ایدز بیماری خطرناکی‌ست که سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و فرد را در برابر انواع عفونتها و بیماری‌ها آسیبپذیر میکند. در صورت عدم درمان، پیشرفت تدریجی اچ آی وی منجر به مرگ می‌شود.
این بیماری از طریق انتقال مایعات بدن فرد مبتلا همچون خون، ترشحات منی و واژن و شیر مادر به دیگران منتقل می‌شود. در مقابل، برقراری تماس‌های سطحی همچون در آغوش گرفتن یا بوسیدن، در انتقال این بیماری نقشی ندارند.
آگاهی، پیشگیری و درمانهای نوین در کنترل این بیماری، نقش حیاتی دارند. از این رو در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به بررسی کامل ویروس اچ آی وی پرداخته‌ایم.
اگر سوالی خاصی درباره این بیماری دارید، در قسمت نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ دهد.
ایدز چیست؟
ایدز، سندرم نقص ایمنی اکتسابی و شدیدترین مرحله از عفونت ویروس HIV است. این ویروس، به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و سلول‌های ضروری برای دفاع از ایمنی بدن را هدف قرار می‌دهد.
در نتیجه فرد، با ضعیف شدن سیستم ایمنی، مستعد ابتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب و برخی سرطان‌ها می‌شود. در صورت عدم درمان، ویروس اچ آی وی پیشرفت کرده و باعث بروز مشکلات جدی و تهدیدکننده زندگی خواهد شد.
تفاوت بین ایدز و و ویروس اچ آی وی (HIV)
اچ آی وی ویروسی است که سیستم ایمنی بدن را تضعیف میکند و منجر به اچ آی وی می‌شود. این بیماری، مرحله پیشرفته‌ای از عفونت HIV است که در آن سیستم ایمنی به شدت آسیب دیده و بدن در معرض عفونت‌های فرصت‌طلب و برخی سرطان‌ها قرار می‌گیرد. گاهی، فرد سالها بدون ابتلا به این بیماری با ویروس HIV زندگی میکند؛ به‌ویژه اگر تشخیص زودهنگام و درمان مناسب انجام شود.
آیا ایدز کشنده است؟
این بیماری در صورت عدم درمان میتواند کشنده باشد. چراکه، سیستم ایمنی به شدت آسیبپذیر می‌شود و نمی‌تواند بدن را در برابر عفونت‌های فرصت‌طلب و برخی سرطان‌ها حفظ کند.
در گذشته، این بیماری به‌عنوان بیماری کشنده در نظر گرفته می‌شد؛ اما با ظهور درمانهای مدرن، افراد میتوانند ویروس را به‌طور موثری کنترل کنند و طول عمر طبیعی‌تری داشته باشند.
ایدز چه علائمی دارد؟
علائم این بیماری مرتبط با کاهش توانایی سیستم ایمنی در مقابله با عفونتها و بیماری‌ها است. این علائم در مراحل متفاوتی از بیماری متفاوت هستند. در ادامه، به علائم این بیماری در مراحل مختلف پرداخته‌ایم:
علائم اولیه این بیماری (مرحله حاد)
اکثر افراد آلوده به HIV، بین 2 تا 6 هفته پس از عفونت، به یک بیماری کوتاه و شبیه آنفولانزا مبتلا می‌شوند. پس از این مرحله، ویروس HIV ممکن است تا چندین سال هیچ علامتی ایجاد نکند.
براساس تخمین موسسه ملی سلامت انگلستان (NHS)،
تا 80 درصد از افرادی که به HIV آلوده هستند، علائم اولیه این بیماری را شبیه به آنفولانزا تشبیه میکنند.
شایع‌ترین علائم این بیماری در این مدت شامل تب، خستگی، تورم غدد لنفاوی، جوش، گلودرد، دردهای عضلانی و مفصلی و سردرد است. گاهی، این علائم چند هفته طول می‌کشند و با سایر عفونت‌های ویروسی اشتباه گرفته می‌شوند.
