زندگی ما در جامعه‌ای با افراد و شخصیت‌های رفتاری مختلف در جریان است. هر کدام از این افراد شخصیت و الگوهای رفتاری مخصوص به خود را دارند. در اکثر موارد این الگوها پایدار و قابل پیش‌بینی هستند. اما در این بین، افرادی را می‌توان پیدا کرد که اختلاف رفتاری آن‌ها فراتر از تغییرات مشاهده شده در اکثر مردم است. صفات شخصیت این افراد به قدری ناسازگار و غیرقابل انعطاف است که فرد دچار درماندگی می‌شود. برخی از این نشانه‌های رفتاری مربوط به افرادی است که دچار اختلال شخصیت پارانوئید بدبین هستند و باید تحت نظر دکتر روانپزشک قرار بگیرند.
اگر می‌خواهید بیشتر با اختلال شخصیت پارانوئید آشنا شوید، ادامه این مطلب از مجله دکتردکتر، در خصوص اختلال شخصیت پارانوئید بدبین و نشانه‌های آن بخوانید.
اختلال شخصیت پارانوئید (PDD) چیست؟
برای توصیف الگوهای رفتاری مربوط به هر کدام از این افراد، از واژه «شخصیت» استفاده می‌شود. یعنی شخصیت همان الگوهای رفتاری است که فرد در پاسخ به تجارب درون ذهنی یا بیرونی از خود نشان می‌دهد.
پارانوئید (Paranoid Personality Disorder)، به نوعی وضعیت فراگیر و مزمن از بیماری اختلال شخصیت گفته می‌شود که خود را با رفتارهای غیرطبیعی و عادی نشان می‌دهد. افراد مبتلا به چنین اختلالی، نسبت به اتفاقات زندگی خود بدبین هستند. یعنی حتی زمانی که دلیلی برای مشکوک بودن وجود ندارد، این افراد بدگمان و بدبین هستند.
تاثیرات این بیماری صرفا مربوط به خود فرد بیمار نیست و موجب ناراحتی اطرافیان نیز می‌شود. حسادت و حساسیت این افراد بیشتر از حد معمول بوده و در اغلب موارد پرخاشگر و تحریک‌پذیر هستند. این افراد تمایلی به پذیرش مسئولیت رفتارهای خود نداشته و دیگران را مقصر می‌دانند.
علائم اختلال شخصیتی پارانوئید
نشانه‌های اختلال شخصیت بدگمان یا همان پارانوئید، بسیار ساده و قابل تشخیص هستند. چون با مشاهده هر فردی که چندین ویژگی رفتاری زیر را باهم داشته باشد، می‌توان از مبتلا بودن او به اختلال شخصیتی پارانوئید بدبین مطمئن شد. این ویژگی های رفتاری شامل موارد زیر هستند:
- مشکوک بودن به همه چیز و همه کس
- اعتماد نداشتن به اطرافیان
- بروز رفتار نامتعارف و عجیب
- ناتوانی در کنترل خشم و زود رنج بودن
- کینه‌ای بودن و ناتوانی در فراموش کردن بدی‌هایی که در حق او انجام شده
- سو ظن داشتن و بدبینی نسبت به تمامی افراد
- داشتن چنین باوری که تمامی افراد قصد فریب او را دارند
تقریبا از بین هر صد نفر، احتمال ابتلا یک یا دو نفر به این بیماری وجود دارد. پس این بیماری را می‌توان جزو اختلالات روانشناختی رایج در بین مردم دانست.
اما هر فردی که یکی دو تا از این ویژگی‌ها را داشته باشد، بیمار نیست! شخص مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید بدبین، باید حداقل چهار مورد از رفتارهای زیر را داشته باشد:
- چنین شخصی از اعتماد به دیگران واهمه دارد. چون می‌ترسد که روزی دیگران از این اطلاعات بر علیه او استفاده کنند.
- بدون مشاهده هیچ گونه رفتاری از همسر یا نامزد خود، به وفاداری آن‌ها نسبت به خودش شک می‌کند.
- تردید بسیار شدیدی نسبت به وفادار بودن اطرافیان و آشنایان نسبت به خودش دارد. پس این موضوع برایش تبدیل به یک مشغله ذهنی می‌شود.
