افراد مبتلا به اختلال سندرم پای بی قرار معمولاً در قسمت پاهای خود، سوزش و کشیدگی احساس می‌کنند. مهم‌تر از آن، معمولاً احساس نیاز شدید به حرکت دادن پاهای خود دارند. برای درک این مفهوم، ابتدا باید بدانیم که سندروم پای بی قرار چیست؟ سندرم پای بی قرار، نوعی اختلال عصبی است که افراد مبتلا به آن، در پاهای خود احساس درد، سوزش و حتی خارش دارند. علت سندرم پای بی قرار مواردی مانند کمبود آهن، بارداری، ابتلا به بیماری‌های مزمن و عصبی (مانند بیماری پارکینسون) را شامل می‌شود.
برای درمان سندرم پای بی قرار ابتدا باید به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. این پزشک برای تشخیص سندرم پای بی قرار، ابتدا از مراجع در مورد علائم این بیماری سوال می‌پرسد. سپس با معاینه فیزیکی، بیماری وی را تشخیص خواهد داد. اصلی‌ترین درمان برای این اختلال شامل دارو درمانی، درمان‌های خانگی و ایجاد یک سری تغییرات در سبک زندگی است. برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی سندرم پای بی قرار، انواع درمان‌ها و عوارض سندرم پای بی قرار اختصاص می‌دهیم.
همچنین اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و دربخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
سندرم پای بی قرار چیست؟
سندرم پای بی قرار (Restless legs syndrome)، وضعیتی است که موجب می‌شود فرد مبتلا میل بسیار شدید برای حرکت دادن پاهای خود داشته باشد. این تمایل، معمولاً به دلیل احساس ناراحتی و سوزش شدید در پاها بروز می‌کند. به‌اندازه‌ای که فرد احساس می‌کند اگر پاهای خود را حرکت دهد، احساس درد و سوزش آنها برطرف خواهد شد. زمان بروز ناراحتی پاها در این اختلال معمولاً عصر‌ها و شب‌ها است. خصوصاً زمانی که فرد در حالت نشسته یا درازکش قرار دارد. افراد مبتلا به این اختلال، همچنین دچار اختلال خواب بوده و در انجام فعالیت‌های روزانه خود نیز مشکل دارند. بااینحال، مراجعه به پزشک برای کنترل و درمان بیماری بسیار مهم است.
با استناد به مقاله‌ای در وب‌سایت mayoclinic،
انجام یکسری روش‌های خود مراقبتی، دارودرمانی و تغییر سبک زندگی در تسکین علائم بیماری تاثیرگذار است.
افراد مبتلا می‌توانند برای مدیریت استرس و ناراحتی‌های ناشی از این بیماری، به دکتر روانشناس یا مشاوره خانواده نیز مراجعه کنند.
سندرم پای بی قرار چه علائمی دارد؟
علائم سندرم پای بی قرار، ابتدا با بروز احساسی ناخوشایند برای حرکت دادن پاها آغاز می‌شود. این احساس، معمولاً هنگام استراحت و نشستن طولانی مدت در ماشین، هواپیما و حتی روی صندلی‌های سینما بروز می‌کند. در حالت کلی، علائمی که فرد مبتلا تجربه می‌کند شامل موارد زیر است:
- احساس خزیدن
- احساس کشیده شدن پاها
- احساس دردهای شدید و ضربان‌دار در پاها
- احساس سوزش و خارش در پاها
گاهی اوقات، افراد مبتلا می‌گویند که توصیف احساسی که در پاها خود دارند بسیار دشوار است. حتی نمی‌دانند که این تمایل به حرکت دادن پاها به چه دلیلی ایجاد می‌شود. فقط می‌دانند که با حرکت دادن پاهای خود، درد‌ها و علائم سوزش تسکین می‌یابند.
سندرم پای بی قرار چه عللی دارد؟
علت دقیق سندروم پاهای بیقرار چندان مشخص نیست. برخی از متخصصان براین باورند که علت این سندروم، به نحوه عملکرد بخشی از مغز (عقده‌های قاعده‌ای) که کنترل حرکات بدن را بر عهده دارند مربوط است. در صورتی که عقده‌های قاعدگی به اندازه کافی دوپامین دریافت نکنند، نمی‌توانند حرکات بدن را به درستی تنظیم کنند. درنتیجه کمبود دوپامین، فرد احتمالاً به اختلالی مانند سندروم پای بی قرار مبتلا می‌شود. دلایل احتمالی دیگر را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
ژنتیک
ژنتیک یکی از مهم‌ترین دلایل احتمالی ابتلای افراد به سندروم پای بی قرار است. تحقیقات مدعی‌اند که در طول لقاح، یکی از والدین ژن عامل بروز این سندروم را به سلول تخم منتقل می‌کنند. به مرور زمان، ژن بیماری با یک محرک ساده مانند بارداری یا کمبود آهن شدید فعال شده و به صورت سندرم پای بی قرار خود را نشان میدهد.
