صدا دادن فک در زمان باز و بسته کردن دهان، گاز زدن یا خمیازه کشیدن، مشکلی است که گاهی با احساس درد همراه است. این صداها معمولا بی‌خطر هستند و با کمی استراحت به‌راحتی برطرف خواهند شد. اما گاهی به دلیل استرس، دندان قروچه یا آرتروز مفاصل، ایجاد صدای فک ادامه‌دار خواهد شد. در این شرایط، علائمی همچون درد فک، سردرد، گوش درد، محدودیت حرکتی فک و قفل شدن فک را تجربه خواهید کرد.
مراجعه به دکتر دندانپزشک اولین اقدامی‌ست که در چنین شرایطی باید انجام دهید. این متخصص با بررسی علائم شما و معاینه فیزیکی علت صدا را شناسایی کرده و درمانهای مناسب را ارائه خواهد داد. با مطالعه این مطلب از مجله سلامتی و پزشکی دکتردکتر به روشهای درمان صدای فک پی خواهید برد.
در انتها، اگر سوالی درباره اینکه عوارض و خطرات صدای فک دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
صدا دادن فک چیست؟
صدای فک (jaw clenching)، پدیده‌ای است که ناشی از اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMD) یا اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) است. این اختلال میتواند به صداهای غیرطبیعی و حرکات غیرمنظم فک منجر شود و به‌طور کلی در هنگام فعالیت‌های روزمره مانند خوردن، صحبت کردن، قورت دادن و خمیازه کشیدن مشکل ایجاد کند.
مفصل فک به گونه‌ای طراحی شده است که در جهت‌های مختلف حرکت کرده و این حرکات نیاز به هماهنگی دقیق بین عضلات، اعصاب و خود مفاصل دارند. اما وقتی که این هماهنگی مختل میشود، مفاصل گیجگاهی به درستی عمل نکرده و منجر به دررفتگی فک خواهد شد؛ در نتیجه ممکن است صداهایی از فک شنیده شود.
صدای فک با چه علائمی همراه است؟
بیمارانی که به مشکل صدای فک و همچنین دیسک مفصل فکی مبتلا هستند، موارد و علائم زیر را تجربه می‌کنند:
- سردرد به‌ویژه در زمان بیدار شدن
- گردن درد
- قفل شدن فک
- دندان قروچه
- گوش درد یا مسدود شدن گوش
- صدای زنگ در گوش
- سرگیجه
این علائم نشان‌دهنده وجود اختلالات جدی‌تری در سیستم حرکتی فک بوده و نیاز به معاینه فیزیکی و درمان تخصصی دارند.
آیا این عارضه خطرناک است؟
این عارضه معمولا بی‌ضرر است و به خودی خود مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما اگر این صداها با درد یا تغییراتی در صورت همراه شوند، نشانهای از یک مشکل جدی‌تر بوده و در این صورت بهتر است به دکتر دندانپزشک مراجعه کنید. در واقع صدا دادن و گرفتگی فک برای اکثر افراد، مشکل خاصی به‌وجود نمی‌آورد؛ اما در موارد زیر باید به متخصص مراجعه کرد:
| علائم نیاز به مراجعه به پزشک | توضیحات |
| صدای فک همراه با درد | اغلب نشان‌دهنده وجود یک اختلال جدی‌تر |
| حساس شدن فک | نشانه التهاب یا آسیب در فک |
| ورم صورت | نشانه عفونت یا التهاب در فک |
| احساس محدودیت حرکتی فک | ناشی از دررفتگی فک |
| قفل شدن فک در جای خود | حاکی از آرتروز مفصل |
| جویدن غذا به سختی | وجود مشکلات فکی یا دندانی |
| ابتلا به سردرد، دندان درد، گردن درد یا گوش درد | نشانه‌هایی از مشکلات فکی |
در صورتی که یکی از این علائم را تجربه کردید، توصیه میشود برای ارزیابی دقیق‌تر به پزشک مراجعه کنید و علت آن را جویا شوید.
صدا دادن فک چه دلایلی دارد؟
صدا دادن فک هنگام باز و بسته کردن دهان ناشی از مشکلات مختلفی‌ست که به عملکرد مفصل فک تحتانی (TMJ) مربوط میشود. این صداها معمولا از مفصل فک ناشی می‌شوند که تحت فشار قرار گرفته و به سمت داخل یا خارج حرکت میکند. صدای ایجاد شده از فک دلایل شایعی دارد که در صورت بروز این صداها همراه با درد فک، باید به یک پزشک مراجعه کنید تا ارزیابی دقیق‌تری انجام شود و درمان مناسب صورت گیرد. در ادامه به بررسی دلایل مختلف صدای فک پرداخته‌ایم:
اختلالات مفصل فک
اختلالات مفصل فک به شدت به عملکرد صحیح فک آسیب می‌زنند. این اختلالات شامل موارد زیر هستند:
- اسپاسم عضلات؛ انقباضات غیرارادی عضلات اطراف فک می‌توانند باعث سفتی و کشیدگی عضلات شوند که در نهایت منجر به صدای غیرطبیعی هنگام حرکت فک میشود.
