رفتار درمانی یکی از موثرترین روشهای روان‌درمانی برای بهبود رفتارها، افکار و احساسات افراد است. این روش با شناسایی الگوهای ناسالم رفتاری، به تغییر آن‌ها به شیوه‌های سالم‌تر می‌پردازد. رفتار درمانی دیالکتیکی در درمان مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، وسواس فکری-عملی و حتی اختلالات رفتاری کودکان موثر خواهد بود.
یکی از ویژگی‌های مهم این رویکرد، تمرکز بر مشکلات حال حاضر فرد و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود کیفیت زندگی است. این روش، با استفاده از تکنیکهایی مانند ذهنآگاهی، تحمل پریشانی و کنترل احساسات به افراد برای مدیریت هیجانات شدید کمک خواهد کرد.
در این مطلب از مجله سلامتی و پزشکی دکتردکتر به بررسی انواع تکنیک‌ها و راهکارهای DBT پرداخته شده است.
در انتها، اگر سوالی درباره این روش و کاربردهای آن دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ میدهد.
رفتار درمانی دیالکتیکی چیست؟
رفتار درمانی دیالکتیکی یک نوع روان‌درمانی است که به مدیریت احساسات شدید و بهبود روابط بینفردی می‌پردازد. این روش درمانی، ابتدا برای درمان اختلالات شخصیت مرزی استفاده می‌شد؛ اما در حال حاضر، برای سایر اختلالات روانی به‌ویژه برای افرادی با اختلالات شخصیت مرزی، خودآسیبی، اختلال استرس پس از سانحه و درمان بیش فعالی کودکان موثر است. این روش درمانی بر 4 مهارت اصلی ذهن آگاهی، تحمل پریشانی، کارایی بینفردی و کنترل احساسات تاکید دارد.
این روش درمانی چه کاربردهایی دارد؟
رفتار درمانی دیالکتیکی یک روش روان‌درمانی ساختاریافته است که تکنیک‌های شناختی-رفتاری را با مفاهیم ذهنآگاهی و پذیرش ترکیب میکند. در ادامه به مهم‌ترین کاربردهای این شیوه درمانی پرداخته‌ایم:
- اختلال شخصیت مرزی؛ این روش، به‌عنوان استاندارد طلایی درمان اختلال شخصیت مرزی شناخته میشود و در کاهش رفتارهای خودآزاری، افکار خودکشی و بهبود مشکلات عاطفی بسیار موثر است.
- اختلالات خلقی؛ رفتار درمانی برای درمان اختلالات خلقی از جمله افسردگی و اختلال دوقطبی به‌کار می‌رود و به افراد کمک میکند تا احساسات شدید را مدیریت کرده و رفتارهای تکانشی را کاهش دهند.
- خودآزاری و رفتارهای خودکشی؛ این روش با ارائه راهبردهایی برای مقابله با احساسات ناراحت‌کننده، دفعات و شدت خودآزاری و افکار خودکشی را کاهش میدهد.
- اختلالات مصرف مواد؛ این روش درمانی با پرداختن به مسائل عاطفی زیربنایی و ترویج مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم، به کاهش مصرف مواد کمک میکند.
- اختلالات خوردن؛ این شیوه روان‌درمانی در درمان اختلالات خوردن مانند پرخوری و کم‌خوری عصبی موثر است و به افراد در مدیریت احساسات و کاهش رفتارهای اختلال‌آمیز غذایی کمک میکند.
- اختلال استرس پس از سانحه؛ این درمان احساسات و واکنش‌های مرتبط با تروما در افراد را مدیریت کرده و عملکرد آن‌ها را بهبود میدهد.
DBT با کاهش رفتارهای مضر، مدیریت احساسات و بهبود روابط بینفردی در برخورداری از زندگی باکیفیت نقش دارد.
انواع تکنیک‌های رفتار درمانی
تکنیک‌های این روش درمانی به 4 بخش شامل موارد زیر تقسیم می‌شوند:
ذهنآگاهی
ذهنآگاهی پایه و اساس این روش بوده و به افراد می‌آموزد که بدون قضاوت، در لحظه حال حضور داشته و از افکار، احساسات و محیط اطراف خود آگاه باشند. این مهارت با ترغیب به مشاهده بدون قضاوت، باعث کاهش رفتارهای تکانشی و افزایش خودآگاهی میشود.
تکنیک‌های ذهنآگاهی شامل مشاهده، توصیف و مشارکت در تجربیات جاری با نگرشی متعادل و کنجکاوانه هستند. تمرین ذهنآگاهی با بهبود تمرکز، کاهش استرس و درک عمیق‌تری از محرک‌های احساسی همراه بوده که در نهایت تعادل عاطفی را ارتقا میدهد.
