کوررنگی مشکلی است که باعث می‌شود، رنگ‌ها به‌خوبی دیده نشوند چون برخی از سلول‌های مخروطی (سلول‌های عصبی) در چشم‌ها از بین رفته یا به‌درستی کار نمی‌کنند. با وجود این وضعیت، درک روشنایی و تشخیص تفاوت میان رنگ‌ها دشوار می‌شود. کوررنگی معمولا نتیجه جهشی ژنتیکی و ارثی است. بیشتر مبتلایان به این بیماری نمی‌توانند تفاوت میان رنگ قرمز و سبز را ببینند. تشخیص سایه‌های رنگی دیگر مانند آبی و زرد هم برای آنها کار ساده‌ای نیست. برخی بیماری‌های چشمی و داروها هم می‌توانند باعث کوررنگی شوند.
در این مقاله درباره علت، علائم و درمان کوررنگی می‌خوانید. مطالعه مطلب پیش رو به حدود ۴ دقیقه زمان نیاز دارد.
اگر در رابطه با کوررنگی چشم سوالی دارید، می‌توانید در انتهای همین صفحه و در قسمت نظرات بنویسید تا پزشک پاسخ دهد.
کوررنگی چیست؟
کوررنگی بیماری نسبتا رایجی است که در آن رنگ‌ها به‌درستی دیده نمی‌شوند. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که مخروط‌ها (نوعی سلول عصبی در شبکیه چشم ) به‌خوبی عمل نمی‌کنند.
مخروط‌ها نور و تصاویر را در هنگام ورود به چشم پردازش و سیگنال‌هایی را به مغز ارسال می‌کنند. در نتیجه ادراک رنگ‌ها مقدور و ممکن می‌شود.
کور رنگی معمولا به این معنا نیست که فرد مبتلا هیچ رنگی را نمی‌بیند. بیشتر کسانی که درگیر این بیماری‌اند، طیفی از رنگ‌ها را مشاهده می‌کنند اما برخی از رنگ‌ها را متفاوت از سایر افراد می‌بینند.
ضمن اینکه امکان دارد در تشخیص تفاوت بین رنگ‌ها و سایه‌های خاصی از رنگ و نور مشکل داشته باشند. در برخی از انواع نادر کور رنگی، فرد مبتلا هیچ رنگی را نمی‌بیند.
علائم کوررنگی
نشانه‌های کور رنگی به شکل‌های زیر نمایان می‌شوند:
- مشکل در تشخیص رنگ‌ها و سایه‌ها
- اختلال در تشخیص درجه روشنایی برخی رنگ‌ها
بسیاری از افراد مبتلا به کوررنگی نمی‌دانند که دچار این علائم هستند چون همیشه رنگ‌ها و سایه‌هایشان را به همین شکل دیده‌اند. برای همین، معاینه جامع چشم کودکان و انجام آزمایش‌های تشخیص کوررنگی اهمیت دارد.
علت کوررنگی
کوررنگی می تواند ارثی باشد (فرد مبتلا با آن متولد شده) یا اکتسابی (فرد در طول زندگی به آن مبتلا شده). علل در هر مورد متفاوت است.
دلایل کوررنگی ارثی
تغییر (جهش) در ژن‌ها باعث کوررنگی ارثی می‌شود. رایج‌ترین شکل کور رنگی ارثی موردی است که در آن، درک رنگ قرمز-سبز برای فرد مبتلا دشوار می‌شود.
علل کوررنگی اکتسابی
کوررنگی اکتسابی، که معمولا به صورت کمبود دید رنگ آبی-زرد ایجاد می‌شود، علل احتمالی متنوعی دارد. شامل:
- قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی که به سیستم عصبی آسیب می‌رسانند، مانند حلال‌های آلی، مخلوط حلال‌ها و فلزات سنگین.
- قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض نورهای جوشکاری.
