پای پرانتزی چیست و چه روش‌های تشخیص و درمانی دارد؟

بیماری پای پرانتزی نوعی اختلال است که باعث خمیده‌شدن پاها می‌شود. حتی زمانی که مچ پاهای فرد مبتلا کاملاً روی زمین است هم در ناحیه ساق، پا حالت پرانتز به خود می‌گیرد. این بیماری باید در کودکی تشخیص داده شود. اگر درمان پای پرانتزی به‌موقع صورت نگیرد، عوارضی مانند آرتریت ایجاد خواهند شد. گاهی‌ اوقات، این بیماری نشانه‌ای از ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای دیگر مانند راشیتیسم یا بیماری بلانت است. برای درمان پای پرانتزی یا اصطلاحاً ژنو واروم (genu varum) از گزینه‌های مختلفی استفاده می‌شود. بریس یا پابند، گچ‌گیری و جراحی از روش‌های درمانی برای این ناهنجاری استخوانی‌اند. برای بررسی علل پای پرانتزی و تشخیص آن باید به دکتر ارتوپد مراجعه کنید. در این مقاله از تشخیص پای پرانتزی و موضوعات مربوط به آن می‌خوانید.

مطالعه این مقاله به ۳ دقیقه زمان نیاز دارد.

در پایان، پرسش‌هایتان را در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ بدهد.

پای پرانتزی چیست؟

پای پرانتزی وضعیتی است که در آن پاهای فرد از حالت صاف و معمولی خارج یا به سمت بیرون خم می‌شوند. در این ناهنجاری& زمانی که فرد در حالت صاف و ایستاده است هم بین زانوهایش فاصله وجود دارد. پاهای پرانتزی معمولاً در نوزادان دیده می‌شود، چون در موقعیتی فشرده و تنگ در رحم بوده‌اند. در چنین حالتی، نیاز به درمان نیست و تا قبل از ۳ سالگی، همه‌چیز به حالت طبیعی درمی‌آید.

به‌ نقل از سازمان ملی سلامت انگلستان (NHS):

داشتن پاهای پرانتزی قبل از ۱۸ماهگی، بسیار رایج است و چنین کودکانی در هنگام ایستادن، فاصله کمی بین زانو و مچ پا دارند. اگر مشکل خود به خود اصلاح نشود، باید به پزشک مراجعه شود. گاهی عامل این وضعیت راشیتیسم است.

اگر بعد از ۳ سالگی، همچنان این وضعیت ادامه پیدا کند، احتمالاً پای یک بیماری زمینه‌ای مانند بیماری بلانت به میان است. معمولاً اضافه وزن و چاقی علت پرانتزی شدن پا در بزرگسالی و نوجوانی است. پای پرانتزی و ضربدری و اختلالات استخوانی مختلف، کیفیت زندگی را به شدت، تحت تأثیر قرار می‌دهند.

درجات پای پرانتزی

درجات مختلفی از پاهای پرانتزی در مبتلایان به آن در سنین مختلف دیده می‌شود. معمولاً با اندازه‌گیری زوایای خاص در رادیوگرافی (عکس‌برداری با اشعه ایکس)، این درجات مشخص می‌شوند. برای تعیین نوع درمان، دکتر پای پرانتزی (متخصص ارتوپدی) باید به عکس توجه و درجات را اندازه‌گیری کند.

درجات پای پرانتزی به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• درجه خفیف: در این درجه، انحراف زانوها از حالت طبیعی کمتر است و امکان دارد، با تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی بهبود پیدا کند.
• درجه متوسط: انحراف زانوها در این درجه بیشتر است و ممکن است به‌جز تمرینات، نیاز به استفاده از بریس یا آتل هم باشد.
• درجه شدید: در موارد شدید، انحراف زانوها بسیار زیاد است و معمولاً نیاز به جراحی دارد.

با مراجعه به دکتر ارتوپد می‌توانید از وضعیت درجات پای پرانتزی مطلع شوید. معمولاً درمان پای پرانتزی در بزرگسالان بدون جراحی پیش می‌رود. در مواردی هم نیاز به جراحی و درمان‌های جدی وجود دارد. برای پای پرانتزی خفیف از بریس‌ها و تمرینات فیزیوتراپی استفاده می‌شود.

تفاوت پا پرانتزی و زانو پرانتزی

پای پرانتزی زمانی اتفاق می‌افتد که فضای بین مچ پاها کم می‌شود و در بخش ساق، شاهد شکل‌گیری حالت پرانتز هستیم. در زانوی پرانتزی، زانوها به‌سمت داخل خم می‌شوند. فاصله زانوها کاهش پیدا می‌کند و شکل انحراف استخوان‌ها متفاوت از پای پرانتزی است. در واقع، تفاوت اصلی این دو در فاصله زانوها در هر وضعیت و میزان انحرافی است که بین استخوان پاها و زانوها وجود دارد.

