مخملک ؛ علل، علائم، راه‌های تشخیص و درمان بیماری مخملک

بیماری مخملک یا تب اسکارلت چیست و چه علائمی دارد؟ این بیماری چگونه تشخیص داده شده و درمان می‌شود؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد.

بیماری مخملک بر روی پوست نشانه‌های آشکاری دارد و سریع می‌توان آن را تشخیص داد اما باید بدانید که مخملک علاوه بر این علائم بر روی پوست، علائم دیگری نیز دارد، درادامه درباره‌ی تمام علائم این بیماری و نحوه تشخیص ودرمان مخملک صحبت خواهیم کرد.

بیماری مخملک چیست؟

مخملک (Scarlet fever) یک بیماری باکتریایی است که در افرادی مبتلا به گلو درد استرپتوکوکی (strep throat) ایجاد می‌شود‌. مشخصه‌ی مخملک، راش‌ها یا دانه‌های پوستی قرمز روشن است که بیش‌تر نقاط بدن را می‌پوشاند. این بیماری در بسیاری از موارد با گلو درد و تب زیاد همراه است.

مخملک بیش‌تر در کودکان ۵ تا ۱۵ سال شایع است. با وجود اینکه مخملک یکی از بیماری‌های جدی و خطرناک دوران کودکی محسوب می‌شود، درمان‌های آنتی‌بیوتیکی باعث شده که از شدت خطرناکی آن کاسته شود. با این همه، اگر این بیماری درمان نشده باقی بماند، باعث بروز شرایط وخیم‌تری شده و امکان درگیری قلب، کلیه و دیگر بخش‌های بدن وجود دارد.

علائم و نشانه‌های بیماری مخملک

علائم و نشانه‌های این بیماری باکتریایی شامل:

• دانه‌ها یا راش‌های قرمز: این دانه‌ها مانند آفتاب سوختگی بوده و ظاهری سمباده مانند دارند‌. معمولاً این دانه‌ها ابتدا روی صورت یا گردن ظاهر شده و سپس روی شکم، بازوها و پاها هم شکل می‌گیرند‌. اگر روی دانه‌های قرمز فشار وارد شود، دانه‌ها رنگ پریده می‌شوند.

• خطوط قرمز: تاخوردگی‌های پوست در اطراف کشاله ران، زیر بغل، ساعد دست و گردن نسبت به دانه‌های پوستی اطراف، پررنگ تر هستند. 
• چهره برافروخته و گلگون: صورت فرد مبتلا ممکن است گلگون بوده و حلقه‌های رنگ پریده‌ای هم در اطراف دهان فرد وجود داشته باشد.
• زبان توت فرنگی: زبان قرمز رنگ به همراه برآمدگی‌هایی خواهد بود و اغلب در اوایل دوران بیماری هم با یک پوشش سفید رنگ پوشانده شده است.

دانه‌های قرمز و قرمزی صورت و زبان معمولاً یک هفته ادامه خواهند داشت‌‌. بعد از کاسته شدن از شدت این علائم، پوستی که پیش از این دانه‌های قرمز داشته رنگ پریده خواهد شد. 

دیگر علائم و نشانه‌ها عبارتند از:

• تب ۳۸ درجه سانتی گراد و بالاتر
• درد و التهاب شدید گلو معمولاً به همراه نقاط سفید رنگ و زرد رنگ
• بلع دشوار 
• غدد بزرگ شده در ناحیه گردن (گره‌های لنفی) که به لمس حساس هستند.
• حالت تهوع و استفراغ
• سردرد

چه زمانی برای بیماری مخملک باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر کودک به همراه گلودرد نشانه‌های زیر را دارد، حتماً با پزشک تماس بگیرید:

• تب ۳۸.۹ درجه سانتی‌گراد و بالاتر
• غدد ورم کرده و حساس در برابر لمس در ناحیه گلو
• دانه‌های پوستی قرمز رنگ

علت بیماری مخملک

همان باکتری که باعث ایجاد گلو درد استرپتوکوکی می‌شود، مخملک را هم ایجاد می‌کند. در مخملک، باکتری، سمی را تولید می‌کند که در نهایت منجر به ایجاد دانه‌ها و زبان قرمز می‌شود.

آیا بیماری مخملک مسری است؟

عفونت از فردی به فرد دیگر از طریق ذرات ناشی از عطسه و سرفه، بزاق و ترشحات بینی فرد بیمار منتقل می‌شود‌.  دوره نهفته‌ی بیماری – زمان بین در معرض بیماری قرار گرفتن و ظهور علائم – معمولا دو تا 5 روز است.

