ژنتیک چه نقشی در ابتلا به دیابت دارد؟

دیابت یکی از بیماری های رایج در همه جوامع است و متاسفانه هرساله سن افراد مبتلا به این بیماری کاهش می یابد. از دغدغه های والدین مبتلا به این بیماری این است که خطر آن با چه احتمالی فرزندشان را تهدید می کند و همچنین نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت تا چه حد جدی است. پاسخ این سوالات را در این مقاله بخوانید.

انواع دیابت

به طور کل دو نوع دیابت شیرین داریم . دیابت شیرین نوع 1 نوعی بیماری خودایمنی است به این معنی که بدن بر علیه خودش آنتی بادی می سازد و این آنتی بادی ها به بعضی سلول های پانکراس که وظیفه تولید انسولین را دارند حمله کرده و آن ها را تخریب می کنند درنتیجه انسولین که وظیفه ی کاهش قند خون را برعهده دارد ساخته نمی شود . این نوع دیابت بیشتر در سنین کودکی و نوجوانی رخ می دهد .

دیابت شیرین نوع دوم در سنین بالاتر رخ می دهد و مکانیسم آن به این صورت است که انسولین به اندازه ی کافی و یا حتی کمی بیشتر از حد عادی تولید می شود ولی گیرنده های انسولین که بر روی سطح سلول های بدن قرار دارند دچار مشکل شده اند بنابراین انسولین کارایی ندارد زیرا انسولین برای اثربخشی باید به گیرنده های خود بر سطح سلول ها متصل شده و فرایندهایی را درون سلول راه اندازی کند.

عوامل موثر بر ابتلا به دیابت چیست؟

عوامل ژنتیکی (وراثتی ) و عوامل اکتسابی (محیطی ) در ابتلا به هر دو نوع دیابت 1 و 2 با وجود تفاوت هایی که دارند موثرند . نمی توان نقش هیچ کدام از این دو مورد را پررنگ تر دانست و یا گفت وجود یکی از این دو مورد برای ابتلا به دیابت کافی است برای اثبات این ادعا میتوان به این موضوع اشاره کرد که اگر فقط ژنتیک در ابتلا به دیابت، مانند بیماری گوشه که یک بیماری ژنتیکی است، موثر بود باید اگر یکی از دوقلوهای همسان مبتلا به دیابت می شد به طور قطع دیگری نیز مبتلا می گردید در حالی که این گونه نبوده و طبق تحقیقاتی که انجام شده این درصد در دیابت نوع یک بین 40 تا 60 درصد و در دیابت نوع دو بین 60 تا 90 درصد است. به این معنی که اگر یکی از دو قلوهای همسان مبتلا به دیابت نوع یک باشد حدودا به احتمال 50 درصد دیگری نیز به این بیماری مبتلا خواهد شد و این نشان دهنده ی  نقش عوامل محیطی در ابتلا به دیابت است .

تاثیر ژنتیک بر دیابت نوع 1

در اغلب موارد لازم است ژن های مربوط به دیابت نوع 1 از هر دو والد ( هم پدر و هم مادر ) ، به ارث برسد . دیابت نوع 1 به طور ژنتیکی در سفید پوستان بیش از سایرین دیده شده است . البته همان طور که گفتیم عوامل محیطی نیز نقش به سزایی در ابتلا به دیابت نوع 1 دارند که به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم :

• آب و هوای سرد
• برخی ویروس ها
• شروع زودهنگام تغذیه تکمیلی کودک

 تاثیر ژنتیک بر دیابت نوع 2

در دیابت نوع 2 هم تاثیر عوامل ژنتیکی و هم تاثیر عوامل محیطی از دیابت نوع 1 بیشتر است به طوری که همان طور که قبل تر اشاره شد میزان هماهنگی دیابت شیرین نوع 2 در دو قلوهای همسان بین 70 تا 90 درصد است . اگر در بین اعضای خانواده، فردی مبتلا به دیابت نوع 2 است سایر افراد خانواده در معرض خطر جدی ابتلا به دیابت هستند (تاثیر ژنتیک ) و باید به طور سالیانه چکاب شوند. هم چنین افرادی که از رژیم غذایی با چربی زیاد و کربوهیدرات و فیبر کم استفاده می کنند و تحرک بدنی کمی در طول روز دارند نیز در معرض ابتلا هستند. ازجمله عوامل محیطی که در ابتلا به دیابت نوع 2 نقش دارند :

• چاقی و اضافه وزن
• مصرف چربی زیاد و فیبر کم
• کم تحرکی
• سابقه دیابت بارداری
• استفاده زیاد از فست فود و رژیم غذایی غربی

آیا مبتلا به دیابت هستید و می خواهید بدانید با چه احتمالی ابتلا به دیابت فرزندتان را تهدید می کند ؟

نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت نوع 1

احتمال انتقال دیابت نوع 1 از پدر به فرزندان 5.88 درصد می باشد یعنی اگر مردی مبتلا به دیابت نوع 1 باشد به احتمال 5.88 درصد این بیماری را به فرزند خود منتقل می کند اما این احتمال در زنان بستگی به سن بارداری آن ها دارد به این صورت که اگر یک مادر مبتلا به دیابت نوع 1 قبل از 25 سالگی صاحب فرزند شده است احتمال انتقال دیابت نوع 1 حدودا 4 درصد است و اگر بعد از 25 سالگی بوده این احتمال به حدود 1 درصد کاهش می یابد .

در هر کدام از موارد بالا اگر خود والد قبل از 11 سالگی به دیابت نوع 1 مبتلا شده است همه ی احتمالات دو برابر می شود مثلا اگر مردی در کودکی در سن 6 سالگی ( قبل از 11 سالگی ) مبتلا به دیابت نوع 1 شده باشد به احتمال 11.76 (5.88 * 2 ) فرزند او نیز مبتلا به دیابت نوع 1 خواهد شد .

اگر پدر و مادر هر دو مبتلا به دیابت نوع 1 باشند این احتمال به 10 تا 25 درصد افزایش می یابد .

نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت نوع 2

همان طور که پیش تر هم اشاره شد این نوع دیابت اغلب در سنین بالای 50 سال رخ می دهد ولی متاسفانه امروزه به دلیل عادات غلط غذایی و سبک زندگی نادرست و کم تحرکی سن ابتلا به دیابت به طور چشمگیری کاهش یافته است . اگر فقط یکی از والدین مبتلا به دیابت نوع 2 باشد برای تعیین احتمال خطر برای فرزندان باید به سن ابتلا توجه کنیم ، اگر والد قبل از 50 سالگی به دیابت نوع 2 مبتلا شده باشد احتمال انتقال بیماری به فرزند 14.3 درصد می باشد و اگر ابتلا به دیابت نوع 2 بعد از 50 سالگی والد رخ داده باشد این احتمال به حدودا 7.7 درصد کاهش می یابد .

اگر هر دو والد به دیابت نوع 2 مبتلا باشند احتمال بروز بیماری در فرزند آن ها افزایش قابل توجهی داشته و به 50 درصد هم می رسد .

تحقیقات اخیر نشان داده اند که احتمال انتقال دیابت نوع 2 در صورتی که مادر مبتلا باشد نسبت به زمانی که پدر مبتلا باشد افزایش میابد البته این موضوع هنوز به صورت قطعی اثبات نشده است .

پیشگیری از دیابت با وجود نقش تاثیرگذار ژنتیک

همان طور که در ابتدای مطلب اشاره شد وجود دو عامل ژنتیک و عوامل محیطی برای ابتلا به دیابت لازم است و وجود هر یک از این دو به تنهایی تهدید کننده ی فرد نمی باشد بنابراین نقش پیشگیری همچنان به قوه ی خود باقی است .

منابع :

کتاب اصول طب داخلی هاریسون بیماری های غدد و متابولیسم

https://medlineplus.gov/diabetes.html

https://www.cdc.gov/diabetes/l