کمبود آهن
یکی از عوامل مهم در بروز یا تشدید سندرم پای بیقرار، کمبود آهن در بدن فرد مبتلا (حتی با وجود سطح نرمال آهن در آزمایش خون) است. زیرا، وجود آهن برای تولید و عملکرد دوپامین در مغز ضروری بوده و کاهش سطح آهن در مغز، توزیع دوپامین را مختل می‌کند.
نکته! دوپامین، نوعی انتقال دهنده عصبی است که نقش مهمی در تنظیم حرکات بدن دارد.
ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای
افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سندروم پای بی قرار بوده و به نوعی، در گروه‌های پر خطر ابتلا به این بیماری هستند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماری نارسایی کلیه، یکی از گروه‌های پرخطر را شامل می‌شوند. این افراد، به دلیل ابتلا به کم‌خونی و کمبود سطح مواد معدنی خون، ممکن است به سندروم پای بی قرار نیز مبتلا شوند. البته بهبود سبک تغذیه و انجام دیالیز احتمالاً در کاهش علائم بیماری موثر خواهد بود.
سندرم پای بی قرار در بارداری
زنان بارداری که در دوره سه‌ماهه سوم بارداری خود قرار دارند، به دلیل تغییرات هورمونی، کمبود آهن و فشار روی سیستم عصبی خود، در معرض ابتلا به این سندروم هستند. بااینحال جای نگرانی نیست؛ زیرا این علائم بعد از زایمان و با مصرف مکمل‌های آهن برطرف می‌شوند.
انواع سندروم پای بی قرار
وب‌سایت پزشکی my.clevelandclinic، مدعی است که انواع سندروم پای بیقرار بر اساس زمان بروز آن دسته‌بندی می‌شوند. درنتیجه، دو نوع کلی برای این اختلال وجود دارد که باهم بررسی می‌کنیم:
- شروع زود هنگام؛ یعنی فرد مبتلا پیش از ۴۵ سالگی با بیماری درگیر شده و معمولاً در پرونده پزشکی خانوادگی وی، سابقه ابتلا به این بیماری وجود دارد.
- شروع دیرهنگام؛ علائم بیماری به سرعت بروز می‌کنند؛ ولی تشخیص سندرم در افراد میانسال و افراد مسن، بعد ۴۵ سالگی انجام می‌شود.
اگر در سابقه پزشکی و خانوادگی شما ابتلا به این بیماری وجود دارد، می‌توانید به منظور کنترل بیماری به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید. بااینحال پیش از مراجعه بایستی از حیطه کار و تخصص این پزشکان اطلاعات کافی داشته باشید. پیشنهاد می‌کنیم برای افزایش آگاهی خود مطلب مربوط به تخصص مغز و اعصاب چیست را مطالعه کنید.
سندرم پای بی قرار هنگام خواب
شمار زیادی از افراد مبتلا به این اختلال، معمولاً با وضعیت شایع دیگری به نام حرکت دادن دوره‌ای پا در هنگام خواب مواجه هستند. یعنی، پاهای خود را در طول خواب ( احتمالاً در شب) خودبه‌خود تکان میدهند و لگد می‌زنند. به این حالت، پای بیقرار در شب نیز گفته می‌شود.
سندرم پای بی قرار در کودکان
ابتلا به سندرم پای بیقرار در تمام گروه‌های سنی اتفاق می‌افتد و کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ اما تشخیص این سندرم در کودکان چالش‌برانگیزتر از بزرگسالان است. به این دلیل که کودکان اغلب نمی‌توانند علائم خود را به خوبی توصیف کنند. همچنین در بعضی موارد، تشخیص این سندرم و تفکیک آن با سایر اختلال‌ها نیز دشوار است.
