بسیاری از افراد مبتلا به نارسایی مزمن کبدی، عوارض سیروز را هم دارند. سیروز باعث عوارض جانبی فشار خون پورت می‌شود و مشکلات زیر را به وجود می‌آورد:
- نشت مایعات، اِدِم و آسیت، خطر پریتونیت
- واریس دستگاه گوارش و خونریزی حاد گوارشی
- طحال بزرگ و بیش‌فعال و از بین‌بردن سلول‌های خونی
- سطح پایین اکسیژن خون به خاطر سندرم کبدی ریوی
- نارسایی مزمن کلیه به خاطر ابتلا به سندرم کبدی
عوارض پرفشاری خون پورتال شایع‌ترین علل بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ در افراد مبتلا به نارسایی مزمن کبدی است. بسیاری از این عوارض می‌توانند قبل از شروع نارسایی مزمن کبدی شروع شوند.
نارسایی کبد چطور تشخیص داده می‌شود؟
یکی از روش‌ها برای تشخیص نارسایی کبد، استفاده از آزمایش خون است. با این آزمایش مشخص می‌شود که نمره MELD یا امتیاز بیماری کبدی چند است. برای بررسی پاسخ این آزمایش به چند شاخصه دقت می‌شود:
- بیلی روبین، که نشان می‌دهد، کبد چه مقدار صفرا دفع می‌کند.
- کراتینین، که عملکرد کلیه را منعکس می‌کند و اندامی است که تحت تأثیر نارسایی کبد قرار می‌گیرد.
- INR یا زمان پروترومبین، که عملکرد فاکتورهای انعقاد خون تولیدشده توسط کبد را اندازه‌گیری می‌کند.
- سدیم که یک الکترول در خون است و تحت تأثیر بیماری پیشرفته کبد قرار می‌گیرد.
تست‌های تصویربرداری از کبد هم می‌توانند نشانه‌هایی از بیماری کبدی، مانند تورم، جای زخم یا مایع در شکم (آسیت) را نشان دهند. برای مثال، الاستوگرافی (Elastography) نوعی آزمایش تصویربرداری است که از سونوگرافی یا MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) برای تعیین درجه فیبروز یا سفتی در کبد استفاده می‌کند. بیوپسی کبد هم روشی جزئی برای برداشتن یک نمونه بافت کوچک از کبد برای آزمایش در آزمایشگاه است. با بیوپسی کبد ابتلا به سیروز کبدی یا دچارنبودن به آن، تأیید می‌شود.
درمان نارسایی کبد
روش‌های مختلفی برای درمان و کنترل نارسایی کبدی وجود دارد. از جمله مواردی که می‌توانند روی بهبود وضعیت اثر مثبت بگذارند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- اکسیژن‌درمانی
- تزریق پلاسما یا خون
- نظارت بر قند خون و مصرف مکمل
- استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها یا ضدویروس‌ها
- داروهای وازوپرسور برای افزایش جریان خون
- داروها یا درمان‌هایی برای توقف خونریزی داخلی
در ادامه از روش‌های مختلف دیگری می‌خوانید که می‌توانند در مسیر درمان وضعیت نارسایی کبد موثر باشند.
درمان مشکلات زمینه‌ای عامل نارسایی
اگر سمی در حجم و مقدار زیاد باعث مسمومیت و نارسایی کبدی شود، امکان درمان وجود ندارد. با این حال، برخی از مسمومیت‌ها مانند آنچه با مصرف زیاد استامینوفن رخ می‌دهد، مقدور است. سایر درمان‌های مسمومیت حاد کبدی شامل استفاده از ملین‌ها، شست‌وشوی روده و معده می‌شود.
دارودرمانی
اگر به دلیل یک بیماری مزمن نارسایی مزمن کبدی دارید، داروها می‌توانند به کاهش آسیب کمک کنند. به عنوان مثال، کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی می‌توانند بیماری‌های خود ایمنی را درمان کنند. سایر بیماری‌ها داروهای خاص دیگری دارند.
پیوند عضو
پیوند عضو همیشه با خطراتی همراه است، به خصوص زمانی که بیمار از سلامت خوبی برای انجام این عمل برخوردار نیست. اما زمانی که روند نارسایی اندام به مرحله پایانی نزدیک می‌شود، باید تمام ریسک پیوند را برای نجات جان بیمار پذیرفت. کسانی که نیازشان به این پیوند تأیید می‌شود، در فهرست انتظار قرار می‌گیرند.
