به نوعی از زخم‌های کوچک و سفید دهان، زبان یا لب‌ها، آفت دهان یا زخم کانکر می‌گویند. استرس، کمبود ویتامین و مصرف غذاهای اسیدی یا آسیب‌های جزئی داخل دهان می‌توانند علت آفت دهان باشند. در بیشتر موارد نیاز به مصرف دارو یا درمان خاص دیگری نیست. آفت معمولاً در عرض ۲ هفته یا کمتر از بین می‌رود. این زخم‌های کوچک سفید که گاهی حاشیه‌های قرمزی هم دارند، خطری به وجود نمی‌آورند و مسری نیستند. اگر برای درمان آفت دهان عجله دارید، باید از ژل‌ها، پمادها و دهانشویه‌های آفت بدون نیاز به نسخه استفاده کنید. برخی از درمان‌های خانگی هم در رفع آن‌ها موثر هستند. هرچقدر که بیشتر به سلامت دهان و دندان و تغذیه مناسب اهمیت دهید، احتمال اینکه دچار مشکلاتی مانند آفت شوید هم کمتر میشود. کسانی که سیستم ایمنی ضعیف و آسیب‌پذیری دارند، بیشتر در معرض آفتزدن قرار می‌گیرند. بسیاری از بیماری‌های گوارشی و دهان و دندان با کاهش استرس و سبک زندگی سالم از بین میروند. در این مقاله از آفت دهان و درمان آن برایتان می‌گوییم.
در پایان، اگر پرسشی دارید در بخش نظرات بپرسید، تا کارشناس سلامتی و پزشکی مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
آفت دهان چیست؟
آفت دهان زخم کوچک و کم‌عمقی است که در مخاط دهان ایجاد میشود. این زخم دهانی به رنگ سفید یا زرد با حاشیه‌ای قرمز است که معمولاً اندازه بزرگی ندارد. زخم‌های آفت کمتر از ۱ میلی‌متر هستند و در زبان، لثه، سقف دهان، داخل لب یا زیر زبان دیده می‌شوند. گاهی اوقات هم دردناک هستند و نمی‌گذارند که راحت غذا بخورید یا صحبت کنید. قبل از اینکه آفت قابل مشاهده شود، برای چند ساعت احساس سوزن‌سوزن شدن یا سوزش ایجاد می‌کند. در ناحیه ظهور آفت هم حالت قرمر و متورمی ایجاد میشود. بعد هم کمی درد به وجود می‌آورد.
در عرض ۱ تا ۳ روز، تورم به یک نقطه سفید معمولی تبدیل میشود. در چند روز بعد هم درد از بین می‌رود و بعد از حدود ۱ هفته، آفت به طور کامل ناپدید میشود. آفت‌های بزرگ می‌توانند بیشتر و برای مدت طولانی‌تری روی پوست بمانند و شاید بهبودی آن‌ها تا ۴ هفته طول بکشد.
در پایگاه سلامت ملی آمریکا (ncbi) آمده است:
بیشتر مردم ۳ تا ۶ بار در سال دچار آفت می‌شوند. با افزایش سن، ظهور آفت‌ها هم کمتر میشود.
معمولاً آفت‌ها زیاد بزرگ نیستند، اما در صورت بروز می‌توانند دائمی و دردناک شوند. وجود چنین چیزی غذاخوردن را سخت می‌کند.
علائم آفت دهان چیست؟
آفت دهان علائم ناخوشایندی ایجاد می‌کند. معمولاً ۱ یا چند زخم دردناک در داخل دهان جای می‌گیرند. این زخمها روی زبان، داخل لب و گونه‌ها هم به وجود می‌آیند، شاید هم روی سقف دهان ظاهر شوند. زخم‌های آفت کوچک و گرد و به رنگ‌های سفید، خاکستری یا زرد با حاشیه قرمز هستند. در موارد شدید، ممکن است موارد زیر را هم تجربه کنید:
- تب
- ضعف و سستی
- تورم غده‌های لنفاوی
در صورت مشاهده این موارد به دکتر عمومی یا دکتر دندانپزشک مراجعه کنید.
علت ایجاد آفت دهان چیست؟
دانشمندان دقیقاً علت آفت دهان را نمی‌دانند و هنوز متوجه نشده‌اند که چرا برخی از افراد، بیشتر از دیگران به این مشکل دچار می‌شوند. با این حال، به برخی از دلایل مشکوک هستند. دلایلی که معرفی می‌شوند، بسیار متنوع هستند و هنوز جای تحقیق زیادی برای نتیجه‌گیری قطعی درباره آن‌ها وجود دارد. از جمله دلایل احتمالی ابتلا به آفت دهان به موارد زیر دقت کنید.