به عبارت دیگر هر فردی که با ریز قطرات آلوده فرد بیمار در تماس بوده و بعد دهان، بینی و یا چشم‌های خود را لمس کند به بیماری مخملک دچار خواهد شد. 

همچنین در صورت استفاده از لیوان، بشقاب و یا قاشق و چنگال فرد بیمار هم به توان به این بیماری باکتریایی مبتلا شد. در برخی از موارد گروهی از عفونت‌های استرپتوکوکی نوع A از طریق غذاهای آلوده هم منتقل می‌شوند. 

استرپتوکوک نوع A  در برخی از افراد باعث بروز عفونت پوستی می‌شود. این عفونت‌های پوستی که تحت عنوان سلولیت (cellulitis) شناخته می‌شوند باعث انتقال باکتری‌ها به دیگران می‌شود. از طرفی دیگر تماس با دانه‌های قرمز رنگ ناشی از مخملک تا زمانی که ناشی از سم ناشی از باکتری و نه خود باکتری باشد، باعث انتقال بیماری نخواهد شد. 

عوامل خطرساز برای ابتلا به بیماری مخملک

کودکان بین ۵ تا ۱۵ سال بیش‌تر از سایر افراد در معرض ابتلا به مخملک قرار دارند. باکتری عامل مخملک به راحتی میان افرادی که با هم ارتباط نزدیک دارند مانند اعضای خانواده و یا دانش آموزان یک کلاس منتقل می‌شود.

مشکلات و عوارض جانبی بیماری مخملک

اگر مخملک درمان نشود، باکتری ممکن است به سایر نقاط بدن هم راه پیدا کند:

• لوزه‌ها
• ریه‌ها
• پوست
• کلیه‌ها
• خون
• گوش میانی 

در موارد نادر، مخملک باعث تب روماتیسمی می‌شود. این بیماری جدی است و اندام‌های زیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد:

• قلب
• مفاصل
• سیستم عصبی
• پوست

پیشگیری از ابتلا به بیماری مخملک

در حال حاضر واکسنی برای جلوگیری از ابتلا به مخملک وجود ندارد. بهترین راه پیشگیری از. مخملک، به کارگیری راهکارهای احتیاطی در مورد سایر عفونت‌ها است:

• شستن دست‌ها: به کودک آموزش دهید که دستان خود را مرتب و کامل با آب سرد و صابون بشوید.
• در هنگام غذا خوردن از بشقاب و قاشق و چنگال مشترک استفاده نکنید: کودک نباید لیوان و سایر وسایلی که با آن‌ها غذا می‌خورد را با دوستان و همکلاسی‌های خود شریک کند. همچنین از کودک بخواهید که از غذاهای دوستان خود هم نخورد.
• پوشاندن دهان و بینی: برای جلوگیری از شیوع احتمالی میکروب‌ها از کودک خود بخواهید که در هنگام سرفه و عطسه جلوی دهان خود را بپوشاند.

اگر کودک شما به مخملک دچار شده، لیوان‌ها، وسایلی که با آن‌ها غذا می‌خورد و اسباب بازی‌هایش را با آب گرم و صابون بشویید.

تشخیص بیماری مخملک

در جریان معاینه فیزیکی بیمار، پزشک موارد زیر را هم بررسی خواهد کرد:

• بررسی وضعیت لوزه، گلو و زبان کودک
• لمس کردن گردن کودک برای تشخیص گره‌های لنفی بزرگ شده
• بررسی ظاهر و بافت دانه‌های پوستی

سوآب گلو

اگر پزشک احساس کند که عامل بروز بیماری کودک باکتری استرپتوکوک است، با وسیله‌ای به شکل یک گوش پاک کن بزرگ لوزه‌ها و قسمت پشتی گلوی کودک برای جمع آوری موادی که احتمالا محل لانه گزینی باکتری است، سوآب گلو انجام می‌دهد.

انجام آزمایش روی باکتری استرپتوکوک بسیار مهم است، چرا که مجموعه‌ای از عوامل باعث بروز علائم و نشانه‌های مخملک خواهند شد و این بیماری‌ها گاهی نیاز به درمان‌های مختلفی دارند. اگر باکتری استرپتوکوک وجود نداشته باشد، ان‌گاه دیگر عوامل باعث بروز بیماری شده‌اند.