- هر گونه اظهار نظر یا صحبتی از جانب دیگران را نوعی تهدید برای خود می‌داند. حتی اگر رفتار و صحبت آن‌ها بدون هیچ قصد و نیتی باشد.
- توهین یا بی اعتنایی دیگران نسبت به خود را نمی‌بخشد. بلکه از آن‌ها کینه گرفته و هیچ وقت آن را فراموش نمی‌کند.
- رفتاری پرخاشگر و عصبانی نسبت به سخنان دیگران دارد. مثلا کافی است که از حرف شخصی دیگر برداشتی توهین آمیز کرده یا آبروی خود را در خطر ببیند. بلافاصله واکنشی پرخاشگرانه نسبت به طرف مقابل از خود نشان می‌دهد.
- دیدگاهی منفی نسبت به اطرافیان خود دارد. به نظر او اکثر مردم فریبکار و استثمارگر هستند.
دلیل ایجاد اختلال شخصیت پارانوئید
اینکه دلیل اصلی ایجاد اختلال شخصیتی شکاک چیست، هنوز مشخص نشده است. اما بر اساس احتمالات موجود، این نوع بیماری را می‌توان ترکیبی از عوامل روانشناختی و بیولوژیکی دانست. این بیماری معمولا در افراد مشاهده شده که یکی از اقوام نزدیک او دچار اسکیزوفرنی باشد.
پس شاید این ارتباط ژنتیکی، یکی از دلایل اصلی اختلال شخصیتی باشد. دلیل بعدی را می‌توان در دوران کودکی فرد جستجو کرد. مثلا در دوران کودکی با یک خشم یا محبت بیش از اندازه از جانب والدین مواجه شده که به واسطه آن احساس ناامنی می‌کند.
این مسئله در سنین بالاتر و به مرور زمان تبدیل به اختلال شخصیت پارانوئید بدبین خواهد شد. سایر مواردی که ممکن است تبدیل به اختلال شخصیت پارانوئید شوند، عبارتند از:
- طلاق گرفتن
- مجرد ماندن
- زندگی در یک خانواده کم درآمد
- بیوه شدن
- آسیب دیدن از دیگران
- زندگی با فرد مبتلا به اختلال شخصیت شکاک
عوارض و مشکلات افراد پارانویا چیست؟
اختلال شخصیت پارانوئید تاثیری مخرب بر روی موقعیت کاری و کیفیت روابط فرد دارد. این رابطه شاید مربوط به زندگی زناشویی یا کاری فرد باشد که یکی از مخرب‌ترین آن‌ها طلاق یا اخراج از کار است. البته این تنها بخشی از مشکلات رفتاری و فکری مرتبط با این بیماری به حساب می‌آید.
چون این نوع از اختلال مزمن بوده و شاید در تمام طول زندگی با فرد همراه شود. البته افراد محدودی هم هستند که علی رغم ابتلا به بیماری پارانوئید، ازدواج و شرایط کاری موفقی دارند. اما مشکل اصلی در این بین، درمان بیماری است که اعتقادی به اختلال شخصیتی در رفتار خود ندارد. به همین دلیل است که اکثر روش‌های درمانی بی‌نتیجه می‌ماند.
راه‌های تشخیص اختلال پارانوئید چیست؟
برای تشخیص بیماری اختلال شخصیت پارانوئید بدبین، باید به ویژگی‌های رفتاری مشترک در بین این افراد توجه کرد. در بیشتر این افراد یک نوع گرایش ناخواسته وجود دارد که رفتار دیگران را تحقیر آمیز تلقی می‌کنند. این گرایش از دوران بزرگسالی شروع شده و فرد همواره فکر می‌کند که دیگران قصد سو استفاده و آزار او را دارند.
پس اعتماد و وفاداری آن‌ها نسبت به خانواده و دوستان کمتر می‌شود. این شیوه از رفتار به تدریج موجب بروز یک سری تنش‌های عضلانی در فرد بیمار می‌شود. چون وسواس آن‌ها نسبت به محیط بیشتر می‌شود و بیشتر سعی دارند تا به جای صمیمی بودن و حضور در جمع، خشک و جدی باشند.