- رماتیسم مفصل؛ التهاب و درد در مفصل فک میتواند باعث ایجاد صداهای غیرطبیعی شود. این التهاب معمولا به دلیل بیماری‌های خودایمنی یا شرایط التهابی دیگر ایجاد میشود.
- تومورهای مفصل فک؛ وجود تومور یا زخم در ناحیه مفصل فک با ایجاد اختلال در حرکت طبیعی آن، به صدا دادن و درد فک منجر خواهد شد.
توجه! این اختلالات به دلیل عواملی مانند استرس، فشار عضلانی، دندانقروچه، آسیبدیدگی فک یا حتی ناهنجاریهای ساختاری در مفصل ایجاد می‌شوند.
استفاده زیاد از فک
استفاده مکرر از فک، مانند جویدن مداوم آدامس یا غذاهای سفت، فشار زیادی به عضلات و مفصل فک وارد میکند. این فشار باعث سفتی عضلات و صدای فک خواهد شد. همچنین حرکات مکرر و غیرطبیعی ممکن است به آسیب یا خستگی عضلات و تاندون‌ها منجر شود.
قرارگیری نادرست دندانها
اختلال در نظم و قرارگیری دندانها مربوط به مشکلات دندانپزشکی است؛ نامرتبی یا بهم فشردگی دندانها، فشار غیرطبیعی روی مفصل فک اعمال میکند. این فشار اضافی باعث جابجایی و صدا دادن فک میشود. دندانها باید به‌طور طبیعی و متناسب با یکدیگر عمل کنند تا از فشار غیرضروری بر مفصل فک جلوگیری شود.
آسیب‌های قدیمی
آسیب‌های وارد شده به فک یا ناحیه اطراف آن در گذشته، تاثیرات بلندمدتی روی عملکرد مفصل بر جای می‌گذارند. این آسیب‌ها ممکن است شامل شکستگی، جراحت یا جابجایی باشند که موجب تغییر در عملکرد طبیعی و صدای فک صورت می‌شوند.
قفل شدن فک
قفل شدن فک به حالتی گفته میشود که فک نمی‌تواند به درستی باز یا بسته شود. این وضعیت معمولا به دلیل اختلالات مفصل فک ایجاد میشود. در این حالت، صدای فک ناشی از فشار یا کشش ناگهانی بر مفصل است.
دندان قروچه
دندان قروچه یا فشار دادن دندانها به هم تاثیر زیادی روی مفصل فک می‌گذارد. این عمل معمولا در زمان استرس یا خواب از افراد سر می‌زند و میتواند به فشار و آسیب به عضلات و مفصل فک منجر شود. دندان قروچه به مرور زمان با سفت شدن عضلات باعث صدای فک خواهد شد.
براساس مقالات منتشر شده در آکادمی پزشکی دهان و دندان آمریکا (AAOM)،
دندان قروچه در خواب تحت کنترل آگاهانه فرد نیست و معمولا در طول شب در دوره‌های برانگیختگی رخ می‌دهد، زیرا فرد از مرحله عمیق‌تر خواب به مرحله سبک‌تر خواب می‌رود. این الگو ممکن است بارها در طول شب تکرار شود. فشار شدیدی هنگام خواب به فک‌ها در اثر ساییدن یا فشردن آن‌ها به هم ایجاد شده که منجر به استفاده بیش از حد از عضلات، درد یا خستگی صبحگاهی فک و اختلال در عملکرد فک می شود.
درمان دندان قروچه هنگام خواب، نیاز به رویکرد درمانی متفاوتی دارد. همچنین گاهی با یک اختلال خواب، مانند آپنه انسدادی خواب همراه خواهد بود.
