عفونت گوش میانی؛ خطرناک برای کودکان و جدی برای بزرگسالان

عفونت گوش میانی یا otitis media به معنی عفونت پشت پرده گوش است. این نوع عفونت گوش می‌تواند پس از هر شرایطی که مانع از تخلیه مایع از گوش میانی شود، رخ دهد. این شرایط شامل آلرژی، سرماخوردگی، گلودرد یا عفونت تنفسی است. عفونت گوش میانی در کودکان شایع است؛ اما در بزرگسالان نیز رخ می‌دهد. عفونت گوش در بزرگسالان معمولا نشانه مشکل جدی‌تری نسبت به یک کودک است. اگرچه عفونت گوش میانی در بیشتر موارد بعد از چند روز حتی بدون درمان بهبود می‌یابد؛ اما به علت امکان ایجاد عوارض خطرناک در موارد خاص باید برای درمان به دکتر گوش و حلق و بینی مراجعه کنید. در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر به معرفی عفونت‌ گوش میانی؛ علائم، علل و راه‌های درمان آن می‌پردازیم.

عفونت گوش میانی چیست؟

یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوش که باعث می‌شود والدین فرزند خود را نزد پزشک می‌آورند، عفونت گوش است. عفونت گوش در دو دسته کلی عفونت گوش میانی و عفونت گوش خارجی رخ می‌دهد. اوتیت میانی (otitis media) عفونت گوش میانی است که باعث التهاب (قرمزی و تورم) و تجمع مایع در پشت پرده گوش می‌شود. هر کسی ممکن است به عفونت گوش میانی مبتلا شود، اما نوزادان بین شش تا 15 ماهه بیشترین میزان ابتلا را در بین بیماران دارند. پزشکان تخمین می‌زنند که از هر چهار کودک، یک کودک حداقل یک بار عفونت گوش میانی را تا سن 10 سالگی تجربه می‌کند.

علت عفونت گوش میانی چیست؟

بیشتر عفونت‌های گوش میانی زمانی اتفاق می‌افتند که عفونتی مانند سرماخوردگی منجر به تجمع مخاط در گوش میانی و در نتیجه باعث تورم یا مسدود شدن شیپور استاش (یک لوله نازک از گوش میانی تا پشت بینی) می‌شود. در این وضعیت مخاط نمی‌تواند به درستی تخلیه شود و باعث انتقال عفونت به گوش میانی خواهد شد. آدنوئید بزرگ شده (یا لوزه سوم که بافت نرمی در پشت گلو است) نیز می‌تواند شیپور استاش را مسدود کند. در صورتی که آدنوئید باعث عفونت‌های مداوم یا مکرر گوش شود، می توان آن را خارج کرد.

کودکان کوچکتر بسیار بیشتر از بزرگسالان در برابر عفونت گوش میانی آسیب پذیر هستند؛ چرا که عفونت گوش نوزادان نسبت به بزرگسالان شیپور استاش کوچکتر و آدنوئیدها بزرگتر است. برخی شرایط نیز می‌توانند خطر عفونت گوش میانی را افزایش دهند، از جمله:

• شکاف کام : نوعی نقص مادرزادی که در آن کودک در سقف دهانش شکاف دارد.
• سندرم داون: یک وضعیت ژنتیکی که معمولاً باعث ایجاد سطحی از ناتوانی در یادگیری و طیف مشخصی از ویژگی‌های فیزیکی می‌شود.

علائم عفونت گوش میانی

در بیشتر موارد، علائم عفونت گوش میانی (اوتیت میانی) به سرعت ایجاد و در عرض چند روز برطرف می‌شود که این حالت اوتیت میانی حاد نام دارد. علائم اصلی عبارتند از:

• گوش درد
• درجه حرارت بالا (تب)
• خستگی و بی حالی
• کاهش شنوایی (اگر گوش میانی با مایع پر شده باشد)

در برخی موارد ممکن است پرده گوش سوراخ شده و چرک از گوش خارج شود. در این صورت گوش درد ناشی از تجمع مایعی است که پرده گوش را کشیده است، برطرف می‌شود.

علائم عفونت گوش میانی در کودکان خردسال

از آنجایی که نوزادان نمی‌توانند با منشأ ناراحتی خود ارتباط برقرار کنند، تشخیص اینکه چه مشکلی در آنها وجود دارد دشوار است. علائمی که نشان می‌دهد کودک خردسال ممکن است عفونت گوش داشته باشد عبارتند از:

• تب
• کشیدن یا مالیدن گوش توسط کودک یا نوزاد
• تحریک پذیری، تغذیه ضعیف یا بی‌قراری در شب
• سرفه
• آبریزش بینی
• عدم پاسخگویی به صداهای آرام یا سایر علائم نشان دهنده مشکل شنوایی مانند بی‌توجهی
• از دست دادن تعادل

اکثر موارد اوتیت میانی در عرض چند روز از بین می‌روند، بنابراین معمولاً نیازی به مراجعه به پزشک عمومی نیست. با این حال، اگر فرزندتان علائمی دارید که بعد از دو یا سه روز هیچ نشانه‌ای از بهبود را نشان نمی‌دهند باید به پزشک مراجعه کنید. گاهی برخی از افراد ترشحات چرک یا مایع مداوم و بدون درد از گوش دارند که ماه‌ها طول می‌کشد؛ این حالت به عنوان اوتیت چرکی مزمن شناخته می‌شود.

همچنین وجود یک بیماری زمینه‌ای مانند فیبروز کیستیک یا بیماری مادرزادی قلبی می‌تواند عوارض عفونت گوش میانی را بیشتر کند. در این موارد نیز مراجعه به دکتر شنوایی سنجی کودکان و پیگیری درمان ضروری است.

تشخیص عفونت گوش میانی

عفونت گوش میانی (اوتیت میانی) معمولاً با استفاده از ابزاری به نام اتوسکوپ قابل تشخیص است. اتوسکوپ یک دستگاه کوچک دستی با ذره‌بین و یک منبع نور در انتهای آن است. با استفاده از اتوسکوپ، پزشک می‌تواند گوش را برای یافتن نشانه‌های وجود مایع در گوش میانی که ممکن است نشان‌دهنده عفونت باشد، معاینه کند.

علائم وجود مایع در گوش میانی شامل برآمدگی، رنگ غیر معمول (معمولا قرمز یا زرد) و داشتن ظاهری ابری پرده گوش باشد. در برخی موارد هم ممکن است سوراخی در پرده گوش ایجاد شده و مایعی در کانال گوش (لوله بین گوش خارجی و پرده گوش) وجود داشته باشد.

برخی از اتوسکوپ‌ها نیز برای دمیدن هوا به داخل گوش برای بررسی وجود هرگونه انسداد در گوش میانی استفاده می‌شوند که می‌تواند نشانه عفونت باشد. اگر شیپور استاش (شیپوری که گلو و گوش میانی را به هم متصل می‌کند) شفاف باشد، پرده گوش کمی حرکت می‌کند؛ اما اگر مسدود شود، پرده گوش ثابت می‌ماند.

تست‌های بیشتر برای تشخیص قطعی عفونت گوش میانی معمولاً تنها در صورتی لازم است که درمان مؤثر نبوده یا عوارضی ایجاد شود. این آزمایش‌ها معمولاً در بخش گوش، حلق و بینی (ENT) بیمارستان انجام می‌شود و عبارتند از تمپانومتری (بررسی نحوه واکنش پرده گوش به تغییرات فشار هوا)، شنوایی سنجی (با استفاده از دستگاهی به نام ادیومتر)، CT اسکن و MRI.

راه‌های درمان عفونت گوش میانی

راه‌های درمان عفونت گوش میانی به سه دسته خانگی، گیاهی و دارویی تقسیم می‌شود. متخصصان تایید می‌کنند که عفونت گوش با علت ویروسی را نباید با آنتی‌بیوتیک درمان کرد؛ بنابراین درمان‌های طبیعی و در عین حال بسیار موثر عفونت گوش میانی می‌توانند واقعا مفید باشند.

 درمان‌ خانگی عفونت گوش میانی

اینها رایج‌ترین روش‌هایی هستند که به تسکین علائم مرتبط با عفونت گوش میانی کمک می‌کنند:

1- کمپرس سرد یا گرم

کمپرس گرم و سرد می‌تواند درد ناشی از عفونت گوش را تسکین دهد. یک پد داغ یا یک دستمال سرد را به مدت 10 تا 15 دقیقه روی گوش نگه دارید یا برای درمان آسان عفونت گوش، به‌ویژه برای کودکان، گرم و سرد را متناوب کنید.

2- تمرینات گردن

ورزش‌های گردن می‌توانند به کاهش فشار در کانال گوش که در اثر عفونت گوش ایجاد می‌شود، کمک کنند. در اینجا نحوه انجام تمرینات چرخشی گردن آورده شده است:

• صاف بنشینید یا بایستید.
• گردن خود را به سمت راست بچرخانید تا با شانه راست شما موازی شود. پنج تا 10 ثانیه نگه دارید.
• این تمرین را در سمت چپ تکرار کنید.
• شانه های خود را بالا بیاورید، طوری که انگار می‌خواهید با آنها به لاله گوش خود برسید. پنج تا 10 ثانیه نگه دارید.
• این تمرینات را در طول روز تکرار کنید.

3- مراقبت‌های کایروپراکتیک

تمرینات کایروپراکتیک ممکن است به تسکین عضلات سفت اطراف گوش کمک کند تا مایع به دام افتاده را تخلیه کند. یک مطالعه منتشر شده در مجله Manipulative and Physiological Therapeutics نشان داد که مراقبت‌های کایروپراکتیک ممکن است علائم عفونت گوش را در کودکان خردسال کاهش دهد.

4- تغییر وضعیت خوابیدن

اگر به پهلو می‌خوابید، سعی کنید گوش آسیب دیده خود را رو به بالا به جای پایین روی بالش بخوابید. خوابیدن با گوش آسیب دیده روی بالش می‌تواند باعث تشدید گوش‌درد شما شود.

5- طب سوزنی

طب سوزنی با آزادسازی ماهیچه‌ها اجازه می‌دهد که جریان خون و لنف کاهش یابد. همچنین می‌تواند به کاهش عفونت با استفاده از نقاط خاص داخلی بدن برای پاک کردن گرما کمک کند.

6- ویتامین D

ممکن است به نظر بی‌ارتباط با عفونت گوش باشد، اما ثابت شده است که ویتامین D سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. یک مطالعه در سال 2017 که در Acta Paediatrica منتشر شد نشان داد که خطر عفونت گوش با افزایش سطح سرمی ویتامین D از طریق مصرف غذا، مکمل‌ها و نور مستقیم خورشید کاهش می‌یابد.

7- آب اکسیژنه

پراکسید هیدروژن باعث تمیز نگه داشتن گوش‌ها و جلوگیری از ورود آلودگی یا باکتری‌های اضافی به گوش میانی می‌شود. مخصوصاً برای جلوگیری از عفونت گوش میانی در شناگران مفید است. مقدار کمی از پراکسید هیدروژن را روی کانال گوش بمالید، اما مراقب باشید که مقدار زیادی از آن وارد گوش نشود.

 درمان گیاهی عفونت گوش میانی

استفاده از گیاهان دارویی یک رویکرد قدیمی برای درمان بیماری است. با این حال، به دلیل وجود عوارض جانبی یا تداخل دارویی با دیگر درمان‌ها به خصوص در مورد کودکان بهتر است زیر نظر پزشک مصرف شوند.

1- گیاه مولین یا خرگوشک

روغن تهیه شده از گل‌های گیاه مولین، مسکن موثری برای عفونت گوش است. Mullein در اکثر فروشگاه‌های مواد غذایی بهداشتی به عنوان تنتور مستقل یا به عنوان یک عنصر در قطره‌های گیاهی گوش موجود است.

2- روغن سیر

قطره‌های روغن سیر با خواص ضد میکروبی، ضد ویروسی و ضد قارچی را می‌توان روی کانال گوش قرار داد تا باکتری‌ها یا ویروس‌های عامل عفونت گوش را از بین ببرند. همچنین می‌توانید حبه‌های سیر له شده را در روغن زیتون گرم خیس کنید تا قطره گوش روغن سیر را خودتان بسازید.

3- زنجبیل

زنجبیل به‌خاطر خواص ضدالتهابی‌اش شناخته شده است، زنجبیل را می‌توان به شکل دم‌کرده یا روغن در مجرای گوش خارجی قرار داد، اما هرگز نباید آن را مستقیماً درون گوش ریخت.

4- قطره طبیعی گوش

گفتنی است انواع قطر گوش طبیعی حاوی انواع گیاهان مختلف یا روغن‌های ضروری هستند که به درمان عفونت گوش کمک می‌کنند. آنها معمولا از سیر، زنجبیل، روغن درخت چای، مالون یا گیاهان دیگر تهیه می‌شوند.

5- سرکه سیب

سرکه سیب به علت داشتن اسید استیک که ضد باکتری است، باعث درمان عفونت گوش میانی می‌شود. این درمان خانگی را با مخلوط کردن مقادیر مساوی آب گرم و سرکه سیب امتحان کنید و سپس چند قطره را با یک بطری قطره چکان روی گوش عفونی بمالید. از طرف دیگر، می‌توانید پنبه‌ای را با محلول آب گرم و سرکه آغشته کنید، آن را در قسمت بیرونی گوش قرار دهید و بگذارید داخل گوش فرو برود.

هشدار: اگر مشکوک هستید که پرده گوش پاره شده باشد یا اگر هر گونه ترشحی از گوش وجود دارد، هرگز چیزی را داخل گوش قرار ندهید.

درمان دارویی عفونت گوش میانی

همان طور که گفته شد اکثر موارد عفونت‌ گوش میانی در عرض سه تا پنج روز از بین می‌روند و نیازی به درمان خاصی ندارند. در صورت لزوم می‌توان از استامینوفن (پاراستامول) یا ایبوپروفن برای تسکین درد و کنترل تب استفاده کرد. مطمئن شوید هر مسکنی که به کودک می‌دهید مناسب سن او باشد. گفتنی است قطره اوتیسپت گوش نیز می‌تواند به کاهش التهاب و عفونت گوش میانی کمک کند و علائم ناشی از عفونت را تسکین دهد. همچنین قرار دادن یک پارچه یا حوله گرم روی گوش به تسکین درد کمک می‌کند.

آنتی‌بیوتیک‌ها

آنتی بیوتیک‌ها به طور معمول برای درمان عفونت گوش میانی استفاده نمی‌شوند زیرا هیچ مدرکی دال بر تسریع روند بهبودی وجود ندارد. در بسیاری از موارد ویروس‌ها عامل ایجاد عفونت گوش میانی هستند که آنتی‌بیوتیک‌ها در برابر آن‌ها موثر نیستند. از طرفی استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ برای درمان عفونت‌های باکتریایی جزئی، احتمال مقاومت باکتری‌ها را در طول زمان به آنها افزایش می‌دهد. این بدان معناست که عفونت‌های جدی‌تر ممکن است در آینده به آنتی‌بیوتیک‌ها پاسخ نداده و غیرقابل درمان شوند.

اما ممکن است گاهی اوقات دکتر متخصص گوش و حلق و بینی در صورت تداوم یا شدید بودن علائم آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. در این صورت نیاز معمولاً برای یک دوره پنج روزه آنتی بیوتیکی به نام آموکسی سیلین (برای کودکان به صورت شربت) تجویز می‌شود. به عنوان جایگزین برای افرادی که به آموکسی سیلین حساسیت دارند اریترومایسین یا کلاریترومایسین استفاده می‌شود.

بزرگسالان و کودکانی که به عفونت گوش میانی بلندمدت یا اوتیت میانی چرکی مزمن مبتلا می‌شوند بهتر است از قطره‌های آنتی بیوتیک گوش در دوره‌های کوتاه زمانی استفاده کنند. البته همه این موارد باید به تجویز و صلاح‌دید پزشک متخصص انجام شوند.

در کودکان معمولا آنتی‌بیوتیک‌ها فقط در صورتی تجویز می‌شوند که فرزند شما دارای یک بیماری جدی باشد که او را در برابر عوارضی مانند فیبروز کیستیک یا بیماری مادرزادی قلبی آسیب پذیرتر می‌کند. همچنین برای نوزادان زیر سه ماه و کودکان با سن کمتر از دو سالی که در هر دو گوش عفونت دارند یا ترشحات در آن‌ها زیاد است آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.

گرومت

برای کودکان مبتلا به عفونت‌های مکرر شدید گوش میانی، ممکن است لوله‌های کوچکی در پرده گوش قرار داده شود تا به تخلیه مایع کمک کند. به این لوله ها گرومت می‌گویند. گرومت‌ها تحت بیهوشی عمومی درون گوش قرار می گیرند، به این معنی که کودک شما خواب خواهد بود و هیچ دردی احساس نمی‌کند. این روش معمولاً فقط حدود 15 دقیقه طول می‌کشد و کودک همان روز مرخص می‌شود.

گرومت یا گیره به باز نگه داشتن پرده گوش برای چندین ماه کمک می‌کند. همانطور که پرده گوش شروع به التیام می‌کند، گیره به آرامی از پرده گوش بیرون زده و در نهایت می‌افتد. این فرآیند به طور طبیعی اتفاق می‌افتد و نباید دردناک باشد. بیشتر گرومت‌ها در عرض 6 تا 12 ماه پس از قرار دادن می‌افتند.

عوارض عفونت گوش میانی

عوارض جدی عفونت گوش میانی (اوتیت میانی) بسیار نادر است، اما در نوزادان ممکن است خطرناک باشند زیرا سیستم ایمنی آنها هنوز در حال رشد است. در کنار عوارضی مانند وزوز گوش،  برخی از عوارض اصلی مرتبط با عفونت گوش میانی عبارتند از:

ماستوئیدیت

اگر عفونت از گوش میانی و به ناحیه استخوان زیر گوش (ماستوئیدها) گسترش یابد، ماستوئیدیت ایجاد می‌شود. از علائم ماستوئیدیت می‌توان به  تب، تورم، قرمزی و حساسیت یا درد پشت گوش، ترشح کرمی از گوش، سردرد و نهایتا از دست دادن شنوایی اشاره کرد.

کلستئاتوم

کلستئاتوم مجموعه‌ای غیرطبیعی از سلول‌های پوست در داخل گوش است که گاهی اوقات در نتیجه عفونت‌های مکرر یا مداوم گوش میانی ایجاد می‌شود. اگر درمان نشود در نهایت به ساختارهای ظریف اعماق گوش، مانند استخوان‌های ریز که برای شنوایی ضروری هستند آسیب می‌رساند. علائم کلستئاتوم شامل از دست دادن شنوایی، ضعف در نیمه صورت، سرگیجه، وزوز گوش یا شنیدن صداها از داخل بدن به جای منبع بیرونی است. در بیشتر موارد، جراحی برای برداشتن کلستئاتوم مورد نیاز است.

لابیرنتیت

در برخی موارد، عفونت در گوش میانی به گوش داخلی سرایت کرده و ساختار ظریف اعماق گوش به نام لابیرنت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این وضعیت به عنوان لابیرنتیت شناخته می‌شود. علائم لابیرنتیت عبارت است از سرگیجه، از دست دادن تعادل و از دست دادن شنوایی. علائم لابیرنتیت معمولاً در عرض چند هفته از بین می‌رود، اگرچه ممکن است گاهی اوقات دارویی برای تسکین علائم و درمان عفونت زمینه‌ای تجویز شود.

مشکلات در رشد گفتار و زبان

اگر کودک شما مکرر دچار عفونت‌های گوش می‌شود به طوری که شنوایی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد، این خطر وجود دارد که رشد گفتار و زبان او دچار اختلال شود. اگر در هر سنی نگران رشد فرزندتان هستید، برای مشاوره با پزشک تماس بگیرید.

فلج صورت

در موارد بسیار نادر، تورم همراه با اوتیت میانی می‌تواند باعث فشرده شدن عصب صورت شود. عصب صورت بخشی از عصبی است که از جمجمه می‌گذرد و مغز برای کنترل حالات صورت از آن استفاده می‌کند. فشرده شدن عصب می‌تواند منجر به ناتوانی فرد در حرکت بخشی یا حتی تمام صورت خود شود. این به عنوان فلج صورت شناخته می‌شود.

زمانی که برای اولین بار فلج صورت رخ می‌دهد ترسناک است، زیرا بسیاری از والدین نگران هستند که نکند فرزندشان سکته مغزی را تجربه کرده باشد. اما خوشبختانه این عارضه معمولاً پس از برطرف شدن عفونت زمینه‌ای برطرف شده و به ندرت باعث ایجاد مشکلات طولانی مدت می‌شود.

مننژیت

یک عارضه بسیار نادر و جدی عفونت گوش میانی مننژیت است. اگر عفونت به لایه بیرونی محافظ مغز و نخاع (مننژها) گسترش یابد، مننژیت رخ می‌دهد. علائم مننژیت شامل سردرد شدید، بی‌حالی،  تب، گرفتگی گردن، حساسیت به نور، تنفس سریع و پی در پی و وجود بثورات قرمز لکه‌داری است که وقتی لیوان را روی آن قرار می‌دهید محو نمی‌شود یا تغییر رنگ نمی‌دهد (اگرچه همیشه وجود ندارد).

اگر فکر می‌کنید فرزندتان ممکن است مننژیت داشته باشد، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس بخواهید. مننژیت ناشی از عفونت باکتریایی معمولاً در بیمارستان با آنتی بیوتیک‌های داخل وریدی درمان می‌شود.

آبسه مغزی

یکی دیگر از عوارض بسیار خطرناک و جدی عفونت گوش میانی، آبسه مغزی است. آبسه مغزی در واقع تورم پر از چرک است که در داخل مغز ایجاد می‌شود. یک سردرد شدید، تغییرات در وضعیت روانی بیمار مانند سردرگمی، ضعف یا فلج در یک طرف بدن، تب و تشنج از علائم آبسه مغزی هستند.

آبسه مغزی معمولاً با استفاده از ترکیبی از آنتی بیوتیک‌ها و جراحی درمان می‌شود. جراح جمجمه را باز کرده و چرک را از آبسه تخلیه یا آبسه را به طور کامل خارج می‌کند.

پیشگیری از عفونت گوش میانی چگونه ممکن است؟

پیشگیری از عفونت گوش میانی ممکن نیست، اما کارهایی وجود دارد که با انجام آن‌ها می‌توانید خطر ابتلا به این بیماری را در کودکتان کاهش دهید، از جمله:

• اطمینان حاصل کنید که کودک واکسیناسیون‌های معمول به ویژه واکسن پنوموکوک و واکسن DTaP/IPV/Hib (واکسن پنج‌گانه) را به موقع دریافت کرده باشد.
• از قرار دادن کودک در محیط‌های پر دود خودداری کنید (سیگار کشیدن غیر فعال).
• به کودک در حالی که به پشت دراز کشیده است غذا ندهید.
• در صورت امکان به جای شیر خشک، به کودک شیر مادر بدهید.
• اجتناب از تماس با سایر کودکانی که حالشان خوب نیست یا سرماخوردگی دارند نیز ممکن است به کاهش احتمال ابتلای کودک شما به عفونتی که می‌تواند منجر به عفونت گوش میانی شود، کمک کند.

عفونت گوش میانی را جدی بگیرید!

اگرچه عفونت گوش در بزرگسالان به اندازه کودکان شایع نیست، اما اگر مشکوک به عفونت گوش میانی هستید بهتر است هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید. اگر عفونت گوش بدون درمان برای مدت طولانی ادامه یابد، می‌تواند فرد را در معرض خطر از دست دادن دائمی شنوایی و احتمالا سرایت عفونت به سایر قسمت‌های سر قرار دهد. در حالی که درمان به موقع و مناسب به سرعت عفونت را درمان کرده و عوارض جدی به جا نمی‌گذارد. شما می‌توانید با استفاده از سیستم نوبت دهی آنلاین به راحتی از بهترین متخصصین گوش و حلق و بینی در هر جای ایران که هستید وقت ویزیت بگیرید و وضعیت گوشتان را بررسی کنید.

اگر تجربه‌ای از عفونت گوش میانی دارید لطفا با ما و دیگر مخاطبان مجله سلامت دکتردکتر در میان بگذارید. همچنین سوالات و نظرات خود را برای ما بنویسید تا پزشکان خوب ما در اسرع وقت پاسخ دهند.

منابع:

nhsinform.scot

hopkinsmedicine.org

healthline.com

draxe.com