بعضی از اصطلاحات و واژه‌ها زیاد استفاده می‌شوند اما بیشترمان معنی دقیقشان را نمی‌دانیم. برای مثال، وقتی از اختلال شخصیت حرف می‌زنیم، منظورمان چیست؟ وجود اختلال در شخصیت افراد با دسته‌بندی‌های گوناگونی هم مشخص می‌شود. برای آگاهی از اختلالات شخصیت مختلف باید به پزشک روانشناس و متخصصان مراجعه کنیم. در این مقاله از دکتردکتر می‌خواهیم از انواع چنین اختلالاتی بگوییم و شما را با دسته‌بندی مشکلات روان آشنا کنیم.
اختلال شخصیت چیست؟
منظور از اختلال شخصیت، اختلالی روانی است که در آن فرد مبتلا الگوهای ناسالمی برای تفکر، رفتار و عملکرد خود دارد. چنین فردی در برقراری ارتباط با دیگران و مدیریت موقعیت‌های مختلف دچار مشکل می‌شود. چنین چیزی مشکلات و محدودیت‌هایی در زمینه روابط، فعالیت‌های اجتماعی، کار و تحصیل برایش به‌وجود می‌آورد.
گاهی‌اوقات، علیرغم اینکه درگیر اختلالی شخصیتی هستید، متوجه این موضوع نمی‌شوید چون رفتار و تفکرتان به‌نظر خودتان طبیعی است. در نتیجه، دیگران را مقصر تمام چالش‌های زندگی‌تان می‌بینید. اختلال شخصیت معمولاً در سال‌های نخست بزرگسالی یا سال‌های پایانی نوجوانی رخ می‌دهد.
انواع اختلال شخصیت
انواع گوناگونی از اختلال‌های شخصیتی وجود دارد. در dsm5 یا همان دفترچه و راهنمای تشخیص اختلالات روانی، ۱۰ نوع اختلال معرفی شده است.
این اختلالات الگوهای فکری و رفتاری افراد متبلا را با آدم‌های معمولی متفاوت می‌کنند و دست‌کم روی دو مورد از گزینه‌های زیر اثر می‌گذارند:
- شیوه اندیشیدن و فکرکردن فرد درباره خود و دیگران
- نحوه پاسخ‌گویی و ابراز واکنش‌های احساسی
- ارتباطات فرد با دیگران
- کنترل رفتارها
انواع اختلالات هم به‌شرح زیر است؛ اختلال شخصیتِ :
- ضداجتماعی
- اجتنابی
- مرزی
- وابسته
- نمایشگر
- اختلال شخصیت خودشیفته
- وسواسی اجباری (OCPD)
- پارانوئید
- اسکیزوئید
- اسکیزوتایپال
۱. اختلال شخصیت ضداجتماعی
مبتلایان به این اختلال به حقوق دیگران احترام نمی‌گذارند یا آن را ضایع می‌کنند. چنین افرادی از هنجارهای جامعه پیروی نمی‌کنند و مرتباً دیگران را فریب می‌دهند و دروغ می‌گویند. این افراد رفتارهای تکانشی از خود بروز می‌دهند؛ رفتارهایی بی‌فکر و ناگهانی.
از نشانه‌های چنین اختلال شخصیت و مشکلی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- بی‌توجهی به احساسات و نیازهای دیگران
- دروغگویی مداوم، دزدی، علاقه به جعل و استفاده از نام‌های مستعار و فریب دیگران
- نقض قوانین و حقوق دیگران به طور مکرر
- رفتار تهاجمی و خشن
- بی‌توجهی به امنیت خود و دیگران
- بروز رفتارهای تکانشی و بی‌تفکر
- نپذیرفتن مسئولیت
- پشیمان‌نشدن از رفتارهای اشتباه
۲. اختلال شخصیت اجتنابی
افراد مبتلا به این نوع از اختلال هم به‌شدت خجالتی‌اند، احساس ناکافی‌بودن دارند و نسبت به انتقادات دیگران بسیار حساس هستند.
