اوردوز چیست و چگونه روی می‌دهد؟ نشانه‌ها و علائم شخصی که به اوردوز دچار شده چیست؟ در این مقاله به این سوالات جواب خواهیم داد.
احتمالا در شبکه‌های اجتماعی و یا جراید به خبرهایی برخورده کرده‌اید که درباره‌ی اشخاص معروفی بوده که بر اثر اوردوز جان خود را از دست داده‌اند، درباره‌ی اوردوز چه می‌دانید؟ در این مقاله می‌خواهیم در مورد همه‌ی آنچه که باید درباره‌ی مصرف بیش از حد مواد مخدر بدانید، صحبت کنیم.
اوردوز ( مصرف بیش از حد مواد مخدر و روان گردان) چیست؟
«اُوِردوز (Overdose)» یا «مصرف بیش از حد (بیش‌مصرفی)» زمانی رخ می‌دهد که فرد مقادیر بالاتر از حد عادی ماده‌ای اعم از داروهای بدون نسخه، داروهای تجویز شده یا داروهای غیرقانونی و مواد مخدر را مصرف کند. اوردوز ممکن است تصادفی یا عمدی باشد. چنانچه فرد مقداری بیش از حد توصیه‌شده پزشکی از یک دارو را مصرف کرده باشد، اوردوز کرده است.
با این حال، باید توجه داشت که برخی افراد ممکن است نسبت به داروها یا مواد خاصی حساسیت بیشتری از خود نشان داده و با مقادیر پایینی از آن هم دچار مسمومیت شوند. بنابراین ممکن است که حتی با مصرف دوز نرمال یک دارو دچار اوردوز شوند.
یک عادت بد دیگر که مانند اوردوز است، اعتیاد به غذا است که پاسخ مغز به هر دو یکسان است.
داروهای غیرقانونی و مواد مخدری که برای سرخوشی و نشئگی مورد استفاده قرار می‌گیرند، ممکن است مقادیر بالایی از آن در زمانی که متابولیسم فرد نتواند به‌سرعت دارو را سم‌زدایی و بدن خارج کند موجب اوردوز شود. مواجهه با مواد شیمیایی، ترکیبات گیاهی و سایر مواد سمی که موجب آسیب بدن می‌شوند نیز «مسمومیت» نام دارد. هرچه دوز یا مدت زمان مواجه با این مواد بیشتر باشد، مسمومیت نیز بدتر خواهد بود. دو نمونه بارز از مسمومیت‌ها «مسمومیت با مونوکسیدکربن» و «مسمومیت با قارچ» هستند.
- واکنش افراد نسبت به اوردوز متفاوت است. درمان‌های آن نیز با توجه به نیازهای فرد متفاوت هستند.
- اوردوز می‌تواند برای هر فردی در هر گروه سنی رخ دهد. این مشکل در کودکان بسیار خردسال (از سن چهار دست و پا راه رفتن تا حدود ۵ سالگی) و در بین نوجوانان تا اواسط ۳۰ سالگی شایع است.
دلایل اوردوز دارو
اوردوز یا بیش‌مصرفی به صورت تصادفی بوده یا با سوءمصرف عمدی رخ می‌دهد. اوردوز تصادفی در اثر خوردن یک دارو توسط یک کودک یا فرد بزرگسال (با وضعیت ذهنی نامناسب) اتفاق می‌افتد. یک فرد بزرگسال (به‌ویژه سالمندان یا کسانی که باید داروهای زیادی مصرف کنند) می‌تواند داروی اشتباه یا دوز اشتباهی از دارو را مصرف کند. اوردوز عمدی هم کاملا خودخواسته یا برای سرخوشی بیشتر یا به قصد صدمه زدن به خود است.
خردسالان ممکن است به دلیل کنجکاوی ذاتی خود به صورت تصادفی دارویی را پیدا کرده و آن را قورت دهند. کودکان کمتر از ۵ سال (به ويژه ۶ ماهه تا ۳ ساله) هر چیزی که پیدا می‌کنند را در دهان می‌گذارند. اوردوز در این گروه سنی معمولا زمانی به‌وجود می‌آید که داروها به صورت تصادفی در دسترس کودکان قرار گیرند. کودکان تازه به راه افتاده، معمولا وقتی داروهایی را پیدا کنند آن را با سایر کودکان تقسیم می‌کنند. بنابراین، در صورت اوردوز یک کودک در زمان حضور سایر کودکان، احتمال مصرف دارو توسط سایر کودکان و اوردوز احتمالی آن‌ها وجود دارد.
