جراحی تعویض مفصل زانو از زبان دکتر صالحی، جراح ارتوپد (ویدیو)

عمل تعویض مفصل (total joint replacement) یک پروسه جراحی است که برای تسکین درد و بهبود عملکرد مفصل انجام می‌شود. در این عمل، مفصلی که دچار التهاب یا آسیب شده‌، برداشته می‌شود و پروتز که در اصطلاح عامیانه به آن مفصل مصنوعی هم گفته می‌شود، جایگزین می‌شود. تعویض مفصل ران و زانو متداول‌ترین جراحی‌های تعویض‌ مفصل هستند که انجام می‌شوند. بااین‌حال، جراحی تعویض مفصل را می‌توان روی مفاصل دیگر از جمله مچ پا، مچ دست، شانه و آرنج نیز انجام داد. جراحی تعویض مفصل زانو، معمولا توسط متخصص جراحی ارتوپدی یا فوق تخصص جراحی زانو انجام می‌شود. در شرایطی که سایر راه‌های درمانی، شامل دارو درمانی، تزریق کورتون، فیزیوتراپی و سایر روش‌های جایگزین، پاسخگوی درد بیمار نباشند، جراحی به عنوان گزینه درمانی انتخاب می‌شود.

در این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر قصد داریم تا از زبان دکتر محمدحسین صالحی متخصص جراحی استخوان و مفاصل (ارتوپدی) درباره انواع و مراحل جراحی تعویض زانو، نکات مهم مربوط به این جراحی و مراقبت‌های لازم آن اطلاعاتی کسب کنیم. مطالعه این مطلب، حدودا 7 دقیقه طول خواهید کشید.

اگر سوالی درباره جراحی زانو دارید، می‌توانید در همین صفحه و در قسمت نظرات بپرسید تا دکتر صالحی به شما پاسخ دهد.

عمل تعویض مفصل زانو چیست؟

درصورتی‌که علت درد زانو آرتروز، التهاب یا آسیب‌دیدگی باشد، ممکن است فرد در هنگام انجام ساده‌ترین فعالیت‌ها مثل راه‌رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها نیز مشکل شود و در هنگام نشستن یا دراز کشیدن، احساس درد کند. در چنین شرایطی، جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی یک روش ایمن و موثر برای تسکین درد و کمک به از سرگیری فعالیت‌های عادی است. در این عمل، بخش یا کل مفصل زانو برداشته شده و به‌جای آن یک پروتز قرار می‌گیرد. پروتز یک وسیله فلزی، پلاستیکی یا سرامیکی است که با هدف تقلید حرکت یک مفصل طبیعی و سالم طراحی شده است.

چه افرادی باید عمل تعویض مفصل زانو را انجام دهند؟

علت جراحی تعویض مفصل زانو بسته به نظر پزشک ممکن است متفاوت باشد. ولی اغلب افرادی که عمل تعویض مفصل زانو را انجام می‌دهند یکی یا چند مورد از شرایط زیر را دارند:

• درد یا سفتی شدید زانو که فعالیت‌های روزمره از جمله راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها و نشستن و برخاستن از صندلی را محدود می‌کند.
• درد متوسط ​​یا شدید زانو در هنگام استراحت؛ چه روز و چه شب.
• التهاب و تورم مزمن زانو که با استراحت یا دارو بهبود نمی یابد.
• تغییر شکل زانو؛ به عبارت‌دیگر خم شدن به داخل یا خارج زانو.
• عدم بهبود قابل توجه با درمان‌های دیگر مانند داروهای ضد التهابی، تزریق کورتیزون، تزریقات روان کننده، فیزیوتراپی یا غیره.

هیچ محدودیت سنی یا وزنی برای افراد کاندیدای جراحی تعویض زانو وجود ندارد. به‌عبارت‌دیگر، تعیین انجام یا عدم انجام جراحی، بر اساس درد و ناتوانی بیمار است؛ نه سن بیمار. اکثر بیمارانی که تحت جراحی تعویض مفصل زانو قرار می‌گیرند در سنین 50 تا 80 سال قرار دارند، اما جراحان ارتوپد، بیماران را به صورت شخصی و بدون درنظر گرفتن سن ارزیابی می‌کنند. چراکه تحمل درد در افراد متفاوت است و بسته به اینکه هر فرد، تا چه حد می‌تواند درد را تحمل کند، ممکن است جراحی به تعویق بیوفتد.

