خانمها معمولا در هنگام نوسانات هورمونی دچار سردردهایی می‌شوند که البته بسیار هم متداول است؛ به این سردردها، سردرد هورمونی می‌گویند. آمار نشان می‌دهد حدود نیمی از افراد مبتلا به میگرن، موقع عادت ماهانه سردرد میگیرند؛ به همین دلیل سردردهای هورمونی با نام «سردرد قاعدگی» هم شناخته می‌شوند. این سردردها ممکن است تا دو روز ادامه داشته باشند و گاهی شدت درد به حدی می‌شود که دیگر امکان تحمل آن وجود ندارد. در این حالت پزشک زنان می‌تواند با تجویز داروهای هورمونی و تنظیم هورمون‌ها، از بروز درد در دوره‌های نوسان هورمونی پیشگیری کند و برای بهبود درد مسکن تجویز کند. در این مقاله از مجله دکتردکتر با ما همراه باشید زیرا قصد داریم تا نشانه‌های این نوع سردرد را بررسی میکنیم و درباره روش‌های پیشگیری و درمان آن صحبت خواهیم کرد.
سردرد هورمونی چیست؟
سردرد علت‌های مختلفی دارد، از استرس و اضطراب گرفته تا ژنتیک و حتی رژیم غذایی باعث سردرد می‌شوند. کاهش یا افزایش انواع هورمون‌های زنانه، جزو علت‌های احتمالی این مشکل در خانمها است. هورمون‌ها، احساس درد را در قسمت‌های مختلف بدن تحریک می‌کنند و به همین باعث درد در قسمت‌های مختلف بدن می‌شود. هورمون‌ها در عملکرد سیستم دفاعی بدن نیز نقش دارند و گاهی اوقات علائمی را ایجاد می‌کنند که فرد نسبت به بیماری‌های زمینه‌ای آگاه شود. این واکنش‌های هورمونی در بدن، در برخی موارد سردردهای مزمن و شدید ایجاد میکند.
سروتونین، هورمون دیگری است که در ایجاد سردرد نقش دارد و کاهش یا افزایش آن در بدن، باعث بروز میگرن در خانمها می‌شود. البته این موضوع می‌تواند علت سردرد هورمونی مردان هم باشد. استرس و هیجان مهم‌ترین عوامل تحریک کننده سطح سروتونین در بدن هستند.
درد میگرن قاعدگی یا هورمونی، شبیه به سایر انواع میگرن است. این درد ابتدا خفیف و هاله‌ای است و سپس به صورت ضربانی در یک طرف سر احساس می‌شود و در نهایت کم کم به سایر قسمت‌ها گسترش پیدا میکند. البته ممکن است درد شدید و ضربانی به یکباره شروع شود و خبری از درد خفیف نباشد. بعضی از افراد در کنار درد شدید سر، علائم سردردهای هورمونی را هم تجربه می‌کنند که در قسمت بعد به آن‌ها می‌پردازیم.
علائم سردرد هورمونی
برای تشخیص سردرد هورمونی کار سختی پیش رو ندارید. درد شدید و ادامه‌دار، اصلی‌ترین ویژگی این بیماری است. اما بعضی از خانمها علائم دیگری را هم تجربه می‌کنند که به پزشک در تشخیص هورمونی بودن سردردها کمک میکند.
علائم میگرن هورمونی عبارتند از:
- حساسیت به نور و صدا
- تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- احساس خستگی شدید
- آکنه
- درد مفاصل
- کاهش حجم ادرار
- از دست دادن تعادل
- یبوست
- میل به مصرف نمک یا شکلات (افرادی که تجربه مصرف الکل دارند، هنگام حمله سردرد هورمونی، احتمالا میل بیشتری به مصرف نوشیدنی‌های الکلی پیدا می‌کنند)
علت سردردهای هورمونی چیست؟
استروژن وظیفه کنترل مواد شیمایی در مغز را برعهده دارد و همانطور که پیش از این گفتیم، می‌تواند محرک احساس درد باشد. بنابراین با کاهش سطح این هورمون در بدن، باعث سردرد می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین علت های کاهش سطح استروژن اشاره میکنیم:
قاعدگی
در دوره PMS و روزهای ابتدایی خونریزی ماهانه، میزان هورمون‌های پروژسترون و استروژن به پایین‌ترین سطح ممکن می‌رسد. به همین دلیل بسیاری از خانمها در این دوره، سردردهای شدیدی را تجربه می‌کنند.