جویدن
صدا دادن فک هنگام جویدن، به دلیل مجموعه‌ای از اختلالات در عملکرد طبیعی محل اتصال فک پایین به جمجمه است. این صداها معمولا به دلیل جابجایی فک و اختلال در حرکت آن ایجاد می‌شوند. علت اصلی این صداها سفت شدن یا سست شدن عضلات و تاندون‌ها و غضروف‌هایی‌ست که به عملکرد صحیح فک کمک می‌کنند. هر گونه اختلال در این ساختارها، صداهای غیرطبیعی در حین جویدن غذا یا صحبت کردن ایجاد خواهد کرد. بنابراین در صورت بروز این صداها، بررسی وضعیت مفصل فک و عضلات اطراف آن ضروری است.
خمیازه
صدای فک هنگام خمیازه از کشیدگی بیش از حد فک پایین در هنگام باز کردن دهان ناشی میشود. گاهی، این صداها به دلیل جابجایی دیسک بین استخوان‌های مفاصل گیجگاهی فکی رخ می‌دهند. در واقع، هنگامی که فک به‌طور ناگهانی و به شدت حرکت میکند، فشار زیادی به ساختارهای اطراف وارد میشود. برای کاهش این صداها تقویت عضلات فک و بهبود عملکرد مفصل به ثبات فک کمک میکند و بهتر شدن حرکات آن و کاهش احتمال بروز صداهای ناخواسته را هم به دنبال دارد.
صدای فک سمت راست
صدای فک سمت راست معمولا به دلیل جابجایی دیسک‌های مفصلی یا فشار روی عضلات فک ایجاد می‌شوند و ممکن است با درد یا ناراحتی همراه باشند. برای درمان خانگی صدای فک، استفاده از کمپرس گرم یا سرد التهاب را کاهش و درد را تسکین می‌دهد. همچنین انجام تمرینات کششی ملایم برای فک، دامنه حرکتی را افزایش داده و به کاهش صداهای غیرطبیعی کمک میکند.
صدای فک سمت چپ
صدا دادن فک سمت چپ، همانند فک سمت راست به علت اختلالات مفصل گیجگاهی فکی یا تنش‌های عضلانی در این ناحیه بروز میکند. برای درمان این مشکل نیز میتوانید از کمپرس گرم یا سرد و همین‌طور داروهای غیراستروئیدی استفاده کنید.
صدا دادن فک پایین
صدای فک پایین اصولا با درد و ناراحتی هم همراه است. برای تشخیص دقیق‌تر، انواع تصویربرداری همچون MRI یا سی‌تی‌اسکن برای شناسایی علت اصلی مشکل انجام میشود. پس از تشخیص، مراجعه به فیزیوتراپیست برای شروع درمانهای فیزیوتراپی، وضعیت فک را بهبود داده و صداهای غیرطبیعی را کاهش می‌دهد.
این عارضه چگونه تشخیص داده میشود؟
صدای فک صورت که به صورت کلیک یا تق تق شنیده میشود، ناشی از اختلالات مفصل گیجگاهی فکی است. برای تشخیص این وضعیت، دکتر دندانپزشک اقدامات تشخیصی زیر را انجام می‌دهد:
- معاینه بالینی؛ لمس و حرکت دادن فک توسط پزشک برای یافتن صداها، درد یا محدودیت در حرکت فک
- تصویربرداری؛ بررسی ساختارهای فک و مفصل با کمک روشهای تصویربرداری مانند رادیوگرافی، MRI یا CT اسکن
- بررسی سابقه پزشکی؛ تشخیص دقیق‌تر با پرسیدن سوالاتی از بیمار درباره علائم، مدت زمان بروز آن‌ها و هرگونه آسیب یا استرس اخیر
دکتر دندانپزشک، پس از تشخیص اینکه علت صدای فک چیست، برنامه درمانی مناسب را برای فرد تجویز خواهد کرد.
چگونه صدا دادن فک را می‌توان درمان کرد؟
درمان صدای ایجاد شده در فک، بستگی به علت زمینه‌ای و شدت علائم دارد. اگر صدای فک ناشی از یک بیماری جدی باشد یا فرد علائم نگران‌کننده‌ای را تجربه کند، روشهای درمانی متناسب با شرایط به فرد ارائه خواهد شد. این روش‌ها شامل تکنیک‌های خانگی، درمانهای پزشکی و تمرینات ورزشی می‌شوند. در ابتدا میتوانید از تکنیک‌های خانگی استفاده کنید. همچنین تمرینات کششی ملایم برای کاهش تنش و بهبود حرکت فک بسیار موثر هستند. در ادامه، به موثرترین روشهای درمان صدای فک صورت پرداخته‌ایم:
درمان خانگی
اگر پزشک تایید کند که مشکل فک شما جدی نیست، میتوانید این مشکل را در منزل با روشهای ساده حل کنید. یکی از بهترین روشهای درمان خانگی برای صدای فک، استفاده از کمپرس سرد و گرم است که باعث شل شدن و رفع گرفتگی عضلات مفصل گیجگاهی فک شده و درد شما را هم کمتر میکند.
در صورتی که علت صدای فک شما دندان قروچه باشد، استفاده از محافظ دندان برای حل این مشکل موثر خواهد بود. همچنین خوردن غذاهای نرم و لقمه‌های کوچک، فشار روی فک را کمتر کرده و مانع از صدا دادن آن می‌شوند. انجام تمرینات آرامش‌بخش و کاهش استرس هم از انقباض ماهیچه‌های فک جلوگیری میکند.
نکته مهم این است که به هیچ عنوان روش‌هایی مثل شکستن قولنج فک را امتحان نکنید؛ زیرا این کار منجر به آسیب‌های بیشتری میشود.
درمان با ورزش
ورزش‌های مخصوص فک به بهبود صدای فک کمک می‌کنند. یکی از تمرینات مفید، ورزش‌های تقویتی هستند که به سادگی انجام می‌شوند. برای این تمرین، انگشت شست خود را زیر چانه قرار داده و به آرامی فشار دهید. همزمان دهان خود را به آرامی باز کنید و چند ثانیه در این حالت نگه دارید. همچنین ورزش‌های کششی هم بسیار موثر هستند. برای این تمرین، نوک زبان خود را به سقف دهان فشار داده و سپس به آرامی دهان خود را باز کنید، اما حتما توجه داشته باشید که این حرکت بدون درد باشد.
همین‌طور ورزش‌های آرامش‌بخش در کاهش استرس و تنش‌های روانی نقش دارند. برای این تمرین، نفس خود را به آرامی تا شماره ۵ یا ۱۰ حبس کرده و سپس به آرامی خارج کنید. این روش‌ها به کاهش درد و صدای فک کمک کرده و در نتیجه آن‌ها احساس راحتی بیشتری خواهید داشت.
درمان پزشکی
در صورتی که دکتر دندانپزشک تشخیص دهد مشکل فک شما جدی‌ست و نیاز به درمان دارد، روشهای پزشکی متعددی را به شما پیشنهاد میکند. مشکلاتی مانند اورجت و مال اکلوژن باید حتما توسط دندانپزشک متخصص بررسی و درمان شوند تا به این ترتیب صدای فک هم برطرف شود. یکی از روشهای موثر استفاده از اسپلینت (splint) است که با جلوگیری از به هم ساییدگی دندانها، فشار روی مفصل فک را کاهش خواهد داد. همچنین الکترومیوگرافی (electromyography) به پزشک در شناسایی الگوهای فعالیت عضلات فک و تشخیص مشکلات مرتبط با آن کمک میکند.
در کنار این روش‌ها، گاهی دکتر دندانپزشک تزریق استروئید را برای درمان مشکلاتی مانند سندرم درد میوفاسیال یا آرتروز فک تجویز میکند. داروهای ضدالتهاب و مسکن‌های قوی هم برای تسکین درد و کاهش التهاب استفاده می‌شوند. درصورتی‌که مشکل، ناشی از نامرتب بودن دندانها یا عدم همترازی فک باشد، درمانهای ارتودنسی به حل این مشکل کمک می‌کنند. در نهایت اگر هیچ یک از روشهای درمانی موثر نباشد و مشکل حاد باقی بماند، جراحی فک گزینه آخر خواهد بود.
برای حل این مشکل باید به چه دکتری مراجعه کرد؟
برای حل مشکل صدای فک بهتر است به دکتر دندانپزشک مراجعه کنید. صدا دادن فک صورت معمولا ناشی از عدم تطابق در مفاصل فک یا تنش‌های عضلانی‌ست و به دلایل مختلفی از جمله استرس یا عادات نادرست رخ می‌دهد. چنانچه بدانید تخصص دندانپزشکی چیست از تسلط دکتر دندانپزشک بر ساختار فک و دندانها و مهارت او در تشخیص اختلالات مرتبط به آن‌ها آگاه خواهید بود. بنابراین اگر با صدای غیرطبیعی در فک خود مواجه هستید، مراجعه به دندانپزشک میتواند اولین قدم موثر در درمان این مشکل باشد.
این متخصص به سوال شما در مورد اینکه موثرترین روش درمان صدای فک چیست پاسخ خواهد داد. برای دریافت مشاوره آنلاین یا حضوری با دکتر دندانپزشک، نوبت خود را در سامانه نوبت‌دهی آنلاین دکتردکتر ثبت کنید.
منابع:
hopkinsmedicine.org
nhs.uk