انواع عمل تعویض مفصل

جراحی تعویض مفصل زانو به 2 صورت کامل (total) و بخشی (partial یا uncomplicated) انجام می‌شود. یعنی بسته به میزان آسیب، نظر پزشک و تصمیم خودتان ممکن است کل مفصل تعویض شود یا تنها قسمت‌هایی که دچار التهاب و آرتروز شده‌اند با پروتز جایگزین شوند.

می‌توانید عکس تعویض مفصل زانو و تفاوت دو روش آن را در تصویر زیر به‌صورت شماتیک مشاهده کنید.

مراحل انجام عمل تعویض مفصل

جراحی تعویض کامل مفصل زانو حدودا چندین ساعت طول می‌کشد. این جراحی در بیمارستان یا مرکز جراحی سرپایی انجام می‌شود. در طول جراحی، غضروف و استخوان آسیب دیده از مفصل برداشته می‌شود و با پروتزی از جنس فلز، پلاستیک یا سرامیک جایگزین می‌شود. پروتز شکل و حرکت یک مفصل طبیعی را تقلید می‌کند. به عنوان مثال، در لگن مبتلا به آرتروز، توپ آسیب دیده (انتهای فوقانی استخوان ران) با یک توپ فلزی متصل به ساقه فلزی که در استخوان ران قرار گرفته است، جایگزین می‌شود و یک سوکت پلاستیکی در لگن کاشته می‌شود و جای آسیب‌دیده را می‌گیرد.

نکات مهم قبل از عمل

هرچه پیش از جراحی بتوانید شرایط فیزیکی بهتری برای خود ایجاد کنید، درواقع احتمال بروز عوارض پس از جراحی را کاهش داده و زمان بهبودی خود را کوتاه می‌کنید. برخی از این اقدامات عبارتند از:

• اگر سیگار می‌کشید، آن را کاهش داده یا ترک کنید. چراکه سیگار بر گردش خون تاثیر می‌گذارد، بهبودی را به تاخیر می‌اندازد و ممکن است خطر بروز عفونت را افزایش دهد.
• یک رژیم غذایی مغذی و متعادل داشته باشید. اگر اضافه وزن دارید، فشار بیش‌تری روی مفصل جدید شما وارد می‌شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است یک برنامه کاهش وزن را قبل از جراحی توصیه کند.
• درصورتی که فرآورده‌های الکلی مصرف می‌کنید، حداقل 48 ساعت (2 روز) قبل از عمل آن را به طور کامل قطع کنید.
• تمامی داروهای مصرفی نسخه‌ای یا بدون نسخه خود را به پزشک اطلاع دهید. بسیاری مواد و داروها می‌تواند خطر بروز پیچیدگی در طی جراحی را افزایش داده یا بهبودی پس از جراحی را کند نمایند.
• از پزشک خود در مورد ورزش‌هایی که می‌توانید قبل از جراحی انجام دهید سوال کنید. در جریان تعویض مفصل ران یا زانو، تقویت عضلات قسمت بالایی بدن، استفاده از عصا یا واکر را بعد از جراحی آسان‌تر می‌کند. تمرینات ایزومتریک می‌تواند به حفظ قدرت عضلات پای شما کمک کند. علاوه بر این، در مورد ورزش‌هایی که بعد از جراحی تجویز می‌شود، سوال کنید. اگر پیش از عمل با تمرینات آشنا شده باشید، پس از جراحی آماده انجام آن‌ها خواهید بود.

نقاهت عمل تعویض مفصل

بهبودی و توانبخشی برای هر فرد متفاوت خواهد بود. به‌طورکلی پزشک تقریبا بلافاصله پس از عمل، شما را به استفاده از مفصل “جدید” تشویق می‌کند. اگرچه ممکن است حرکت و انجام فعالیت در ابتدا چالش برانگیز باشد، اما پیروی از دستورالعمل‌های پزشک و تلاش برای استفاده هرچه سریع‌تر از مفصل، باعث تسریع بهبودی شما می‌شود. اکثر بیماران درد موقتی را در مفصل جایگزین شده تجربه خواهند کرد؛ زیرا عضلات اطراف مفصل، به دلیل عدم فعالیت پیش از جراحی ضعیف بوده، بدن در حال تطبیق با مفصل جدید و بافت‌ها در حال بهبود هستند. این درد معمولا ظرف چند ماه برطرف می‌شود.

ورزش بخش مهمی از روند بهبودی است. پزشک یا فیزیوتراپ تمرینات خاصی را برای کمک به بازیابی حرکت و تقویت مفصل در اختیار شما قرار می دهد. اگر سؤالی در مورد محدودیت فعالیت‌های خود پس از تعویض کامل مفصل دارید، حتما با پزشک خود مشورت کنید.

مراقبت‌های بعد از عمل

مراقبت‌های پس از جراحی، از جمله نحوه تغذیه و سبک زندگی اهمیت بسیار بالایی در روند ریکاوری شما خواهند داشت. به‌طور مثال، لازم است یک رژیم غذایی مغذی داشته و حتما تمرینات و ورزش‌های پس از جراحی را به طور منظم انجام دهید. جراح در این زمینه یک برنامه مشخص و شخصی به شما خواهد داد اما به طور کلی نکات زیر را باید رعایت کنید:

• گذاشتن یخ روی زانو؛ گذاشتن کمپرس یخ بر روی زانو، چند بار در روز و هر بار به مدت 20 دقیقه به تسکین درد و تورم کمک بسیاری می‌کند.
• قرار دادن زانو در موقعیت مرتفع؛ تا جایی که ممکن است زانوی خود را بالاتر از سطح قلب خود نگه دارید. می‌توانید در حالت دراز کشیدن، آن را روی کوسن‌ یا بالش قرار دهید یا اگر روی صندلی نشسته‌اید، آن را روی زیرپایی قرار دهید.
• محل جراحی خود را تمیز و پوشیده نگه دارید؛ دستورالعمل‌های مراقبت از محل بخیه که توسط جراح به شما داده می‌شود را به دقت دنبال کنید. از جراح خود بپرسید که چه زمانی باید پانسمان محل جراحی را تعویض کنید و چه زمانی حمام کردن بی‌خطر است.
• تمرینات خانگی؛ جراح تمریناتی را به شما می دهد تا در اسرع وقت بعد از جراحی، آن‌ها را انجام دهید. جراح و فیزیوتراپیست به شما آموزش می‌دهند که چگونه حرکات و تمرینات را برای تقویت عضلات اطراف زانو و جلوگیری از سفتی و خشکی ناحیه انجام دهید. تمرینات را هر چند وقت یکبار که جراح دستور داده است، حتما انجام دهید.
• فیزیوتراپی؛ شما تا چند ماه پس از جراحی با یک فیزیوتراپیست کار خواهید کرد. فیزیوتراپیست به شما کمک می‌کند تا نحوه صحیح راه رفتن، خم کردن زانو، ورزش بعد از عمل را به درستی انجام دهید.

فیزیوتراپی بعد از عمل

مدت کوتاهی پس از جراحی، فیزیوتراپیست درموارد زیر می‌تواند به شما کمک کند:

• آموزش حرکت به‌صورت ایمن و بدون آسیب با هدف انجام کار روزمره.
• آموزش نحوه صحیح بلند شدن از تخت و صندلی.
• آموزش و نحوه استفاده از واکر یا عصا و سوار و پیاده شدن از ماشین.
• آموزش روش‌های فیزیکی کاهش درد مانند استفاده از یخ و استفاده از کمپرسورها یا جوراب ساق بلند با هدف کنترل تورم در زانو.
• آموزش تمرینات تنفسی جهت آرامش.
• انجام تمرینات و حرکات ورزشی تقویت عضلات با هدف بازگشت هرچه سریع‌تر به فعالیت روزمره.