درمان بیماری مخملک

اگر کودک به این بیماری مبتلا شود، پزشک آنتی بیوتیک تجویز خواهد کرد. کودک باید حتماً دوره کامل آنتی بیوتیک تجویز شده را مصرف کند. اگر دوره درمان به صورت کامل طی نشود، عفونت هم به شکل کامل از بین نرفته و خطر بروز مشکلات و عوارض جانبی در کودک بالاتر خواهد رفت.

زمانی که کودک برای حداقل ۲۴ ساعت آنتی بیوتیک مصرف کرد و در صورت خاتمه تب می‌تواند به مدرسه باز گردد.

هشدار: برای درمان بیماری مخملک از مصرف خودسرانه هرگونه دارو بدون تجویز پزشک بپرهیزید.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی بیماری مخملک

برای کاهش درد و ناراحتی کودک می‌توان چندین کار انجام داد:

• کاهش شدت درد و تب: برای کنترل تب و به حداقل رساندن درد گلو از ایبوپروفن و استامینوفن استفاده کنید.
• نوشیدن مقدار کافی آب: برای مرطوب نگه داشتن گلو و جلوگیری از دست دادن آب بدن به مقدار کافی آب بنوشید
• قرقره کردن آب نمک: برای کم کردن شدن درد گلو از کودک بخواهید تا آب نمک قرقره کند.
• حفظ رطوبت در هوا: از دستگاه بخور سرد برای کم کردن خشکی هوا که می‌تواند باعث تحریک و درد گلو شود استفاده کنید.

• استفاده از قرص مکیدنی lozenges: اگر کودک بیش از ۴ سال سن داشته باشد می‌توان برای کاستن از شدت درد گلو از این قرص‌ها استفاده کرد. برای تهیه این دارو قبلا با پزشک صحبت کنید و نسخه تهیه کنید و از دادن خودسرانه این دارو به کودک خودداری کنید.
• تهیه غذاهای تسکین دهنده: مایعات گرم مانند سوپ و خوردنی‌های سرد مانند بستنی یخی به کاستن از درد گلو کمک می‌کند.
• دوری کردن از مواد محرک: دود سیگار و مواد شوینده باعث تحریک گلو می‌شوند، سعی کنید محیط خانه را از این موارد دور نگه دارید.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

در ابتدا بیمار با پزشک عمومی و یا متخصص بیماری‌های کودکان دیدار می‌کند. اما در صورت بروز علائم زیر باید بیماری کودک به صورت اورژانسی تحت درمان قرار گیرد:

• تب بالا
• درد گلو شدید به همراه تنفس دشوار 
• درد شکمی شدید یا استفراغ
• سردرد شدید

بیمار چه کاری باید انجام دهد؟

پیش از ملاقات با پزشک مجموعه‌ای از سوالات مهم خود را یادداشت کنید:

• چه مدت بعد از آغاز درمان بیماری کودک بهبود خواهد یافت؟
• آیا کودک من در معرض مشکلات و عوارض طولانی مدت ناشی از مخملک قرار دارد؟
• آیا برای تسکین پوست کودک در طی فرایند درمان می‌توان کاری انجام داد؟
• کودک من چه زمانی می‌تواند به مدرسه بازگردد؟
• آیا کودک من می‌تواند بیماری خود را به دیگران منتقل کند؟ چگونه می‌توان خطر انتقال بیماری به دیگری را کاهش داد؟
• آیا برای داروهای تجویزی جایگزینی وجود دارد؟ آیا کودک من به پنیسیلین حساسیت دارد؟

از پزشک چه انتظاری باید داشت؟

پزشک هم مجموعه‌ای از سوالات را از بیمار خواهد پرسید:

• علائم کودک از چه زمانی آغاز شده است؟
• آیا کودک گلو درد دارد و یا به سختی نفس می‌کشد؟
• آیا کودک تب دارد؟ بیش‌تری درجه تب کودک چه قدر بوده و چه مدت طول کشیده است؟
• آیا کودک درد شکم داشته و یا دچار استفراغ شده است؟
• آیا کودک سر درد دارد؟
• آیا کودک به تازگی به عفونت استرپتوکوکی مبتلا شده است؟
• آیا کودک به تازگی در ارتباط نزدیک با فردی مبتلا به عفونت استرپتوکوکی بوده است؟
• آیا کودک به بیماری خاص دیگری مبتلا است؟
• آیا کودک داروی خاصی مصرف می‌کند؟
• آیا کودک به داروی خاصی حساسیت دارد؟
• آیا کودک به قدر کافی و به اندازه غذا می‌خورد؟

منبع:

mayoclinic

healthline