فرافکنی، داشتن تعصب کامل بر روی یک موضوع، پیش‌داوری، بی‌اعتمادی نسبت به شریک جنسی و مخفی نگه داشتن احساسات از ویژگی‌های اصلی مشاهده شده در فرد مبتلا به پارانوئید بدبین است.
آزمون‌های تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید
هیچ آزمایش مشخصی برای تشخیص بیماری اختلال شخصیت پارانوئید بدبین وجود ندارد! به‌همین‌خاطر پزشک برای شناسایی این بیماری و اطمینان از تشخیص اولیه خود، یک سری سوالات را مطرح می‌کند. سپس با ارزیابی رفتار و حالات بیمار در پاسخ به این سوالات است که نتیجه گیری نهایی انجام می‌شود.
علاوه‌براین سوالات، یک سری معاینات فیزیکی روی بیمار انجام می‌شود. درنهایت با بررسی سوابق پزشکی یا روانشناختی فرد و مقایسه مشاهدات با علائم بیماری پارانوئید، در خصوص وضعیت او اظهار نظر خواهد کرد.
اما اگر هیچ نشانه فیزیکی برای اثبات این بیماری وجود نداشته باشد، پزشک اقدام بعدی را انجام خواهد داد. یعنی از فرد بیمار یا اطرافیان او می‌خواهد تا به روانشناس یا متخصص مراقبت‌های بهداشتی مراجعه کند. چون این افراد تخصص لازم برای برخورد با فرد پارانوئیدی را دارند.
درمان اختلال شخصیت بدبین
برای درمان اختلال پارانوئیدی از دو روش دارودرمانی و روان‌درمانی استفاده می‌شود. هدف اصلی از بکارگیری این روش‌ها، ایجاد یک رابطه مشارکتی و سرشار از اطمینان است. رابطه‌ای که مهارت‌های اجتماعی فرد را تقویت کرده و تاثیر افکار آسیب‌رسان را کاهش دهد.
چون حساسیت بیماران پارانوئیدی بسیار زیاد است و نسبت به کوچکترین مسائل جبهه گیری می‌کنند. بهرحال فرآیند درمان این بیماری بسیار آهسته بوده و نیاز به اقدام مناسب دارد. معمولا از دو روش درمانی زیر برای درمان اختلال پارانوئید استفاده می‌شود:
۱. دارو درمانی
اکثر داروهایی که برای درمان بیماری پارانویید تجویز می‌شوند، از نوع ضد اضطراب هستند. داروهایی همچون کلونازپام (Klonopin) و دیازپام (Valium) که سرآسیمگی را درمان می‌کند. برای از بین بردن افکار شبه هذیانی، باید از داروهای ضد روان‌پریشی مانند هالوپریدول (Haldol) یا الانزاپین (Zyprexa) استفاده کرد.
داروی پیموزاید (orap) هم برای کاهش افکار پارانوئید استفاده می‌شود. مصرف هر کدام از این داروها بدون تجویز پزشک کاملا اشتباه است. چون روند این بیماری در افراد مبتلا به اختلال شخصیت شکاک با یکدیگر فرق دارد. عده‌ای تا آخر عمر چنین اختلالی در رفتار خود خواهند داشت. اما در برخی دیگر از این بیماران، پارانوئید پیش درامدی برای بیماری اسکیزوفرنی است.
۲. روان‌درمانی
این شیوه از درمان بیشتر توسط درمانگرانی اجرا می‌شود. چون این افراد با انواع اختلالات شخصیتی آشنا بوده و آموزش‌های لازم در این زمینه را دیده‌اند.
آیا امکان درمان خودسرانه پارانوئید وجود دارد؟
درمان خودسرانه پارانوئید امکان‌پذیر نیست. چون این افراد هیچ مشکلی از جانب خود حس نکرده و رفتار خود را عادی می‌دانند. شخصی که خود را بیمار نمی‌داند، چگونه برای درمان آن تلاش خواهد کرد؟ پس قبل از شروع درمان پارانوئید، باید حس اعتماد را در آن‌ها ایجاد کرد.
چون معمولا دیده شده که اکثر این بیماران از ادامه دادن روند درمان و شرکت در جلسات روان درمانی امتناع می‌کنند. همچنین تاثیرگذاری مصرف دارو به صورت مقطعی است و در نهایت به روان درمان نیاز خواهد بود.