نوجوانان و بزرگسالان نیز برای صدمه زدن به خود با یک یا چند دارو یا ماده مخدر اوردوز می‌کنند. صدمه زدن به خود ممکن است اقدامی آگاهانه برای خودکشی باشد. افرادی که تعمدا و به دفعات اودوز می‌کنند، به بیماری‌های روانی زمینه‌ای ابتلا دارند. بیماری‌هایی که ممکن است قبلا تشخیص داده نشده باشند.
عوامل خطرساز در اوردوز
چندین عامل می‌تواند خطر اوردوز را افزایش دهد. این عوامل خطر عبارتند از:
- محل نگهداری نامناسب داروها: در صورتی که داروها در محل نامناسبی نگهداری شوند، کودکان کنجکاو می‌توانند به راحتی به آن دسترسی پیدا کرده و آن را در دهان خود بگذارند. همچنین برای کودکان راحت است داروهایی که درب آن‌ها به‌درستی بسته نشده یا دور از دسترسشان نگهداری نشده را مصرف کنند.
- عدم اطلاع یا پیروی نکردن از دستورالعمل‌های برچسب دارویی: حتی افراد بزرگسال نیز در صورت عدم رعایت دستورالعمل‌ها می‌توانند دچار اوردوز شوند. اوردوز تصادفی یا مصرف دوز عادی دارو زودتر از موعد مقرر (با فاصله‌ی زمانی کم) می‌تواند به راحتی منجر به اوردوز شود.
- سابقه سوء مصرف یا اعتیاد: سوء مصرف عامدانه داروهای تجویز شده یا استفاده از داروهای غیرقانونی و مواد مخدر نیز می‌تواند فرد را در معرض خطر اوردوز قرار دهد. خصوصا چنانچه این اتفاق غالبا برای فرد رخ دهد یا اینکه اعتیاد پیدا کرده باشد. این خطر در صورت استفاده از چندین دارو، ترکیب کردن مواد مخدر با هم یا مصرف آن‌ها به همراه الکل افزایش می‌یابد.
- سابقه اختلالات روانی: اختلالات روانی نیز از عوامل خطر اوردوز است. افسردگی و افکار خودکشی نیز می‌تواند خطر اوردوز را افزایش دهد. این امر به‌خصوص در صورت درمان نشدن این علائم می‌تواند خطرساز باشد.
نشانه‌های اوردوز
علائم اوردوز ممکن است بسته به فرد، دارو و میزان مصرف متفاوت باشد. با این حال، علائم شایع شامل موارد زیر است:
- مشکلات مربوط به علائم حیاتی (دما، نبض، تعداد تنفس، فشار خون) ممکن است و می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. مقادیر علائم حیاتی ممکن است پایین آمده، زیاد شده یا کاملا قطع شود.
- خواب‌آلودگی، گیجی و کما (وقتی فرد نمی‌تواند با محیط اطراف ارتباط برقرار کند) شایع است و در این حالت، چنانچه در اثر استفراغ بخشی از محتویات معده وارد ریه شود، می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
- تعرق یا عرق سرد یا گرم و خشک شدن پوست.
- درد قفسه‌سینه نیز ممکن است و می‌تواند در اثر آسیب قلبی یا ریوی به‌وجود آمده باشد. تنگی نفس نیز ممکن است رخ دهد. در این وضعیت، تنفس ممکن است سریع، آهسته، عمیق یا کم‌عمق باشد.
- شکم درد، حالت تهوع، استفراغ و اسهال نیز امکان‌پذیر است. استفراغ خونی (بالا آوردن خون) یا وجود خون در مدفوع نیز می‌تواند از علائم تهدید کننده زندگی باشد.
- داروهای خاص می‌توانند موجب آسیب‌دیدگی نواحی خاص بدن شوند.
