عمل سیلوتومی یا جراحی لاپاراتومی (laparotomy) نوعی جراحی باز شکمی است که به رفع مشکلات متنوعی کمک می‌کند. از عمل لاپاراتومی برای شناسایی بیماری‌های شکمی مانند آپاندیس و کیسه صفرا استفاده می‌شود و کاربردهای مختلف دیگری هم دارد. برای مثال، از آن برای برداشتن یک عضو یا زایمان نوزاد استفاده می‌شود. این جراحی شکم باز حتی در درمان سرطان کاربرد دارد و برای درمان بیماری‌های زنان هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی، اصطلاح لاپاراتومی به برشی می‌گوییم که به منظور جراحی اکتشافی روی شکم ایجاد می‌شود.
در فرایند این عمل، جراح با ایجاد یک برش در دیواره شکمی، به اندام‌های داخلی دسترسی پیدا می‌کند. از لاپاراتومی برای رفع مشکلاتی مانند کیست تخمدان و بیماری‌های روده هم استفاده می‌شود. در این مقاله، شما را با این عمل به طور کامل آشنا می‌کنیم و از آماده‌سازی و مراقبت بعد از جراحی شکم برایتان می‌گوییم. در پایان با عوارض جراحی لاپاراتومی و انواع آن هم آشنا می‌شوید.
پرسش‌هایتان را درباره انواع جراحی لاپاراتومی و موارد دیگر مربوط به آن بپرسید تا کارشناس سلامتی مجله سلامتی و پزشکی دکتردکتر پاسخ دهد.
جراحی لاپاراتومی چیست؟
لاپاراتومی نوعی روش جراحی است که در آن، شکم را برای بررسی اندام‌های درونی باز می‌کنند. در بسیاری از مواقع، هدف از انجام چنین عملی، اکتشاف و یافتن دلیل برخی عوارض و مشکلات موجود در بدن است. در واقع، با جراحی لاپاراتومی مشخص می‌شود که درون بدن چه می‌گذرد و احتمالاً نمونه‌هایی از بافت برای تشخیص وضعیت از بدن برداشته می‌شود. این جراحی می‌تواند حکم عملیاتی درمانی هم پیدا کند و مثلاً برای برداشتن یک عضو یا مدیریت یک وضعیت بحرانی به کار گرفته شود.
در پایگاه علمی سازمان ملی سلامت آمریکا (NIH) آمده است:
اصطلاح لاپاراتومی به برشی از دیواره شکم اشاره دارد که حفره صفاق را باز می‌کند. منظور همان حفره‌ای است که شامل شکم و لگن می‌شود.
اصطلاحات دیگری هم برای لاپاراتومی شکم استفاده می‌شوند. مثلاً سیلوتومی یعنی برشی در شکم (celiotomy) و پریتونئوتومی (peritoneotomy) که برشی در حفره صفاقی است.
انواع جراحی لاپاراتومی چیست؟
لاپاراتومی نوعی عمل جراحی است که در آن جراح با ایجاد یک برش در دیواره شکم، به اندام‌های داخلی شکمی دسترسی پیدا می‌کند. انواع مختلفی از برش‌های لاپاراتومی وجود دارند که جراح می‌تواند بسته به نوع عمل و محل مشکل، از آن‌ها استفاده کند. در ادامه، از شکل‌های مختلف برش و انواع جراحی لاپاراتومی برایتان می‌گوییم. دقت کنید که انتخاب نوع برش به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله نوع عمل، محل مشکل، ترجیح دکتر جراح عمومی و وضعیتی که بیمار در آن قرار گرفته است. لاپاراتومی اکتشافی برای شناسایی مشکلات و عوارض بی‌نشانه کاربرد دارد. لاپاراتومی تشخیصی هم راهی برای تصمیم‌گیری درباره علت و ریشه بیماری‌ها است.