علائم پای پرانتزی چیست؟

شایع‌ترین علامت بیماری پای پرانتزی، تغییر وضعیت قرارگیری پا است. در حالی که بیمار مبتلا به این وضعیت می‌ایستد و مچ پایش روی زمین است، فاصله دو زانو از هم زیاد می‌شود و ساق پاها شکل پرانتز از هم فاصله می‌گیرند. سایر علائم بیماری هم شامل موارد زیر هستند:

• زانو درد
• درد لگن
• بی‌ثباتی زانو
• کاهش دامنه حرکتی در لگن
• مشکل در راه‌رفتن یا دویدن

کسانی که به‌ موقع درمان نمی‌شوند، در بزرگسالی با مشکلاتی مانند آرتریت پیشرونده زانو روبه‌رو خواهند شد. برای جلوگیری و به تأخیرانداختن نیاز به تعویض مفصل زانو، نیاز به انجام جراحی استئوتومی (جراحی استخوان زانو) برای تنظیم مجدد زانو است.

علت ایجاد پای پرانتزی چیست؟

علل پای پرانتزی متفاوت و متنوع‌اند. اگر علت مادرزادی و مشکلات مربوط به ژنتیک نباشد یا به‌ دلیل قرارگیری بچه در فضای تنگ رحم به‌ وجود نیامده باشد، احتمالاً یکی از علل زیر باعث بروزش می‌شوند:

مسائل و شرایطی مانند آسیب‌های فیزیکی و صدمات یا عفونت‌های خاص هم می‌توانند باعث بروز پاهای پرانتزی شوند.

تشخیص پای پرانتزی چگونه است؟

متخصص ارتوپدی ابتدا با معاینه فیزیکی، سعی می‌کند به وضعیت پاها نگاهی بیاندازد. بررسی سابقه پزشکی و سلامت هم می‌تواند در روند تشخیص، به دکتر کمک کند. اگر کودک زیر دو سال است، هیچ اقدام خاصی صورت نمی‌گیرد. پزشک با بررسی پاها، متوجه می‌شود که درجه انحراف و پرانتزی‌بودن پاها چقدر است. در بسیاری از موارد، ابتلا به پاهای پرانتزی در این سن، نیازی به درمان ندارد.

به طور کلی، در مسیر درمان از آزمایش‌های زیر استفاده می‌شود:

• تصویربرداری؛ از عکس‌برداری و روش‌های رادیوگرافی مانند اشعه ایکس برای مشاهده استخوان‌های پاها و زانوها استفاده می‌شود.
• آزمایش خون؛ برای کشف علت‌های دیگری مانند ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای از آزمایش خون هم استفاده می‌شود.

تصویربرداری با اشعه ایکس، در حالت ایستاده از استخوان‌های پا (از باسن تا مچ پا) صورت می‌گیرد. تصویربرداری به ارتوپد کمک می‌کند تا مکان، شدت و محور مکانیکی ناهنجاری (جایی که زانو و پا خم می‌شوند) را تعیین کند.

عوارض پای پرانتزی چیست؟

کسانی که دچار مشکلات پاهای پرانتزی هستند، باید تحت درمان باشند. اگر این بیماری به موقع درمان نشود، با بروز عوارضی مانند درد زیاد همراه می‌شود. از عوارض دیگر پای پرانتزی باید به این‌ها هم اشاره کنیم:

•  افزایش بدشکلی
• بی ثباتی زانو
• آرتریت زانو

تغییراتی که در شکل و ظاهر پاها به‌ وجود می‌آیند، باعث ناتوانی در راه‌رفتن هم می‌شود. درمان پای پرانتزی با ورزش و پیشگیری از پیشروی بیماری به جلوگیری از عوارض ناخوشایند کمک می‌کند.

درمان پای پرانتزی چیست؟

برای درمان پاهای پرانتزی در کودکان، معمولاً نیاز به اقدامی نیست. اما اگر مشکل رفع نشود، به روش‌های مختلف دیگر نیاز خواهد بود. در بزرگسالان و کودکان، پزشک پیش از هرچیز از بریس‌ها برای اصلاح تدریجی زاویه استفاده می‌کند. اگر بریس‌ها کافی نباشند، نیاز به جراحی به وجود می‌آید. فیزیوتراپی هم نقش مهمی در رفع این حالت دارد؛ مخصوصاً اگر جراحی صورت بگیرد.