تحمل پریشانی
در گام تحمل پریشانی، به افراد استراتژی‌هایی برای مدیریت بحران‌های احساسی، بدون انجام رفتارهای مخرب آموزش می‌دهند. تکنیکهایی مانند حواس‌پرتی، آرام‌سازی خود و پذیرش رادیکال از عناصر کلیدی این گام هستند. نحوه اثرگذاری این تکنیک‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- حواس‌پرتی؛ انجام فعالیت‌هایی با هدف تغییر تمرکز از احساسات شدید به احساساتی متفاوت
- آرام‌سازی خود؛ به کمک انجام فعالیت‌های حسی آرامش‌بخش
- پذیرش رادیکال؛ با پذیرش واقعیت بدون مقاومت
این تکنیک‌ها استرس فرد را کاهش داده و در موقعیت‌های پرتنش از وقوع رفتارهای تکانشی جلوگیری می‌کنند. افراد در مرحله تحمل پریشانی، آرامش خود را در زمان بحران حفظ کرده و انعطاف‌پذیری بیشتری به دست می‌آورند.
کنترل احساسات
کنترل احساسات، بر شناسایی، درک و مدیریت موثر احساسات تمرکز دارد تا از شدت واکنش‌های احساسی کاسته شود. در این گام، افراد شناسایی و نام‌گذاری درست احساسات، کاهش احساسات منفی و بهبود تجربه‌های احساسی مثبت را می‌آموزند.
کنترل احساسات به افراد کمک میکند احساسات شدید را قبل از شدت یافتن مدیریت کرده و راهکارهای مقابله‌ای سالم‌تری را به کار بگیرند.
اثربخشی بینفردی
اثربخشی بینفردی به افراد کمک میکند تا روابط خود را با حفظ تعادل بین نیازهای شخصی و نیازهای دیگران مدیریت کنند. این مرحله بر مهارتهایی مانند آموزش قاطعیت، گوش دادن فعال و تعیین مرزهای سالم تمرکز دارد.
در این گام، افراد اهداف بینفردی خود را بدون به خطر انداختن احترام به خود یا آسیب زدن به روابط، محقق می‌کنند.
فواید این روش درمانی چیست؟
مهم‌ترین فواید روش رفتار درمانی شامل موارد زیر میشود:
- تنظیم بهتر احساسات؛ کاهش واکنش‌های تکانه‌ای و تجربه‌های احساسی منفی با شناسایی و مدیریت بهتر احساسات
- بهبود روابط بینفردی؛ برخورداری از مهارتهای ارتباطی بهتر و روابط سالم‌تر با تمرکز بر کارایی بینفردی
- افزایش ذهنآگاهی؛ حاضر بودن در لحظه و درک و پذیرش کامل تجربیات خود
- کاهش رفتارهای خودآسیب‌زننده؛ کاهش رفتارهای آسیب‌زا و افکار خودکشی با آموزش استراتژی‌های مقابله‌ای و تحمل پریشانی
- افزایش تحمل پریشانی؛ یادگیری افزایش تحمل در برابر موقعیت‌های دشوار و افزایش تاب‌آوری
DBT رویکردی جامع برای سلامت روان است که با پرداختن همزمان به پذیرش و تغییر، امکان زندگی پربارتری را برای افراد فراهم میکند.
این درمان بر زندگی چه تاثیری برجای می‌گذارد؟
رفتار درمانی عقلانی هیجانی، به‌طور قابل توجهی کیفیت زندگی افراد را با ارائه مهارتهایی برای مدیریت احساسات شدید، کاهش رفتارهای مخرب و تقویت روابط سالم بهبود می‌بخشد.
براساس مقالات منتشرشده در انتشارات biomedical central آمریکا (BMC)،
بسیاری از شرکت‌کنندگان در این روش درمانی،DBT را «نجات‌دهنده زندگی» توصیف کرده و آن را تحولی در زندگی خود می‌دانند. آن‌ها معتقدند این سبک روان‌درمانی در ترکیب با ذهنآگاهی، تحمل پریشانی، تنظیم احساسات و اثربخشی بینفردی، به آن‌ها کمک کرده تا زندگی «ارزشمندی برای زیستن» بسازند؛ زندگی‌ای که براساس ارزش‌های شخصی، روابط سالم و آرامش درونی شکل گرفته است.
این رویکرد جامع، نه‌تنها علائم آزاردهنده را کاهش میدهد؛ بلکه عملکرد روانی اجتماعی بلندمدت و سلامت کلی را هم بهبود می‌بخشد.
نیاز به این روش چگونه تشخیص داده میشود؟
دکتر رفتار درمانی دیالتیکی به کمک ارزیابی‌های دقیق و استاندارد نیاز به این روش را تشخیص میدهد. این متخصص، مراحل ذکر شده در جدول زیر را برای تشخیص نیاز به این روش درمانی انجام میدهد:
| روش تشخیص | شرح روش |
| ارزیابی جامع بالینی | بررسی علائم،تاریخچه فرد و شدت مشکلات با انجام مصاحبه / استفاده از پرسشنامهها یا مقیاس‌های استاندارد برای ارزیابی علائم خاص |
| انجام رفتارهای پرخطر و آسیب‌زننده به خود | همچون خودکشی، خودآزاری یا مصرف مواد مخدر / ناتوانی در مدیریت احساسات و رفتارهای مخرب در موقعیت‌های استرس‌زا |
| اختلال در روابط بینفردی | درگیری‌های مکرر در روابط نزدیک، واکنش‌های شدید احساسی یا مشکلات تعاملی |
| عدم پاسخ به درمان‌های دیگر | بی‌نتیجه ماندن سایر روشهای درمانی روانشناختی |
| توصیه متخصصان | در صورت شناسایی علائمی مانند نوسانات شدید خلقی، مشکلات کنترل خشم، یا احساس پوچی پایدار توسط درمانگران و روانپزشکان |
| مشکلات کنترل احساسات | ابتلا به ناتوانی شدید در کنترل هیجانات خود |
این روش درمانی بیشتر برای افرادی با مشکلات روانشناختی پیچیده همچون اختلال شخصیت مرزی، اختلالات خوردن، افسردگی شدید یا رفتارهای خودآزارانه توصیه میشود.
انجام این شیوه درمانی شامل چه مراحلی میشود؟
پروتکل رفتار درمانی شناختی به 4 مرحله تقسیم شده که هرکدام اهداف درمانی خاصی را برای پاسخگویی به نیازهای پیچیده افراد دنبال می‌کنند. دکتر رفتار درمانی به کمک ارزیابی رفتارها، وضعیت عاطفی و عملکرد کلی فرد، میزان تاثیرگذاری این شیوه درمانی را تشخیص میدهد. این 4 مرحله شامل موارد زیر هستند:
- مرحله 1: تثبیت رفتاری؛ هدف اصلی این مرحله، کنترل رفتارهای تهدیدکننده زندگی مانند خودآزاری و اقدام به خودکشی و سایر رفتارهای مخل روند درمان است. در این مرحله برای ارزیابی و اولویت‌بندی مداخلات، فراوانی و شدت این رفتارها را شناسایی می‌کنند.
- مرحله 2: پردازش احساسی؛ در این مرحله، درمان بر تجربه احساسی متمرکز است. این مرحله شامل پردازش تجربیات تروما و کاهش واکنش‌های استرس پس از تروما میشود. برای ارزیابی این مرحله، توانایی فرد در تجربه احساسات بدون پریشانی زیاد و تروماهای حل‌نشده را شناسایی می‌کنند.
- مرحله 3: توسعه مهارتهای زندگی؛ در این مرحله، تمرکز بر افزایش عزت‌نفس و بهبود عملکرد روزانه است که شامل توسعه مهارتهای حل مساله، تعیین اهداف و پرداختن به مسائل مرتبط با روابط و اشتغال است. در این مرحله کیفیت زندگی فرد و توانایی مدیریت مسئولیت‌های روزمره را ارزیابی می‌کنند.
- مرحله 4: تحقق معنوی؛ هدف این مرحله، کمک به افراد برای دستیابی به حس کامل بودن و ارتباط است. گاهی، این مرحله شامل بررسی مسائل عمیق‌تر معنوی یا وجودی برای یافتن معنا در زندگی خواهد بود. ارزیابی در این مرحله، بر حس رضایت و هدفمندی فرد تمرکز دارد.
همیشه پیشرفت در این مراحل به صورت خطی نیست و گاهی افراد به مراحل قبلی بازمی‌گردند. دکتر رفتار درمانی با انجام ارزیابی‌های منظم و مداوم از هماهنگی رویکرد درمانی با نیازهای در حال تغییر فرد اطمینان حاصل کرده و یک برنامه درمانی شخصی و موثر ارائه خواهد داد.
این روش روان‌درمانی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان DBT به نیازهای فردی و اهداف درمان بستگی دارد. معمولا برنامه‌های درمانی DBT حداقل 6 ماه طول می‌کشند و اغلب 1 سال یا بیشتر هم ادامه پیدا می‌کنند. درمان استاندارد شامل جلسات درمان فردی هفتگی، آموزش مهارتهای گروهی و مشاوره تلفنی بین جلسات میشود. گاهی، برخی برنامه‌ها بسته به محیط درمانی و نیازهای خاص بیمار به صورت نسخه‌های کوتاه‌تر مانند دوره‌های ۱۲ هفته‌ای ارائه می‌شوند.
برای رفتار درمانی باید به چه دکتری مراجعه کرد؟
روانشناسان، روانپزشکان یا درمانگران باتجربه در زمینه مدیریت اختلالاتی همچون اختلال شخصیت مرزی و اختلالات خلقی بهترین متخصصان برای رفتار درمانی کودکان و بزرگسالان هستند. این متخصصان با انجام ارزیابی‌های جامع همچون مصاحبه و ارائه پرسشنامهها نیاز یا عدم نیاز شما به این شیوه درمانی را تشخیص می‌دهند.
اگر با احساسات و هیجانات شدید و کنترل‌نشده در خودتان یا اطرافیان مواجه هستید، با مراجعه به دکتر، برنامه درمانی منحصربه‌فرد خود را دریافت کنید. برای گرفتن نوبت از این متخصص، می‌توانید از امکان نوبت‌دهی آنلاین در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.
منابع:
health.harvard.edu
gmmh.nhs.uk