برش میانی (Midline)
این برش، رایج‌ترین نوع برش لاپاراتومی است و از زائده خنجری تا بالای استخوان عانه کشیده می‌شود. منظور از استخوان عانه همان استخوان ناحیه شرمگاهی است. منظور از زائده خنجری هم فرو رفتگی موجود در قسمت بالایی دیواره جلویی شکم است، یعنی نقطه‌ای که محل تلاقی دو حاشیه دنده به حساب می‌آید.
برش پارا مدیان (Paramedian)
این برش در کنار خط وسط شکم ایجاد و برای دسترسی به اندام‌های سمت چپ یا راست شکم استفاده می‌شود. شکل برش عمودی و موازی با خط وسط شکم است و کمی هم به سمت راست یا چپ متمایل می‌شود. با چنین شکلی از برش، امکان دسترسی به اندام‌هایی مانند کلیه‌ها و برخی از بخش‌های روده به وجود می‌آید.
برش عرضی (Transverse)
این برش به صورت افقی در زیر ناف ایجاد و برای دسترسی به اندام‌های لگن و زیر شکم استفاده می‌شود. برش عرضی برای دسترسی به اندام‌هایی مانند رحم کاربرد دارد. به طور کلی، برای رسیدن به بخش‌ها و اندام‌هایی که در لگن وجود دارند، از برش مذکور استفاده می‌شود. این برش دسترسی به بخش‌هایی از روده را هم ممکن می‌کند. برای جراحی کیست تخمدان و لاپاراتومی رحم هم از برش عرضی استفاده می‌شود.
برش پفاننستیل (Pfannenstiel)
این برش به صورت افقی در زیر خط بیکینی ایجاد می‌شود و برای جراحی‌های لگن کاربرد دارد. از برش پفاننستیل معمولاً برای جراحی‌های زنان استفاده می‌کنند و در عرض شکم و با کمی قوس ایجاد می‌شود. این برش دقیقاً بالای استخوان عانه یا همان استخوان شرمگاهی است و جای زخم اندکی هم به وجود می‌آورد.
برش زیردنده‌ای (Subcostal)
این برش به صورت مورب در زیر دنده‌ها ایجاد می‌شود و برای دسترسی به کبد، کیسه صفرا، طحال و کلیه‌ها کاربرد دارد. برای دستیابی به اندام‌های فوقانی شکم از این روش استفاده و با آن، آسیب کمتری به عضلات شکمی وارد می‌شود. به خاطر وجود اعصاب پرشمار در این نواحی، بیماران درد زیادی را بعد از عمل با برش زیر دنده‌ای تجربه می‌کنند.
فرق عمل لاپاراتومی و لاپاراسکوپی
لاپاراتومی و لاپاراسکوپی دو روش متفاوت برای کاوش و جراحی داخل شکم هستند. جراحی لاپاراسکوپی جایگزین جراحی باز است و در آن، به جای باز‌کردن شکم برای نمایان‌شدن اندام‌ها، از دوربین کوچکی با نور استفاده می‌شود. ضمناً از راه برش‌های کوچک، مشاهده و دستکاری داخل بدن امکان‌پذیر خواهد بود. هر روشی مزایا و معایب خود را دارد. لاپاراسکوپی کمتر تهاجمی است و راحت‌تر بهبود پیدا می‌کند.
| تفاوت‌ها | جراحی لاپاراتومی | جراحی لاپاراسکوپی |
| نحوه انجام | جراحی باز از طریق برش بزرگ در شکم برای دسترسی مستقیم به اعضا | جراحی کم‌تهاجمی از طریق برش‌های کوچک، ابزارهای نازک و دوربین |
| میزان برش | برش بزرگتر (10 تا 20 سانتی‌متر) | برش‌های کوچک (0.5 تا 1.5 سانتی‌متر) |
| دوره بهبودی | طولانی‌تر (چند هفته تا چند ماه) | کوتاه‌تر (چند روز تا یک هفته) |
| مدت زمان بستری | معمولا طولانی‌تر (3 تا 7 روز یا بیشتر) | معمولا کوتاه‌تر (1 تا 2 روز) |
| جای زخم | بزرگتر و قابل مشاهده | کوچک‌تر و کمتر مشهود |
| میزان ریسک عفونت | بیشتر | کمتر |
لاپاراسکوپی در مواقع اضطراری کارساز واقع نمی‌شود. لاپاراتومی یک روش استاندارد است که در بیشتر بیمارستان‌ها اجرا شده و برای مدیریت شرایط بحرانی هم کاربرد بیشتری دارد.