در ادامه ویدیویی از توضیحات دکتر محمدحسین صالحی درباره وضعیت راه رفتن بعد از جراحی زانو را با شما به اشتراک می‌گذاریم:

عوارض عمل تعویض مفصل زانو

پزشک خطرات و عوارض بالقوه جراحیتعویض مفصل، از جمله موارد مربوط به خود جراحی و مواردی که ممکن است در طول زمان پس از جراحی رخ دهد را به شما توضیح خواهد داد. اکثر عوارض احتمالی را می‌توان با موفقیت درمان کرد. برخی از شایع‌ترین عوارض جراحی تعویض مفصل عبارتند از:

• درد بعد از جراحی زانو
• ورم پا بعد از عمل
• خونریزی بعد از تعویض مفصل زانو
• عفونت
• لخته شدن خون
• آسیب عصبی
• مشکلات پروتز مانند شل شدن یا دررفتگی

مزایای عمل تعویض مفصل زانو

جراحی تعویض مفصل زانو یک روش ایمن و موثر است که به افراد کمک می کند تا دامنه حرکتی خود را بازیابند و درد طولانی مدت خود را تسکین دهند. اکثر افرادی که تعویض زانو انجام می‌دهند، دردشان کاهش یافته، توانایی حرکت، استفاده از زانو و کیفیت زندگی در آن‌ها به‌طور چشمگیر بهبود یافته است.

مدت زمان عمل

جراحی تعویض مفصل زانو برای آرتروز معمولا حدود 1.5 الی 2 ساعت طول می‌کشد. البته باتوجه به این‌که قبل و بعد عمل، بیمار زمانی را در اتاق ریکاوری می‌گذراند، کل زمان درگیر، می‌تواند به حدود 3-4 ساعت برسد. همچنین لازم است بدانید که این زمان بسته به نوع جراحی نیز متفاوت است. جراحی تعویض کامل مفصل زانو معمولا طولانی‌تر از تعویض بخشی از مفصل است.

طول درمان و ریکاوری

باتوجه به فاکتورهای مختلف ازجمله سبک زندگی، سن، میزان تحرک و رعایت نکات مراقبتی قبل و بعد از عمل، تجربه بیماران تعویض مفصل زانو از زمان ریکاوری متفاوت خواهد بود. اما به طور معمول در هفته اول پس از جراحی تجربه درد در زانو و محل جراحی قابل انتظار است که با مسکن قابل کنترل خواهد بود. پس از آن تا حدود 6 هفته همچنان امکان درد خفیف به‌خصوص در هنگام فعالیت وجود دارد. تا حداکثر 12 هفته پس از جراحی ممکن است همچنان درد را تجربه کنید اما پس از این زمان، درصورت انجام فعالیت‌های ورزشی و رعایت نکات مراقبتی، مفصل جدید، تمامی کارایی یک مفصل سالم را پیدا خواهد کرد.

جایگزین عمل تعویض مفصل

گاه بیمار به دلیل شرایط پزشکی یا به‌دلیل هزینه عمل تعویض مفصل، امکان انجام جراحی را ندارد. همچنین بیماران جوان، به علت محدود بودن طول عمر پروتزها، مایلند تا زمانی که ممکن است جراحی را به تعویق بیاندازند. در چنین شرایطی، امکان استفاده از روش‌های مختلفی به‌عنوان جایگزین جراحی تعویض مفصل وجود دارد. با مشورت با پزشک و بررسی دقیق شرایط هر بیمار، می‌توان یکی از راه‌های درمانی زیر را در صورت امکان، به‌عنوان جایگزین جراحی انتخاب نمود.

• کاهش وزن
• دارودرمانی و استفاده از مسکن‌ها (داروهای ضد التهاب و مسکن‌های اوپیوئیدی و مخدر)
• تزریق کورتون
• طب سوزنی
• فیزیوتراپی و توانبخشی ورزشی
• استفاده از تجهیزات پزشکی کمکی مانند زانوبند
• پرولوتراپی؛ تزریق محلول دکستروز به ناحیه‌ی درگیر
• تزریق هیالورونیک اسید (HLA)
• جراحی استئومی

سوالات متداول عمل جراحی زانو

منابع:

orthoinfo.aaos.org

niams.nih.gov