کم خونی ناشی از فقر آهن از رایج‌ترین انواع کم‌خونی و در واقع، اختلالی است که روی گلبول‌های قرمز خون اثر می‌گذارد. نشانه‌های این مشکل به مرور زمان خود را نشان می‌دهند. برای رفع این مشکل باید به پزشک قلب و عروق مراجعه شود تا با بررسی وضعیت هر فرد به علت ایجاد کم‌خونی پی ببرد.
درمان هم معمولا با تجویز مکمل‌های آهن پیش می‌رود. از دلایل اصلی بروز چنین نوعی از کم‌خونی در هر فرد باید به کاهش آهن بدن در اثر بارداری یا از دست‌دادن مقدار زیادی خون اشاره کنیم. در این مقاله درباره کم‌خونی ناشی از کمبود آهن در بدن بیشتر می‌خوانید.
کم خونی فقر آهن چیست؟
کم‌خونی در اثر فقر و کمبود آهن در بدن اختلالی است که گلبول‌های قرمز را با مشکل مواجه می‌کند. زمانی که بدن آهن کافی برای تولید هموگلوبین نداشته باشد، این اختلال رخ میدهد. هموگلوبین هم ماده ای در گلبول‌های قرمز است که به آنها اجازه اکسیژن‌رسانی به نقاط مختلف بدن را میدهد.
از نتایج این شکل از کم‌خونی، وقوع عوارضی مانند تنگی نفس یا خستگی است. این نشانه‌ها به مرور زمان به وجود می‌آیند و با تشخیص مشکل کم‌خونی، نیاز به مصرف مکمل‌های آهن پیش می‌آید. پزشکان برای نتیجه‌گیری درباره این وضعیت از آزمایش‌های مختلف و پرسش سؤالات مختلف کمک می‌گیرند.
بدن به چه مقدار آهن نیاز دارد؟
میزان و مقدار آهنی که بدن هر فرد در دوره‌های سنی مختلف نیاز دارد، گوناگون و متفاوت از رده‌های سنی دیگر است. برای اینکه بدانید که وضعیت آهن بدنتان چگونه است، باید با این موضوع آشنا باشید. در ادامه به مقدار آهن لازم برای بدن افراد در سنین مختلف پرداخته‌ایم.
سالمندان
افراد مسن باید در طول روز، ۱۰ میلی‌گرم آهن مصرف کنند. این مقدار در افراد سالم و مسن قابل جذب و استفاده در بدن است.منظور از سالمندان هم افراد بالای ۵۰ سال است.
زنان
زنان در سال‌های پیش از بارداری به ۱۸ میلی‌گرم آهن در طول روز نیازمند هستند اما مقدار آهن موردنیاز در دوران‌های مختلف برای زنان فرق می‌کند:
- زنان باردار؛ در دوران بارداری، زنان به مصرف حدود ۲۷ میلی‌گرم آهن در روز نیاز دارند. مصرف بیش از این مقدار هم خطرناک است.
- زنان یائسه؛ بعد از سن یائسگی، آهن روزانه موردنیاز زنان به ۸ میلی‌گرم می‌رسد.
با انجام این موارد کم خونی در بارداری بانوان تا حدی می‌تواند جبران شود.
مردان
مصرف آهن روزانه برای مردان هم در طیف سنی ۱۹ تا ۵۰ سال در حدود ۸ میلی‌گرم است.
نوجوانان
مقدار آهن موردنیاز برای دختران نوجوان با پسران نوجوان متفاوت است. دختران در سنین ۱۴ تا ۱۸ سال به ۱۵ میلی‌گرم آهن در روز و پسران در این بازه سنی به ۱۱ میلی‌گرم آهن نیاز دارند.
کودکان
کم خونی فقر آهن در کودکان چگونه است؟ در رده سنی ۹ تا ۱۳ سال کو دوران کودکی به حساب می‌آید، افراد به حدود ۸ میلی‌گرم آهن در طول روز نیاز دارند. در بازه سنی ۴ تا ۸ سال هم این مقدار در حدود ۱۰ میلی‌گرم است. کودکان ۱ تا ۳ساله هم به ۷ میلی‌گرم آهن در روز نیاز دارند. مقدار کمتر به کمبود آهن در کودکان منجر می‌شود.
نوزادان
بیشتر نوزادان بنا به سن حاملگی مادر، وضعیت آهن بدن مادر و زمان بستن بند ناف، آهن کافی در بدن خود دارند. این مقدار تا حدود ۶ ماه نخست زندگی کافی است. با این حال، تا سن ۶ ماهگی، نوزادان به منبعی خارجی برای تأمین آهن به غیر از شیر مادر نیاز دارند. این مقدار را پزشک مشخص می‌کند.
از ۷ تا ۱۲ ماهگی مقدار لازم آهن روزانه ۱۱ میلی‌گرم است. از تولد تا ۶ ماهگی هم حدود ۰.۲۷ میلی‌گرم آهن برای نوزادان لازم است. با وجود این ارقام، باید با تجویز و دستور پزشک درباره میزان آهن مصرفی نوزادان تصمیم‌گیری شود.
| جدول مقدار آهن روزانه در سنین مختلف | ||||
| سن | مردان | زنان | بارداری | شیردهی |
| از تولد تا ۶ماهگی | 0.27 mg | 0.27 mg | ||
| 7–12 ماهگی | 11 mg | 11 mg | ||
| 1–3 سالگی | 7 mg | 7 mg | ||
| 4–8 سالگی | 10 mg | 10 mg | ||
| 9–13 سالگی | 8 mg | 8 mg | ||
| 14–18 سالگی | 11 mg | 15 mg | 27 mg | 10 mg |
| 19–50 سالگی | 8 mg | 18 mg | 27 mg | 9 mg |
| 51+ سال | 8 mg | 8 mg |
تامین آهن بدن چگونه است؟
پیش از آنکه وارد مقوله کم خونی ناشی از فقر آهن شویم، خوب است که درباره تامین آهن بدن هم برایتان بگوییم. آهنی که از مواد غذایی و خوراکی‌ها به بدن راه پیدا می‌کند، از طریق جریان خون در روده کوچک جذب می‌شود. در این میان، مشکلاتی مانند بیماری سلیاک که اختلالی در روده ایجاد می‌کند، بر توانایی این عضو بدن در جذب مواد مغذی از غذای هضم‌شده اثر می‌گذارد. چنین چیزی باعث فقر آهن و تبعاتی مانند کم‌خونی ناشی از کمبودش می‌شود.
تفاوت کم خونی فقر آهن با تالاسمی چیست؟
تالاسمی نوعی کم خونی است که باعث کاهش سطح هموگلوبین می شود. این موضوع گلبول‌های قرمز را شکننده و کم‌عمر می‌کند. نباید آن را با کم خونی فقر آهن اشتباه بگیرید، چون به طور معمول، تالاسمی ارتباطی با کمبود آهن ندارد.
علائم کم خونی ناشی از فقر آهن چیست؟
نشانه‌های فقر آهن و کم‌خونی ناشی از آن به مرور در فرد نمایان می‌شوند. در ابتدا، علائم خفیف است و کم‌کم بیشتر می‌شود. از نشانه‌های رایج این مشکل باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- خستگی
- لرز
- تنگی نفس
- ضعف
- درد قفسه سینه
- مشکل در تمرکزکردن
- سرگیجه
- کبودی بدن
- سردرد
- ابتلا به سندروم پاهای بی‌قرار
دلایل کم خونی ناشی از فقر آهن چیست؟
دلیل اصلی کم خونی ناشی از فقر آهن ریشه در از دست‌دادن خون دارد. از دلایل دیگر این مشکل هم باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- خون‌ریزی در مجرای گوارشی یا ابتلا به وضعیت‌هایی مانند سرطان روده
- خون‌ریزی در مجاری ادراری
- از دست‌دادن خون در اثر جراحی یا آسیب‌دیدگی
- پریودهای سنگین
- اهدای خون متداوم
- دادن آزمایش خون مداوم
تشخیص کم‌خونی آهن چطور است؟
برای تشخیص کم خونی ناشی از فقر آهن از آزمایش‌های خون استفاده می‌شود. برای کشف علت کم‌خونی باید آزمایش خون بدهید. در این آزمایش هم موارد زیر بررسی می‌شود:
- گلبول‌های قرمز زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند و در صورت وجود کم‌خونی، این گلبول‌ها به جای رنگ قرمز درخشان به حالت کم‌رنگ و کوچک نمایان می‌شوند.
- مقدار آهن موجود در خون هم اندازه‌گیری می‌شود.
- مقدار ترانسفرین (transferrin) یا همان پروتئینی که آهن را حمل می‌کند هم اندازه‌گیری می‌شود.
- فریتین (ferritin) یعنی پروتئینی که در ذخیره‌سازی آهن در بدن نقش دارد هم در آزمایش خون بررسی می‌شود.
- امکان تجویز کلونوسکوپی برای کشف علت کمبود آهن هم محتمل است. از آندوسکوپی و سونوگرافی هم در کنار این موارد در بعضی اوقات، استفاده می‌شود.
کم خونی فقر آهن در آزمایش
در آزمایش خون مقدار موارد زیر ارزیابی می‌شود:
- هماتوکریت
- هموگلوبین
- فریتین
- اندازه و رنگ گلبول‌های قرمز
درمان کم خونی ناشی از کمبود آهن چیست؟
با مصرف مکمل‌های آهن می‌توانید با مشکل کم‌خونی ناشی از فقر این ماده در بدن مقابله کنید. گاهی‌اوقات از مکمل‌های تزریقی و گاهی هم از قرص‌های خوردنی در این زمینه استفاده می‌شود.
بیشتر افراد، به واسطه از دست‌دادن خون زیاد یا جذب‌نشدن آهن در بدنشان به کم خونی ناشی از فقر آهن مبتلا می‌شوند. با کشف علت این دو مشکل است که روش‌های درمانی مختلف هم در نظر گرفته می‌شود. گاهی با درمان علت و ریشه این دو مشکل است که کم‌خونی هم خودبه‌خود درمان می‌شود.
مکمل آهن
شرایط هرکس درباره مصرف مکمل‌های آهن متفاوت است. پرونده پزشکی هر فرد مخصوص به خود او است و از روی سوابق و شرایط، پزشکان درباره مصرف مکمل‌ها و مقدارشان برای بیمار تصمیم می‌گیرند.
عوارض مکمل آهن
مصرف مکمل‌های آهن با عوارضی مانند یبوست یا تیرگی و سیاهی مدفوع همراه است. در صورتی که با چنین شرایطی دست‌وپنجه نرم می‌کنید، باید با مشورت پزشک از ملین‌ها و روش‌های درمانی دیگر جهت رفع یبوست کمک بگیرید. درباره زمان مصرف آهن هم دقت به خرج بدهید.
آمپول برای کم خونی فقر آهن
اگر شرایط بیمار طوری باشد که بدنش در جذب آهن ناموفق عمل می‌کند، از روش‌هایی به جز مصرف قرص‌های مکمل آهن استفاده خواهد شد. در این موقعیت‌ها، آهن مکمل به‌طور وریدی تزریق و وارد بدن فرد می‌شود.
شربت کم خونی فقر آهن
برای کم‌خونی آهن در بعضی از موارد از شربت مالتوفر (Maltofer) استفاده می‌شود. این گزینه هم می‌تواند برای افرادی که امکان استفاده از موارد دیگر را ندارند، مفید باشد.
پیشگیری از کم خونی ناشی از کمبود آهن چگونه است؟
یکی از بهترین روش‌ها برای پیشگیری از کم خونی ناشی از فقر آهن، واردکردن موادی حاوی آهن به رژیم غذایی است. حتما دوست دارید که بدانید، کدام مواد دارای آهن هستند و به تامین و جذب این ماده کمک می‌کنند. در ادامه خواهید خواند.
برای جبران کم خونی ناشی از فقر آهن چه بخوریم و چه نخوریم؟
از جمله موادی که برای تدارک‌دیدن رژیمی سرشار از آهن کاربرد دارند، موارد زیر هستند:
- حبوبات؛ نخود، لوبیا، پنیر توفو یا پنیر سویا
- نان و غلات؛ نان با آرد کامل، غلات سبوس‌دار و با گندم
- سبزیجات؛ اسفناج، بروکلی، کلم، سیب‌زمینی، گوجه و کلم بروکسل
- پروتئین؛ گوشت گاو، مرغ، تخم‌مرغ، جگر و ماهی
- میوه‌ها؛ انجیر، خرما، کشمش
از جمله موادی که برای تنظیم سطح آهن خون و جلوگیری از کم‌خونی، نباید مصرف شوند هم به موارد زیر دقت کنید. در واقع، این مواد مانع جذب آهن در بدن می‌شوند. پس اگر دچار انواع کم خونی هستید، باید برای مصرف این مواد با پزشک مشورت کنید:
- چای و قهوه
- شیر و برخی ز محصولات لبنی
- خوراکی‌های حاوی تانن (tannins)، مانند انگور و ذرت
- مواد حاوی اگزالیک اسید (oxalic acid) مانند شکلات، گردو و جعفری
عوارض کم‌خونی کمبود آهن چیست؟
ابتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن باعث بروز عوارض و مشکلاتی برای بیمار هم می‌شود. از جمله این عوارض به موارد زیر دقت کنید:
- خستگی مزمن و کمبود انرژی از عواقب دچارشدن به کم‌خونی ناشی از کمبود آهن است.
- امکان دچارشدن به عفونت بالا می‌رود.
- مشکلات ریوی و قلبی محتمل‌تر می‌شوند.
- در صورت بارداری، مشکلاتی رخ میدهد.
کم خونی فقر آهن شدید با بروز مشکلات و عوارض آزاردهنده‌ای همراه است.
فقر آهن باعث چه بیماری‌هایی می‌شود؟
کم خونی ناشی از فقر آهن شدید می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی را بالا ببرد. برای مثال، ضربان قلب سریع غیرطبیعی یا تاکی‌کاردی (tachycardia) یا نارسایی قلبی از جمله این بیماری‌ها خواهد بود. در نتیجه چنین وضعیتی، قلب قادر به پمپاژ خون کافی در بدن با فشار مناسب نیست.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
برای اینکه بدانید وضعیت آهن بدنتان چقدر است، باید چکاپ‌های دوره‌ای را در نظر داشته باشید. هر سه ماه، یک‌بار به پزشک مراجعه کنید و آزمایش‌های لازم برای ارزیابی وضعیت را انجام بدهید.
وضعیت هر فرد با دیگری متفاوت است. اگر تحت درمان بیماری خاصی هستید یا شرایطی دارید که خون زیادی از دست می‌دهید هم باید برای ارزیابی وضعیت خود به پزشک مراجعه و طبق نظر او اقدام به ارزیابی سطح آهن بدن کنید.
چه افرادی در معرض کم خونی هستند؟
زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به کم‌خونی هستند. آنها به دلیل قاعدگی ماهانه با احتمال بیشتری دچار کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌شوند. نوزادان کم‌وزن هم بیشتر از دیگران با بحران کم خونی ناشی از فقر آهن روبه‌رو می‌شوند. این دسته از افراد باید با نظارت پزشک دست به مصرف مکمل‌ها بزنند.
آیا کم خونی فقر آهن باعث سرطان می‌شود؟
تحقیقات و شواهد پزشکی نشان می‌دهند که کم‌خونی هم عاملی برای بروز سرطان است و هم می‌تواند از عوارض دچارشدن به سرطان‌های گوناگون باشد. در جریان درمان سرطان هم احتمال بروز چنین وضعیتی زیاد است.
برای پیگیری وضعیت کم‌خونی باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. یکی از بهترین روش‌ها برای دریافت نوبت هم استفاده از سیستم سایت نوبت دهی پلتفرم دکتردکتر است.
اگر درباره این وضعیت پرسش دیگری هم دارید، حتما ما را در جریان بگذارید تا در رسیدن به پاسخ به شما کمک کنیم.
منابع:
medicalnewstoday.com
my.clevelandclinic.org
mayoclinic.org