روش‌های جراحی

برای درمان پای پرانتزی شدید به جراحی نیاز است. روش‌های جراحی شامل موارد زیر هستند:

• استئوتومی نوعی جراحی استخوان برای تنظیم مجدد یا صاف‌کردن پا است. در موارد با شدت متوسط، وضعیت ساق پا هم با قراردادن صفحه یا میله تثبیت می‌شود. برای موارد شدید، ممکن است به فیکساتور خارجی یا تثبیت‌کننده بیرونی نیاز باشد. در آن از پین‌هایی برای اتصال استخوان به دستگاه خارجی استفاده می‌شود و درمان پای پرانتزی با دستگاه پیش می‌رود.
• جراحی افزایش طول اندام می‌تواند به اصلاح شرایط کمک کند. با این جراحی، پاهایی که باعث کوتاهی پای دیگر شده‌اند، تغییر حالت می‌دهند. تغییر وضعیت پای مشکل‌آفرین، به رفع حالت پرانتزی کمک می‌کند.

در بسیاری از موارد، نیازی به انجام این مدل از درمان‌ها وجود ندارد.

درمان پای پرانتزی در نوزادان

پای پرانتزی در نوزادان عجیب نیست و معمولاً تا سه‌سالگی از بین می‌رود. در شکم مادر فضای تنگی است و انحنایی در پا شکل می‌گیرد. به مرور، این وضعیت از بین می‌رود. اما اگر شدت پرانتزی‌بودن بسیار زیاد است، حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشکان برای کنترل این بیماری چکاپ‌های منظم و دوره ای توصیه می‌کنند. انجام برخی تمرینات ورزشی خاص هم کاربرد دارند. استفاده از بریس و آتل هم توصیه می‌شود. در صورتی که عامل پای پرانتزی، بیماری زمینه‌ای باشد هم باید با درمان آن، پاها را به وضعیتی عادی برگردانید.

درمان پای پرانتزی در کودکان

نقص رشد استخوان یکی از دلایل شایع بروز پای پرانتزی در کودکان است. زمانی که استخوان‌ها به درستی رشد نکنند، شکل پاها را تغییر می‌دهند. در نتیجه، امکان ایجاد انحنایی در ساق و ناحیه زانو به وجود می‌آید. نرمی استخوان (راشیتیسم) و کمبود ویتامین D هم باعث نرم‌شدن استخوان‌ها می‌شود و در نتیجه، استخوان‌های پا تحت فشار وزن بدن خمیده می‌شوند. برخی بیماری‌های ژنتیکی و متابولیکی هم می‌توانند بر رشد استخوان‌ها تأثیر بگذارند و باعث پای پرانتزی شوند. اگر نیاز به جراحی باشد، عمل با کمترین میزان برش‌ها صورت می‌گیرد. هدف از آن هم هدایت استخوان به رشد در مسیری مستقیم است.

درمان پای پرانتزی در نوجوانان

اگر نوجوانی کاملاً بالغ شده باشد، برای رفع ناهنجاری پای پرانتزی در او از استئوتومی استفاده می‌شود. پزشکان برای تعیین محل و میزان تغییر شکل از اشعه ایکس استفاده می‌کنند. بنا به شدت انحراف پا، روش تثبیت داخلی (صفحه یا میله ای که وارد پا می شود) یا فیکساتور خارجی انتخاب می‌شود. با فیکساتورهای خارجی، پین‌ها به استخوان وارد می‌شوند و از بدن بیرون می‌زنند تا به یک ساختار تثبیت‌کننده خارجی متصل شوند.

درمان پای پرانتزی در جوانان

برای درمان پاهای پرانتزی جوانان هم از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. برای مثال، با روش‌های فیزیوتراپی به تقویت عضلات، افزایش انعطاف‌پذیری آن‌ها و بهبود تعادل بدن کمک می‌شود. ورزش‌هایی مانند نشستن قورباغه‌ای برای پای پرانتزی مفیدند. بریس‌های اصلاحی و آتل‌ها هم به رفع تدریجی مشکلات زانو کمک می‌کنند. در موارد حاد هم که باید جراحی‌های مفصل زانو و تغییر شکل ساق و زانو انجام شوند.

درمان پای پرانتزی در بزرگسالان

پای پرانتزی در کهنسالان و بزرگسالانی که از میانسالی عبور کرده‌اند، اغلب به دلیل عوامل مختلفی از جمله این‌ها ایجاد می‌شود:

• آرتروز زانو
• نرمی استخوان
• آسیب‌های قبلی
• ضعف عضلانی

درمان این عارضه در افراد مسن با توجه به شرایط خاص آن‌ها، متفاوت از جوانان است. معمولاً روش‌های دیگر به جراحی ترجیح داده می‌شوند. برای مثال، فیزیوتراپی و داروهای ضدالتهاب در درمان بزرگسالان کاربرد دارد. بریس‌ها ‌و آتل‌ها هم مفیدند. استفاده از عصا و واکر هم در برخی موارد توصیه می‌شود. ضمن اینکه تزریق کورتیکواستروئید یا هیالورونیک اسید به مفصل زانو برای کاهش التهاب و درد هم صورت می‌گیرد.

بهترین سن برای درمان پا پرانتزی

بهترین سن برای درمان پای پرانتزی معمولاً در دوران کودکی است. در این دوره، هنوز استخوان‌ها کاملاً رشد نکرده‌اند. انعطاف‌پذیری بیشتر استخوان باعث می‌شود که به درمان پاسخ بهتری بدهید. در دوران کودکی، صفحات رشد استخوان‌ها فعال هستند و استخوان‌ها به سرعت رشد می‌کنند. این امر باعث می‌شود که با انتخاب درمان‌های مناسب، شکل استخوان‌ها به راحتی اصلاح شود. درمان زودهنگام پای پرانتزی، خطر بروز عوارض طولانی‌مدت مانند آرتروز و مشکلات در راه رفتن را هم کم می‌کند.

مدت زمان درمان پا پرانتزی

مدت زمان درمان پای پرانتزی به عوامل مختلفی بستگی دارد، برای مثال:

• روش درمانی؛ هر روش درمانی مدت زمان بهبودی خاص خود را دارد.
• شدت انحراف پا؛ هرچه انحراف بیشتر باشد، معمولاً مدت زمان درمان طولانی‌تر می‌شود.
• سن و سال بیمار مبتلا ؛ در کودکان، استخوان‌ها سریع‌تر بهبود پیدا می‌کنند و ممکن است که دوره درمان کوتاه‌تر باشد.
• علت ایجاد پای پرانتزی؛ اگر علت زمینه‌ای مانند بیماری وجود داشته باشد، درمان آن هم در مدت زمان کلی درمان تأثیرگذار خواهد بود.

به طور کلی، مدت زمان درمان پای پرانتزی می‌تواند از چند هفته تا چند ماه متغیر باشد.

پیشگیری از پای پرانتزی چگونه است؟

راه خاصی برای پیشگیری از ابتلا به پاهای پرانتزی وجود ندارد. این وضعیت هم مثل بسیاری از بیماری‌های استخوانی نظیر نرمی استخوان با بعضی روش‌ها مانند مصرف ویتامین D، تا حدی قابل پیشگیری است. قرارگرفتن در معرض نور خورشید و مصرف مواد غذایی مناسب هم در کاهش خطر ابتلا به این بیماری نقش دارند. مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم هم در تقویت استخوان‌های بدن و حفظ سلامتشان نقش دارد. بنابراین، سعی کنید که با رعایت سبک زندگی سالم و تغذیه مناسب از استخوان‌های نواحی مختلف بدن، از جمله زانو و پاها محافظت کنید.

برای درمان پای پرانتزی به چه پزشکی مراجعه کنید؟

برای درمان واروس و انواع پای پرانتزی باید به دکتر ارتوپد مراجعه کنید. اگر بدانید که تخصص ارتوپدی چیست، به‌ خوبی متوجه خواهید بود که این اختلال نیاز به معاینه متخصص ارتوپدی دارد. این متخصصان با معاینه فیزیکی و ارزیابی وضعیت استخوان‌ها و آشنایی با اختلالات مربوط به آن‌ها، روند درمان را مشخص می‌کنند. پای پرانتزی در کودکان معمولاً نیاز به درمان ندارد. اگر دلیل ابتلا بیماری بلانت یا مشکلات زمینه‌ای دیگر نباشد، از روش‌های درمان پای پرانتزی گوناگونی استفاده می‌شود. برای درمان پای پرانتزی در بزرگسالان هم گزینه‌های مختلفی از بریس‌ها و زانوبندها تا جراحی وجود دارد.

پزشک با روش‌هایی مانند فیزیوتراپی هم می‌تواند این اختلال را تحت کنترل دربیاورد. برای شناسایی بهترین متخصصان می‌توانید از سامانه دکتردکتر کمک بگیرید. بیماران قبلی هر پزشک در این سامانه، نظرات خود درباره تجربه مراجعه‌شان به پزشکان را می‌نویسند. با مرور این نظرات، دکتر مناسب را شناسایی کنید و به طور اینترنتی از او وقت بگیرید.

منابع:

hss.edu

webmd.com

medicalnewstoday.com

healthline.com

my.clevelandclinic.org

سوالات متداول پای پرانتزی