بارداری
در دوره بارداری، سطح استروژن افزایش پیدا میکند؛ به همین دلیل معمولا میگرن قاعدگی در بارداری به پایان می‌رسد. البته گروهی از خانمها هم در سه ماهه ابتدایی، بخاطر نوسان‌های هورمونی شدید بدنشان، سردرد میگیرند. درد این افراد هم معمولا با گذر از سه ماهه اول بارداری، از بین می‌رود. بعد از تولد نوزاد، سطح هورمون استروژن خیلی زود کاهش پیدا میکند و احتمال برگشت سردرد هورمونی زنان وجود دارد.
پیش از یائسگی
با شروع نشانه‌های یائسگی، احتمال ابتلا به سردرد هورمونی در زنان بیشتر می‌شود. در این دوره، نوسان‌های هورمونی بسیار زیاد است و روی جسم و روان افراد اثر می‌گذارد. شدت سردرد دو سوم از خانمها، بعد از پایان دوره پیش از یائسگی و یائسه شدن، کم‌تر می‌شود. خانمها زمانی یائسه می‌شوند که به مدت ۱۲ ماه متوالی خونریزی قاعدگی نداشته باشند.
گروهی از خانم‌هایی که از روش‌های هورمونی برای بهبود علائم یائسگی استفاده می‌کنند، ممکن است مدت بیشتری با سردرد و دردهای مفصلی هورمونی درگیر باشند و حتی بعد از پایان چرخه قاعدگی هم سردردهای هورمونی شدیدی را تجربه کنند.
استفاده از لوازم پیشگیری از بارداری
بعضی از افرادی که از قرص‌های خوراکی ضد بارداری یا سایر روش‌های هورمونی برای پیشگیری استفاده می‌کنند، دچار سردرد هورمونی می‌شوند. مخصوصا در روزهای آخر سطح ترشح هورمون کاهش پیدا میکند و باید با دارو اثر آن را جبران کرد؛ در این روزها سطح استروژن بدن کم می‌شود و این موضوع علت اصلی ابتلا به سردرد قاعدگی است. به طور کلی، درمان‌های هورمونی سطح استروژن و پروژسترون بدن را به صورت غیرطبیعی کاهش یا افزایش می‌دهند. به همین دلیل عوارضی چون سردرد محتمل است.
عوامل تحریک کننده سردردهای هورمونی
اگر سردرد شما هورمونی باشد، علت اصلی آن نوسان در هورمون‌های زنانه بدنتان است. اما فاکتورهای تحریک‌کننده‌ای هم وجود دارند که اگر مراقبشان نباشید، باعث افزایش اثر درد خواهند شد. عوامل تشدیدکننده سردرد هورمون زنانه عبارتند از:
- حذف وعده‌های غذایی و گرسنه ماندن برای مدت طولانی
- خواب زیاد، کم، بی‌کیفیت یا ساعات خواب نامنظم
- قرار گرفتن در محیطی با نور زیاد یا نورهایی که رنگ‌‌های زننده دارند
- قرار گرفتن در معرض صداهای خیلی بلند
- استشمام بوی خیلی تند و زیاد
- تغییرات شدید و ناگهانی آب و هوا
- مصرف نوشیدنی‌های الکلی
- مصرف بیش از حد کافئین یا ترک ناگهانی کافئین در دوره نوسان هورمون‌ها
- استرس
- مصرف گوشت فراوری شده، سوسیس و کالباس سنگین و ماهی دودی
- مصرف مواد غذایی حاوی طعم‌دهنده، نگهدارنده و شیرین‌کننده‌های مصنوعی
- مصرف پنیر مانده
- خوردن سویا یا فراورده‌های آن
در دوره‌هایی که می‌دانید سطح استروژن بدنتان در نوسان است، از عواملی که پیش از این نام بردیم، پرهیز کنید. این عوامل روی تشدید انواع مختلف میگرن تأثیرگذارند. افرادی که سابقه ابتلا به دردهای مزمن و شدید سر را دارند، باید این فاکتورها را از زندگی روزمره‌شان حذف کنند.
درمان میگرن هورمونی چیست؟
پزشکان با توجه به علت درد و شرایط بیمار، داروهای مختلفی برای درمان در نظر میگیرند. آن‌ها ابتدا با بررسی علائم و رد کردن سایر احتمالات، مطمئن می‌شوند که بیمار به میگرن هورمونی مبتلا است. سپس پزشک با توجه به اینکه فرد در چه دوره‌ای قرار دارد (یائسگی، بارداری یا قاعدگی) داروهای مناسب را تجویز می‌کنند. به طور کلی داروها را هم می‌توان به داروهای تسکین‌دهنده درد و داروهای پیشگیری از درد تقسیم کرد.