سایر علائم اوردوز نیز عبارتند از:
- از دست دادن هوشیاری
- عدم تعادل به ویژه هنگام راه رفتن
- آشفتگی و پریشان‌حالی
- رفتارهای پرخاشگرانه یا اقدامات خشونت‌آمیز
- گشاد شدن مردمک چشم
- لرز
- تشنج
- توهم یا هذیان‌گویی
چنانچه این علائم را داشته باشید یا اینکه آن‌ها در یکی از نزدیکان خود ملاحظه کرده‌اید و مشکوک به اوردوز هستید، باید سریعا با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. رسیدن به موقع کمک‌های پزشکی به فرد می‌تواند تفاوت چشمگیری در درمان اوردوز داشته باشد.
نکاتی برای جلوگیری از خودکشی
اگر فکر می‌کنید کسی در معرض خطر صدمه زدن به خود یا به شخص دیگری قرار دارد، بهتر است:
• با شماره ۱۱۵ یا فوریت‌های پزشکی نزدیک محل زندگی خود تماس بگیرید.
• تا رسیدن کمک همراه فرد بمانید.
• اسلحه، چاقو، دارو یا سایر اشیائی که ممکن است برای صدمه زدن به کار رود را از دسترس فرد دور نگه دارید.
• به صحبت‌های فرد گوش دهید، و او را هوشیار نگه دارید، اما با او جر و بحث نکنید.همچنین او را مورد سرزنش و ملامت قرار ندهید یا سر او داد نکشید.
چنانچه خودتان یا یکی از نزدیکان شما قصد خودکشی دارد، بهتر است از مرکز پیشگیری از خودکشی (خط تلفن ۱۲۳) کمک بگیرید.
پتانسیل اوردوز انواع مواد مخدر
اوردوز با هر دارویی ممکن است رخ دهد. با این حال همه‌ی موارد اوردوز کُشنده نیستند.
دو نوع اصلی مواد مخدر در اوردوز دخیل هستند که شامل محرک‌ها و سرکوب‌کننده‌ها هستند.
محرک‌ها
محرک‌ها شامل کوکائین، مت‌آمفتامین (در ایران با نام‌های شیشه یا کریستال شناخته می‌شوند) و داروهای محرک تجویز شده مانند داروهای مورد استفاده در درمان اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه مانند ریتالین (Ritalin) و آدرال (Adderall)است. سرکوب‌کننده‌ها نیز شامل الکل، بنزودیازپین‌ها مانند آلپرازولام (Alprazolam)، دیازپام (Diazepam) و لورازپام (Lorazepam) و داروهای ضد افسردگی و مواد افیونی هستند.
مواد افیونی
مواد افیونی عامل اصلی اوردوز در جهان هستند. در واقع تصور می‌شود که مواد افیونی عامل بیش از دو سوم موارد اوردوز باشند. مواد افیونی شامل مسکن‌های تجویزی مانند هیدروکدون استامینوفن (Hydrocodone-Acetaminophen)، اکسی‌کدون (Oxycodone)، کدئین (Codeine)، متادون (Methadone) و مورفین (Morphine) و همچنین تریاک (Opium) و هروئین (Heroin) هستند.
شبه‌مرفین‌ها
شبه‌مرفین‌ها، به ویژه فنتانیل (Fentanyl)، نرخ مرگ‌ومیر ناشی از اوردوز مواد افیونی را افزایش می‌دهند. فنتانیل یک مسکن بسیار قوی است (به‌عنوان یک روش درمانی برای دردهای شدید ناشی از سرطان) که هم به صورت قانونی تجویز شده و هم به صورت غیرقانونی در آزمایشگاه‌ها تولید می‌شود. دوزهای بسیار کم فنتانیل هم بسیار قوی و کُشنده است و اغلب بدون اطلاع مصرف‌کنندگان به سایر مواد مخدر افزوده می‌شود. در واقع، باید بدانید که قدرت فنتانیل حدود ۱۰۰ برابر مرفین و ۵۰ برابر هروئین است. سرعت اثربخشی این ماده نیز بسیار از مرفین و هروئین بالاتر بوده و به‌سرعت اثر می‌کند.