چه زمانی و به چه دکتری مراجعه کنیم؟
اثرات مخرب اختلال شخصیت بدگمان تنها مربوط به خود فرد بیمار نیست و می‌تواند تهدیدی جدی برای زندگی شما باشد. پس بلافاصله پس از مشاهده علائم پارانوئید در یکی از نزدیکان خود، به او کمک کنید تا درمان را تحت نظر متخصص شروع کند.
این افراد متخصص از بین روانشناسان، مشاورین و روانپزشک باید انتخاب شوند. استفاده از تجربیات این افراد در کنار حمایت خانواده، پروسه درمان یا بهبود اختلال شخصیت را سرعت می بخشد.
پیشگیری از اختلال شخصیت پارانوئید
تقریبا می‌توان گفت که هیچ روشی برای پیشگیری از بروز این اختلال در شخصیت افراد وجود ندارد. چون زندگی انسان امروزی با یک‌سری فشارهای روانی و جسمی همراه است. اما با درنظر گرفتن نکات رفتاری و جلب اعتماد فرد مبتلا به پارانوئید، می‌توان شیوه‌های مقابله با چنین وضعیتی را به او آموزش داد. البته انجام کارهای زیر نیز می‌تواند به کاهش اثرات مخرب این اختلال کمک کند:
- انجام ورزش
- داشتن یک رژیم غذایی متعادل، سالم و متنوع
- انجام مدیتیشن
- دوری از هر گونه فشارهای عصبی و فکری
- آشنایی با شیوه‌های مدیریت استرس و کنترل آن
- دوری از مصرف الکل و مواد مخدر
- داشتن خواب کافی و مناسب
میزان شیوع بیماری در مردان و زنان
احتمال ابتلا به پارانوئید بدگمان تقریبا بین نیم تا ۲.۵ درصد است. یعنی از بین هر ۱۰۰ نفر، یک یا دو نفر دچار چنین اختلالی در شخصیت خود می‌شوند. البته این آمار و ارقام برای افرادی که الکل مصرف می‌کنند، در حدود ۴.۴ درصد است. این اختلال شخصیتی در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود و احتمال بروز آن در مردان، بیشتر از بانوان است.
نحوه برخورد با اختلال شخصیت پارانوئید
بیشتر رفتارهایی که فرد مبتلا به این بیماری از خود نشان می‌دهد، به صورت غیرارادی است. یعنی خشم و حساسیت رفتاری او دست خودش نیست که بتواند آن را کنترل کند.
پس باید منتظر یک سری آسیب‌های رفتاری باشیم که متوجه فرد بیمار و اطرافیان او است. اما برای حل و کاهش میزان چنین آسیبی، باید چگونگی رفتار با فرد پارانوئید را یاد بگیریم. زندگی با فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید بدبین بسیار سخت است و در برخی موارد عواقب جبران‌ناپذیری خواهد داشت.
یکی از تلخ‌ترین نتایج این بیماری، طلاق است که به زندگی فرد بیمار، همسر و حتی فرزندان او لطمه می‌زند. برای همین به‌منظور جلوگیر از بروز چنین عواقبی، باید نکات زیر را در نظر گرفت:
۱. تشویق به حضور در جمع خانواده و فعالیت‌های اجتماعی
اولین نکته‌ای که در ارتباط با فرد مبتلا به پارانوئید باید در نظر گرفت، دعوت او به حضور در جمع است. این جمع شاید یک مراسم اجتماعی یا یک تشکل کوچک همچون خانواده باشد.
به‌هرحال آنچه که در این بین اهمیت دارد، دعوت فرد مبتلا به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی است. حتی اگر فرد بیمار قدرت ارتباط و حضور در بین افراد بزرگسال را ندارد، از بچه‌ها برای اجرای این ایده استفاده کنید.
۲. قضاوت‌نکردن بیماران پارانوئیدی
رفتار اطرافیان فرد مبتلا به اختلال شخصیت شکاک باید به گونه‌ای باشد که به درمان وی کمک کند. اما وقتی شما رفتار و عملکرد چنین فردی را قضاوت می‌کنید، میزان این آسیب دوچندان خواهد شد. پس به هیچ وجه نباید رفتار فرد پارانوئیدی را با دیگران مقایسه یا آن‌ها را قضاوت کرد.