گروه اول، داروهایی هستند که هنگام شدت گرفتن سردرد هورمونی کاربرد دارند و بعد از حمله میگرنی مصرف می‌شوند. در ادامه خانواده داروهایی که برای درمان دردهای شدید میگرنی کاربرد دارند را نام می‌بریم:
- قرص‌های ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه مانند ایبو پروفن
- قرص‌های تریپتانی مثل سوماتریپتان یا ریزاتریپتان
- داروهای تزریقی سوماتریپتان یا دی هیدروارگوتامین
- اسپری بینی زولمیتریپتان، دی هیدروارگوتامین و سوماتریپتان
قرص‌ها باید از معده عبور کنند و در فرایند گوارش جذب شوند، به همین دلیل دیرتر از سایر انواع داروها تأثیر می‌گذارند. داروهای تزریقی سریع‌ترین اثر را دارند و اسپری‌های بینی هم بین این دو قرار میگیرند.
پزشکان برای خانم‌هایی که در تمام دوره‌های قاعدگی و نوسان‌های هورمونی، سردرد میگیرند، داروهای روزانه یا پیشگیری کننده تجویز می‌کنند. در صورت حمله میگرنی، این داروها درد را تسکین نمی‌دهند اما در صورت مصرف به موقع می‌توانند از بروز حمله میگرنی پیشگیری کنند. زمان مصرف داروهای پیشگیری کننده وقتی است که می‌دانید احتمال بروز سردرد هورمون زنانه وجود دارد. به عنوان مثال چند روز قبل از اینکه عادت ماهانه‌تان آغاز شود، باید این داروها را مصرف کنید. انواع داروی میگرن قاعدگی پیشگیری کننده را در ادامه نام می‌بریم:
- داروهای مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا (بتا بلاکر)
- داروهای ضد تشنج
- داروهای مسدودکننده کانال کلسیم
- داروهای ضد افسردگی
اگر هیچکدام از روش‌های بالا باعث بهبود بیمار نشود، پزشک به سراغ هورمون درمانی می‌رود و قرص‌های حاوی استروژن برای بیمار تجویز میکند. پزشکان معمولا داروهای ضد بارداری را برای افزایش سطح هورمون در بدن خانمها تجویز می‌کنند. البته اگر کسی به دلیل استفاده از همین داروها به سردرد هورمونی مبتلا شده باشد، پزشک دوز دارو را تغییر می‌دهد. به عنوان مثال ممکن است از بیمار بخواهند دوره بعدی مصرف قرص را زودتر شروع کند تا بین دو دوره مصرف قرص ضد بارداری وقفه ایجاد نشود و سطح استروژن بدن کاهش پیدا نکند. یا ممکن است در وقفه بین دو دوره مصرف، برچسب استروژنی به بیمار بدهد.
درمان سردرد هورمونی زنان در دوره بارداری یا شیردهی
مصرف بعضی از داروهایی که در قسمت قبل نام بردیم، در دوره بارداری و شیردهی ممنوع است. این داروها ممکن است روی رشد جنین یا نوزاد اثر بگذارند و به او آسیب برسانند. در نتیجه برای درمان سردرد هورمونی بارداری باید تحت نظر پزشک باشید و حتی مسکن را هم به دستور پزشک مصرف کنید.
درمان میگرن هورمونی بعد از یائسگی
بعضی از خانمها، با شروع علائم یائسگی، هورمون درمانی را آغاز می‌کنند و ممکن است سردردهایشان، بعد از آن شروع شود. در این صورت باید به پزشک خود درباره علائمی که تجربه می‌کنند، گزارش بدهند. پزشک دوز تزریق هورمون بدن را با توجه به علائم کم‌تر یا بیشتر میکند. همچنین ممکن است برای بیمار برچسب پوستی استروژن تجویز کند. این برچسب‌ها روی پوست می‌چسبند، دوز پایین استروژن را به صورت ثابت به بدن وارد می‌کنند و می‌توانند در تسکین سردردها موثر باشند.
میگرن قاعدگی و راه درمان در خانه
اگر پیش از اینکه سرتان درد بگیرد، درمان‌های خانگی را آغاز کنید، احتمالا می‌توانید تا حد زیادی از شدت آن بکاهید. در روش‌های درمان خانگی سردرد هورمونی این نکات را توصیه میکنیم:
- مقدار زیادی آب بنوشید تا بدنتان هیدراته بماند.
- میان‌وعده‌های بیشتری بخورید تا قند خونتان افت نکند.
- در یک اتاق تاریک و ساکت دراز بکشید و سعی کنید مدتی بخوابید.
- یک کیسه یخ یا پارچه سرد را روی پیشانی قرار دهید.
- ناحیه‌ای که درد میکند را به آرامی ماساژ دهید.
- نفس عمیق بکشید و ذهنتان را آرام کنید.
- تمرینات یوگا مناسب برای بهبود میگرن انجام دهید.
- مواد غذایی حاوی منیزیوم یا مکمل منیزیوم مصرف کنید. ویتامین و مواد معدنی کافی به بدنتان برسانید.