چه مقادیری موجب اوردوز می‌شود؟
مقادیر یا دوزهایی که موجب اوردوز می‌شود، بسته به عوامل مختلفی متغیر است. در صورت مصرف داروهای تجویز شده، هر مقداری بیش از دستورالعمل پزشکی می‌تواند باعث اوردوز شود. اما در صورت مصرف داروهای غیرقانونی که برای مقاصد تفننی و تفریحی مصرف می‌شوند، هر مقداری می‌تواند موجب اوردوز شود. در واقع، این امر تا حدی به این دلیل است که داروهای غیرقانونی و مواد مخدر تابع یک استاندارد مشخص نیستند و مصرف‌کننده نمي‌تواند از خلوص و قدرت اثر مخدری که مصرف می‌کند اطلاع داشته باشد.
در داروهای غیرقانونی و مواد مخدر معمولا برای مقاصد خاص از جمله سودآوری بیشتر، مواد افزودنی و ناخالصی‌های زیادی وجود دارد. به این ترتیب، حتی اگر فرد دفعه قبل دوز خاصی از ماده‌ای را بدون هیچ مشکلی مصرف کرده باشد، همان دوز یا مقادیر کمتری از آن می‌تواند دفعه بعد قوی‌تر بوده و باعث اوردوز شود. در مورد فنتانیل، حتی مقادیری به اندازه‌ی سَرسوزن (کمتر از ۲ میلی‌گرم) نیز می‌تواند کُشنده باشد. فنتانیل در اثر تماس و از طریق پوست نیز می‌تواند جذب بدن شود.
داروهای افیونی و سرکوب‌کننده (الکل، آرام‌بخش‌ها و مسکن‌ها) به‌راحتی در کل بدن پیشروی کرده و موجب کُندی سیستم عصبی مرکزی می‌شوند. همین نیز می‌تواند موجب قطع ناگهانی تنفسی یا غش شده و منجر به عوارض قلبی و عروقی شود.
محرک‌ها نیز با تسریع این فرآیند در صورت اوردوز می‌توانند موجب حمله قلبی یا سکته شوند. حتی اگر اوردوز باعث مرگ شما نشود، باز هم می‌تواند با ممانعت از اکسیژن‌رسانی به مغز به مدت طولانی موجب آسیب مغزی یا کما شوند.
چنانچه گفته شد، اوردوز در هر فردی نسبت به دیگری تفاوت دارد و آنچه ممکن است برای فردی موجب اوردوز شود ممکن است هیچ مشکلی برای فرد دیگر به وجود نیاورد. موارد زیر می‌تواند در مقادیر و دوزی مصرفی منجر به اوردوز تفاوت‌ها را ایجاد کند:
- سن: هرچه سن بالاتر می‌رود، متابولیسم بدن نیز کمتر می‌شود. به این جهت، افراد سالمند ممکن است با مصرف مقادیر کمی از یک ماده یا دارو نیز دچار اوردوز شوند.
- متابولیسم، عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی: بدن هر فرد با دیگری متفاوت است و به طریقه متفاوتی عمل می‌کند. وزن، جنسیت، مشکلات پزشکی و حتی نژادی می‌تواند در تحمل مواد مخدر یا سم‌زدایی و دفع آن موثر باشد.
- نوع دارو و نحوه مصرف: داروهای مختلف به طرق متفاوتی روی بدن اثر می‌گذارند. نحوه مصرف دارو نیز مهم است. به عنوان مثال، مواد مخدر با تدخین (کشیدن)، تزریق و استنشاق (دماغی) می‌تواندن سریع‌تر از خوردن (حب‌کردن) وارد جریان خون شوند. به این جهت، اوردوز می‌تواند با سرعت بیشتری رخ دهد.
- تحمل بدن به مواد: مدت زمان مصرف هر دارو یا ماده مخدری نیز می‌تواند در زمان اوردوز اهمیت داشته باشد. هر چقدر فرد دارو یا ماده مخدری را به صورت منظم‌تر و بیشتر مصرف کرده باشد، بدن نیز سازگاری بیشتری با آن دارد، به این معنی که بدن فرد تحمل بیشتری به آن ماده پیدا کرده و در اثر مصرف مقادیر بیشتری از آن دچار اوردوز می‌شود.
- مصرف ترکیبی: احتمال اوردوز با ترکیب کردن یک دارو یا ماده مخدر با سایر مواد یا الکل افزایش پیدا می‌کند. مواد و داروهای مختلف ممکن است با هم تداخل داشته و موجب مسمومیت حاد شوند.
مصرف چند مخدر با هم یا الگوی چند مخدری
ترکیب مواد مخدر یا داروها با یکدیگر می‌تواند بسیار خطرناک باشد و خطر اوردوز را به نحو چشمگیری افزایش دهد. سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده بر روی بنزودیازپین‌ها (از میدازولام و تریازولام گرفته تا آلپرازولام، کلونازپام، و لورازپام و غیره) و داروهای افیونی برچسب هشدار جعبه سیاه (بالاترین درجه هشدار) را درج کرده و به مصرف‌کنندگان نسبت به مصرف ترکیبی این داروها با یکدیگر هشدار داده است. در حقیقت، آمارهایی که منتشر شده نشان می‌دهد که در حدود ۳۳ درصد موارد اوردوز منجر به مرگ‌ومیر ناشی از مواد افیونی، یک داروی گروه بنزودیازپین نیز دخیل بوده است.
بنزودیازپین‌ها، الکل و مواد افیونی همگی داروهای سرکوب‌کننده سیستم عصبی مرکزی هستند. وقتی این مواد را با یکدیگر ترکیب کنید، به‌سرعت در مغز و بدن پیشروی کرده و اثربخشی سریعی خواهند داشت. در مجموع تاثیر مصرف ترکیبی از این گروه مواد سریع‌تر از مصرف مجزای آن‌ها است. وقتی الکل با هر ماده مخدر دیگری ترکیب شود، خطرات آن نیز به نحو بسیار چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.
داروها یا مواد مخدری که به صورت ترکیبی مصرف می‌شوند با تداخل، اثربخشی بسیاری بالاتری دارند. اکثر اوردوزهای کُشنده در نتیجه مصرف ترکیبی رخ می‌دهند. بسیاری از موارد اوردوز با مصرف ترکیبی مواد مخدری مانند هروئین و تریاک به‌همراه داروهای تجویز شده یا مصرف الکل به همراه داروهای بنزودیازپینی مانند کلونازپام، دیازپام و آلپرازولام به‌وجود می‌آید.
تمام داروهای آرام‌بخش به تنهایی خطر اوردوز بالایی دارند. با این حال، وقتی این داروها توأم با سایر داروها یا مواد مخدر مصرف شوند، خطر اوردوز نیز با توجه به مکانیسم‌های اثربخشی متفاوت این داروها، افزایش پیدا می‌کند. این مکانیسم‌ها مانع از کاهش تنفس یا فعالیت‌های مغزی می‌شوند. ولی وقتی که چندین دارو با هم مصرف شوند این مانع از بین می‌رود. به عنوان مثال، هر چه قدر میزان الکل یا مواد مخدر در بدن شخص بیشتر باشد، به هروئین کمتری برای اوردوز نیاز دارد. از متداول‌ترین نمونه‌های مصرف ترکیبی می‌توان به مصرف توأم شیشه و هروئین یا شیشه به‌همراه مخدرهای دیگری همچون تریاک، متادون و ترامادول اشاره کرد.
زمان مراجعه به پزشک برای اوردوز
پزشک و کادر درمانی درمانگاه‌ها یا اورژانس‌ها می‌توانند میزان وخامت حال افراد مشکوک به اوردوز را تشخیص دهند. بررسی هرگونه علائم ناشی از اوردوز نیاز به اطلاعات فوری و دقیق در مورد نام، دوز و زمان مصرف دارو دارد. غالبا بسته یا قوطی دارو می‌تواند اطلاعات کافی را در اختیار پزشکان و کادر درمان قرار دهد.
- بعضی مراکز درمانی و مطب‌ها دارای تجهیزات کافی برای درمان موارد اوردوز هستند. با این حال، سایر مطب‌ها نیز به بیماران توصیه می‌کنند به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنند. در وضعیت‌های حاد بهتر است که از همان ابتدا با اورژانس تماس بگیرید. معمولا اطرافیان و نزدیکان فرد نمی‌توانند تشخیص درستی در مورد وخامت حال او داشته باشند. همیشه بهتر است حتی در شرایطی که وضعیت بیمار ظاهرا وخیم نیست نیز به نزدیک‌ترین مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید.