علائم مرحله دوم (دوره کمون)
مرحله دوم عفونت HIV که به آن مرحله نهفته یا مرحله پنهان بالینی هم گفته می‌شود، پس از دوره اولیه عفونت حاد رخ می‌دهد. گاهی این مرحله برای چندین سال ادامه پیدا میکند.
در صورت عدم درمان ضد ویروس در این مرحله، علائم نسبتا کمی ظاهر می‌شوند؛ اما ویروس همچنان با سرعت کمتری به تکثیر خود ادامه می‌دهد.
گاهی بسیاری از افراد مبتلا در این مرحله، علائم قابل توجهی از بیماری در خود نشان نمی‌دهند. با این حال، برخی افراد علائم زیر را هم تجربه میکنند:
- تورم غدد لنفاوی، حتی در غیاب علائم دیگر
- علائم عمومی یا غیراختصاصی مانند خستگی، کاهش وزن و تب‌های موقت
- ضعیف شدن سیستم ایمنی و افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب و برخی از انواع سرطان‌ها
- افزایش بار ویروسی به دلیل ادامه تکثیر ویروس اچ آی وی حتی در غیاب علائم
- فعال شدن عفونت‌های قبلی مانند سل یا عفونت‌های قارچی
در صورت عدم تشخیص و درمان در این مرحله، ویروس HIV به ایدز تبدیل می‌شود.
علائم پیشرفته و مزمن این بیماری
اچ آی وی پیشرفته و مزمن، زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به شدت توسط ویروس آسیب ببیند و بدن دیگر قادر به مقابله با عفونتها و بیماری‌ها نباشد. در جدول زیر، به علائم پیشرفته و مزمن این بیماری اشاره کرده‌ایم:
| علائم پیشرفته و مزمن | شرح علائم |
| ابتلا به عفونت‌های مکرر | همچون ذات‌الریه، سل و زگیل تناسلی از علائم ایدز در مردان |
| کاهش وزن شدید | کاهش وزن غیرارادی، به‌ویژه از دست دادن توده عضلانی |
| از دست دادن اشتها | عدم تمایل به غذا به دلیل تهوع، مشکل در بلع یا زخم‌های دهانی |
| اختلالات شناختی | مشکلات حافظه، مشکل در تمرکز، گیجی و کاهش عملکرد ذهنی |
| نوروپاتی محیطی | آسیب به اعصاب که باعث درد، گزگز یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها |
| زوال عقل | مشکلات در حرکت و گفتار |
| جوش‌های پوستی | جوش‌ها یا زخم‌های پوستی مداوم |
| سرطان سارکوم کاپوزی | ایجاد لکه‌های بنفش، قرمز یا قهوه‌ای پوست در مراحل پیشرفته |
| تب مزمن | تب کم‌درجه مداوم یا تب‌های دوره‌ای |
| تعریق شبانه | خیس شدن رختخواب و لباس‌ها در اثر تعریق در طول خواب |
| اسهال مزمن | کم‌آبی بدن و کمبودهای تغذیه‌ای در اثر اسهال مداوم |
| تورم غدد لنفاوی | به‌ویژه در گردن، زیربغل یا کشاله ران |
| زخم‌های دهانی مکرر در دهان و گلو | همچون برفک دهانی با اختلال در بلع و ایجاد لکه‌های سفید |
| سرفه مداوم و تنگی نفس | به دلیل عفونت‌های ریوی مانند ذات‌الریه |
| آسیب به ارگان‌ها | آسیب به اندام‌های مختلف مانند کبد، کلیه‌ها و دستگاه گوارش |
| از دست دادن حافظه یا گیجی | کاهش عملکرد شناختی، مشکل در تمرکز یا از دست دادن حافظه |
| علائم عصبی | همچون تشنج، مننژیت یا اختلالات عصبی دیگر |
| ابتلا به سرطان | سرطان سیستم لنفاوی و سرطان دهانه رحم از علائم ایدز در زنان |
این علائم، نشان‌دهنده ابتلای کامل به اچ آی وی هستند و بدن دیگر توانایی مقابله با عفونتها را ندارد.
علت ابتلا به این بیماری چیست؟
ویروس HIV با حمله به نوعی گلبول سفید خون، سیستم ایمنی بدن را ضعیف میکند. با تکثیر این ویروس، این سلول‌ها از بین می‌روند و بدن در برابر عفونتها و برخی سرطان‌ها آسیبپذیر می‌شود. ویروس اچ آی وی از طریق تماس با مایعات آلوده بدن مانند خون، اسپرم، مایعات واژینال و شیر مادر منتقل می‌شود.
در صورت برقراری روابط جنسی پر مخاطره و حفاظت نشده، انواع بیماری های مقاربتی زنان و مردان و بیماری‌هایی نظیر اچ آی وی رخ می‌دهد. همچنین، عوامل دیگری همچون به اشتراک گذاشتن سرنگ‌های تزریق، مادر به کودک هنگام زایمان یا انتقال خون آلوده باعث انتشار این ویروس خواهد شد.
بیماری‌های مرتبط با اچ آی وی
در جدول زیر، به مهم‌ترین بیماری‌های مرتبط با این بیماری اشاره کرده‌ایم:
| نوع بیماری | نام بیماری | شرح بیمار |
| بیماری‌های عفونی | ذات‌الریه | عفونت قارچی شدید ریه‌ها |
| سل | عفونت باکتریایی ریه‌ها | |
| کاندیدیاز | عفونت قارچی در دهان، گلو و مری | |
| توکسوپلاسموز | عفونت انگلی مغز و در نهایت التهاب مغز | |
| ویروس سیتومگالوویروس | عفونت ویروسی در چشم‌ها، دستگاه گوارش و سایر اندام‌ها | |
| کریپتوکوکوزیس | عفونت قارچی در مغز و در نهایت مننژیت | |
| ویروس هرپس ساده | شیوع شدید زخم در دهان، دستگاه تناسلی و پوست | |
| سرطان‌ها | سارکوم کاپوزی | درگیری رگ‌های خونی و ایجاد ضایعات روی پوست و دهان |
| سرطان خون | نوعی سرطان خون در سیستم لنفاوی | |
| سرطان دهانه رحم | به دلیل عفونت مزمن با ویروس پاپیلومای انسانی | |
| سرطان مقعد و دستگاه تناسلی | افزایش خطر در افراد مبتلا به ویروس اچ آی وی | |
| انواع اختلال عصبی | زوال عقل | اختلال در عملکرد شناختی، حافظه و مهارت‌های حرکتی |
| میلوپاتی | اختلالات حرکتی در اثر آسیب به نخاع | |
| نورپاتی محیطی | درد و ضعف در دست و پاها در اثر آسیب به اعصاب محیطی | |
| بیماری‌های مزمن | بیماری‌های قلبی-عروقی | به‌دلیل التهاب ناشی از بیماری، سبک زندگی و داروها |
| سندرم ازدست‌دادن وزن | کاهش وزن شدید و آتروفی عضلات در اثر تغذیه و عفونتها | |
| اسهال مزمن | به دلیل ابتلا به انواع عفونتها |
ذات‌الریه، رایج‌ترین علت مرگ در افراد مبتلا به این بیماری است.
راه‌های انتقال ایدز
با این که به‌غیر از رفتارهای پرخطر، اچ آی وی به راحتی منتقل نمیشود اما تماس جنسی محافظت نشده، یکی از راه های انتقال بیماری های مقاربتی و ویروس HIV است. در ادامه، به راه‌های اصلی انتقال این بیماری اشاره کرده‌ایم:
- تماس جنسی؛ برقراری رابطه جنسی بدون محافظت (واژنی، مقعدی یا دهانی) با فرد مبتلا به این بیماری، ویروس را منتقل کند. البته خطر انتقال در رابطه جنسی مقعدی به دلیل آسیب بیشتر به بافت‌ها، بالاتر است.
- استفاده مشترک از سوزن یا سرنگ؛ تزریق مواد مخدر با سوزن یا سرنگی که قبلا توسط فرد آلوده استفاده شده، میتواند ویروس HIV را وارد جریان خون کند.
- انتقال از مادر به کودک؛ مادران مبتلا به این بیماری میتوانند ویروس را در طول بارداری، زایمان یا از طریق شیردهی به کودک خود منتقل کنند.
- انتقال از طریق انتقال خون و پیوند اعضا؛ دریافت محصولات خونی یا پیوند اعضا که آلوده به ویروس اچ آی وی باشند، باعث انتقال ویروس می‌شوند.
لازم به ذکر است که امکان انتقال این بیماری از طریق سرفه، عطسه یا نیش حشرات مانند پشه‌ها هم وجود دارد.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند؟
افراد، بسته به رفتارها و شرایط خاصی، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند:
- افراد دارای تماس جنسی بدون محافظت
- افراد دارای شرکای جنسی متعدد
- افراد مبتلا به سایر بیماری‌های مقاربتی مانند سیفیلیس، هرپس، کلامیدیا و گونوره
- مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی در صورت استفاده از سرنگ مشترک و آلوده
- کودکان متولدشده از مادران مبتلا
- کودکان شیرخواره در اثر انتقال ویروس از شیر مادر مبتلا
- افراد تحت اقدامات پزشکی غیرایمن همچون انتقال خون یا پیوند اعضا با تجهیزات غیراستریل یا محصولات خونی آلوده
همچنین، کارکنان بهداشتی و درمانی در صورت وقوع آسیب ناشی از سوزن آلوده به خون مبتلا به HIV در معرض ابتلا به این ویروس هستند.
ابتلا به اچ آی وی چه عوارضی برای فرد دارد؟
شایع‌ترین عوارض ابتلا به این بیماری، شامل موارد زیر می‌شوند:
- ابتلا به انواع عفونت‌های ویروسی، قارچی و باکتریایی
- ابتلا به انواع سرطان پوست، سیستم لنفاوی، سرطان دهانه رحم و سرطان مقعد و دستگاه تناسلی
- ابتلا به مشکلات عصبی همچون اختلالات شناختی، نورپاتی محیطی و از دست دادن حافظه
- ابتلا به انواع مشکلات گوارشی مانند اسهال مزمن و افزایش احتمال سرطان گوارشی
- ابتلا به مشکلات قلبی عروقی مانند نارسایی قلبی، حمله و سکته قلبی
- ابتلا به مشکلات کلیوی همچون نفروپاتی، نارسایی کلیه و کاهش تدریجی عملکرد کلیه
- ابتلا به اختلالات خونی همچون کاهش تعداد گلبول‌های قرمز، کاهش تعداد پلاکت‌ها و افزایش خطر خونریزی
- ابتلا به مشکلات غدد درون‌ریز همچون نارسایی غدد فوق کلیوی، دیابت و پوکی استخوان
با تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع، بسیاری از این مشکلات به‌طور موثری پیشگیری یا مدیریت می‌شوند.
اچ آی وی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
چندین آزمایش برای شناسایی وجود ویروس یا واکنش بدن به آن وجود دارد. در ادامه، به این آزمایش‌ها اشاره کرده‌ایم:
| نوع آزمایش | توضیحات |
|---|---|
| آزمایش آنتی‌بادی HIV | شناسایی آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن در پاسخ به عفونت HIV؛ بیشتر افراد در عرض 18 تا 30 روز پس از مواجهه آنتی‌بادی تولید میکنند. |
| آزمایش ترکیبی آنتی‌ژن/آنتی‌بادی | شناسایی آنتی‌بادی‌ها و آنتی‌ژن پروتئین ویروس؛ قادر به تشخیص عفونت در عرض 2 تا 6 هفته پس از مواجهه با ویروس (آزمایش نسل چهارم). |
| آزمایش اسید نوکلئیک | شناسایی ویروس واقعی در خون زودتر از آزمایش‌های آنتی‌بادی یا آنتی‌ژن. |
| آزمایش‌های سریع | استفاده از نمونه خون انگشت یا بزاق؛ ارائه نتایج کمتر از 20 دقیقه. |
مدیریت موثر ویروس، حفظ سیستم ایمنی و جلوگیری از پیشرفت این بیماری به انجام به‌موقع این آزمایش‌ها بستگی دارند.