درمان میگرن قاعدگی طب سنتی
درمان میگرن قاعدگی با طب سنتی با ماساژ و طب سوزنی است و به این صورت درد بعضی از افراد را تسکین می‌دهد. بعضی از بیماران نیز از درمان سردرد هورمونی در طب سنتی به همراه داروهای شیمیایی استفاده می‌کنند و نتیجه خوبی میگیرند. البته داروهای خوراکی طب سنتی ممکن است با داروهای شیمیایی تداخل داشته باشد، پس اگر قصد دارید از داروی گیاهی برای درمان میگرن قاعدگی استفاده کنید، حتما با پزشک زنان مشورت داشته باشید.
عوارض سردرد هورمونی
عوارض جانبی داروهای ضد بارداری هورمونی محدود است، اما سکته مغزی و احتمال لخته شدن خون، به عنوان عوارض نادر مصرف این داروها ثبت شده‌اند. احتمال بروز این عوارض در خانم‌هایی که فشار خون دارند یا در خانواده‌شان سابقه سکته مغزی دیده شده، بیشتر است. افراد مبتلا به سردردهای هورمونی ممکن است با عوارض کلی میگرن هم درگیر شوند. دلیل ابتلا به میگرن، هرچه که باشد، ریسک بیماری‌هایی که در ادامه نام می‌بریم را افزایش می‌دهد:
- افسردگی
- استرس و اضطراب شدید
- اختلالات خواب
در میگرن خیلی شدید، احتمال تجربه موارد زیر نیز وجود دارد:
- کهیر پوستی
- سرگیجه لحظه‌ای
- از دست دادن مقطعی بینایی و سیاهی رفتن چشم‌ها
- تنگی نفس موقت
پیشگیری از سردرد هورمونی
رعایت بعضی از نکات به شما کمک میکند از سردرد قاعدگی یا سایر دوره‌های نوسان هورمونی پیشگیری کنید. سردردهای هورمونی در دوره باروری معمولا از چند روز قبل از پریود آغاز می‌شود و احتمالا تا دو هفته بعد از آن هم ادامه خواهد داشت. اگر عادت ماهانه شما منظم باشد، پزشک داروهای پیشگیری کننده را تجویز میکند تا در هر بازه PMS مصرف کنید. اگر عادت ماهانه منظمی ندارید، ممکن است پزشک داروهای روزانه برایتان تجویز کند. پس اولین راه پیشگیری از سردرد هورمونی، مصرف داروهای تجویز شده مطابق با دستور پزشک است.
عوامل محرک سردرد در افراد مختلف متفاوت است. پس بهتر است یک دفترچه سردرد برای خودتان درست کنید. در این دفترچه لیستی از عوامل محرک و اقداماتی که به بهبود دردتان کمک میکند را یادداشت کنید. با نوشتن این لیست، هنگام حملات میگرنی می‌دانید چطور می‌توانید دردتان را مدیریت کنید و مانع از شدت گرفتن آن شوید.
شدت سردردهای هورمونی در افراد مختلف متفاوت است
بدن بعضی از خانمها حساس‌تر است و به کوچک‌ترین نوسان‌های هورمونی هم واکنش نشان می‌دهد. اگر هر از گاهی در PMS به سردرد قاعدگی در زنان مبتلا می‌شوید و حالتان با استراحت، خوابیدن یا مصرف مسکن‌های بدون نسخه بهتر می‌شود، نیازی به پیگیری پزشکی نخواهید داشت. این سردردها طبیعی هستند و بخاطر کاهش طبیعی سطح استروژن در بدن ایجاد می‌شوند. اگر دفعات سردردتان بیشتر شد یا شدت آن افزایش پیدا کرد، با پزشک مشورت کنید. اگر در طول ماه چند بار میگرن را تجربه می‌کنید و در هربار سردرد، دیگر نمی‌توانید به کارهای روزمره خود برسید، باید تحت نظر پزشک قرار بگیرید و با مصرف دارو، بیماریتان را کنترل کنید. از طریق لینک دریافت آنلاین نوبت دکتر می‌توانید برای ملاقات با بهترین پزشکان شهر خودتان، زمان رزرو کنید.
اگر تجربه میگرن قاعدگی دارید یا بخاطر بارداری و یائسگی سردرد هورمونی را تجربه کرده‌اید، تجربیات خود را با ما و دیگر خوانندگان دکتردکتر در میان بگذارید تا افرادی که اکنون با این مشکل درگیر هستند، با روش‌های درمان کاربردی آشنا شوند.
منابع:
healthline.com
medicalnewstoday.com
مرسی خیلی خوب توضیح دادین
سلام
تشکر از اشتراک گزاری نظرتون