این دسته از افراد میلی به معاشرت و تعامل با آدم‌های دیگر ندارند، مگراینکه احساس کنند حتماً دوست داشته می‌شوند. آنها اغلب فکر می‌کنند که به اندازه کافی خوب نیستند و احتمال دارد که طرد شوند یا مورد انتقاد قرار بگیرند.
از نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- حساسیت زیاد نسبت به نقدشدن
- احساس جذاب‌نبودن، حقارت و بی‌کفایتی
- پرهیز از مشاغل و کارهای نیازمند به تعامل با دیگران
- خجالتی، منزوی و بی‌میل‌بودن به مشارکت در فعالیت‌های جمعی
- ابراز خجالت غیرعادی در روابط فردی و اجتماعی
- ترس از پذیرفته‌نشدن و تحقیر یا احمق شمرده‌شدن
۳. اختلال شخصیت مرزی
الگوی رفتاری در این افراد بی‌ثباتی در روابط، داشتن احساساتی شدید، رفتارهای تکانشی و داشتن تصویری ناخوشایند و حقیرانه از خود است.
مبتلایان به این مشکل برای رهایی از اختلال خود گاهی بارها دست به خودکشی می‌زنند. ابراز عصبانیت شدید یا احساس پوچی مداوم هم آنها را آزار می‌دهد.
از نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی باید به این موارد نگاهی داشته باشید:
- رفتارهای ناگهانی یا همان تکانشی مانند قماربازی، رابطه جنسی حفاظت‌نشده یا پرخوری
- داشتن خودانگاره یا تصویری بی‌ثبات و شکننده از خود
- روابط بی‌ثبات با احساساتی شدید
- خلق‌وخوی بی‌ثبات در پاسخ به استرس‌های روابط بین‌فردی
- میل به خودکشی یا آسیب‌زدن به خود
- ترس شدید از تنهایی یا طردشدن
- احساس حقارت و خلأ
- ابراز مداوم و شدید خشم
- استرس پارانوئیدی که دائمی نیست.
۴. اختلال شخصیت وابسته
در الگوی رفتاری این شخصیت‌ها میل به اطاعت و وابستگی به دیگران دیده می‌شود. این دسته از افراد بدون دریافت تأیید دیگران حتی در تصمیم‌گیری‌های روزانه‌شان هم به مشکل برخورد می‌کنند.
آنها مدام احساس می‌کنند که به‌تنهایی از پس مراقبت و محافظت از خود برنمی‌آیند. از ویژگی‌های ابتلا به اختلال شخصیت وابسته هم باید موارد زیر را بشناسید:
- نیاز به مراقبت‌شدن از سوی دیگران و وابستگی به آنها
- ابراز رفتاری مطیعانه نسبت به دیگران و همراهی افراطی آنها
- نگرانی از بابت تنهایی و مراقبت از خود
- اعتماد به نفس بسیار اندک
- نیازمندی به تأیید دیگران برای تصمیم‌گیری
- دشواری در شروع کارها به تنهایی
- ترس از مخالفت با دیگران و کنار گذاشته‌شدن
- تحمل رفتارهای توهین‌آمیز و نامناسب دیگران
- نیاز فوری به شروع رابطه‌ای جدید پس از پایان یک رابطه
۵. شخصیت نمایشگر
افراد مبتلا به این اختلال هم میل شدیدی به دیده‌شدن دارند و احساساتی زیاد ازحد و افراطی از خود بروز می‌دهند. این افراد در زمانی که در مرکز توجه جمع قرار ندارند، احساس ناخوشایندی را تجربه می‌کنند.
این مبتلایان برای جلب‌توجه دیگران روی جذابیت ظاهری‌شان کار می‌کنند و تغییرات شدیدی در ابراز احساسات از خود نشان می‌دهند. از نشانه‌های چنین اختلال شخصیتی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- جلب توجه مداوم
- بروز احساسات شدید، رفتارهای نمایشی یا تحریک‌آمیز جنسی (اختلال شخصیت نمایشی)
- ابراز عقاید متفاوت و عجیب که استدلال قوی و مهمی پشتشان نیست
- تحت تأثیر قرارگرفتن از سوی دیگران
- احساسات سطحی و سریعاً متغیر
- توجه بیش از حد به ظاهر خود
- احساس صمیمیت بیش از حدکردن با دیگران
۶. شخصیت خودشیفته
شخصیت‌های خودشیفته نیاز زیادی به ستایش و تمجیدشدن دارند. حس همراهی و همدردی با دیگران در این افراد ضعیف است. آنها از دیگران به نفع خود سؤاستفاده می‌کنند و بر این باورند که خاص و متفاوت هستند.
از نشانه‌های خودشیفتگی به موارد زیر نگاهی داشته باشید:
- باور به مهم‌تربودن از دیگران
- تخیل‌کردن درباره قدرتمندبودن، زیبایی و موفقیت خود
- ناتوانی در درک نیازها و احساسات دیگران
- اغراق در بازگویی دستاوردها و استعدادهایشان
- نیاز مداوم به تمجیدشدن و تحسین دیگران
- ابراز تکبر و تفرعن در رفتارشان
- توقعات و انتظارات بی‌جا از دیگران
- اعتقاد به اینکه دیگران به آنها غبطه می‌خورند
۷. شخصیت وسواسی- جبری
کسانی که به اختلال شخصیت وسواسی-جبری دچار هستند، مدام به دنبال کمالگرایی و کنترل همه‌چیز می‌گردند. این افراد به جزئیات و برنامه‌ریزی‌ها دقت زیادی دارند. آنها معمولاً به شدت کار می‌کنند و جایی برای اوقات فراغت باقی نمی‌گذارند.
انعطاف‌پذیری شخصیت‌های وسواسی-جبری درباره کوتاه‌آمدن از ارزش‌ها و اخلاقیات موردقبولشان بسیار اندک است. این افراد ویژگی‌های رفتاری زیر را دارند:
- درگیر قوانین و جزئیات هستند.
- کمالگرایی افراطی دارند که مانع از پیش‌برد کارهایشان می‌شود.
- تمایل به کنترل افراد، وظایف و موقعیت‌ها و ناتوانی در واگذاری کارها به دیگران دارند.
- تعهد افراطی به کار دارند که مانع از رسیدگی به تفریح و دوستانشان می‌شود.
- ناتوانی در کنارگذاشتن اشیا و وسایل خراب و بی‌مصرف در آنها دیده می‌شود.
- سرسختی و تغییرندادن عقیده از ویژگی‌هایشان است.
- نداشتن انعطاف درباره تغییر ارزش‌ها و اخلاقیات در آنها موجود است.
- کنترل شدید امور مالی و خساست هم در آنها دیده می‌شود.
۸. اختلال شخصیت پارانوئید
کسانی که دچار این اختلال هستند، مدام به دیگران شک دارند و بر این باورند که افراد دیگر خبیث‌اند یا در برابرشان کینه‌توزی می‌کنند. مبتلایان به اختلال شخصیت پارانوئید فکر می‌کنند که دیگران می‌خواهند به آنها آسیب وارد کنند یا فریبشان بدهند. برای همین است که به دیگران نزدیک نمی‌شوند یا از آنها پیروی نمی‌کنند.
از نشانه‌های پارانوئیدبودن به موارد زیر دقت کنید:
- شک و بی‌اعتمادی زیاد به دیگران
- اعتقاد بی‌دلیل به اینکه دیگران درصدد آزار و فریبشان هستند
- اعتقاد بی‌دلیل به اینکه دیگران غیرقابل‌اعتمادند
- ترس بی‌دلیل در پیروی از دیگران و واهمه از بابت آسیب‌دیدن در این راه
- برداشت اشتباه از موقعیت‌های معمولی و ناراحت‌شدن بی‌دلیل
- ابراز واکنش‌های خشن نسبت به اهانت
- باور بی‌دلیل به خیانت همسر یا شریک عاطفی
- کینه‌ورزی
۹. اختلال اسکیزوئید
مبتلایان به اختلال اسکیزوئید نمی‌توانند احساسات زیادی از خود بروز بدهند. آنها از فعالیت‌های اجتماعی کنار می‌کشند و منزوی‌اند. این افراد به دنبال روابط نزدیک نیستند و تنهایی را ترجیح می‌دهند.
چنین افرادی میلی به شنیدن تمجید و تحسین‌های دیگران ندارند. از نشانه‌های این اختلال شخصیت هم باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- ترجیح تنهایی
- بی‌میلی به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی
- ابراز احساسات محدود
- ناتوانی از لذت‌بردن
- ناتوانی در درک هنجارهای اجتماعی
- داشتن چهره‌ای سرد و بی‌تفاوت
- بی‌میلی جنسی
دچارشدن به بیماری اسکیزوفرنی از نتایج ابتلا به این اختلال شخصیتی است.
۱۰. اسکیزوتایپال
کسانی که به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال دچار هستند، در هنگام برقراری روابط نزدیک و صمیمانه به شدت معذب می‌شوند. رفتارهای این افراد و واکنش‌هایشان عجیب است.
آنها عقاید و واکنش‌های نامتعارفی از خود نشان می‌دهند و در بیشتر مواقع از اضطراب اجتماعی هم رنج می‌برند.
نشانه‌های اختلال اسکیزوتایپال به شرح زیر است:
- رفتارها، لباس‌پوشیدن، عقاید و حرف‌های عجیب و غریب
- تجربه‌های عجیب مانند شنیدن صدای آهسته کسی
- بی‌تفاوتی یا ابراز واکنش‌های رفتاری نامناسب
- دشواری برقراری روابط صمیمانه و اضطراب اجتماعی
- باور بر اثرگذاری خود روی وقایع و افکار دیگران
- باور به وجود پیام‌های پنهانی در رویدادها و وقایع
دلیل ابتلا به اختلال شخصیت چیست؟
شخصیت هرکس تلفیقی از افکار، احساسات و رفتارهایی است که او را منحصر به فرد می‌کند. در واقع، شیوه‌ای است که هر فرد به جهان نگاه و آن را درک می‌کند. نگاه شخص به خود هم در دایره شکل‌دهی به شخصیت قرار می‌گیرد. شخصیت در دوران کودکی شکل می‌گیرد و تحت تأثیر تعامل با موارد زیر حالت پیدا می‌کند:
- ژنتیک؛ بعضی از ویژگی‌های شخصیتی از سوی والدین و از راه ژن‌ها و وراثت منتقل می‌شوند. به این صفات خلق‌وخو گفته می‌شود.
- محیط؛ این مورد هم شامل مکان و موقعیتی می‌شود که هر فرد در آن رشد می‌کند و روابط، رویدادها و اعضای خانواده را شامل می‌شود.
اختلالات شخصیتی تحت تأثیر این دو عامل به وجود می‌آیند. ژن‌های هر فرد می‌توانند او را نسبت به بروز یکی از اختلالات شخصیتی آسیب‌پذیر کنند و محیط پیرامون هم محرکی برای شعله‌ورشدن اختلالات است.
از جمله عوامل خطرزا برای پاگرفتن اختلال شخصیت در افراد، این موارد هستند:
- وجود سابقه ابتلا به اختلال و بیماری روانی در خانواده
- تجربه سؤاستفاده از فرد در دوران کودکی
- زندگی در خانواده و محیطی ناآرام و آشفته
- تغییراتی در ساختار و مواد شیمیایی مغزی
تشخیص اختلال شخصیت چگونه است؟
اگر متخصصان به شما درباره ابتلا به اختلالی شخصیتی مشکوک باشند از روش‌های تشخیصی زیر کمک می‌گیرند:
- معاینه جسمانی
- ارزیابی روانپزشکی
- تشخیص به کمک راهنمای DSM-5.
معاینه جسمانی
امکان دارد که متخصصان برای تشخیص اختلال شخصیت دست به معاینه جسمانی بزنند و پرسش‌هایی درباره وضعیت سلامت بدن از بیمار بپرسند. گاهی اوقات، نشانه‌های اختلالات شخصیتی به واسطه مشکلی جسمانی بروز می‌کنند. در فرایند معاینه شاید از بیمار آزمایش اعتیاد به مواد مخدر و الکل هم گرفته شود.
ارزیابی روانپزشکی
در این نوع از معاینه برای تشخیص هم رفتارها، احساسات و تفکر فرد بررسی می‌شود. در بعضی از موارد، متخصصان از پرسش‌نامه‌هایی برای ارزیابی این موارد استفاده می‌کنند. اگر بیمار تمایل داشته باشد، گفتن از اعضای خانواده و نزدیکان هم می‌تواند در این روش تشخیصی به نتیجه‌گیری کمک کند.
تشخیص به کمک راهنمای DSM-5
گاهی متخصصان از راهنمای تشخیص مشکلات روانی یعنی DSM-5 برای ارزیابی وضعیت بیماران و رسیدن به نتیجه‌گیری درباره ابتلا به اختلال شخصیت استفاده می‌کنند.
هر اختلالی ویژگی‌ها و معیارهای تشخیصی مخصوص به خود را دارد. برای تشخیص به موارد زیر توجه می‌شود:
- شیوه‌ای که هر فرد خودش و دیگران را درک می‌کند.
- میزان مناسب‌بودن واکنش‌های احساسی هر فرد.
- عملکرد فرد در تعامل با دیگران و روابط خود.
- توانایی فردی در کنترل واکنش‌های آنی.
تشخیص درست اختلال شخصیت اهمیت زیادی دارد و البته کار ساده‌ای هم نیست. بسیاری از علائم اختلالات شخصیتی مشابه‌اند و گاهی حتی با مشکلات دیگری نظیر اضطراب و افسردگی یا اثرات مصرف مواد مخدر نشانه‌های یکسانی دارند.
عوارض ابتلا به اختلال شخصیت چیست؟
ابتلا به اختلال شخصیت می‌تواند روی روابط فرد با دیگران و اعضای خانواده‌اش اثرات منفی بگذارد. کار، زندگی تحصیلی و روابط عاطفی چنین فردی هم تحت تأثیر اختلال او قرار می‌گیرد.
در نتیجه وجود چنین مشکلی، بروز عوارض دیگری نظیر انزوای اجتماعی، افسردگی و روی‌آوردن به مصرف مواد مخدر و الکل هم دور از ذهن نیست.
برای پیگیری اختلالات شخصیتی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
در جریان درمان به متخصصانی در حوزه‌های زیر احتیاج است:
- روانپزشک
- روانشناس یا درمانگر
- پرستار روانپزشکی
- داروساز
- مددکار اجتماعی
درمان اختلال شخصیت چگونه است؟
درمان اختلالات شخصیتی وابسته به نوع آن، شرایط هر فرد و شدت اختلال در او است. چنین مشکلاتی معمولاً طولانی هستند و برای درمانشان به تیمی از متخصصان نیاز است. روش‌های مختلف درمان به شرح زیر است.
درمان با روان درمانی
در روند این درمان، بیمار از افکار، احساسات، خلق‌وخو و رفتارهایش می‌گوید. روانشناسان و درمانگرها به او کمک می‌کنند که با استرس‌ها و مشکلات ناشی از اختلالش روبه‌رو شود و مبارزه کند.
روش‌های مختلفی برای برگزاری جلسات روان‌درمانی وجود دارد. بنا به شرایط هر بیمار، متخصصان دست به برگزاری جلسات گروهی، انفرادی یا با خانواده می‌زنند. روش‌هایی برای مدیریت امور زندگی در ابعاد فردی و اجتماعی هم به فرد آموزش داده می‌شود. به خانواده‌ها هم درباره شیوه رفتار با بیماران اختلال شخصیتی اطلاعاتی داده می‌شود.
درمان با دارو
داروی مشخصی برای درمان قطعی انواع اختلال شخصیت وجود ندارد اما مواردی هستند که باعث کاهش علائم و عوارض هر اختلال می‌شوند:
- داروهای ضدافسردگی؛
- داروهای تثبیت خلق‌وخو؛
- داروهای ضد روان‌پریشی؛
- داروهای ضداضطراب.
در بعضی از موارد نیاز به بستری بیماران در مراکز مراقبت‌های ویژه روانی وجود دارد. با این کار، هم آسیب کمتری به خود فرد وارد می‌شود و هم به دیگران و اطرافیان او.
حمایت از بیماران درگیر اختلال شخصیت چگونه است؟
اگر یکی از عزیزانتان دچار اختلال شخصیت روانی است، باید با پزشکان و متخصصان درمانگر او در ارتباط باشید. این افراد به شما کمک می‌کنند که بنا به شرایط بیمارتان با او برخوردی مناسب پیش بگیرید. متخصصان این حوزه به شما هم درباره روش‌های کنترل اضطراب و استرسی کمک می‌کنند که در مواجهه با بیمار تجربه می‌کنید.
زندگی با یک اختلال شخصیتی چگونه است؟
زندگی با چنین اختلالی ساده نیست. درمان‌های قطعی و مشخصی هم برای اختلالات شخصیتی وجود ندارد. داروها و روش‌هایی برای کنترل عوارض و علائم اختلالات موجود است اما اثرگذاری‌شان در گروی شرایط هر فرد، شدت بیماری و اطرافیان او است.
با اینکه درمان‌هایی قطعی در این زمینه وجود ندارد اما امکان کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی وجود دارد. با مراجعه به متخصصان می‌توانید روش‌ها و راه‌کارهایی برای ارتقای سطح زندگی به‌رغم ابتلا به اختلالات پیدا کنید.
تشخیص اختلال شخصیت کار ساده‌ای نیست
یادتان باشد که اختلالات شخصیتی بسیار پیچیده هستند. با دیدن شباهتی میان رفتارهای خود یا دیگران با آنچه گفته شد، نمی‌توانید درباره ابتلا به اختلال به نتیجه‌گیری برسید.
کار تشخیص چنین چیزی به‌عهده روانشناسان و روانپزشکان است. اگر قصد مراجعه به درمانگرها را دارید، می‌توانید از سیستم نوبت دهی اینترنتی سایت دکتردکتر هم برای دریافت نوبت ملاقات با بهترین متخصصان کمک بگیرید.
شما یا یکی از عزیزانتان دچار اختلالی شخصیتی هستند؟ چه عوارض و علائمی را تجربه کرده‌اید و چه پرسشی درباره این موضوع در ذهنتان باقی مانده است؟ با ما درمیان بگذارید.
منابع:
معمولاً اختلالات شخصیتی الگوهای فکری، رفتاری و احساسی طولانی‌مدتی در افراد به وجود می‌آورند. با این حال، برخی از افراد می‌توانند تغییر کنند.
حدود ۶درصد از جمعیت جهان مبتلا به اختلالات شخصیتی هستند.
میزان شیوع اختلالات شخصیتی مختلف در مردان و زنان با هم یکسان نیست. برخی از اختلالات در زنان بیشتر دیده می‌شود و برخی هم در مردان.
سلام یکی از دوستان من (دختر) تقریباً همه ی نشانه های اختلال اسکیزوئید رو داره به چز یکی دوتا
می خواستم بدونم چطور میتونم بهش کمک کنم ؟
سلام
تنها راه درمان مراجعه به متخصص” روانپزشکی است