طول عمر بعد از کار افتادن کبد چقدر است؟
نارسایی حاد کبد می‌تواند سریعاً سلامتی را به خطر بیاندازد و حتی باعث مرگ شود. نارسایی مزمن کبد ماه‌ها تا سال‌ها ادامه پیدا می‌کند. طول عمر مبتلایان به هر دو وضعیت، وابسته به عوامل مختلفی است:
- علت ابتلا
- درمان‌های انجام‌شده
- میزان آسیب وارد بر بدن
پزشکان برای قراردادن افراد در لیست انتظار پیوند کبد، همه این عوامل را در نظر می‌گیرند.
از نارسایی کبد چگونه می‌توان پیشگیری کرد؟
نارسایی حاد کبد به ندرت اتفاق می‌افتد. با این حال، اگر دچار چنین وضعیتی شوید، سلامتی‌تان به سرعت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. برای همین، بهتر است که حواستان به نکات پیشگیری و مقابله با بروز چنین وضعیتی باشد:
- داروها را فقط طبق دستور مصرف کنید. حتی اگر فقط یک داروی مسکن بدون نسخه (OTC) باشد، بیش از دوز توصیه شده مصرف نکنید.
- خود را از قرارگرفتن در معرض سمومی مانند حشره‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها، محصولات تمیزکننده خودداری کنید.
- در برابر هپاتیت ویروسی واکسینه شوید. واکسن‌ها می‌توانند از هپاتیت A و هپاتیت B جلوگیری کنند.
- برای جلوگیری از مسمومیت غذایی، حواستان به غذاهای مصرفی باشد.
- مصرف داروها را با مصرف الکل ترکیب نکنید.
برای اینکه به نارسایی کبدی مزمن دچار نشوید، باید حواستان به تغییر سبک زندگی باشد و عادت‌های سالم را در خود تقویت کنید:
- چکاپ مرتب را فراموش نکنید.
- رژیم غذایی سالم و ورزش را در برنامه‌هایتان بگنجانید.
- از مصرف بیش از حد مسکن‌ها مانند NSAIDها یا استامینوفن خودداری کنید.
- مصرف الکل و تنباکو را کاهش یا ترک کنید. الکل و تنباکو هر دو برای کبد شما سمی هستند.
از سلامت متابولیک خود مراقبت کنید. عوامل متابولیک مانند بالابودن قند خون، کلسترول و BMI می‌توانند کبد را تحت فشار شدیدی قرار دهند.
برای درمان نارسایی کبدی به چه دکتری مراجعه کنید؟
اگر علائم نارسایی کبدی را مشاهده می‌کنید، باید نزد متخصص کبد و گوارش بروید. این پزشکان با دانشی که نسبت به دستگاه گوارش دارند، درمان نارسایی کبدی را با توجه به مرحله بیماری در نظر می‌گیرند. قرارداشتن تحت نظر متخصص اهمیت زیادی دارد و می‌تواند راهی برای نجات زندگی و جان شما باشد. یکی از بهترین روش‌ها برای شناسایی بهترین پزشکان، مراجعه به سامانه دکتردکتر است. در این پلتفرم، بهترین پزشکان را از روی امتیازات و نظرات مراجعان پیشین آن‌ها شناسایی کنید و به شکل اینترنتی نوبت و وقت بگیرید.
منابع:
uchicagomedicine.org
my.clevelandclinic.org
webmd.com
سوالات متداول نارسایی کبدی
این دو وضعیت روی هم اثر می‌گذارند. معمولاً سیروز مشکلی است که هر دو را به هم پیوند می‌دهد. ضعف سیستم ایمنی و مسمومیت ناشی از سیروز، بدن را در آستانه سرطان و نارسایی کبد قرار می‌دهد.
متأسفانه، اگر بیماری پیشرفت کند و درمان‌ها و کنترل‌های لازم صورت نگرفته باشد، امکان پایان‌یافتن زندگی مبتلایان به آن هم وجود دارد.
شاید در اوایل، آسیب کبدی همراه با علامت خاصی نباشد. این مشکل معمولاً با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود.
کبدی که مبتلا به سیروز نیست، ظرفیت بالایی برای بازسازی خود دارد. اگر بیماران توصیه‌های درمانی را رعایت کنند، کبد آن‌ها می‌تواند عملکرد طبیعی خود را بازیابی کند.
بله، بنا به سطح و نوع نارسایی، امکان استفاده از داروها، پیوند کبد و تغییرات سبک زندگی برای کنترل و درمان بیماری وجود دارد.