۳. جلوگیری از انزوای فرد مبتلا به اختلال شخصیت بدگمان
فرد پارانوئیدی از حضور در جمع و هم‌کلامی با دیگران می‌ترسد. چون براین باور است که اکثر اطرافیان او قصد ضربه‌زدن و تحقیر او را دارند. این نگرش بدبینانه باعث می‌شود تا از حضور در جمع دوری کرده و منزوی شوند. اما انزوا باعث تشدید بیماری اختلال شخصیت پارانوئید بدبین خواهد شد. پس تا جایی که امکان دارد مانع از منزوی شدن چنین فرد بیماری شوید.
۴. استفاده از حیوانات خانگی
ایده دیگری که برای برخورد با بیماران پارانوئیدی وجود دارد، استفاده از حیوانت خانگی است. چون حیواناتی همچون سگ ویژگی وفاداری و محبت دارند. پس حضور چنین موجود وفاداری در کنار فرد مبتلا به اختلال شخصیت بدبین، از اضطراب و نگرانی او می‌کاهد.
۵. کمک گرفتن از مشاوران و درمانگران
عده‌ای از افراد هستند که تجربه زندگی و برخورد با فرد پارانوئیدی را دارند. چنین شخصی شاید یک روانشناس یا مشاور خانواده بوده یا فردی باشد که یکی از نزدیکان او دچار اختلال شخصیتی بدبین شده است.
حضور در برخی از گروه‌های حمایتی و استفاده از تجربیات چنین افرادی، به شما کمک می‌کند تا نحوه برخورد با اختلال شخصیت پارانوئید را یاد بگیرید. چون با راهنمایی چنین افرادی شما وضعیت بیمار را درک کرده و سازگاری بیشتری با او خواهید داشت.
زندگی با افراد پارانوئید
شاید حتی تصور زندگی با شخصی که نسبت به همه چیز و همه‌کس بدبین است، برای شما سخت باشد. وجه سخت ماجرا زمانی مشخص می‌شود که فرد نیز چنین نگرشی نسبت به رفتار خود نداشته و قبول نکند که بیمار است.
از سویی دیگر پارانویا یک الگوی مادام العمر است که به کندی تغییر می‌کند. چون ریشه این بیماری به تجربیات کودکی برمی‌گردد و خیلی سخت می‌توان آن را تغییر داد. پس اگر در مرحله ازدواج با یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت بدبین هستید، تمامی این موارد را با خود مرور کنید.
آیا تحمل این سطح از بدبینی را نسبت به رفتار خود و اطرافیان دارید. یا اصلا می‌توانید با کسی زندگی کنید که چنین دیدگاه مسمومی نسبت به رفتار شما یا بقیه افراد دارد؟ البته گاهی اوقات شما حق انتخاب نداشته و مجبور به زندگی به چنین فردی خواهید بود.
تصور کنید که شریک زندگی شما به تازگی دچار این اختلال شخصیتی شده و سال‌ها تجربه زندگی خوشایند در کنار او را دارید. یا اینکه فرزند شما با چنین بیماری درگیر است و به این راحتی نمی‌توان او را از زندگی خود کنار گذاشت. پس این حق انتخاب همیشه برای شما وجود ندارد. برای همین هرچه سریعتر باید به فکر درمان او باشید.
آینده افراد شخصیت پارانوئید
مشکل اصلی در ارتباط با بیمار مبتلا به اختلال شخصیتی پارانوئید بدبین، قبول نداشتن خود بیماری است؛ خیلی سخت می‌توان فردی را درمان کرد که بیماری خود را نپذیرفته است. پس آینده چنین شخصی، بستگی به واکنش‌های اطرافیان او دارد.
اگر ساده از کنار این بیماری گذشته و به فکر درمان آن نباشند، این بیماری باعث نابودی زندگی مشترک و جایگاه اجتماعی او می‌شود. اما با مراجعه به درمانگران و متخصصین این حوزه، می‌توان چنین اختلالی را کنترل یا شاید درمان کرد.
چون تجربه متخصصین در این زمینه بسیار مهم و حیاتی است. این افراد می‌دانند که چگونه باید با یک فرد مبتلا به اختلال شخصیتی بدبین رفتار کرد.
تاثیر اختلال شخصیت پارانوئید بر طلاق و ازدواج
فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، دچار نوعی بدبینی و شکاکی حاد است. به همین دلیل اکثر افراد مخصوصا بانوان، از ازدواج با چنین شخصی ابا دارند. چون شاید در ابتدای زندگی این بدبینی را بتوان نوعی غیرت و توجه مردانه تلقی کرد. اما به تدریج این بدبینی تبدیل به شک خواهد شد و یک سری مشکلات زناشویی را به همراه دارد.
موضوع بعدی مربوط به تاثیر ژنتیک در بروز اختلال‌های شخصیتی بدبین است. چون ازدواج شما با فرد مبتلا به این نوع بیماری، احتمال درگیری فرزندان در آینده را افزایش می‌دهد. حتی اگر از این تاثیرات ژنتیکی صرف نظر کنیم، بحث‌های آموزشی مطرح خواهد بود.
کودکی که سوءظن را از والدین بیاموزد، در روابط اجتماعی خود دچار شک و بدگمانی خواهد شد. یعنی توانایی اعتماد به دیگران را نداشته و دچار یک نوع نگرش منفی می‌شود. آسیب‌های روحی، پرخاشگری و نداشتن ارتباط جنسی سالم از دیگر عواقب ازدواج با فرد مبتلا به اختلال شخصیت شکاک است. مشکلاتی که هر کدام به تنهایی می‌تواند منجر به طلاق و جدایی زوجین از یکدیگر شود.
اختلال شخصیت پارانوئید در کودکان
اغلب اختلال‌های شخصیتی بدبین در دوران بزرگسالی و حداقل در سن ۱۸ سالگی شروع می‌شوند. اما نشانه‌هایی از این نوع بیماری در کودکان و نوجوانان نیز مشاهده شده است. پیشرفت کم در مدرسه، گوشه‌گیری، داشتن افکار عجیب و غریب، روابط نامناسب با همسالان و اضطراب اجتماعی از ویژگی‌های مشاهده شده مربوط به اختلال شخصیت بدگمان در کودکان است.
تفاوت اختلال شخصیت پارانوئید و اسکیزوفرنی پارانوئید
تشابه اسمی و گفتاری باعث شده تا بسیاری از مردم اختلال شخصیت پارانوئید را با اسکیزوفرنی پارانوئید یکی بدانند! اما پارانویا یک اختلال شخصیت و اسکیزوفرنی یک اختلال بالینی است. علائم اختلالات شخصیتی نسبتا ضعیف و مزمن هستند.
معمولا افراد درگیر با این نوع اختلال، بیماری خود را قبول ندارند. اما در اسکیزوفرنی ارتباط بیمار با واقعیت قطع می‌شود و فرد رفتاری توام با هذیان و گفتار آشفته دارد.
پارانوئید را جدی بگیرید و از کنار درمانش ساده نگذرید!
احتمال ابتلا به اختلال شخصیت پارانوئید بدبین یک رقم چشمگیری است. چون شاید خود ما یا یکی از اطرافیان ما جزو همان ۲درصدی باشیم که به آن اشاره شد. این نگرانی زمانی تشدید می‌شود که بدانیم علاوه بر ژنتیک، روش‌های دیگری برای ابتلا به این بیماری وجود دارد.
پس لازم بود که یک سری اطلاعات در خصوص اختلال شخصیت بدگمان و ویژگی‌های آن کسب کنیم. اینکه فرد مبتلا به این بیماری چه رفتاری از خود نشان داده و چه دیدگاهی نسبت به اطرافیان خود دارد. اگر کسی از اطرافیان شما علائم این اختلال را دارد، بهتر است سریعتر به پزشک مراجعه کنید. برای این کار می‌توانید از سایت نوبت‌دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید.
در این مقاله به طور کامل در خصوص این موارد و شرایط زندگی با فرد پارانوئیدی توضیح دادیم. شما هم می‌توانید سوالات خود را در ارتباط با این نوع بیماری از ما بپرسید. پاسخگوی شما در بخش دیدگاه ها هستیم.
مطلب خوب عالی بود
کاش بیشتر دیده میشد