برای مثال، کودکانی که به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی مبتلا هستند، ممکن است علائمی مشابه با سندرم پای بی قرار داشته باشند بااینحال، نشانه‌ها و ویژگی‌های سندرم پاهای بی قرار در کودکان تقریباً مشابه بزرگسالان بوده و این موضوع تاحدودی کار پزشکان را راحت‌تر می‌کند. با این تفاوت که کودکان، احتمالاً به دلیل رشد سریع نیز به این بیماری مبتلا می‌شوند.
سندرم پای بی قرار چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص سندرم پای بیقرار، معمولاً بر اساس علائم بالینی و سابقه پزشکی بیمار انجام می‌شود. از آنجایی که آزمایش انحصاری برای تشخیص قطعی آن وجود ندارد، دکتر سندروم پاهای بی قرار، با کمک بعضی از آزمایش‌های تکمیلی سندرم را تشخیص میدهد. مراحل تشخیص را در جدول زیر آورده‌ایم:
| روش تشخیص | نکات مهم |
| مصاحبه بالینی شامل بررسی سابقه پزشکی بیمار و علائم بالینی | پزشک متخصص، در مورد نوع و شدت درد در پاها، زمان و موقعیت‌هایی تشدید علائم، اختلالات خواب و خستگی روزانه سوال می‌پرسد. |
| معاینه جسمانی و انجام آزمایش‌های تکمیلی | انجام معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌های عصبی متعدد برای رد تشخصیص‌های افتراقی |
| تجویز آزمایش خون | برای بررسی سطح آهن و دیگر مواد مغذی (مانند فریتین، ویتامین B12 و فولات) |
| بررسی الگوهای خواب (پلی‌سومنوگرافی) | در صورت بروز اختلال خواب، پزشک با انجام این آزمایش حرکات بدن و فعالیت مغزی بیمار را طی یک شب بررسی می‌کند. |
| انجام تست الکتروانسفالوگرافی (EEG) و تست عصب و عضله | در مواردی که پزشک به وجود سایر اختلالات عصبی مشکوک می‌شود، ممکن است از تست‌هایی مانند الکترومایوگرافی (EMG) یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) را تجویز می‌کند. |
در حالت کلی، تشخیص سندرم پای بیقرار، با بررسی علائم بالینی بیمار و رد سایر اختلالات با علائم مشابه انجام می‌شود.
ابتلا به سندروم پای بیقرار با چه عوارضی همراه است؟
سندرم پای بیقرار، ممکن است عوارض جدی و طولانی‌مدت به دنبال داشته باشد. این عوارض، عمدتاً با کاهش کیفیت زندگی و سلامت عمومی فرد مرتبط بوده و معمولاً خطرناک نیستند؛ اما می‌توانند تأثیرات منفی مهمی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد داشته باشند. در ادامه، عوارض اصلی این سندرم را بررسی می‌کنیم:
- اختلالات خواب؛ یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین عوارض این سندروم، مشکلات خواب است. زیرا احساس نیاز به حرکت مداوم پاها در شب، مخصوصاً در ساعات استراحت، باعث می‌شود که کیفیت خواب فرد کاهش یابد. افراد مبتلا به این سندروم، از کمبود خواب عمیق و آرامش‌بخش شکایت دارند.
- خستگی مزمن و کاهش انرژی؛ اختلالات خواب ناشی از سندرم، باعث می‌شود که فرد در طول روز احساس خستگی مزمن و کمبود انرژی داشته باشد. این مشکل، باعث می‌شود که توانایی فرد برای انجام وظایف روزانه مانند شغل یا فعالیت‌های اجتماعی به شدت کاهش یابد.
- افزایش خطر ابتلا به اختلال‌های اضطرابی و افسردگی؛ مشکلات روانی ناشی از سندرم، معمولاً به دلیل ناتوانی در مقابله با ناراحتی‌های رایج و تأثیر آن بر زندگی روزانه رخ میدهد. برای مثال، کمبود استراحت میتواند سطح استرس و ناراحتی روانی را افزایش دهد.
- کاهش کیفیت زندگی؛ احساس ناراحتی و نیاز مداوم به حرکت دادن پاها، معمولاً در فعالیت‌های روزمره افراد اختلال ایجاد می‌کند. همچنین مشکلات خواب و خستگی روزانه، به کاهش توانایی فرد در انجام فعالیت‌های اجتماعی، تفریحی و حتی فعالیت‌های شغلی منجر می‌شود.
- همزمان شدن با سایر اختلال‌های عصبی مرتبط؛ برای مثال، همزمان شدن سندروم پای بیقرار و ام اس یا بیماری پارکینسون، ممکن است موجب علائم هر سه بیماری را تشدید کند. توجه داشته باشید که درمان و مدیریت نشانه‌های ناشی از این اختلال، به منظور جلوگیری از بروز عوارض جدی‌تر بسیار مهم است.
درمان سندروم پای بی قرار از چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
اصلی‌ترین روش‌های درمان سندروم پای بیقرار، دارودرمانی، تغییرات سبک زندگی و انجام ورزش به صورت روتین است. البته موارد مذکور به منظور کنترل و مدیریت علائم بیماری اعمال می‌شوند. زیرا هیچگونه درمان قطعی سندروم پای بیقرار وجود ندارد. بدیهی است که برای دریافت کمک‌های تخصصی و روش‌های مدیریتی، بایستی به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. جزئیات مربوط به روش‌های درمانی را در ادامه مرور می‌کنیم:
دارو درمانی برای کنترل پای بی قرار
در حالت کلی، بهترین دارو برای سندروم پای بی قرار شامل داروهایی است که میزان دوپامین مغز را افزایش میدهند. در قدم بعدی، پزشک متخصص ممکن است داروهای ضد تشنج و مکمل‌های آهن را نیز تجویز کند.
- داروهای افزایش‌دهنده دوپامین؛ شامل داروی پرامیپکسول و روپی‌نیرول است. این دارو‌ها، از اولین گزینه‌های درمانی موثر در کاهش سندروم پای بی قرار هستند.
- داروهای ضد تشنج؛ شامل داروهای گاباپنتین و پرگابالین است. داروی نخست، برای تسکین علائم و برای بیماران مبتلا به دردهای عصبی نیز تجویز می‌شوند. ترکیبات داروی پرگابالین نیز مشابه گاباپنتین است.
در حالت کلی، انتخاب بهترین دارو بایستی تحت نظر پزشک متخصص مغز و اعصاب صورت گیرد. زیرا بعضی از این دارو‌ها، عوارض جدی دارند و ممکن است با داروهای مصرفی بیمار نیز تداخل داشته باشند. درنتیجه، مشاوره منظم با پزشک برای ارزیابی درمان‌های دارویی و بررسی روند بهبود بیماری بسیار مهم است.
درمان‌های خانگی و سنتی
این بخش از درمان، شامل تغییرات سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی است. در صورتی که علائم سندرم پای بی قرار در شما به صورت خفیف بروز می‌کنند، می‌توانید با رعایت چند نکته مهم، کیفیت زندگی خود را افزایش دهید. برای مثال تنظیم برنامه خواب، مدیریت استرس و تنظیم دمای محیط زندگی از این دست هستند.
- تنظیم خواب؛ برای اینکه بتوانید علائم سندروم پاهای بیقرار را مدیریت کنید، پیاده‌سازی یک برنامه خواب با کیفیت بسیار مهم است. این برنامه شامل برنامه‌ریزی منظم برای خوابیدن و وجود محیطی آرام و راحت برای خوابیدن است. به این منظور، شما می‌توانید به یک روانشناس و مشاور خانواده مراجعه کنید.
- مدیریت استرس؛ انجام تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تمرین‌های مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق در کاهش استرس و اضطراب موثر هستند. همچنین، می‌توانید به موزیک‌های بی‌کلام و آرامش بخش مانند صدای طبیعت گوش کنید. یا اینکه فعالیت‌های مورد علاقه خود را در برنامه روزانه خود بگنجانید.
- تغذیه مناسب؛ مصرف منابع مغذی و غنی از ویتامین در کنترل علائم سندروم پاهای بیقرار تاثیرگذار است. برای مثال، مصرف منابع غذایی غنی از آهن مانند گوشت قرمز، انواع لوبیا‌ها، اسفناج و سبزیجات سبز برگ، میزان آهن بدن را افزایش میدهند.
- مصرف مواد غذایی سرشار از منیزیم؛ کمبود منیزیم موجب گرفتگی عضلات شده و در نتیجه علائم سندروم پاهای بیقرار را افزایش میدهد. برای پیشگیری از این اتفاق، بایستی منابع غذایی سرشار از منیزیم مانند مغزها، دانه‌ها و انواع ماهی‌ها را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
- مصرف کافی ویتامین B12 و فولات؛ مصرف این ویتامین‌‌ها برای عملکرد درست سیستم عصبی ضروری هستند. زیرا، کمبود آنها میتواند علائم بیماری را تشدید کند.
- پرهیز از مصرف غذاهای فرآوری‌شده؛ این نوع از مواد غذایی، حاوی مقادیر زیادی نمک و چربی‌های ناسالم هستند. مصرف این مواد غذایی، احتمالاً بر سیستم عصبی فرد تاثیر منفی خواهد داشت.
در نهایت، هیدراته نگه داشتن بدن برای حفظ تعادل الکترولیت‌ها و جلوگیری از تشدید علائم بسیار مهم است.
انجام چه ورزش‌هایی برای کنترل علائم سندرم پاهای بی قرار توصیه می‌شوند؟
علاوه‌بر درمان‌های دارویی و خانگی، انجام یکسری ورزش‌های ساده نیز در کنترل علائم سندروم پاهای بیقرار تاثیر دارند. چند مورد از مهم‌ترین ورزش‌های مناسب را باهم بررسی می‌کنیم:
- پیاده‌روی؛ یکی از ساده‌ترین و موثرترین ورزش برای کنترل بسیاری از بیماری‌هاست. زیرا پیاده‌روی سبک و روزانه با تحریک میزان گردش خون در پاها، علائم سندروم را کاهش میدهد. همچنین، پیاده‌روی قبل از خواب نیز در آرامش عضلات و کاهش درد پاها موثر است.
- دوچرخه‌سواری؛ دوچرخه‌سواری، چه به صورت ایستا (دوچرخه ثابت) چه متحرک، به تقویت عضلات پاها و بهبود گردش خون کمک می‌کند. این فعالیت با افزایش آرامش پاها، احساس بی‌قراری را در فرد مبتلا کاهش میدهد.
- انجام تمرینات کششی؛ تمرینات کششی مخصوص عضلات پا، برای کاهش گرفتگی عضلات پا و عضلات ساق پا بسیار موثر هستند.
- یوگا؛ حرکات یوگا، هم برای کشش عضلات و هم آرامش روانی و ذهنی انتخابی عالی است. برای مثال، انجام حرکات آرام یوگا مانند «پوزیشن پروانه» و «پوزیشن پا به دیوار»، در آرام‌سازی عضلات نقش مهمی دارند.
- شنا یا ورزش‌های آبی؛ انجام ورزش‌های آبی مانند شنا و ایروبیک آبی، به دلیل کاهش فشار روی مفاصل و ماهیچه‌ها، گزینه‌های بسیار خوبی برای بهبود گردش خون در پاها و آرامش عضلات هستند.
- تمرینات قدرتی سبک؛ تقویت عضلات پا با انجام تمرین‌های سبک مثل اسکات بدون وزنه، در افزایش قدرت عضلات پا و کاهش میزان خستگی فرد موثر هستند.
نکته مهم! توجه داشته باشید که انتخاب ورزش برای کاهش علائم سندروم پاهای بیقرار بسیار مهم است. زیرا انجام ورزش سنگین و شدید، احتمالاً موجب علائم بیماری را تشدید کنند. بنابراین، بایستی ورزش‌هایی را انتخاب کنید که در تقویت عضله‌ها پا و افزایش آرامش عضلات موثر باشند. همچنین، سعی کنید در انجام این ورزش‌ها زیاده‌روی نکنید.
برای درمان سندروم پای بی قرار باید به چه دکتری مراجعه کرد؟
برای درمان سندروم پاهای بیقرار، بایستی به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. این پزشک، ابتدا علائم بالینی و جسمانی شما را به منظور تشخیص سندرم پای بی قرار بررسی می‌کند. معاینه فیزیکی، بررسی مغز و در مواردی تجویز آزمایش خون از جمله مراحل تشخیص این سندروم را شامل می‌شوند. بعد از تشخیص قطعی، دکتر مغز و اعصاب، دارو درمانی را همراه با توصیه‌های تغییرات سبک زندگی به کار می‌گیرد تا شما از عوارض سندرم پای بیقرار تا حدودی در امان باشید.
ما در طول این مطلب، سعی داشتیم به سوال سندروم پای بی قرار چیست پاسخ کامل داده و تمام مراحل درمان سندرم پای بی قرار را بررسی کنیم. بااینحال، بازهم اگر در این خصوص سوال دارید، می‌توانید با مراجع به سامانه نوب‌دهی آنلاین مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از پزشکان مغز و اعصاب در سراسر ایران زمان مشاوره و ویزیت دریافت کنید.
منابع:
mayoclinic.org
my.clevelandclinic.org