ایدز چگونه درمان می‌شود؟
در حال حاضر درمان قطعی برای HIV وجود ندارد؛ اما درمانهای موثری برای مدیریت ویروس و جلوگیری از پیشرفت آن به ایدز وجود دارد که در ادامه به آنها پرداخته‌ایم:
درمان ضدویروس (ART)
درمان اصلی این بیماری، درمان ضدویروسی (ART) است که شامل ترکیبی از داروها برای مهار مراحل مختلف چرخه زندگی HIV می‌شود. این داروها معمولا شامل کلاس‌های مختلف دارویی هستند که در ادامه به آنها پرداخته‌ایم:
| دارو | نحوه اثرگذاری |
| داروهای ضد ویروسی مثل زیدوودین، آباکاویر و لامیوودین | جلوگیری از تکثیر ویروس با مسدود کردن آنزیم‌ها |
| داروهای ضد ویروسی مثل افاویرنز و ریلپیورین | مهار کردن فعالیت آنزیم ترانسکریپتاز معکوس با اتصال به آن |
| داروهای ضد ویروسی با اثر توقف ترشح پروتئین تاثیرگذار بر این بیماری مثل داروناویر و آتازانوویر | جلوگیری از رشد ویروس‌های جدید با مهار کردن آنزیم پروتئاز |
| داروهای ضد ویروسی مثل دولوتگراویر | جلوگیری از وارد شدن ویروس به DNA سلول میزبان |
| داروهای مهارکننده‌های ورود همچون ماراویروک | جلوگیری از ورود HIV به سلول‌های انسانی |
| تقویت کننده اثر دارویضد ویروس‌ها با داروهایی همچون ریتوناویر و کوبیسیستات | تقویت اثر داروهای دیگر |
پایبندی به دستورالعمل‌های دارویی برای جلوگیری از مقاومت دارویی این ویروس ضروری است.
چگونه از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از این بیماری چندین استراتژی موثر وجود دارد که در ادامه به آنها پرداخته‌ایم:
- استفاده مداوم و صحیح از کاندوم در هر بار رابطه جنسی
- پیشگیری پیش از مواجهه و کاهش 99 درصد خطر ابتلا به بیماری با مصرف داروهای آن به صورت روزانه یا پیشگیری تزریقی هر 2 ماه 1 بار برای افراد در معرض خطر
- پیشگیری پس از مواجهه با مصرف داروهای HIV در عرض 72 ساعت پس از مواجهه احتمالی
- انجام آزمایش‌های منظم در صورت وجود شرکای جنسی متعدد یا بودن در معرض رفتارهای پرخطر
- استفاده از سرنگ‌های نو و استریل برای هر تزریق در صورت مصرف مواد مخدر تزریقی
- پایبندی به درمان افراد مبتلا به این ویروس برای جلوگیری از انتقال آن به افراد سالم
- آموزش و آگاهی از نحوه انتقال ویروس و روش‌های پیشگیری
استفاده از ترکیبی از این اقدامات پیشگیرانه، بهترین محافظت در برابر این ویروس را فراهم می‌آورد.
هزینه درمان اچ آی وی در ایران در سال 1403
به گفته معاون مرکز تحقیقات ایدز ایران، ارائه خدمات برای درمان این بیماری رایگان است.
اهمیت آگاهی‌رسانی برای مبارزه با HIV
آگاهی‌رسانی درباره ایدز و HIV نقش حیاتی در پیشگیری از شیوع این بیماری دارد. با استفاده از روش‌های پیشگیرانه مانند استفاده از کاندوم، تست‌های منظم و درمانهای ضد ویروس، میتوان به‌طور موثری از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد. همچنین، درمانهای مدرن باعث بهبود کیفیت زندگی مبتلایان شده و آنان را قادر می‌سازد زندگی سالم و فعال‌تری داشته باشند.
اگر شما و اعضای خانواده‌تان در معرض ابتلا به این بیماری و رفتارهای پرخطر هستند، برای پیشگیری و درمان به دکتر عفونی مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از دکتر عفونی، از امکان نوبت‌دهی آنلاین این متخصص در سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.
منابع:
who.int
webmd.com