کاربرد عمل لاپاراتومی چیست؟
از جراحی لاپاراتومی برای کاوش حفره شکمی استفاده می‌شود. در صورتی که منبع دردی غیرقابل توضیح کشف نشده باشد، جراحان از این روش بهره می‌برند. در واقع، آنچه در آزمایش‌ها و روش‌های تصویربرداری کشف نشده، با این عمل قابل انجام خواهد بود. در موارد اورژانسی هم برای پیداکردن علت مشکلات شکمی و اعضای درون آن، از لاپاراتومی استفاده می‌شود.
لاپاراتومی اغلب یک روش اورژانسی است، اما نه همیشه. ممکن است، برای یک سزارین برنامه‌ریزی شده یا برنامه ریزی‌نشده هم پزشکان از لاپاراتومی استفاده کنند. جراح برای برداشتن یک عضو یا برداشتن توده و تومور سرطانی هم روی چنین روشی از عمل‌های جراحی، حساب می‌کند. از کاربردهای متنوع این عمل باید به موارد زیر اشاره کنیم.
آسیب تروماتیک شکم
اگر آسیب شدیدی به شکم وارد شود، پزشکان از لاپاراتومی برای ارزیابی آسیب‌های داخلی کمک می‌گیرند. با این روش، کنترل خونریزی ناشی از تصادف یا سقوط و حوادث دیگر هم قابل مدیریت است. ضمن اینکه در ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده هم کاربرد دارد. هدف از به کارگیری لاپاراتومی در چنین موقعیت‌هایی، تشخیص و درمان سریع آسیب‌های داخلی و جلوگیری از خونریزی شدید است. با وجود آن، امکان پیشگیری از انتشار عفونت در شکم هم مقدور می‌شود.
عفونت در حفره صفاقی (پریتونیت)
پریتونیت نوعی عفونت جدی است که می‌تواند در اثر پارگی آپاندیس، سوراخ‌شدن روده یا سایر مشکلات ناحیه شکمی به وجود بیاید. لاپاراتومی در این مواقع هم کاربرد دارد. از آن، برای تخلیه چرک، شست‌وشوی حفره صفاقی، برداشتن بافت‌های عفونی و درمان علت اصلی شکل‌گیری عفونت استفاده می‌شود.
سوراخ‌شدن دستگاه گوارش یا خونریزی کنترل نشده گوارشی
در مواردی که روده سوراخ می‌شود یا خونریزی شدید در آن رخ می‌دهد هم از لاپاراتومی استفاده می‌شود. خونریزی در نقاط دیگر دستگاه گوارش هم با چنین شکلی از جراحی، قابل مدیریت است. هدف از انجام لاپاراتومی در چنین مواقعی، ترمیم سوراخ، کنترل خونریزی، برداشتن بافت‌های آسیب دیده و جلوگیری از انتشار عفونت است.
آپاندکتومی اورژانسی برای آپاندیسیت پیچیده
آپاندیسیت پیچیده نوعی عفونت حاد و شدید آپاندیس است که نیاز به جراحی فوری دارد. از لاپاراتومی برای برداشتن آپاندیس ملتهب استفاده می‌شود. در این فرایند، امکان تخلیه چرک هم وجود دارد. ضمن اینکه با لاپاراتومی، شرایط برای پیشگیری از انتشار عفونت به نقاط گوناگون و بخش‌های دیگر شکم هم فراهم می‌شود.
اسپلنکتومی اورژانسی برای پارگی طحال
پارگی طحال معمولاً در اثر ضربه به ناحیه شکم ایجاد می‌شود و نتیجه آن هم خونریزی داخلی است. برای برداشتن طحال آسیب‌دیده و کنترل خونریزی از روش جراحی لاپاراتومی استفاده می‌شود. در مواقع اورژانسی، چنین شیوه‌ای کاربرد زیادی دارد و می‌تواند در پیداکردن عامل سریع مشکل و رفع عوارض ناخوشایندی مانند خونریزی، کاربرد زیادی داشته باشد.
سیستکتومی تخمدان برای کیست تخمدان یا اندومتریومای تخمدان
برای برداشتن کیست‌های بزرگ تخمدان یا اندومتریوما (توده‌های حاوی بافت آندومتر در خارج از رحم) هم از جراحی استفاده می‌شود. روش لاپاراتومی از بهترین راه‌کارهای جراحی برای حذف این کیست‌ها است. با برداشت و لاپاراتومی کیست تخمدان و اندومتریوما، درد در بدن زنان کاهش پیدا می‌کند و از عوارض مختلف این وضعیت‌ها هم کاسته می‌شود.
جراحی اندومتریوز
اندومتریوز نوعی بیماری مزمن و زنانه است که باعث می‌شود، بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم در خارج از آن، شروع به رشد کند. برای از بین‌بردن و برداشتن بافت‌های این بیماری از عمل جراحی لاپاراتومی استفاده می‌شود. با چنین شکلی از جراحی، دردهای ناشی از اندومتریوز از بین می‌روند و روند بهبودی در مسیری مؤثر پیش می‌رود.
عمل لاپاراتومی چگونه انجام می‌شود؟
لاپاراتومی شامل ایجاد برش بزرگی در حفره شکم است. ویژگی‌های برش و آنچه پس از آن اتفاق می‌افتد، به هدف لاپاراتومی بستگی دارد. به طور کلی، این روند چند ساعت طول می‌کشد و ممکن است، لوله‌های مختلفی در قسمت‌های مختلف بدن نصب شوند. این لوله‌ها برای رساندن و تخلیه مایعات در بدن قرار می‌گیرند و برای چند روز در جای خود باقی می‌مانند. منظور از لوله‌ها هم موارد زیر است:
- کاتتری که در ورید متصل می‌شود تا امکان دریافت داروی بیهوشی، آنتی بیوتیک و مایعات IV را فراهم کند.
- لوله‌ای که از راه بینی به معده وارد می‌شود تا مایعات را تخلیه کند.
- یک سوند ادراری برای تخلیه مثانه هم کاربرد دارد.
در برخی موارد، شاید به لوله تغذیه یا تغذیه تزریقی (از طریق IV) هم نیاز باشد.
مراقبت‌های قبل از عمل لاپاراتومی چگونه است؟
پیش از انجام عمل جراحی لاپاراتومی باید نسبت به عوارض و نتایج آن، آگاهی کاملی داشته باشید. پزشکان شرایط عمومی بیمار را هم بررسی می‌کنند و لازم است، بدانند که از چه داروها و درمان‌های دیگری استفاده می‌کند. انجام برخی از آزمایش‌ها مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس و آزمایش خون هم ضرورت دارد. این اقدامات برای آگاهی از آن است که بیهوشی عمومی برای بیمار، خطری در پی دارد یا ندارد.
بنا به نوع عمل، ممکن است که لازم باشد روده‌های بیمار کاملاً پاک شوند. مصرف داروهای خاص و ملین‌ها می‌تواند به روند تخلیه کامل روده بیمار، کمک شایانی کند. شاید بیمار مجبور شود که از خوردن غذا در چند روز پیش از عمل بپرهیزد و از رژیم غذایی مایعات رقیق، استفاده کند.
مراقبت‌های بعد از جراحی لاپاراتومی چگونه است؟
هنگامی که از اتاق عمل جراحی بیرون می‌آیید، به اتاق بعد از عمل منتقل خواهید شد. منظور جایی است که پزشکان علائم حیاتی را تا زمان بیدارشدن از بیهوشی، تحت نظر می‌گیرند. در مرحله بعدی به اتاق ریکاوری منتقل می‌شوید و در آنجا، از لوله‌هایی برای رساندن مایعات به بدن استفاده می‌کنید.
امکان دارد که پزشک به شما تنفس عمیق و تمرینات عضلانی بدهد تا در بیمارستان و هنگام بازگشت به خانه انجام دهید. این روش‌ها به جلوگیری از لخته‌شدن خون و عفونت قفسه سینه کمک می‌کنند. یادتان باشد که فلج‌شدن موقت روده‌ها پس از جراحی شکم (ایلئوس پارالیتیک) معمول و رایج است.
دوران نقاهت لاپاراتومی چقدر طول می‌کشد؟
بنا به وضعیت عمومی سلامت و نوع عمل هر بیمار، دوره نقاهت هم متفاوت خواهد بود. به طور متوسط، ۶ هفته طول می‌کشد تا برش بهبود پیدا کند. این عمل باعث به جاماندن یک جای زخم یا اسکار عمیق روی شکم می‌شود. البته این اسکار به مرور زمان، کم‌رنگ خواهد شد و دیده نمی‌شود. جای زخم بسته به ژنتیک و عوامل دیگر باید در طی ۳ تا ۶ سال آینده به تدریج محو و صاف شود.
برای انجام عمل لاپاراتومی باید به چه دکتری مراجعه کنید؟
پزشکی وظیفه انجام جراحی لاپاراتومی را به عهده می‌گیرد که به خوبی می‌داند تخصص جراحی عمومی چیست و امکان تشخیص و درمان مشکلات را در طول جراحی دارد. متخصصان جراحی عمومی افرادی هستند که به طور تخصصی، روی جراحی‌های شکم و لگن تسلط دارند. آن‌ها اقدامات جراحی مختلفی از جمله عمل لاپاراتومی یا سیلوتومی را پیش می‌برند و با کشف و درمان مشکلات ناحیه شکمی، جان بیماران را نجات می‌دهند.
برای مراجعه به بهترین پزشکان در این زمینه، امکان ورود به سامانه دکتردکتر را دارید. سامانه دکتردکتر بستری آنلاین است که فضایی برای مطالعه نظرات پیشین بیماران هر پزشک را فراهم کرده است. در آنجا، با مرور امتیازات هر پزشک و تجربه مراجعان او می‌توانید بهترین دکتر را شناسایی کنید و از او به شکل اینترنتی، نوبت ملاقات حضوری بگیرید.
منابع:
advancedgynecology.com
my.clevelandclinic.org
ncbi.nlm.nih.gov
betterhealth.vic.gov.au
سوالات متداول جراحی لاپاراتومی
بله، لاپاراتومی نوعی جراحی است و مانند هر جراحی دیگری با درد همراه است. البته استفاده از داروهای مسکن می‌تواند به کنترل درد و عوارض عمل کمک کند.
دوره نقاهت بعد از لاپاراتومی به نوع جراحی، سن بیمار و وضعیت عمومی سلامتی او بستگی دارد. به طور کلی، دوره نقاهت چند هفته طول می‌کشد.
بله، عفونت محل جراحی، خونریزی، لخته‌شدن خون و آسیب به اندام‌های داخلی یا تشکیل بافت اسکار از عوارض احتمالی عمل جراحی لاپاراتومی هستند.
در بسیاری از موارد، لاپاراسکوپی به عنوان جایگزینی برای لاپاراتومی استفاده می‌شود. لاپاراسکوپی روش جراحی کم تهاجمی است که در آن جراح با استفاده از ابزارهای کوچک و دوربین، عمل جراحی را پیش می‌برد. دوره نقاهت آن کوتاه‌تر است و برش‌های کمتری ایجاد می‌کند.