- هنگام رویارویی با موارد اوردوز دارو، بهتر است احتیاط لازم را داشته باشید. واکنش هر فرد متفاوت بوده و پیش‌بینی واکنش بدن هر فرد به داروها و مواد خاص واقعا دشوار است. در همین حال، بسیاری از افرادی که به آن‌ها گفته می‌شود باید به اورژانس مراجعه کنند، ممکن است علائم جسمانی مسمومیت حاد را نداشته باشند. در مقابل، دیگرانی نیز ممکن است با مصرف همان دارو و دوزی مشابه، وضعیت وخیمی داشته باشد.
- کسی که از رفتن به بیمارستان و درمانگاه امتناع می‌کنند، ممکن است نیاز به مداخله کادر درمانی آموزش‌دیده و ماموران اورژانس داشته باشد. برای این خدمات باید با فوریت‌های پزشکی (خط تلفن ۱۱۵) تماس بگیرید. اعضای خانواده و نزدیکان نیز می‌توانند در ترغیب فرد برای مراجعه به درمانگاه یا پزشک موثر باشند.
- همراهان فرد اوردوز کرده می‌توانند با همراه داشتن بسته و قوطی داروها به پزشک اورژانس در تشخیص وضعیت فرد کمک کنند.
آزمایش‌های اوردوز
سابقه پزشکی و معاینه جسمانی اولین مراحل تشخیص وضعیت فرد اوردوز کرده هستند. پزشک معالج بر مبنای نواحی از بدن که در اثر اوردوز صدمه دیده‌اند، آزمایش‌هایی را انجام می‌دهد.
- اعضای خانواده و نزدیکان فرد می‌توانند اطلاعات کافی را در مورد نام دارو، دوز و زمان مصرف در اختیار پزشک قرار دهند.
- بسته به نوع داروی مصرفی و دلیل اوردوز، ممکن است سطح خاصی از دارو در جریان خون فرد اندازه‌گیری شود.
- ممکن است که غربالگری دارو نیز انجام گیرد.
درمان اوردوز یا مصرف بیش از حد مواد
درمان موارد اوردوز به نوع مواد مخدر یا داروی مصرفی بستگی دارد. اطلاعات مختلف در مورد دوز مصرفی، زمان و نوع ماده مصرفی و مشکلات پیشین بیمار می‌تواند در انتخاب درمان مناسب بسیار مفید باشد.
- در مواردی ممکن است شستشوی معده (با گذاشتن لوله) انجام گیرد تا داروهای جذب نشده از معده خارج شوند.
- ممکن است شارکول (زغال) فعال به فرد داده شود تا از جذب دارو و مواد مصرفی ممانعت به عمل آورد. شارکول موجب کاهش جذب در جریان خون می‌شود، به دارو چسبیده و سپس آن را از طریق مدفوع دفع می‌کند. در اکثر موارد به همراه شارکول به فرد داروی ضدیبوست نیز داده می‌شود تا مواد مضر و سموم با سرعت بیشتری دفع شوند.
- برخی افراد نیز ممکن است نیاز به بازداری فیزیکی و گاهی‌اوقات داروهای آرام‌بخش داشته باشند تا اثر دارو از بین برود. مشاهده چنین مواردی ممکن است برای نزدیکان و اعضای خانواده فرد بسیار آزاردهنده باشد. کادر درمانی در چنین مواقعی تمام تلاش خود را می‌کنند تا از میزان بازداری فیزیکی و داروی کافی برای فرد استفاده کنند. لازم به یادآوری است هر کاری که پزشکان، پرستاران و کادر درمانی انجام می‌دهند تنها برای محافظت از خود فرد تحت معالجه است. گاهی‌اوقات نیاز به لوله‌گذاری در داخل مجرای تنفسی نیز هست تا در طی سم‌زدایی از ریه‌ها محافظت شود.
برای برخی موارد اوردوز نیز ممکن است به یک داروی پادزهر برای از بین بردن اثرات دارو یا مخدر مصرف شده احتیاج باشد. پزشک در این موارد از داروهای لازم استفاده می‌کند. به عنوان مثال، داروی نالوکسان می‌تواند به از بین بردن اثرات بسیاری از مسکن‌های تجویزی و مواد مخدر از جمله هروئین، تریاک، مورفین، اکسی‌کدون، متادون، فنتانیل، هیدروکودون، کدئین، هیدرومورفون، کارفنتانیل و بوپرنورفین(ب۲) کمک کند. داروی نالوکسان که پرکاربردترین داروها برای موارد اوردوز است از اثر گذاشتن دارو و مواد مخدر بر روی مغز جلوگیری کرده، تنفس را به حالت عادی برمی‌گرداند تا فرد دوباره هوشیاری خود را به دست بیاورد.