- داروها، از جمله هیدروکسی کلروکین (برای درمان آرتریت روماتوئید).
- انواع بیماری‌های چشمی، از جمله دژنراسیون ماکولا وابسته به سن، گلوکوم و آب مروارید.
- شرایط پزشکی که بر مغز یا سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند، از جمله دیابت، بیماری آلزایمر و مولتیپل اسکلروزیس (MS).
کوررنگی اکتسابی نسبت به اَشکال ارثی کمتر شایع است.
انواع کوررنگی
انواع مختلفی از کور رنگی وجود دارد که نتیجه ضعف عملکرد سلول‌های مخروطی چشم به شکل‌های مختلف‌اند. همان‌طور که گفته شد، مخروط‌ها سلول‌های عصبی چشم هستند که رنگ‌ها را در طیف مرئی نور تشخیص می‌دهند.
این طیف شامل تمام طول موج‌هایی است که انسان می‌تواند ببیند. طول آنها از ۳۸۰ نانومتر (کوتاه) تا 700 نانومتر (بلند) متغیر است. به طور معمول، هر فرد با ۳ نوع مخروط به دنیا می‌آید:
- مخروط های حساس به قرمز (مخروط L): این مخروط‌ها طول موج‌های بلند (حدود ۵۶۰ نانومتر) را درک می‌کنند.
- مخروط‌های حساس به سبز (مخروط M): این مخروط‌ها طول موج‌های میانی (حدود ۵۳۰ نانومتر) را درک می‌کنند.
- مخروط‌های حساس به آبی (مخروط S): این مخروط‌ها طول موج‌های کوتاه (حدود ۴۲۰ نانومتر) را درک می‌کنند.
بیشتر مردم هر ۳ نوع مخروط را دارند. با‌این‌حال، اگر کمبود دید رنگی دارید، دست‌کم یک نوع مخروط در چشمتان به‌درستی کار نمی‌کند. بنا به نقص سلول‌های مخروطی، انواع کور رنگی رخ می‌دهد:
کوررنگی قرمز سبز
کمبود رنگ قرمز-سبز شایع‌ترین نوع کور رنگی است. این وضعیت بر نحوه مشاهده هر رنگ یا سایه‌ای از رنگ حاوی مقداری رنگ سبز و قرمز اثر می‌گذارد و خودش به ۴ زیرگروه تقسیم می‌شود:
| سرخ‌کوری (Protanopia) | مبتلایان نمی‌توانند نور قرمز را تشخیص بدهند و بیشتر رنگ‌ها را به‌صورت سایه‌های آبی یا طلایی می‌بینند. ممکن است، به راحتی سایه‌های مختلف قرمز را با مشکی اشتباه بگیرند و قهوه‌ای تیره را با سایه‌های تیره رنگ‌های دیگر از جمله سبز، قرمز یا نارنجی اشتباه بگیرند. |
| دوترانوپیا (Deuteranopia) | مبتلایان نمی‌توانند نور سبز را تشخیص بدهند. بیشتر رنگ‌ها را آبی و طلایی می‌بینید. ممکن است برخی از سایه‌های قرمز را با برخی از سایه‌های سبز اشتباه بگیرند و رنگ زرد را با سایه‌های روشن سبز اشتباه بگیرند. |
| کوررنگی قرمز (Protanomaly) | در دید مبتلایان به این نوع از کوررنگی، ممکن است که قرمز به صورت خاکستری تیره به نظر برسد و هر رنگی که حاوی قرمز باشد هم در نظرشان تیره‌تر از حد واقعی جلوه می‌کند. |
| سبز دشواربینی (Deuteranomaly) | این افراد حساسیت کمی نسبت به رنگ سبز دارند و بیشتر رنگ‌های آبی، زرد و به طور کلی طیف‌های کم‌رنگ را می‌بینند. |
کوررنگی آبی زرد
این نوع از کور رنگی آنچنان رایج نیست اما انواع زیر را دارد:
| آبی‌کوری (Tritanopia) | مبتلایان رنگ آبی را تشخیص نمی‌دهند و رنگ‌ها را به صورت قرمز، آبی روشن، صورتی و بنفش کم‌رنگ می‌بینند. |
| آبی دشواربینی (Tritanomaly) | این افراد رنگ‌های آبی را سبز می‌بینند و زرد را به‌سختی می‌بینند یا اصلا درکی از آن ندارند. |
تک رنگ‌بینی مخروط آبی
این نادرترین شکل کوررنگی است. در این وضعیت، تشخیص تفاوت بین رنگ‌ها سخت است و مبتلایان بیشتر رنگ‌ها را خاکستری می‌بینند. ممکن است، مشکلات و بیماری‌های چشمی دیگری از جمله حساسیت به نور (فوتوفوبیا)، نیستاگموس (nystagmus) یعنی حرکت سریع و غیرارادی چشم و نزدیک‌بینی هم در فرد مبتلا وجود داشته باشد.
آکروماتوپسی
آکروماتوپسی زمانی است که تمام یا بیشتر سلول‌های مخروطی چشم از بین رفته‌اند و به‌درستی کار نمی‌کنند. در این صورت، همه‌چیز با سایه‌های خاکستری دیده می‌شود.
تشخیص کوررنگی
برای تشخیص این مشکل در افراد از تست کوررنگی ایشیهارا (Ishihara) استفاده می‌شود. این مورد رایج‌ترین آزمایشی است که برای تشخیص کور رنگی قرمز سبز کاربرد دارد.
برای این آزمایش، پزشک مجموعه‌ای از صفحات رنگی را به شما نشان می‌دهد. هر صفحه حاوی الگوی نقاط کوچک است. در میان این نقاط، یک عدد (یا شکل برای کودکان خردسال) وجود دارد.
فرد تشخیص می‌دهد که در هر بشقاب چه چیزی می‌بینید. برخی از صفحات شامل اعدادی هستند که فقط با دید تمام رنگی می‌توانید آنها را ببینید. سایر موارد شامل اعدادی هستند که فقط با کمبود دید رنگی می‌توانید آنها را ببینید.
درمان کوررنگی چیست؟
در حال حاضر، هیچ درمانی برای افراد مبتلا به کوررنگی ارثی وجود ندارد. اگر به کوررنگی مبتلا شده‌اید، پزشکان شرایط زمینه‌ای را درمان می‌کنند یا مصرف داروها را تحت کنترل درمی‌آورند. این روند باعث بهبود بینایی هم می‌شود.
شاید نام عینک کور رنگی را شنیده باشید. چنین عینک‌هایی می‌توانند تجربه تشخیص رنگ بهتری را برای افراد مبتلا به کور رنگی خفیف رقم بزنند. عینک‌ها کنتراست یا همان تضاد بین رنگ‌ها را افزایش می‌دهند تا افراد مبتلا به کمبود دید رنگ بتوانند تفاوت‌ها را واضح‌تر ببینند.
اما این عینک‌ها هم کمکی به دیدن رنگ‌های جدید نمی‌کنند. لازم است بدانید که استفاده از عینک‌ها راه درمان نیست و هیچ مشکلی را در سلول‌های مخروطی چشم اصلاح نمی‌کند. پیش از استفاده از آنها باید با پزشک مشورت کنید.
سوالات متداول کوررنگی
بله، این مشکل معمولا ژنتیکی است اما برخی بیماری‌ها و داروها هم در بروزش بی‌اثر نیستند.
آزمایش تشخیص کوررنگی در کودکان از سن ۴ سال شروع می‌شود. در سن ۴ سالگی، بیشتر کودکان می‌توانند به سوالات پاسخ بدهند. با‌این‌حال، کودک باید اولین معاینه جامع چشم خود را خیلی زودتر (قبل از تولد ۱ سالگی) انجام بدهد.
منابع:
