اختلال پیچیده و طولانی‌مدتی که باعث خستگی شدید و پایدار می‌شود را خستگی مزمن می‌گویند. علت سندرم خستگی مزمن که با عنوان انسفالومیلیت میالوژیک (ME) نیز شناخته می‌شود، هنوز به‌طور‌کامل مشخص نیست. اما عوامل مختلفی مانند عفونتهای ویروسی، اختلالات سیستم ایمنی، عوامل ژنتیکی و روانی در بروز آن نقش دارند. فرد مبتلا به خستگی مفرط با علائمی شامل درد عضلانی، اختلالات خواب، مشکلات حافظه و تمرکز، سردرد و غیره مواجه می‌شود. این بیماری تاثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی افراد مبتلا دارد و درمان آن معمولا شامل مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی است.
مسئله مهم در تشخیص خستگی مزمن، مشترک بودن علائم این بیماری با سایر بیماری‌های مشابه است. پزشک متخصص برای تشخیص آن از معاینه فیزیکی و آزمایش‌های خون و ادرار کمک می‌گیرد. برای آشنایی با خستگی مزمن، علل، علائم و روش‌های درمان آن، تا انتهای این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر با ما همراه باشید.
همچنین، می‌توانید سوال خود را در بخش کامنت‌ها بپرسید، تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
خستگی مزمن چیست؟
سندرم خستگی مزمن (CFS) یک اختلال پیچیده و طولانی‌مدت است که با خستگی شدید و پایدار تشخیص داده می‌شود. این خستگی با استراحت بهبود پیدا نمی‌کند و اغلب با فعالیت‌های فیزیکی یا ذهنی تشدید می‌شود. علل دقیق خستگی مزمن ناشناخته است، اما ترکیبی از عوامل مانند عفونتهای ویروسی، اختلالات سیستم ایمنی، و عوامل روانی میتوانند در بروز آن نقش داشته باشند. دکتر روانشناس برای تشخیص خستگی مفرط بر اساس حذف سایر بیماری‌ها و وجود علائم مشخص مانند خستگی مزمن، اختلال خواب، درد عضلانی و مشکلات شناختی عمل میکند.
انواع سندرم خستگی مزمن شامل چه مواردی است؟
سندرم خستگی مزمن را بر اساس میزان تاثیری که بر بیمار دارد، میتوان به 4 سطح زیر تقسیم‌بندی کرد:
سندرم خستگی مزمن خفیف
سندرم خستگی مزمن خفیف با خستگی غیرقابل توجیه همراه است و میتواند حداقل به‌مدت 6 ماه ادامه داشته باشد. علائم این نوع سندروم، خستگی خفیفی است که کمترین تاثیر را بر انجام فعالیت‌های روزمره فرد مبتلا دارد.
سندرم خستگی مزمن متوسط
سندرم خستگی مزمن متوسط کمی جدی‌تر از نوع خفیف آن است. افراد مبتلا به سندروم خستگی مزمن متوسط، با محدودیت‌های قابل‌توجهی در فعالیت‌های روزانه خود مواجه میشوند.
سندرم خستگی مزمن شدید
در مورد خستگی مزمن شدید، مسئله جدی‌تر می‌شود و خستگی و ناتوانی در انجام فعالیت‌های عادی را در پی دارد. این درحالی است که علائم خستگی حتی با استراحت نیز برطرف نمی‌شوند.
سندرم خستگی مفرط
در سندروم خستگی مفرط، فرد مبتلا، استرس مزمن و طولانی‌مدتی که حداقل 6 ماه طول می‌کشد را تجربه میکند. به این وضعیت فرسودگی شغلی نیز می‌گویند، زیرا نشانه‌ای از وجود فشار زیاد بر مغز و ایجاد استرس مخرب است. خستگی مزمن مغز و اعصاب معمولا با اختلالات شناختی، سردرد، حساسیت به نور و صدا، اختلالات خواب و تغییرات خلقی همراه می‌شود.
خستگی مزمن چه علائمی دارد؟
علائم خستگی مزمن و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است. این اختلال علاوه بر خستگی شدید، نشانه‌های زیر را نیز به همراه دارد:
- خستگی زیاد بعد از فعالیت جسمی یا ذهنی
- مشکلات حافظه و تمرکز یا مهارت‌های فکری
- سرگیجه (این علامت با تغییر از حالت خوابیده یا نشسته به ایستاده، بدتر می‌شود)
- درد عضلانی یا درد مفاصل غیرقابل توضیح
- سردرد
- گلودرد
- اختلالات خواب
- حساسیت شدید به نور، صدا، بو، غذا و دارو
- حساسیت و بزرگ شدن غدد لنفاوی گردن یا زیر بغل
- ضعف زیاد، به‌ویژه بعد از بیدار شدن صبح
- خستگی و التهاب مزمن چشم و تاری دید
- حساسیت به تغییر دما
- تشنگی زیاد و نیاز به دفع ادرار سریع
- خستگی مزمن پاها
موارد بالا علائم شایع خستگی مفرط هستند. این بیماری میتواند در برخی باعث بروز علائم دیگری شامل موارد زیر نیز شود:
- کاهش فشار خون
- افزایش ضربان قلب موقع ایستادن
- حس گرگرفتگی با مصرف خوراکی‌های انرژی‌زا
- سرد شدن و عرق کردن دست و پا
- لرزش پاها هنگام ایستادن
- پرش‌های غیرارادی عضلانی
- افسردگی، ترس، زودرنجی و نداشتن توانایی تحمل استرس
- درد پشت سر و زیر جمجمه یا گردن
- درد شکم، تهوع، اسهال و نفخ
طبق تحقیقات انجام‌شده، علائم سندروم خستگی مزمن همراه با سایر بیماری‌های عملکردی شامل فیبرومیالژیا، حساسیت‌های شیمیایی و سندروم روده تحریک‌پذیر ایجاد میشوند. فیبرومیالژیا یک اختلال مزمن است که با درد گسترده در سراسر بدن خود را نشان می‌دهد. این درد اغلب با خستگی مفرط، اختلالات خواب و مشکلات شناختی همراه می‌شود.
چرا دچار خستگی مزمن می‌شویم؟
علت خستگی مزمن به‌طور دقیق مشخص نیست، اما عوامل مختلفی میتوانند باعث بروز این مشکل شوند. برای پاسخ به سوال خستگی مزمن نشانه چیست؟ می‌خواهیم مهم‌ترین علل خستگی را با هم بررسی کنیم:
ابتلا به خستگی مزمن به دلیل عفونتهای ویروسی یا باکتریایی
خستگی مزمن میتواند ناشی از عفونتهای ویروسی یا باکتریایی باشد. این عفونت‌ها ممکن است باعث التهاب مزمن در بدن شوند و به سیستم ایمنی آسیب برسانند. درنتیجه، فرد دچار خستگی مفرط، درد عضلانی و سایر علائم خستگی مزمن می‌شود. یکی از شایع‌ترین علل خستگی مزمن، ابتلا به عفونت ویروسی مانند تب غده‌دار است. تب غده‌دار معمولا توسط ویروس اپشتین-بار (EBV) ایجاد می‌شود. این ویروس از طریق تماس مستقیم با بزاق آلوده مانند بوسیدن، به فرد سالم انتقال پیدا میکند.
بروز سندرم خستگی مزمن به دلیل اختلالات سیستم ایمنی
اگر سیستم ایمنی به درستی کار نکند، میتواند به بافت‌های بدن از جمله مغز آسیب برساند. این آسیب میتواند باعث بروز خستگی مزمن، درد عضلانی، مشکلات شناختی و سایر علائم شود. اختلالات خودایمنی و عفونتهای مزمن از جمله عواملی هستند که میتوانند سیستم ایمنی را مختل کنند و باعث ابتلا به سندرم خستگی مزمن شوند.
عوامل روانی از علل ابتلا به سندرم خستگی مزمن
عوامل روانی مانند استرس مزمن، افسردگی و اضطراب میتوانند نقش مهمی در بروز و تشدید سندرم خستگی مزمن داشته باشند. ممکن است این عوامل با تاثیر بر سیستم ایمنی بدن، باعث افزایش حساسیت به درد و خستگی شوند. همچنین، اختلالات خواب ناشی از استرس و اضطراب نیز میتوانند به تشدید علائم خستگی مزمن کمک کنند.
مشکلات مصرف انرژی بدن از علل ابتلا به خستگی مزمن
سلول‌های بدن افراد مبتلا به خستگی مزمن، ممکن است نتوانند انرژی را به‌طور موثر تولید یا مصرف کنند. این اختلال در متابولیسم انرژی میتواند باعث بروز خستگی مزمن، ضعف عضلانی و سایر علائم شود. عوامل مختلفی مانند اختلالات متابولیک، اختلالات میتوکندریایی و کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی میتوانند در ایجاد این مشکل نقش داشته باشند.
ژنتیک از علل موثر در ابتلا به سندرم خستگی مزمن
برخی ژن‌ها ممکن است فرد را مستعد ابتلا به اختلالات سیستم ایمنی، متابولیسم انرژی و سایر مشکلات مرتبط با سندرم خستگی مزمن کنند. البته، عوامل ژنتیکی تنها عامل موثر نیستند و عوامل محیطی نیز در بروز این بیماری نقش دارند.
خستگی مزمن از طریق چه روش‌هایی تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص قطعی سندرم خستگی مزمن تاکنون با چالش‌هایی همراه بوده است، زیرا علائم آن شباهت زیادی به بسیاری از بیماری‌های دیگر دارند. به‌همین‌دلیل، پزشکان معمولا برای تشخیص این سندرم، مجموعه‌ای از عوامل و معیارها را ملاک تصمیم‌گیری قرار می‌دهند. مراحل تشخیص خستگی مزمن شامل موارد زیر میشوند:
- معاینه فیزیکی؛ ابتدا پزشک با بررسی دقیق علائم بیمار، سابقه پزشکی او و انجام معاینه فیزیکی، به دنبال نشانه‌هایی از بیماری‌های دیگر می‌گردد که ممکن است باعث ایجاد علائم مشابه شوند.
- آزمایش خون و دیگر آزمایش‌های تکمیلی؛ دربرخی‌موارد، پزشک ممکن است آزمایش‌های خون و ادرار را تجویز کند. پزشک با رد سایر بیماری‌ها شامل کم‌خونی، اختلالات تیروئید یا عفونت‌ها که میتوانند باعث بروز علائم خستگی مزمن شوند، به تشخیص این بیماری نزدیک‌تر می‌شود.
اگر علائم خستگی مزمن به‌مدت حداقل شش ماه ادامه داشته باشند، با استراحت بهبود پیدا نکنند و با سایر بیماری‌های شناخته‌شده توجیه نشوند، پزشک ممکن است به تشخیص سندرم خستگی مزمن برسد. درصورتی‌که علل روانی باعث بروز علائم خستگی مفرط شده باشند، مراجعه به روانشناس میتواند به بیمار کمک کند. هنگام مراجعه به پزشک متخصص برای تشخیص و درمان سندرم خستگی مزمن، می‌توانید از او برای یافتن پاسخ سوال تخصص روانشناسی چیست نیز مشاوره بگیرید. آگاهی از وظایف پزشک متخصص به شما کمک میکند، روند درمان این اختلال را بهتر و سریع‌تر پیگیری کنید.
به گزارش مجله newscientist،
سطح سلول‌های خاص، مولکول‌های چربی و پروتئین‌ها در خون افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن با افراد عادی متفاوت است. این موضوع میتواند به پزشکان کمک کند زودتر این بیماری را تشخیص دهند.
این تحقیق که اخیرا انجام شده است، نشان می‌دهد محققان 116 نشانگر زیستی را شناسایی کرده‌اند که به نظر می‌رسد در افراد مبتلا به خستگی مزمن رخ می‌دهند. بنابراین، در آینده‌ای نزدیک با آزمایش خون میتوان سریع‌تر به تشخیص این بیماری دست پیدا کرد.
سندرم خستگی مزمن چه عوارضی دارد؟
علائم سندروم خستگی مزمن گاهی بهبود پیدا می‌کنند و گاهی نیز بعد از فعالیت جسمی، ذهنی یا استرس عاطفی تشدید میشوند. عوارض خستگی مزمن شامل موارد زیر است:
عوارض سندروم خستگی مزمن | خستگی شدید |
| ضعف بدنی شدید | |
| ناتوانی در بیدار شدن هنگام صبح | |
| حساسیت سبک | |
| نداشتن تمرکز | |
| سردرد | |
| درد عضلانی و مفاصل | |
| تغییر خلق‌وخو و مزاج | |
| افسردگی | |
| انزوای اجتماعی | |
| افزایش غیبت‌های کاری | |
| اختلالات خواب |
مدیریت علائم خستگی مفرط، میتواند از بروز عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کند.
سندرم خستگی مزمن را چگونه میتوان درمان کرد؟
خستگی مزمن درمان مشخص و واحدی ندارد. انتخاب روش درمان خستگی مزمن به شدت و تاثیر بیماری بستگی دارد. هدف از درمان، تسکین و بهبود علائم خستگی مفرط است. درمان‌های حمایتی مختلف برای سندرم خستگی مزمن شامل موارد زیر میشوند:
دارو درمانی برای بهبود علائم خستگی مزمن
خستگی مزمن با هیچ داروی مشخصی قابلدرمان نیست، اما با استفاده از برخی داروها میتوان علائم آن را کاهش داد. ازجمله داروهای موثر برای از بین بردن علائم سندروم خستگی مزمن، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مسکن‌ها؛ برای درمان سردرد و دردهای عضلانی و مفاصل ناشی از این اختلال
- قرص ملاتونین؛ برای کاهش علائم این بیماری و بهبود کیفیت خواب
- مکمل‌های مختلف؛ شامل امگا 3، آهن، ویتامین‌های گروه B به‌ویژه B12، کراتین، منیزیم، روی و غیره.
این داروها با تاثیر بر علائم خستگی مزمن و بهبود آنها تا‌حدزیادی به داشتن یک سبک زندگی استاندارد کمک می‌کنند.
روان‌درمانی برای تسکین علائم خستگی مفرط
روان‌درمانی، به‌ویژه درمان شناختی- رفتاری (CBT)، یکی از ابزارهای قدرتمند در مدیریت علائم خستگی مفرط است. این نوع درمان به افراد کمک میکند تا افکار منفی و نگرانی‌های مرتبط با بیماری را شناسایی و تغییر دهند. همچنین، مهارت‌هایی مانند مدیریت استرس، برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و بهبود خواب را آموزش می‌دهد. مشاوره و گفتگو با روانشناس نیز فضایی امن را برای بیان احساسات و نگرانی‌ها فراهم میکند. همچنین، حمایت روانی به افراد کمک میکند تا با چالش‌های عاطفی و روانی ناشی از خستگی مزمن بهتر کنار بیایند.
ورزش و فعالیت‌های بدنی برای درمان سندرم خستگی مزمن
افرادی که به سندرم خستگی مزمن مبتلا هستند، میتوانند با انجام فعالیت‌های بدنی سبک و ملایم به‌تدریج انرژی خود را افزایش و علائم بیماری را کاهش دهند. ازجمله این فعالیت‌ها میتوان به پیاده‌روی، تمرین تنفس عمیق، یوگا و حرکات کششی اشاره کرد. مهم است که به بدن خود گوش دهید و درصورت احساس خستگی بیش‌ازحد، تمرین را متوقف کنید. ورزش‌های استقامتی سبک نیز میتوانند به بهبود تحمل بدن کمک کنند. با‌این‌حال، قبل از شروع هر برنامه ورزشی جدید، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
تغذیه مناسب برای درمان خستگی مفرط
برای حفظ انرژی، وعده‌های غذایی را کوچک و منظم میل کنید. میان‌وعده‌هایی مانند آجیل، میوه‌ها، سبزیجات و ماست یونانی که سرشار از پروتئین و فیبر هستند، به کنترل گرسنگی و تامین انرژی کمک می‌کنند. همچنین، گنجاندن چربی‌های سالم مانند آووکادو و روغن زیتون در رژیم غذایی، به بهبود عملکرد مغز و کاهش التهاب کمک زیادی میکند.
درمان‌های گیاهی و طب سنتی برای کاهش علائم خستگی مزمن
برخی گیاهان نیز میتوانند به کنترل علائم خستگی مزمن کمک کنند که ازجمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- روغن پریلا
- گیاهان آرام‌بخش و ضداسترس شامل زعفران و نعناع فلفلی
- زنجبیل برای کاهش درد و التهاب
- ریشه جینسینگ
- مصرف غذاهای سرد، خنک و آب‌دار برای کمک به بهبود علائم این بیماری
- روغن‌های گیاهی برای کاهش التهاب و درد خستگی مفرط
توجه! هیچ مکمل یا داروی گیاهی به‌تنهایی درمان قطعی محسوب نمی‌شود و درمان‌ها باید حتما تحت نظارت پزشک متخصص صورت گیرند.
آیا میتوان از بروز خستگی مزمن پیشگیری کرد؟
با توجه به پیچیده بودن علل خستگی مزمن، درمان قطعی نیز برای آن وجود ندارد. اما با انجام راهکارهای زیر میتوان از سندروم خستگی مزمن پیشگیری کرد:
پیشگیری از خستگی مزمن | استراحت کافی |
| مصرف آب به‌اندازه کافی و لازم | |
| خوردن غذاهای کاهش‌دهنده التهاب | |
| محدود کردن مصرف کافئین | |
| کنترل مصرف قند | |
| انجام فعالیت‌ها و ورزش‌های سبک | |
| درمان به‌موقع بیماری‌ها | |
| تقویت سیستم ایمنی بدن با تغذیه سالم | |
| داشتن سبک زندگی سالم |
با رعایت این موارد، می‌توانید احتمال بروز خستگی مزمن را کاهش و کیفیت زندگی خود را بهبود دهید.
برای پیگیری مشکل سندرم خستگی مزمن باید به پزشکان کدام تخصص مراجعه کرد؟
برای پیگیری و کنترل علائم خستگی مفرط باید به دکتر خستگی مزمن مراجعه کنید. سندرم خستگی مزمن با علائمی شامل خستگی مداوم و شدید، اختلالات خواب شامل بی‌خوابی و آپنه خواب، کاهش توانایی تمرکز و غیره مشخص می‌شود. پزشک متخصص نیز با بررسی این علائم، انجام معاینه فیزیکی و درصورت‌نیاز تجویز آزمایش خون و ادرار برای تشخیص این بیماری اقدام میکند. این کار به او کمک میکند بیماری‌هایی را که علائم مشابهی با خستگی مزمن دارند بررسی کند و به تشخیص این بیماری نزدیک‌تر شود. پزشک متخصص مغز و اعصاب، روانشناس، روانپزشک و ایمونولوژیست میتوانند باتوجه به علت بروز خستگی مزمن به درمان این بیماری کمک کنند.
برای ثبت نوبت بهترین دکتر روانشناس و دیگر تخصص‌های مرتبط با درمان سندروم خستگی مزمن، به پلتفرم آنلاین و سلامتی دکتردکتر مراجعه کنید.
منابع:
nhs.uk
mayoclinic.org
hopkinsmedicine.org