مصرف غذاها و داروها
مصرف غذاهای اسیدی مانند مرکبات از عوامل آفتزدن است. استفاده از برخی داروها هم باعث میشود که دهان مستعد آفتزدن شود. برای مثال، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن موجب این مشکل می‌شوند. استفاده از وسایل دندانپزشکی، مانند بریس یا پروتزهای نامناسب هم احتمال ایجاد آفت را بالا می‌برد.
ابتلا به برخی از بیماری‌ها
امکان دارد که آفت‌های پیچیده در افراد مبتلا به بیماری‌های سیستم ایمنی به وجود بیایند. به طور کلی، زمانی که سیستم ایمنی بدن تضعیف میشود، در معرض مشکلات و بیماری‌های مختلفی قرار می‌گیرد. از جمله بیماری‌هایی که زمینه بروز آفت را فراهم می‌کند، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- لوپوس
- بیماری بهجت
- بیماری سلیاک
- کولیت زخمی
- بیماری کرون
- ایدز
آفت در اثر کمبود مواد مغذی و ویتامین B-12، روی، اسید فولیک یا آهن هم ایجاد میشود. با رعایت تغذیه مناسب، تا حد زیادی می‌توانید مانع از بروز آفت در ناحیه دهان خود شوید. آفت دهان کودکان هم در نتیجه برخی عفونت‌ها یا عوامل مشابه ایجاد میشود. آفت دهان و بارداری هم تا حدی رابطه مستقیمی دارند. استرس، تغییرات هورمونی و کاهش سطح ایمنی بدن در این دوران، زمینه را برای آفتزدن دهان فراهم می‌کند.
با انواع آفت دهان آشنا شوید
دو نوع آفت وجود دارد؛ آفت‌های ساده و آفت‌هایی با زخم‌های پیچیده. مورد نخست یا همان آفت‌های ساده می‌توانند ۳ یا ۴ بار در سال ظاهر شوند و معمولاً در حدود ۱ هفته در دهان باقی می‌مانند. زخم‌های پیچیده هم کمتر ایجاد می‌شوند و بیشتر در کسانی به وجود می‌آیند که سابقه آفتزدن داشته‌اند. به انواع آفت در ادامه توجه کنید.
آفت‌های کوچک (مینور)
بیشتر مبتلایان به آفت، دچار همین آفت‌های کوچک می‌شوند. این آفت‌ها معمولاً کوچک‌تر از ۱ سانتی‌متر هستند و به صورت تک یا گروهی ظاهر می‌شوند. آفت‌های کوچک یا مینور نیازی به درمان ندارند. نهایتاً ۱ تا ۲ هفته در دهان باقی می‌مانند و بعد از این مدت، به طور خود به خود از بین میروند.
آفت‌های بزرگ (ماژور)
این نوع آفت‌ها بزرگ‌تر از ۱ سانتی‌متر هستند و عمق بیشتری دارند. چنین آفت‌هایی برای مدت طولانی‌تری باقی می‌مانند و حدود چند هفته طول می‌کشد تا از بین بروند. در این صورت، باید مشکل را به طور جدی پیگیری و به پزشک مراجعه کنید. دندانپزشک به شما در مسیر رفع این زخم کمک خواهد کرد.
آفت‌های هرپتی فرم
این نوع آفت‌ها (Herpetiform) به صورت خوشه‌ای ظاهر می‌شوند و حالتی شبیه به تبخال دارند. در مقایسه با انواع دیگر آفت، هرپتی‌فرم‌ها دردناک‌تر هستند. یکی از مشکلات اصلی این نوع آفت‌ها، ویژگی عودکنندگی آن‌هاست. بعد از بهبود، معمولاً دوباره بازمی‌گردند و با ایجاد درد و ناراحتی، خوردن و صحبت‌کردن را سخت می‌کنند.
آفت مداوم یا آفتوز پیچیده
این نوع از آفت مداوم است و بعد از بهبود، دوباره عود می‌کند. بهبودی زخم‌های این نوع از آفت هم به آهستگی صورت می‌گیرد. احساس سوزش در دهان و افزایش بزاق ناشی از زخم‌های سفید آفتوز از علائم آزاردهنده آن هستند. معمولاً نشانه‌ها و علائم این نوع از آفت از موارد معمولی شدیدتر و دردناک‌تر هستند.
تفاوت آفت دهان و سرطان دهان
شباهت‌هایی میان علائم سرطان دهان و آفت وجود دارد. با آگاهی از تفاوت‌ها می‌توانید این دو را از هم تفکیک کنید و نگران نمانید. در ادامه، این دو وضعیت از نقطه نظرات مختلف مقایسه شده‌اند. به جدول زیر نگاه کنید:
| ویژگی | آفت دهان | سرطان دهان |
|---|---|---|
| علت | تغییرات هورمونی، استرس، آسیب‌های جزئی، کمبود ویتامینها، آلرژی | مصرف دخانیات، الکل، HPV، نور خورشید، سیستم ایمنی ضعیف |
| شکل | کوچک، گرد یا بیضی، حاشیه قرمز، مرکز سفید یا زرد | متنوع، زخم‌های باز، توده‌های سفت، لکه‌های سفید یا قرمز |
| درد | معمولاً دردناک | ممکن است بدون درد باشد یا در مراحل پیشرفته دردناک شود |
| مدت زمان | ۱ تا ۲ هفته بهبود | بهبود نمی‌یابند و احتمالاً بزرگ‌تر می‌شوند |
| تکرار | ممکن است به صورت دوره‌ای عود کنند | معمولاً به صورت مداوم وجود دارند |
اگر زخمی در دهان دارید که بیش از دو هفته بهبود پیدا نمی‌کند یا درد زیادی دارد، باید به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید. در صورتی که زخم خونریزی دارد و مدام بزرگ میشود هم باید پیگیری‌های تخصصی انجام دهید و آن را به حال خود رها نکنید.
آفت دهان چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشکان از آزمایش خون برای تشخیص علت آفت دهان استفاده می‌کنند. با این آزمایش مشخص میشود که آیا علت این زخمها کمبود ویتامین است یا نه. متخصصان با معاینه فیزیکی زخمها هم می‌توانند درباره ماهیت آن‌ها به نتیجه‌گیری برسند. گاهی اوقات، یک ضایعه سرطانی به صورت آفت ظاهر میشود. بنابراین، اگر شاهد چنین زخمی هستید و بعد از مدتی از بین نمی‌رود، باید برای پیگیری به پزشک مراجعه کنید.
درمان آفت دهان چیست؟
برای درمان آفت دهان از محصولات بدون نسخه مختلفی استفاده میشود. زخم های دهانی خفیف معمولاً به خودی خود و طی یک یا دو هفته بهبود پیدا می‌کنند و نیازی به درمان ندارند. اما زخم‌های بزرگ، مداوم یا دردناک نیاز به درمان پزشکی دارند. اگر چندین زخم دهانی دارید، پزشک دهانشویه حاوی دگزامتازون را برای درمان سریع آفت دهان و رفع التهاب تجویز می‌کند. لیکادوئین هم برای تسکین عوارض و علائم مفید است.
محصولات موضعی
محصولات بدون نسخه و با نسخه (خمیرها، کرم‌ها، ژل‌ها یا مایعات) به تسکین درد و تسریع بهبود کمک می‌کنند. برخی از محصولات حاوی مواد فعالی هستند که آفت دهان را از بین می‌برند. برای مثال، به این موارد دقت کنید:
- بنزوکائین
- فلوکینتاید
- هیدروژن پراکسید
محصولات موضعی بسیاری برای زخم‌های دهانی وجود دارد، از جمله مواردی که فاقد مواد فعال هستند. نظر پزشک یا دندانپزشک را برای رسیدن به بهترین گزینه بپرسید. اگر زخمها شدید و بزرگ شوند، عوارض ناخوشایندی به همراه می‌آورند و نیاز به پیگیری درمان به طور جدی به وجود میآید.
داروهای خوراکی
در صورت شدیدبودن زخم‌های دهانی یا عدم پاسخ به درمان‌های موضعی، ممکن است از داروهای خوراکی هم استفاده شود. این موارد شامل داروهایی هستند که به طور خاص برای درمان زخم دهانی در نظر گرفته نمی‌شوند؛ مثلاً برای درمان نقرس کاربرد دارند. از داروهای استروئیدی خوراکی هم زمانی استفاده میشود که زخم‌های دهانی شدید با درمان‌های دیگر بهبود پیدا نمی‌کنند.
کوتری‌کردن زخمها
در این درمان از یک ابزار یا ماده شیمیایی برای سوزاندن یا از بین‌بردن بافت زخم استفاده میشود. دباکترول نوعی محلول موضعی برای درمان زخم‌های دهانی و مشکلات لثه است. این دارو با کوتری‌کردن شیمیایی زخم‌های دهانی، زمان بهبودی را به حدود ۱ هفته کاهش می‌دهد. نیترات نقره هم گزینه دیگری برای کوتری شیمیایی زخم‌های دهانی است. این دارو به بهبودی سریع آفت‌ها کمک می‌کند.
مصرف مکمل‌های غذایی
اگر بدنتان دچار کمبود برخی مواد مغذی مهم مانند فولات (اسید فولیک)، ویتامین B-6، ویتامین B-12 یا روی باشد، باید برای جبران از مکمل‌ها استفاده کنید. فراموش نکنید که مصرف سرخودانه مکمل‌ها اصلاً فکر خوبی نیست و می‌تواند عوارض ناخوشایندی به همراه بیاورد. پس اگر پزشک به شما اجازه داد، امکان مصرف مکمل‌ها برای رفع مشکل آفت‌های دهانی ایرادی ندارد.
پیشگیری از آفت دهان چگونه است؟
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از آفت وجود ندارد. با این حال، توصیه‌هایی هستند که با رعایت آن‌ها، احتمال آفتزدن دهان را کم می‌کنید. یادتان باشد که آفت‌ها اغلب عود می‌کنند، اما ممکن است بتوانید با رعایت نکات زیر فراوانی آن‌ها را کاهش دهید:
| دسته‌بندی غذاها | غذاهای مضر (تحریک‌کننده آفت) | غذاهای مفید (کمک به بهبود) |
|---|---|---|
| میوه‌ها | آناناس، گریپ فروت، پرتقال، میوه‌های اسیدی | انواع توت‌ها (توت فرنگی، بلوبری)، موز، هندوانه |
| سبزیجات | غذاهای تند و ادویه‌دار، سبزیجات خام و سفت | سبزیجات پخته نرم، سبزیجات برگ سبز |
| غلات | نان‌های سبوس‌دار، غلات کامل | برنج سفید، ماکارونی |
| لبنیات | ماست ساده، پنیر نرم | شیر، پنیرهای سفت و شور |
| پروتئین | گوشت‌های قرمز، غذاهای فرآوری شده | مرغ، ماهی، حبوبات |
| سایر | آجیل، چیپس، چوب شور، غذاهای شور | سوپ‌های سبک، اسموتی‌ها |
- آلرژی‌ها: غذاهای حساسیت‌زا مصرف نکنید.
- کاهش استرس: تمرینات کاهش استرس مانند مدیتیشن انجام دهید.
- بهداشت دهان و دندان: مرتب مسواک بزنید و نخ دندان استفاده کنید.
در صورت تکرار یا شدیدشدن آفت‌ها، حتماً با پزشک یا دندانپزشک مشورت کنید. استفاده از خوراکی‌های مناسب، درمان خانگی آفت دهان است و به پیشگیری از این وضعیت هم کمک می‌کند.
برای درمان آفت دهان باید به چه دکتری مراجعه کرد؟
اگر دچار آفت دهان شده‌اید، حتماً به متخصص دهان و دندان مراجعه کنید. پزشکی که می‌داند تخصص دندانپزشکی چیست و با وضعیت سلامت دهان آشنایی دارد، به شما در درمان آفت دهان کمک خواهد کرد. آسیب‌های دهانی را جدی بگیرید و به آن‌ها رسیدگی کنید. رعایت بهداشت دهان و دندان از اصلی‌ترین شیوه‌های درمان است. شما می‌توانید با داروهای موضعی مانند ژل‌ها یا دهانشویه‌ها و داروهای خوراکی، آفت را از بین ببرید. با رعایت تغذیه سالم و دوری از استرس هم موجب پیشگیری از آفت دهان شوید. مدیریت استرس از ابتلای به انواع بیماری خودایمنی که یک علت آفت دهان هست هم جلوگیری می‌کند.
برای مراجعه به بهترین دندانپزشک حتی در زمینه آفت دهان و بارداری یا آفت دهان کودکان، از سامانه دکتردکتر کمک بگیرید. در این پلتفرم آنلاین، نظرات بیماران قبلی هر متخصص را بخوانید و با بررسی آن‌ها، از بهترین دکتر نوبت بگیرید. زخم دهان و درد، سوزش و التهاب آن ناخوشایند است؛ بنابراین، آن را به حال خود رها نکنید.
منابع:
healthline.com
my.clevelandclinic.org
mayoclinic.org