خودمراقبتی در منزل برای اوردوز
مراقبت در منزل نباید بدون مشورت با پزشک یا سم‌شناس بالینی انجام شود.
- برای برخی از موارد اوردوز دارویی تصادفی، درمانگاه ممکن است مراقبت در منزل و تحت‌نظارت بودن را توصیه کند. به دلیل احتمال بروز مشکلات پس از اوردوز، نباید بدون پزشک از شربت ایپکاک یا سایر دارها در خانه استفاده کرد.
- هر خانواده‌ای که فرزندان خردسال دارد باید شماره تلفن‌های ضروری از جمله نزدیک‌ترین درمانگاه و مرکز اورژانس را نزدیک نگه باشد.
- کسانی که عامدانه و با قصد صدمه زدن به خود اوردوز کرده‌اند، علاوه بر سم‌زدایی نیاز به مداخله تخصصی روانپزشکی نیز دارد. چنین افرادی حتی در موارد ظاهر بی‌اهمیت اوردوز نیز باید به اورژانس منتقل شوند. خطر خودکشی در این دست بیماران بالا است. هر چه زودتر درمان روانپزشکی نتایج بهتری خواهد داشت.
پیشگیری از اوردوز
برای پیشگیری از اوردوز تصادفی، داروها حتی مسکن‌های بدون نسخه و ویتامین‌ها را باید در یک مکان ایمن نگهداری کرد. پیشگیری از بیش‌مصرفی و اوردوز معمولا تا رفع نشدن مشکلات اصلی دشوار است. در موارد اوردوز غیرعمدی بهترین راهکار دور نگه داشتن فرد از داروها است.
- افراد مبتلا به برخی بیماری‌های روانی نیاز به درمان‌های دارویی و همچنین حمایت اعضای خانواده و دوستان خود دارند. افرادی که دچار سوء مصرف مواد مخدر هستند، نیز برای پاکسازی و ایمن ماندن به همین پشتیبانی‌ها نیاز دارند.
- پیشگیری از موارد اوردوز و مسمومیت‌های حاد در کودکان نیز وظیفه مهمی برای والدین، پرستاران بچه، پدربزرگ و مادربزرگ‌ها و سایر افرادی است که از خردسالان مراقبت می‌کنند. تا جای ممکن سعی کنید داروها را در مکان ایمنی دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. مسمومیت تصادفی علت اصلی مرگ‌ومیر کودکان از سن ۶ ماهگی تا ۵ سالگی است.
- اطمینان حاصل کنید که افراد مسن نحوه مصرف داروهای خود را دانسته و به‌درستی فرق بین داروها را می‌دانند. گذاشتن برچسب‌های زمان مصرف بر روی قرص‌ها و سایر داروها می‌تواند برای افراد سالمند مفید باشد. همچنین استفاده از باکس‌های یادآور زمان مصرف دارو نیز می‌تواند بسیار موثر باشد.
سخن پایانی
بسته به نوع اوردوز، بسیاری از بیماران می‌توانند بدون داشتن مشکلات بعدی با موفقیت بهبود یابند.
- برخی از داروها می‌توانند آسیب‌های موقتی به برخی قسمت‌های بدن وارد کنند. با این حال، برخی موارد اوردوز می‌توانند آسیب‌های دائمی را به بدن وارد کنند. کبد و کلیه در معرض بیشترین خطر قرار دارند.
- آسیب مغزی ناشی از سرکوب شدید عملکرد ریه و قلب می‌تواند دائمی باشد.
- اگر مشکلات روانی که در وهله اول موجب اوردوز عمدی فرد شده رفع نشده باشند، فرد همچنان در معرض خطر اوردوز قرار دارد. اوردوز می‌تواند اثر تجمعی روی برخی از اعضای بدن گذاشته و منجر به آسیب و نارسایی برخی قسمت‌های بدن شود. گاهی‌اوقات این تاثیر تا اواخر عمر قابل‌تشخیص نیست.
منابع:
