اختلال شخصیت نمایشی چیست؟ بررسی علائم و درمان آن

زمانی اختلال شخصیت نمایشی به‌وجود می‌آید که فرد یک الگوی انعطاف‌ناپذیر و ناسازگار را انتخاب می‌کند و بر اساس همان الگو، تفکرات و رفتارهای خود را جهت می‌دهد. این شرایط در بسیاری از موارد، باعث مختل‌شدن عملکرد اجتماعی، شغلی یا روابط شخصی فرد خواهد شد و باید برای درمان آن به دکتر روانشناس در تهران یا دیگر شهرهای کشور مراجعه کرد. ما در این قسمت از مجله دکتر دکتر قصد وارسی اختلال شخصیت نمایشی را در جهات مختلف داریم. این مقاله مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، شامل تعریف، علائم، عوارض، دلایل بروز، درمان، پیشگیری و بررسی اختلال شخصیت نمایشی در گروه‌های سنی و جنسی مختلف است. در ادامه با ما همراه باشید.

اگر سوالی درباره اختلال شخصیت نمایشی دارید، می‌توانید در انتهای همین مطلب و در بخش نظرات بنویسید تا پزشک پاسخ دهد.

اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

اختلال شخصیت هیستریونیک، دراما، شیدایی، دوقطبی، (HPD)  یا همان اختلال شخصیت نمایشی، یک وضعیت سلامت روانی است که با احساسات شدید و ناپایدار همراه است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک، عزت‌نفس پایینی دارند و مدام به دنبال تأیید دیگران هستند. این افراد تمایل زیادی برای جلب‌توجه داشته و عموماً برای قرارگیری در مرکز توجهات، رفتاری چشمگیر یا نامناسب از خود نشان می‌دهند. فرد مبتلا به اختلال شخصیت از نوع نمایشی متوجه نامناسب‌بودن رفتار و هنجارشکنی‌های خود نیست.

این فعل نوعی اختلال روانپزشکی است که با الگوی رفتارهای هیجانی متمایز می‌شود. اختلال شخصیت هیستریونیک در «خوشه  B» اختلالات شخصیت قرار می‌گیرد. اختلالات شخصیت خوشه B شامل شخصیت نمایشی، شخصیت خودشیفته، شخصیت مرزی و شخصیت ضداجتماعی است.

انواع اختلال شخصیت‌ نمایشی

برای تشخیص نوع اختلال و درمان آن بهتر است با دکتر روانشناس مشورت کنید. در ادامه به بررسی انواع مختلف شخصیت نمایشی و ویژگی‌های هر کدام می‌پردازیم.

شخصیت نمایشی همیشه شاداب

در نگاه اول به نظرتان این افراد بسیار خونگرم، صمیمی، شاداب، سرزنده و با پشتکار هستند؛ اما با گذشت مدتی متوجه تغییر در این اشخاص می‌شوید. فرد مبتلا به شخصیت نمایشی همیشه شاداب، در درون خود اضطراب بالایی را تجربه می‌کند.

شخصیت نمایشی کودکانه

این افراد، شخصیتی به‌شدت وابسته دارند که برای جلب‌توجه، رفتارهای اغراق‌آمیزی از خود نشان می‌دهند. درصورتی‌که این احساسات نادیده گرفته شود، فرد مبتلا، شدت رفتارهای کودکانه خود را بیشتر می‌کند. علاقه‌های شدید، احساس سرزنش مداوم، عدم ثبات در احساسات، تغییر نظر در کمترین زمان ممکن، نشانه‌هایی از شخصیت نمایشی کودکانه است.

شخصیت نمایشی همواره موافق

این افراد خواهان دوست داشته شدن هستند؛ بنابراین دست به هر اقدامی می‌زنند تا دیگران به آن‌ها توجه کنند. برای مثال خرید هدایای لوکس که خارج از توان مالی‌شان است. این افراد همواره عواطف و احساسات منفی خود را پنهان می‌کنند.

علائم اختلال شخصیت نمایشی

ویژگی اصلی اختلال شخصیت هیستریونیک نشان‌دادن احساسات و تمایلات جنسی بیش از حد در سطحی است که بتوانند توجه دیگران را به خود جلب کنند. دیگر نشانه‌های این بیماری عبارتند از:

• این اشخاص زمانی که در کانون توجه نباشند، دچار احساس افسردگی می‌شوند و احساسات و رفتارهای خود را به‌سرعت تغییر می‌دهند.
• نسبت به انتقاد بسیار حساس هستند.
• فرد دارای (HPD) از نظر احساسی بسیار بیانگر و قابل رویت است.
• بسیار اهل بزرگ‌نمایی و اغراق هستند.
• شخصیت مستقلی ندارند و از دیگران پیروی می‌کنند.
• به عواقب کارهایشان فکر نمی‌کنند و عجولانه تصمیم می‌گیرند.
• همواره به دنبال جذاب بودن هستند. خنده‌های بلند و لحن‌های غیر متعارف دارند.
• بیش از حد به‌ظاهر فیزیکی خود اهمیت می‌دهند. حتی ممکن است عمل‌های جراحی زیادی را برای بهتر شدن ظاهر خود انجام دهند یا بیش از حد آرایش کنند.
• از ظاهر خود برای جلب‌توجه استفاده می‌کنند.
• در طی دیدارهای خود با بسیاری از افراد، رفتار جنسی نامناسب از خود نشان می‌دهند.
• به طرز چشمگیری صحبت می‌کنند و دائماً نظر خود را بیان خواهند کرد، حتی در مواقعی که دیگران، قصد حمایت از آن ایده را ندارند.
• برای حفظ روابط خود یک شخصیت دروغین و پوچ می‌سازند.
• ساده‌لوح هستند و به‌راحتی تحت‌تأثیر دیگران قرار می‌گیرند.
• در حفظ روابط مشکل دارند.
• به ارضای فوری نیاز دارند و خیلی راحت خسته یا ناامید می‌شوند.
• دائماً برای حفظ عزت‌نفس خود، به دنبال اطمینان یا تأیید گرفتن از دیگران هستند.
• تمایل به بروز رفتارهای اختلال شخصیت خودشیفته

اگر این نشانه‌ها نادیده گرفته شود فرد می‌تواند ضربه بزرگی به خود و خانواده‌اش وارد کند. چراکه احتمال طلاق یا انتقال شخصیت نمایشی به کودک خود نیز را خواهد داشت. علاوه بر این‌ها فرد از افسردگی، اضطراب، ترس، اختلال در محیط کار و زندگی رنج خواهد برد.

اختلال شخصیت نمایشی در زنان و مردان و سنین مختلف

به‌طورکلی اختلال نمایشی در سنین پایین کمتر قابل‌تشخیص خواهد بود. عموماً این اختلال در دهه ۲۰ سالگی نمایان می‌شود. هرچند که در جنسیت‌های مختلف میزان و شدت ابتلا کمی متفاوت خواهد بود. زنان چهار برابر بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی هستند. البته تحقیقات نشان می‌دهد که تشخیص اختلال شخصیت نمایشی در زنان در مقایسه با مردان بسیار راحت‌تر است. چراکه پیشروی جنسی برای زنان از نظر اجتماعی کمتر قابل‌قبول است.

مردان در مقایسه با زنان ممکن است کمتر علائم خود را گزارش کنند. در نتیجه تشخیص اختلال شخصیت نمایشی در مردان، کمی سخت‌تر خواهد بود. اختلال شخصیت نمایشی کودکان، در نتیجه ترومای تجربه شده در این دوران است. اختلالات شخصیتی در دوران کودکی ممکن است به‌عنوان سازگاری برای رویارویی با یک موقعیت آسیب‌زا یا یک محیط آسیب‌زا سرچشمه بگیرد. والدین در ایجاد، کنترل یا پیشگیری این اختلال در کودکان خود نقش مهمی را ایفا می‌کنند.

دلیل ایجاد اختلال شخصیت نمایشی

در حال حاضر مشخص نیست که چه چیزی به‌وضوح باعث اختلال شخصیت هیستریونیک می‌شود؛ اما احتمال می‌رود که منشأ این اختلال چند عاملی است که در ادامه به آن می‌پردازیم. اختلال شخصیت هیستریونیک احتمالاً به‌صورت مجموعه‌ای از عوامل آموخته شده و ارثی است.

ژنتیک

اختلال شخصیت هیستریونیک معمولاً در خانواده‌ها ایجاد می‌شود. دانشمندان معتقدند که یک پیوند ژنتیکی یا عوامل ارثی باعث بروز اختلال (HPD) شده است.

آسیب‌های دوران کودکی

کودکان ممکن است با آسیب‌هایی مانند کودک‌آزاری یا مرگ یکی از اعضای خانواده کنار بیایند. این تروما ممکن است در ایام بزرگسالی برایشان مشکل‌ساز شده و به یک اختلال شخصیتی تبدیل شود.

سبک‌های فرزندپروری

سبک‌های فرزندپروری نیز ممکن است بر احتمال ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی تأثیر بگذارد. والدینی که فاقد حدومرز هستند، بیش از حد صمیمی یا ناسازگارند، ممکن است کودکان خود را مستعد ابتلا به این اختلال کنند. علاوه‌براین، والدینی که الگوی رفتار جنسی نمایشی، نامنظم، فرار یا نامناسب دارند، فرزندان خود را در معرض خطر ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی قرار می‌دهند.

عوامل محیطی، رفتارهای اشتباه والدین، تنبیه‌های شدید، طلاق والدین یا ازدست‌دادن یکی از والدین در دوران کودکی علاوه بر موارد فوق بر ایجاد این اختلال مؤثر خواهد بود.

عوارض ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی

ممکن است فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، زندگی مفید و سازنده‌ای داشته باشد؛ اما در صورت عدم پیگیری یا عدم درمان عوارض و مشکلاتی را برایشان به همراه خواهد داشت. بیمارانی که در جلسات درمانی شرکت می‌کنند، می‌توانند با کسب بینش در مورد وضعیت خود، می‌توانند عملکرد بهتری از نظر اجتماعی، شغلی و روابط شخصی خود داشته باشند. بااین‌حال، افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی شدید، ممکن است مشکلاتی را در محل کار، در روابط اجتماعی یا روابط عاشقانه خود تجربه کنند.

این افراد در مقایسه با عموم مردم، بیشتر مستعد ابتلا به افسردگی هستند و راحت‌تر در دام مصرف مواد مخدر و روان‌گردان‌ها خواهند افتاد. فرد مبتلا به (HPD) می‌تواند دچار اختلال مصرف حشیش یا اختلال مصرف الکل شود. آن‌ها همچنین مستعد ابتلا به اختلال جسمانی‌سازی، حملات پانیک و اختلالات تبدیلی هستند. جلب‌توجه ممکن است به آن‌ها کمک کند تا تهدیدات و حرکات مکرر خودکشی را از خود نشان دهند.

چطور می‌توان اختلال نمایشی را تشخیص داد؟

در صورتی می‌توانیم تشخیص اختلال شخصیت نمایشی را به‌طور صحیح برآورده کنیم که فرد الگوهای تفکر و رفتاریش به‌طور قابل‌توجهی از هنجارهای فرهنگی منحرف شده باشد. این انحراف‌ها خود را در قالب موارد زیر نشان می‌دهند:

• اختلال در تأثیرپذیری
• درک نامناسب از خود، دیگران یا رویدادها
• کنترل‌تکانه یا عملکرد بین‌فردی

اختلال شخصیت نمایشی یک اختلال روانپزشکی است که با اختلال سوءمصرف مواد مخدر تفاوت دارد. این عبارت به این معناست که منشأ رفتارها فرد مبتلا به (HPD) به علت مصرف مواد مخدر یا توهم‌زا نیست، بلکه منشأ روانی دارد.

تشخیص این اختلال به‌راحتی توسط افراد عادی ممکن نیست؛ اما شما می‌توانید به کمک هفت معیار زیر این اختلال را تا حدی تشخیص دهید:

1. اگر در مرکز توجه نباشند، غمگین و ناراحت می‌شوند.
2. رفتار اغواکننده یا تحریک‌آمیز دارند.
3. احساساتشان متحرک، کم‌عمق و سطحی است.
4. از ظاهرشان برای جلب‌توجه استفاده می‌کنند.
5. احساسات دراماتیک یا اغراق‌آمیز دارند.
6. روابطشان را صمیمانه‌تر از آنچه که هست، می‌دانند.
7. منتقدین خود را با روش سرکوب، ساکت می‌کنند.

درمان اختلال شخصیت نمایشی

هیچ درمانی برای اختلال شخصیت نمایشی وجود ندارد. بااین‌حال، ممکن است پزشکان از داروها برای بهبود علائم استفاده کنند. تنظیم عواطف در این دسته از افراد ممکن است با داروهای ضدافسردگی، تثبیت‌کننده‌های خلق‌وخو و داروهای ضد روان‌پریشی انجام شود. مکانیسم بیوفیدبک می‌تواند به این بیماران کمک کند تا احساسات درونی خود را کنترل کنند. زوج درمانی، خانواده درمانی، تمرینات ذهنی مانند یوگا یا مدیتیشن به فرد کمک می‌کند تا درمان خود را راحت‌تر شروع کند. این روش‌ها به این قرار هستند:

روان‌درمانی حمایتی

روان‌درمانی حمایتی یک روش درمانی توصیه شده برای بیماران مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی است. چراکه این رویکرد تشویق‌کننده، اطمینان‌بخش و غیرتهدیدکننده است. هدف روان‌درمانی حمایتی، کاهش پریشانی عاطفی، بهبود عزت‌نفس و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای در بیمار است که همه این موارد به کمک گوش‌دادن بادقت و همدردی میسر می‌شود.

روان‌درمانی روان‌پویشی

روان‌درمانی روان پویشی از دیگر رویکردهای موفق در درمان بیماران مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک است. هدف روان‌درمانی روان‌پویایی حل تعارضات زمینه‌ای و ناخودآگاه بیمار است تا فرد بتواند، درک بهتری نسبت به خود و رفتارهایش پیدا کند. در روش روان‌درمانی روان پویشی، بیماران یاد می‌گیرند که رفتارهایشان بیش از حد، جنسی و توجه جویانه ناسازگار است و باید با راه‌های سالم‌تری جایگزین شوند.

گروه درمانی و خانواده درمانی

گروه درمانی و خانواده درمانی یکی دیگر از روش‌های درمان اختلال شخصیت نمایشی است که بهتر است فرد پس از گذراندن جلسات روان‌درمانی خود وارد این بخش شود.

میزان شیوع

اختلال شخصیت هیستریونیک نسبتاً نادر است. محققان تخمین می‌زنند که حدود یک‌درصد از افراد به این عارضه مبتلا هستند. اگر جمعیت عمومی یک جامعه را در نظر بگیرید، تنها دو تا سه‌درصد از افراد این جامعه می‌توانند به اختلال شخصیت نمایشی دچار شوند. البته از نظر جنسیتی خانم‌ها بیشتر مستعد ابتلا به این اختلال هستند.

زندگی با فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایش

افراد مبتلا به این اختلال معمولاً رفتار خود را عادی می‌دانند و برای شناسایی مشکل تلاش می‌کنند. عدم‌آگاهی نسبت به الگوهای رفتاری اشتباه باعث می‌شود تا فرد در روابط کاری، اجتماعی، روابط شخصی یا سلامت بین‌فردی دچار اختلال شود. افرادی که در دایره اصلی زندگی فرد مبتلا به شخصیت خودنمایشی قرار می‌گیرند باید بدانند که این افراد درک درستی از شرایط موجود ندارند؛ بنابراین ممکن است، خلق‌وخویشان با تغییر رویدادهای زندگی تغییر کند.

احتمال تغییرات‌خلقی در این افراد در مواجه با بحران‌های عاطفی بسیار بالا است. بیماران مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک ممکن است برای درمان، مدت‌زمان طولانی را تحت‌نظر پزشک یا آزمایشات قرار بگیرد. خانواده این افراد باید بدانند که روان‌درمانی یک عنصر حیاتی برای درمان این اختلال است؛ بنابراین شرکت در جلسات روان‌درمانی حمایتی یا روان‌درمانی روان پویایی یک امر ضروری است.

در بسیاری از موارد همسر این افراد راهکار طلاق را برای رهایی از شرایط فعلی انتخاب می‌کند. این امر یک انتخاب خودساخته است که تصمیم و نتایج آن کاملاً برعهده خود شخص است. فرد مبتلا با ازدست‌دادن شریک زندگی خود دچار افسردگی خواهد شد و احتمال پیشرفت این اختلال در او بالا می‌رود.

نحوه برخورد با افراد دارای شخصیت نمایشی

اگر متوجه این اختلال در شخصی شدید بهتر است مطابق دستورالعمل‌های زیر پیش بروید:

• خودتان اقدامی نکنید، کار را به یک گروه روان‌درمان بسپارید.
• کمی بیشتر درکشان کنید و بدانید که اغلب رفتارهای بسیار شدیدشان از روی غرض انجام نمی‌شود، برای مثال خشم یا عصبانیت.
• از نصیحت‌کردن این افراد جدا بپرهیزید.
• از رفتارهای ترحم‌برانگیز جدا خودداری کنید.
• تغییر در رفتار و عملکرد این افراد بسیار آهسته است، بنابراین این فعل نیازمند همراهی و صبوری بیشتری خواهد بود.
• به او اجازه دهید تا خود از افکار و ترس‌هایش صحبت کند.
• رفتارهای نمایشی را بشناسید تا در دام این رفتارها گرفتار نشوید.
• فرد مبتلا به شخصیت نمایشی را قضاوت نکنید. در واقع سعی کنید رفتارهای او را بپذیرید و دوستش داشته باشید.

تفاوت اختلال نمایشی و خودشیفته

اختلال شخصیت نمایشی در مقایسه با اختلال شخصیت خودشیفته دارای تفاوت‌هایی است.

فرد مبتلا به اختلال نمایشی همواره باید در مرکز توجه قرار بگیرد. درصورتی‌که، بیماران مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته، خواهان توجهی هستند که ناشی از تحسین یا احترام باشد.
فرد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک یا نمایشی در مورد روش و نوع رفتاری که باعث جلب‌توجه می‌شود، توجه خاصی ندارند. در واقع به هر قیمتی به دنبال دریافت توجه دیگران است؛ اما شخصی که به اختلال شخصیت خودشیفته دچار است، چنین عملکردی ندارد.
بیماران مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی دارای احساسات شدید و غیرقابل‌کنترل هستند؛ اما فرد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته، کمتری این‌گونه احساسات را تجربه می‌کند.

اختلال شخصیت هیستریونیک و مسیر بهبود

بهتر است همواره به این نکته توجه داشته باشید که فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی نسبت به رفتارهای اشتباه و هنجارشکنانه خود تصویر روشنی ندارد. این افراد از روی عمد رفتارهای این‌چنینی را از خود نشان نمی‌دهند. بهترین روش برای بهبود وضعیت فعلی مراجعه به یک گروه متخصص است. چراکه با گذراندن دوره درمان فرد به‌راحتی و بدون اختلال در محیط کار، اجتماع و زندگی شخصی خود حضور پیدا می‌کند. برای ملاقات با پزشک می‌توانید با استفاده از سیستم نوبت دهی اینترنتی دکتردکتر هرچه زودتر اقدام کنید.

پیشگیری از ابتلا به اختلال نمایشی

هم اکنون درمان یا تجویزی به طور کامل از ابتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک پیشگیری نمی‌کند. آن‌چه در این میان اهمیت بیشتری دارد، کنترل این اختلال است. روش‌های درمانی می‌توانند به فردی مستعد، اجازه دهد تا راه‌های مؤثری را برای مقابله با رفتارها، افکار و موقعیت‌های محرک خود بیاموزد. قبل از انتخاب پزشک بهتر است اطلاعاتی درباره این‌که تخصص روانشناسی چیست کسب کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

شخصیت در طول رشد به تکامل خود ادامه می‌دهد. بنابراین اختلالات شخصیت هیستریونیک معمولاً تا بعد از ۱۸ سالگی تشخیص داده نمی‌شود. متخصصان مراقبت‌های روانی پس از ارزیابی الگوهای رفتاری و نشانه‌شناسی، اختلال شخصیت نمایشی را تشخیص می‌دهند.

پس از تشخیص این اختلال باید به یک گروه سلامت روان مراجعه کنید. این تیم متشکل از دکتر روانشناس، پرستار سلامت روان و روان‌درمانگر است که برای بهبود وضعیت بیمار، یک برنامه درمانی طراحی می‌کنند. برنامه‌های درمانی ایده‌آل، شامل روان‌درمانی مکرر (هفتگی تا دوهفته‌ای) و استفاده از داروهای روان‌پزشکی است.

منابع:

my.clevelandclinic.org
ncbi.nlm.nih.gov